Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp nâng cao kết quả học tập phần Kim loại Hóa học lớp 12 ban Cơ bản với đối tượng học sinh trung bình - yếu

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:194

Thêm vào BST

Báo xấu

105
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp nâng cao kết quả học tập phần Kim loại Hóa học lớp 12 ban Cơ bản với đối tượng học sinh trung bình - yếu được thực hiện nhằm đưa ra những biện pháp giúp học sinh trung bình – yếu nâng cao kết quả học tập phần hóa kim loại hóa học lớp 12 THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp nâng cao kết quả học tập phần Kim loại Hóa học lớp 12 ban Cơ bản với đối tượng học sinh trung bình - yếu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  Nguyễn Thị Đẹp LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  Nguyễn Thị Đẹp Chuyên ngành : Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN THỊ SỬU Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành với sự nỗ lực của bản thân, sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, bạn bè, anh chị em đồng nghiệp, các em học sinh và những người thân trong gia đình. Tác giả xin gởi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến: - PGS.TS Nguyễn Thị Sửu, PGS.TS Trịnh Văn Biều đã dành nhiều thời gian hướng dẫn tận tình, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tác giả có thể hoàn thành luận văn. - Ban lãnh đạo cùng các thầy cô giáo Khoa Hóa trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức và thực hiện thành công khóa đạo tạo thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học hóa học để tác giả có điều kiện học tập, nâng cao trình độ chuyên môn. - Phòng Sau đại học, trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, đã tạo điều kiện thuận lợi để luận văn được hoàn thành đúng tiến độ. - Các thầy cô giáo và các em học sinh trường THPT Thạnh Hóa, Tân Trụ, Gò Đen tỉnh Long An cùng các anh chị đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè đã luôn ủng hộ, động viên, giúp đỡ để tác giả có thể hoàn thành tốt luận văn. Long An, ngày 22 tháng 9 năm 2012 Tác giả
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN................................................................................................... 2 MỤC LỤC ........................................................................................................ 3 DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN................. 7 DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................... 8 DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. 10 MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 2 5. Giả thuyết khoa học .............................................................................................. 2 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................ 2 7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3 8. Những đóng góp mới của đề tài nghiên cứu ....................................................... 3 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................. 4 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu........................................................................... 4 1.2. Quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông ............................................. 8 1.2.1. Khái niệm quá trình dạy học hóa học [29] .................................................. 8 1.2.2. Mục tiêu dạy học hóa học THPT [29],[30] ................................................. 9 1.2.3. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học [8], [30] ................................ 10 1.3. Tính tích cực trong học tập ............................................................................. 10 1.3.1. Khái niệm [5] ............................................................................................. 10 1.3.2. Dấu hiệu của tính tích cực học tập [44] .................................................... 11 1.3.3. Những biện pháp nâng cao tính tích cực học tập [5] ................................ 12 1.4. Phương pháp dạy học tích cực........................................................................ 13
1.4.1. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực [5] ............................................ 13 1.4.2. Nét đặc thù của phương pháp dạy học tích cực [5],[19][47] .................... 13 1.4.3. Một số phương pháp dạy học tích cực [5],[11],[12],[28],[29],[37],[38] 15 1.4.4. Một số kỹ thuật dạy học tích cực [13],[19],[47] ....................................... 21 1.5. Một số vấn đề có liên quan đến học sinh trung bình - yếu........................... 25 1.5.1. Khái niệm học sinh trung bình - yếu [6] .................................................... 25 1.5.2. Đặc điểm của học sinh trung bình - yếu..................................................... 26 1.5.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến kết quả học tập của học sinh ...................... 27 1.6. Thực trạng dạy học hóa học lớp 12 THPT tỉnh Long An ............................ 29 1.6.1. Mục đích điều tra ....................................................................................... 29 1.6.2. Phương pháp điều tra ................................................................................. 29 1.6.3. Kết quả điều tra .......................................................................................... 29 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1................................................................................. 