Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học phần Hóa học vô cơ lớp 12 THPT

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:196

Thêm vào BST

Báo xấu

195
lượt xem 61
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học phần Hóa học vô cơ lớp 12 THPT tập trung làm rõ về cách lựa chọn các nội dung có thể sử dụng PPDH theo hợp đồng, yêu cầu tổ chức dạy học theo hợp đồng, áp dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng phần Vô cơ Hóa học lớp 12.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học phần Hóa học vô cơ lớp 12 THPT

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trương Thị Cẩm Viên SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG TRONG DẠY HỌC PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 THPT LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trương Thị Cẩm Viên SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG TRONG DẠY HỌC PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 THPT Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. ĐẶNG THỊ OANH Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
LỜI CẢM ƠN Tác giả gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến ban Giám hiệu Trường ĐHSP TP. Hồ Chí Minh, phòng Sau đại học, quý thầy cô đã tận tình giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi cho các học viên học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học. Tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến: - PGS.TS. Đặng Thị Oanh và PGS.TS. Trịnh Văn Biều đã dành nhiều thời gian hướng dẫn tận tình, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận văn. - Các thầy cô giáo và học sinh ở Trường THPT Thái Bình, Trường THPT Chu Văn An, Trường THPT Gia Định, Trường THPT Trần Hưng Đạo đã giúp đỡ rất nhiều trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè đã luôn ủng hộ, động viên, giúp đỡ để tác giả có thể hoàn thành tốt đề tài nghiên cứu. Tp. Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2014 Trương Thị Cẩm Viên
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................... 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ..................................................................................... 5 1.1.1. Trên thế giới .................................................................................................... 5 1.1.2. Ở Việt Nam ..................................................................................................... 5 1.2. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và phương pháp dạy học hiện nay.......................................................................................................... 8 1.2.1. Chuyển từ chương trình định hướng nội dung dạy học sang chương trình định hướng năng lực ...................................................................................... 8 1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực ............. 9 1.3. Khái niệm về năng lực và một số năng lực cần phát triển cho HS THPT ........... 10 1.3.1. Khái niệm về năng lực và phát triển năng lực học sinh THPT ..................... 10 1.3.2. Các đặc điểm của năng lực ........................................................................... 11 1.3.3. Một số năng lực cần phát triển cho HS trường THPT Việt Nam ................. 12 1.4. Quan điểm dạy học phân hóa ............................................................................... 12 1.4.1. Cơ sở khoa học của dạy học phân hóa .......................................................... 12 1.4.2. Dạy học phân hoá là gì? ................................................................................ 14 1.5. Dạy học theo hợp đồng ........................................................................................ 16 1.5.1. Khái niệm dạy học theo hợp đồng ................................................................ 16 1.5.2. Quy trình thực hiện dạy học theo hợp đồng ................................................. 17 1.5.3. Ưu điểm và hạn chế ...................................................................................... 26
1.6. Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực sử dụng kết hợp trong dạy học theo hợp đồng. ............................................................................................. 28 1.6.1. Phương pháp dạy học theo nhóm.................................................................. 28 1.6.2. Phương pháp dạy học trực quan ................................................................... 30 1.6.3. Một số kĩ thuật dạy học tích cực ................................................................... 32 1.7. Thực trạng tổ chức dạy học hóa học theo hợp đồng và các PPDH khác ở trường THPT ...................................................................................................... 39 1.7.1. Mục đích điều tra .......................................................................................... 39 1.7.2. Đối tượng điều tra ......................................................................................... 39 1.7.3. Kết quả điều tra ............................................................................................. 39 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................................. 43 Chương 2. SỬ DỤNG PPDH THEO HỢP ĐỒNG TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC PHẦN VÔ CƠ LỚP 12 ....................................................................................... 44 2.1. Cấu trúc chương trình và PPDH phần kim loại hóa học 12 THPT ...................... 44 2.1.1. Cấu trúc chương trình phần kim loại lớp 12 THPT ...................................... 44 2.1.2. Một số điểm lưu ý về nội dung, phương pháp dạy học phần kim loại ......... 45 2.2. Sử dụng PPDH theo hợp đồng trong phần vô cơ lớp 12 THPT ........................... 48 2.2.1. Lựa chọn các nội dung có thể sử dụng PPDH theo hợp đồng ...................... 48 2.2.2. Yêu cầu tổ chức dạy học theo hợp đồng ....................................................... 49 2.2.3. Áp dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng phần vô cơ hóa học lớp 12 . 50 2.3. Một số giáo án sử dụng PPDH theo hợp đồng phần hóa học vô cơ lớp 12 ......... 56 2.3.1. Một số hợp đồng và giáo án các tiết giảng dạy bài mới ............................... 57 2.3.2. Một số hợp đồng và giáo án tiết giảng dạy bài luyện tập ............................. 80 2.4. Những biện pháp nâng cao hiệu quả PPDH theo hợp đồng ............................... 119 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................................ 121 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................. 122 3.1. Mục đích thực nghiệm........................................................................................ 122 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ....................................................................................... 122 3.3. Đối tượng thực nghiệm ...................................................................................... 123