39 Chương 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO KẾT QUẢ HỌC TẬP PHẦN KIM LOẠI HÓA HỌC LỚP 12 BAN CƠ BẢN VỚI ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH TRUNG BÌNH–YẾU ................................................................ 40 2.1. Tổng quan về chương trình hóa học 12 THPT ............................................. 40 2.1.1. Mục tiêu phần kim loại hóa học 12 [41] .................................................... 40 2.1.2. Cấu trúc nội dung phần kim loại hóa học 12 [41] ..................................... 41 2.1.3. Chuẩn kiến thức, kỹ năng chương 6 , 7 hóa học 12 [7] ............................. 42 2.1.4. Những điểm cần chú ý về nội dung và PPDH chương 6, 7 hóa học 12 [25],[41] ............................................................................................................... 42 2.1.5. Những kiến thức cần ôn tập, bổ sung cho học sinh trung bình – yếu phần kim loại hóa học 12 .............................................................................................. 45 2.2. Cơ sở khoa học của các biện pháp ................................................................. 46 2.2.1. Cơ sở triết học ............................................................................................ 46
2.2.2. Cơ sở tâm lí học......................................................................................... 46 2.2.3. Dựa vào đặc trưng của môn hóa học ......................................................... 48 2.2.4. Dựa vào một số đặc điểm tâm lí của học sinh trung bình – yếu ................ 49 2.3. Một số biện pháp nâng cao kết quả học tập hóa học của học sinh trung bình – yếu lớp 12 ban cơ bản ................................................................................. 49 2.3.1. Biện pháp thứ nhất: Bồi dưỡng phương pháp học tập hóa học cho học sinh .............................................................................................................................. 49 2.3.2. Biện pháp thứ hai: Bổ túc cho học sinh các kiến thức cơ bản liên quan phần kim loại ........................................................................................................ 53 2.3.3. Biện pháp thứ ba: Xây dựng hệ thống bài tập tự học phần kim loại ......... 63 2.3.4. Biện pháp thứ tư: Hướng dẫn học sinh sử dụng sơ đồ tư duy hệ thống hóa kiến thức bài học .................................................................................................. 71 2.3.5. Biện pháp thứ năm: Sử dụng các PPDH tích cực tổ chức hoạt động học tập đa dạng và phù hợp với học sinh .................................................................. 74 2.3.6. Biện pháp thứ sáu: Tăng cường kiểm tra đánh giá .................................... 85 2.3.7. Biện pháp thứ bảy: Gây hứng thú học tập cho học sinh ............................ 88 2.4. Thiết kế một số giáo án áp dụng các biện pháp đã đề xuất ......................... 98 2.4.1. Những định hướng khi thiết kế giáo án ...................................................... 98 2.4.2. Giáo án bài 25: Kim loại kiềm ................................................................... 98 2.4.3. Giáo án bài 27: Nhôm và hợp chất của nhôm ......................................... 104 2.4.4. Giáo án bài 28: Luyện tập tính chất của kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất của chúng ........................................................................................ 110 2.4.5. Giáo án bài 32: Hợp chất của sắt ............................................................ 116 2.4.6. Giáo án bài 37: Luyện tập tính chất của sắt và hợp chất của sắt ............ 122 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................. 128
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................. 129 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................... 129 3.2. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................. 129 3.3. Nội dung thực nghiệm ................................................................................... 129 3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm .................................................................. 130 3.5. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm ..................................................... 130 3.6. Kết quả thực nghiệm ..................................................................................... 132 3.6.1. Kết quả bài kiểm tra số 1.......................................................................... 132 3.6.2 Kết quả bài kiểm tra số 2........................................................................... 134 3.6.3 Kết quả bài kiểm tra số 3........................................................................... 136 3.6.4 Kết quả bài kiểm tra số 4........................................................................... 138 3.6.5 Phân tích kết quả thực nghiệm .................................................................. 140 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3............................................................................... 141 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................... 142 1. Kết luận .............................................................................................................. 142 2. Kiến nghị ............................................................................................................ 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 146 PHỤ LỤC.......................................................................................................... 1
DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN BTHH : Bài tập hóa học dd : dung dịch ĐC : Đối chứng GDĐT : Giáo dục đào tạo GV : Giáo viên HS : Học sinh KL : Kim loại PHHS : Phụ huynh học sinh PPDH : Phương pháp dạy học PT : Phương trình PTHH : Phương trình hóa học PƯ : Phản ứng SGK : Sách giáo khoa SĐTD : Sơ đồ tư duy TBY : Trung bình – yếu TCHH : Tính chất hóa học THPT : Trung học phổ thông TN : Thực nghiệm TNHH : Thí nghiệm hóa học
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tỉ lệ phần trăm HS TBY môn hóa lớp 12 tỉnh Long An .............................. 29 Bảng 1.2: Nguyên nhân kết quả học tập môn hóa của HS chưa cao ............................. 30 Bảng 1.3: Mức độ sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học ................ 30 Bảng 1.4: Thời gian trung bình dành cho hoạt động học tập của HS trong một tiết học nghiên cứu tài liệu mới ................................................................................................... 31 Bảng 1.5: Thời gian trung bình dành cho hoạt động học tập của HS trong một tiết học ôn tập, luyện tập ............................................................................................................. 31 Bảng 1.6: Những khó khăn của GV khi dạy HS TBY .................................................. 32 Bảng 1.7: Thái độ của HS đối với môn hóa học ............................................................ 32 Bảng 1.8: Nguyên nhân HS không thích học môn hóa ................................................. 32 Bảng 1.9: Thời gian HS tự học ở nhà (học bài và làm bài tập) ..................................... 33 Bảng 1.10: Mức độ nắm được các kiến thức cơ bản phần kim loại .............................. 33 Bảng 1.11: Nguyên nhân kết quả học tập môn hóa của HS chưa cao........................... 34 Bảng 1.12: Mức độ khả thi của các biện pháp giúp HS TBY học tốt phần kim loại .... 37 Bảng 2.1: Sự biến đổi tính chất các đơn chất và hợp chất theo chu kì và theo nhóm... 56 Bảng 2.2: Hệ thống các tình huống có vấn đề chương 6,7. .......................................... 77 Bảng 2.3: Hệ thống các thí nghiệm có thể thực hiện chương 6,7................................. 81 Bảng 3.1: Các lớp TN và ĐC. ...................................................................................... 129 Bảng 3.2: Bảng điểm bài kiểm tra số 1 ........................................................................ 132 Bảng 3.3: Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 1 ................. 132 Bảng 3.4: Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 1 ................................................ 133 Bảng 3.5: Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 1............................... 133 Bảng 3.6: Bảng điểm bài kiểm tra số 2 ........................................................................ 134 Bảng 3.7: Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 2 ................. 134 Bảng 3.8: Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 2 ................................................ 135 Bảng 3.9: Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 2............................... 135 Bảng 3.10: Bảng điểm bài kiểm tra số 3 ...................................................................... 136 Bảng 3.11: Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 3 ............... 136
Bảng 3.12: Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 3 .............................................. 137 Bảng 3.13: Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 3............................. 138 Bảng 3.14: Bảng điểm bài kiểm tra số 4 ...................................................................... 138 Bảng 3.15: Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra số 4 ............... 138 Bảng 3.16: Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra số 4 .............................................. 139 Bảng 3.17: Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra số 4............................. 140
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Bố trí chỗ ngồi nhóm 4HS trong kỹ thuật khăn trải bàn ............................... 22 Hình 1.2: Viết ý kiến vào khăn trải bàn với nhóm 4HS ................................................ 23 Hình 2.1: Mẫu SĐTD hệ thống hóa kiến thức từng phần bài học ................................. 70 Hình 2.2: Mẫu SĐTD hệ thống hóa kiến thức toàn bài ................................................. 72 Hình 2.3: SĐTD hệ thống hóa kiến thức tính chất các hợp chất sắt (III) ...................... 73 Hình 2.4: SĐTD hệ thống hóa kiến thức bài số 27........................................................ 74 Hình 2.5: SĐTD hệ thống hóa kiến thức bài kim loại kiềm ........................................ 103 Hình 2.6: SĐTD hệ thống hóa kiến thức tính chất của sắt .......................................... 124 Hình 2.7: SĐTD hệ thống hóa kiến thức hợp chất sắt (II)........................................... 124 Hình 2.8: SĐTD hệ thống hóa kiến thức hợp chất sắt (III) ......................................... 125 Hình 2.9: SĐTD hệ thống hóa kiến thức hợp kim của sắt........................................... 123 Hình 2.10: SĐTD hệ thống hóa kiến thức sắt và hợp chất của sắt .............................. 123 Hình 3.1: Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 ....................................................... 133 Hình 3.2: Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 1 .................................................... 133 Hình 3.3: Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2 ....................................................... 135 Hình 3.4: Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 2 .................................................... 135 Hình 3.5: Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 3 ....................................................... 137 Hình 3.6: Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 3 .................................................... 137 Hình 3.7: Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 4 ....................................................... 139 Hình 3.8: Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra số 4 .................................................... 140
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Vì lợi ích mười năm trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng người”, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm chăm lo đến sự nghiệp giáo dục và đào tạo: “Giáo dục – Đào tạo cùng với khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu”. Điều này được thể hiện qua ngân sách đầu tư cho giáo dục hằng năm có tăng, mạng lưới trường lớp được phát triển, cơ sở vật chất thiết bị giáo dục luôn được tăng cường. Hằng năm ngành giáo dục luôn quan tâm chăm lo, đầu tư phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Đất nước ta đang bước vào thời kỳ hội nhập, để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội đòi hỏi ngành giáo dục phải không ngừng đổi mới phương pháp giáo dục, phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, năng động, tự lực, sáng tạo của học sinh. Bên cạnh đó cần chú trọng giáo dục đạo đức, giáo dục ngoài giờ lên lớp, giáo dục hướng nghiệp, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Được sự quan tâm của toàn xã hội, với sự nỗ lực phấn đấu của ngành giáo dục, chất lượng giáo dục những năm gần đây có tăng lên; cụ thể tăng tỉ lệ học sinh giỏi và giảm tỉ lệ học sinh yếu kém. Tuy nhiên chất lượng giáo dục chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Ở các vùng điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, học sinh yếu kém còn chiếm tỷ lệ khá cao, trong đó còn nhiều em học yếu môn hóa học. Với đặc trưng là một khoa học thực nghiệm đòi hỏi học sinh phải có một trình độ phát triển tư duy nhất định mới có thể tiếp thu được. Để học tốt môn hóa học các em phải có một số thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, quy nạp, diễn dịch, loại suy, …và một số kỹ năng hóa học như quan sát, nhận xét hiện tượng, kỹ năng thực hành, vận dụng lí thuyết vào những tình huống cụ thể. Do đặc thù nêu trên, việc học tập môn hóa học đối với một bộ phận không nhỏ học sinh còn gặp nhiều khó khăn. Với mong muốn tìm ra một số biện pháp có thể áp dụng trong quá trình dạy học hóa học nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học cho học sinh trung bình -
2 yếu, tôi quyết định chọn đề tài: “Một số biện pháp nâng cao kết quả học tập phần kim loại hóa học lớp 12 ban cơ bản với đối tượng học sinh trung bình – yếu”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề xuất một số biện pháp giúp học sinh trung bình – yếu nâng cao kết quả học tập phần hóa kim loại hóa học lớp 12 THPT. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu • Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hoá học ở trường THPT. • Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp nâng cao kết quả học tập với học sinh trung bình – yếu phần kim loại hóa học lớp 12 THPT. 4. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: các bài học trong 2 chương “Kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, nhôm” và “Sắt và một số kim loại quan trọng” hóa học lớp 12 THPT. - Về địa bàn nghiên cứu: một số trường THPT tỉnh Long An. - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 8 / 2011 đến tháng 8 / 2012. 5. Giả thuyết khoa học Trong tiến trình dạy học nếu giáo viên tìm hiểu rõ nguyên nhân học sinh học chưa tốt môn hóa học và đề ra các biện pháp tổ chức hoạt động học tập phù hợp cùng với việc sử dụng phương pháp dạy học hợp lí thì sẽ nâng cao được kết quả học tập cho học sinh. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài: mục tiêu giáo dục ở trường phổ thông; quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông; quan điểm về dạy học tích cực; phân tích chương trình hoá học THPT, những khó khăn khi dạy phần kim loại hóa học lớp 12. - Tìm hiểu thực trạng việc dạy hóa học của GV và việc học tập môn hóa của học sinh trung bình – yếu lớp 12 THPT tỉnh Long An nhằm tìm ra nguyên nhân học tập chưa tốt của học sinh.
3 - Đề xuất một số biện pháp tổ chức hoạt động dạy học nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh trung bình – yếu thông qua dạy học phần kim loại hóa học 12 ban cơ bản THPT. - Thực nghiệm sư phạm: kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất. 7. Phương pháp nghiên cứu a. Các phương pháp nghiên cứu lí luận - Đọc và nghiên cứu các tài liệu và văn bản có liên quan đến đề tài. - Phương pháp phân loại, hệ thống hóa. - Phương pháp phân tích, tổng hợp. b. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát. - Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn. - Phương pháp điều tra thu thập thông tin bằng phiếu hỏi. - Phương pháp thực nghiệm. - Phương pháp tổng hợp kinh nghiệm thực tiễn. c. Các phương pháp toán học Sử dụng toán thống kê và một số phần mềm để xử lí số liệu thực nghiệm. 8. Những đóng góp mới của đề tài nghiên cứu - Tìm hiểu thực trạng và nguyên nhân việc học tập chưa tốt môn hóa học của học sinh THPT tỉnh Long An. - Đề xuất một số biện pháp tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trung bình – yếu thông qua dạy học chương 6,7 hóa học 12 ban cơ bản THPT.
4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Vấn đề HS TBY hiện nay luôn là vấn đề được sự quan tâm của toàn xã hội. Ở các trường phổ thông, bên cạnh công tác bồi dưỡng HS giỏi, hầu hết các trường đều có kế hoạch phụ đạo cho HS TBY. Dù vậy, kết quả cũng chưa được cải thiện nhiều. Một thực tế hiện nay là không chỉ có HS TBY mà ngay cả nhiều HS học khá, giỏi cũng chưa thực sự thích học môn hóa. Vậy thì nguyên nhân do đâu? Để HS TBY nâng cao kết quả học tập môn hóa thì biện pháp hiện nay được đa số các trường sử dụng là tổ chức phụ đạo, việc này rất cần thiết nhưng chưa đủ. Cần phải đi sâu vào tìm hiểu nguyên nhân HS học chưa tốt môn hóa học, nguyên nhân HS chưa thích học môn hóa học, thực tế việc đổi mới PPDH ở các trường phổ thông hiện nay để có nhiều biện pháp tác động có hiệu quả hơn. Trong những năm gần đây, ở trường ĐHSP TP. HCM đã có một số đề tài nghiên cứu về PPDH đã đạt được những thành công nhất định trong việc hướng đến HS TBY, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học, như: • Khóa luận tốt nghiệp “Phương pháp bồi dưỡng học sinh yếu hóa lấy lại căn bản” của sinh viên Trần Thị Hoài Phương, trường Đại học Sư phạm TP.HCM (1996) [27 ] và khóa luận tốt nghiệp “Phụ đạo học sinh yếu môn hóa học lấy lại căn bản” của sinh viên Trần Đức Hạ Uyên, trường Đại học Sư phạm TP.HCM (2002) [46] Hai đề tài này đã đề ra một số phương pháp giúp học sinh yếu lấy lại căn bản: + Hình thành thao tác tư duy cho học sinh. + Hình thành ở học sinh kỹ năng áp dụng kiến thức. + Hình thành ở học sinh kỹ năng giải các bài tập hóa học. + Hướng dẫn học sinh phương pháp học tập. Đề tài của Trần Thị Hoài Phương có thêm biện pháp kiểm tra kiến thức của học sinh một cách thường xuyên liên tục.
5 Nhận xét: Hai đề tài này chỉ đơn giản đi vào một mặt vấn đề mà học sinh yếu mắc phải, chưa đi sâu vào nghiên cứu để đưa ra được những biện pháp bồi dưỡng HS yếu cụ thể là gì và thực hiện chúng như thế nào trong quá trình dạy và học. • Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Xây dựng hệ thống lý thuyết và bài tập cho học sinh trung bình – yếu phần kim loại lớp 12 cơ bản trung học phổ thông” của học viên Lương Thị Hương, trường Đại học Sư phạm TP. HCM (2011) [21] Luận văn đã điều tra thực trạng việc dạy và học với HS trung bình – yếu môn hóa ở một số trường THPT tại TP. HCM và xây dựng hệ thống lý thuyết và bài tập dùng cho học sinh trung bình – yếu khi giảng dạy chương “Kim loại kiềm – Kim loại kiềm thổ - Nhôm”, gồm 260 bài tập trắc nghiệm. • Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Những biện pháp bồi dưỡng học sinh yếu môn hóa lớp 10 THPT” của học viên Nguyễn Anh Duy, trường Đại học Sư phạm TP. HCM (2011) [14] Luận văn đã đi vào nghiên cứu nguyên nhân HS học yếu môn hóa học và đề ra được 8 biện pháp bồi dưỡng HS yếu môn hóa lớp 10 THPT, gồm các biện pháp: - Biện pháp 1: Lấp lỗ hổng và hệ thống hóa kiến thức. - Biện pháp 2: Sử dụng các quy luật trí nhớ. - Biện pháp 3: Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. - Biện pháp 4: Sử dụng các phương tiện dạy học. - Biện pháp 5: Gây hứng thú học tập. - Biện pháp 6: Sử dụng bài tập một cách có hiệu quả. - Biện pháp 7: Chốt trọng tâm, bám sát chuẩn kiến thức và kỹ năng. - Biện pháp 8. Có kế hoạch bồi dưỡng cho HS suốt năm học. • Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh yếu môn hóa lớp 11 ban cơ bản THPT” của học viên Phan Thị Lan Phương, trường Đại học Sư phạm TP. HCM (2011) [26] Tác giả đã tiến hành điều tra thực trạng vấn đề bồi dưỡng HS yếu môn hóa học tại một số trường THPT và đã đề xuất một số nhóm biện pháp bồi dưỡng học sinh môn hóa học như sau:
6 - Nhóm biện pháp về tổ chức, gồm: + Biện pháp 1: Lập kế hoạch phụ đạo ngoài giờ chính khóa. + Biện pháp 2: Kiểm tra thường xuyên, liên tục. + Biện pháp 3: Tổ chức nhóm học tập. + Biện pháp 4: Khen thưởng, trách phạt kịp thời. - Nhóm biện pháp tác động vào tâm lý học sinh, gồm: + Biện pháp 5: Gây hứng thú học tập. + Biện pháp 6: Vận dụng quy luật trí nhớ trong dạy học. - Nhóm biện pháp sử dụng phương pháp và phương tiện dạy học, gồm: + Biện pháp 7: Hướng dẫn cho HS phương pháp học và tự học. + Biện pháp 8: Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực. + Biện pháp 9: Khai thác thế mạnh của các phương tiện dạy học. - Nhóm biện pháp về điều kiện học tập, gồm: + Biện pháp 10: Tóm tắt lý thuyết cơ bản. + Biện pháp 11: Phân loại hệ thống bài tập. + Biện pháp 12: Cung cấp một số tư liệu học tập. • Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Các biện pháp giúp học sinh trung bình, yếu học tốt môn hóa học lớp 11 ban cơ bản ở trường THPT” của học viên Dương Thị Y Linh, trường Đại học Sư phạm TP. HCM (2011) [22] Tác giả đã điều tra tìm hiểu nguyên nhân HS học yếu môn hóa học và đề xuất một số biện pháp bồi dưỡng HS TBY, gồm các biện pháp: - Nhóm biện pháp về tổ chức và tư tưởng: Biện pháp 1: Lên kế hoạch phụ đạo. Biện pháp 2: Giáo dục ý thức học tập cho học sinh. Biện pháp 3: Phát động các phong trào thi đua kết hợp với khen thưởng – trách phạt hợp lí. - Nhóm biện pháp về phương pháp dạy học: Biện pháp 4: Hình thành thao tác tư duy cho học sinh. Biện pháp 5: Xây dựng hệ thống bài tập nâng dần độ khó.
7 Biện pháp 6: Kiểm tra một cách thường xuyên, liên tục. Biện pháp 7: Hướng dẫn học sinh phương pháp học. - Nhóm biện pháp về phương tiện, điều kiện dạy học: Biện pháp 9: Lựa chọn những kiến thức tối thiểu, đơn giản, rõ ràng. Biện pháp 8: Phương pháp trò chơi (game). Biện pháp 10: Thiết kế vở ghi bài cho học sinh. Trong các biện pháp đã nêu, tác giả đi sâu vào phân tích biện pháp dùng phương pháp trò chơi. • Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học chương sự điện li lớp 11 với đối tượng học sinh trung bình - yếu” của học viên Đặng Thị Duyên, trường Đại học Sư phạm TP. HCM (2011) [15] Tác giả đã đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học chương “Sự điện li” lớp 11 với đối tượng HS TBY như sau: - Biện pháp 1: Thiết kế vở ghi bài chương “Sự điện li” lớp 11 cơ bản. - Biện pháp 2: Xây dựng algorit phương pháp giải các dạng bài tập chương “Sự điện li” lớp 11 cơ bản dùng cho học sinh trung bình - yếu. - Biện pháp 3: Xây dựng hệ thống bài tập chương “Sự điện li” lớp 11 cơ bản dùng cho HS TBY. Các biện pháp do các tác giả đề xuất rất thiết thực và đây là những tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên trong công tác bồi dưỡng HS TBY. Như vậy, vấn đề bồi dưỡng HS TBY đã và đang là mối quan tâm của nhiều giáo viên và xã hội. Các đề tài đã nghiên cứu đã phần nào tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến học sinh học yếu kém và đề xuất nhiều biện pháp bồi dưỡng HS yếu môn hóa học. Tuy nhiên, còn chưa chú trọng đến bồi dưỡng phương pháp tự học của HS ngoài giờ học cũng như chưa nghiên cứu việc sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực như thế nào cho có hiệu quả với đối tượng HS TBY nhằm tạo điều kiện cho các em tham gia tích cực vào các hoạt động học tập trong giờ học trên lớp. Vì vậy, tác giả quyết định xây dựng đề tài luận văn thạc sĩ theo hướng nghiên cứu nêu trên nhằm nâng cao kết quả học tập của HS TBY.
8 1.2. Quá trình dạy học hóa học ở trường phổ thông 1.2.1. Khái niệm quá trình dạy học hóa học [29] “Quá trình dạy học hóa học là một hệ toàn vẹn bao gồm nội dung dạy học, việc dạy và việc học môn hóa học”. • Nội dung dạy học Nội dung dạy học là môi trường bên trong, là bản thể của quá trình dạy học. Toàn bộ hoạt động dạy và học diễn ra trên nền tảng của nội dung dạy học. Nội dung dạy học được xuất phát từ mục đích dạy học và là sự khách quan hóa mục đích dạy học. Nội dung của môn hóa học giảng dạy ở trường phổ thông bao gồm: - Việc nghiên cứu những cơ sở của khoa học hóa học, tức là những sự kiện, khái niệm, định luật và học thuyết chủ đạo được tập hợp thống nhất thành một hệ thống logic chặt chẽ trên cơ sở của chủ nghĩa duy vật biện chứng. - Việc tìm hiểu những tính chất của các chất, chủ yếu các chất vô cơ và hữu cơ cơ bản của hóa học, những ứng dụng của nó trong thực tiễn đời sống sản xuất, bảo vệ tổ quốc và khoa học. - Việc rèn luyện cho HS những kỹ năng và kỹ xảo thực hành đặc trưng của hóa học và cần thiết cho đời sống và lao động. - Hình thành thế giới quan duy vật biện chứng và đạo đức cách mạng cho HS. • Việc dạy Là toàn bộ hoạt động của giáo viên trong quá trình dạy học nhằm làm cho HS nắm vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, trên cơ sở đó phát triển ở họ năng lực nhận thức và hình thành thế giới quan duy vật biện chứng và đạo đức cách mạng cho HS. • Việc học Là hoạt động học tập chủ động, tích cực của HS dưới sự chỉ đạo của GV nhằm nắm vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, hình thành quan điểm, niềm tin duy vật biện chứng và rèn luyện đạo đức cách mạng. Việc dạy và việc học là hai mặt của một quá trình thống nhất – sự dạy học. Việc dạy của GV phải có tác dụng điều khiển (tổ chức, chỉ đạo, đánh giá); sự học của HS
9 nhằm phát huy đến cao độ tính tự giác, tích cực, tự lực của HS. Dạy tốt là làm cho HS biết học, biết biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo. Sự học của HS một mặt phải biết dựa vào sự dạy, mặt khác nó phải là quá trình tự giác, tích cực và tự lực của HS. Nội dung dạy học, việc dạy và việc học là ba thành tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. 1.2.2. Mục tiêu dạy học hóa học THPT [29],[30] Luật Giáo dục năm 2005 quy định: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Giáo dục trung học phổ thông nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động” (Điều 27 mục 2 chương II – Luật giáo dục 2005). Xuất phát từ mục tiêu đào tạo của trường trung học và vai trò đặc trưng của môn hóa học thì môn hóa học có một hệ thống 3 mục tiêu lớn, gắn bó và tương tác biện chứng với nhau, gọi là “mục tiêu” bộ ba: - Mục tiêu trí dục của môn hóa học: cung cấp nền học vấn trung học về hóa học cho HS, giúp họ hướng nghiệp một cách hiệu quả. - Mục tiêu phát triển: giúp HS phát triển năng lực nhận thức, hình thành nhân cách toàn vẹn. - Mục tiêu giáo dục: giáo dục thế giới quan duy vật khoa học, thái độ xúc cảm – giá trị, hành vi văn minh.