3.4. Cách thức tổ chức thực nghiệm.......................................................................... 124 3.5. Một số hình ảnh thực nghiệm............................................................................. 125 3.6. Kết quả thực nghiệm định lượng ........................................................................ 126 3.6.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm ..................................................... 126 3.6.2. Kết quả các bài kiểm tra ở các trường TNSP ............................................. 127 3.7. Kết quả từ các phiếu điều tra .............................................................................. 137 3.7.1. Ý kiến từ HS thông qua các bản hợp đồng ................................................. 137 3.7.2. Ý kiến từ GV thông qua các bản hợp đồng ................................................ 141 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ................................................................................................ 143 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 147 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT bkt : Bài kiểm tra BT : Bài tập DHTHĐ : Dạy học theo hợp đồng ĐC : Đối chứng Dd : Dung dịch GV : Giáo viên HS : Học sinh HĐ : Hợp đồng KL : Kim loại KT : Kiểm tra PTN : Phòng thí nghiệm PP : Phương pháp PPDH : Phương pháp dạy học PPDHTHD : Phương pháp dạy học theo hợp đồng PTHH : Phương trình hóa học Soh : Số oxi hóa SĐTD : Sơ đồ tư duy SGK : Sách giáo khoa TCHH : Tính chất hóa học TCVL : Tính chất vật lý THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông Ths : Thạc sĩ TN : Thực nghiệm TNSP : Thực nghiệm sư phạm
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Các loại trí thông minh..................................................................................13 Bảng 1.2. Bảng kĩ thuật “KWL” ...................................................................................38 Bảng 1.3. Mức độ sử dụng các PPDH ở trường THPT .................................................39 Bảng 1.4. Kết quả thăm dò ý kiến GV về các phương pháp dạy học............................40 Bảng 1.5. Kết quả thăm dò ý kiến của HS về các PP, hoạt động dạy và học................41 Bảng 2.1. Phân phối chương trình phần hóa kim loại lớp 12 ban cơ bản .....................44 Bảng 2.2. Danh sách các giáo án đã soạn theo PPDH theo hợp đồng. .........................56 Bảng 2.3. Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ 2. .................................................................59 Bảng 2.4. Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ 1 ..................................................................72 Bảng 2.5. Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ 3 ..................................................................73 Bảng 3.1. Các bài tiến hành dạy thực nghiệm. ............................................................122 Bảng 3.2. Danh sách các lớp TN và ĐC ......................................................................123 Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả bkt 1. ..............................................................................128 Bảng 3.4. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bkt 1. ......................................128 Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả bkt 1. ..............................................................................129 Bảng 3.6. Các tham số thống kê đặc trưng bkt 1 .........................................................129 Bảng 3.7. Kết quả bkt 2. ..............................................................................................131 Bảng 3.8. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích bkt 2. ......................................131 Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả bkt 2. ..............................................................................132 Bảng 3.10. Các tham số thống kê đặc trưng bkt 2. ......................................................132 Bảng 3.11. Kết quả học tập của 2 bài kiểm tra. ...........................................................134 Bảng 3.12. Phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích 2 bkt. ....................................134 Bảng 3.13. Bảng tổng hợp kết quả 2 bkt. ....................................................................135 Bảng 3.14. Các tham số thống kê đặc trưng 2 bkt. ......................................................135 Bảng 3.15. Kết quả thăm dò ý kiến của HS về các nhiệm vụ đã thực hiện trong dạy học theo hợp đồng ..........................................................................................137 Bảng 3.16. Kết quả thăm dò ý kiến của HS về một số năng lực được rèn luyện thông qua dạy học theo hợp đồng ......................................................................138 Bảng 3.17. Kết quả thăm dò về tình cảm và thái độ đối với dạy học theo hợp đồng..139
DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 1.1. Kĩ thuật “khăn trải bàn” .................................................................................33 Hình 2.1. Mô hình PPDH phần kim loại lớp 12 ............................................................48 Hình 2.2. Hướng dẫn sơ đồ tư duy Bài 18: “ Tính chất của kim loại. Dãy điện hóa của kim loại’’. .....................................................................................................58 Hình 2.3. Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ 2 ..................................................................72 Hình 2.4. Hướng dẫn sơ đồ tư duy Bài 22,23.“ Luyện tập: Tính chất của kim loại. Điều chế kim loại và sự ăn mòn kim loại”. ..........................................................82 Hình 2.5. Thí nghiệm ăn mòn điện hóa. ........................................................................83 Hình 2.6. Thí nghiệm về điều chế kim loại ...................................................................83 Hình 2.7. Hướng dẫn sơ đồ tư duy Bài 28: “Luyện tập: Tính chất của kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất của chúng”...................................................91 Hình 2.8. Hướng dẫn sơ đồ tư duy Bài 29: “Luyện tập tính chất của nhôm và hợp chất của nhôm’’ .................................................................................................101 Hình 2.9. Hướng dẫn sơ đồ tư duy Bài 37: “ Luyện tập tính chất hóa học của sắt và hợp chất của sắt’’ .......................................................................................113 Hình 3.1. HS kí hợp đồng và thực hiện nhiệm vụ .......................................................125 Hình 3.2. HS tham gia thảo luận nhóm .......................................................................125 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích điểm số bkt 1. ...........................................................130 Hình 3.4. Biểu đồ phân loại điểm số HS bkt 1. ...........................................................130 Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích điểm số bkt 2. ...........................................................133 Hình 3.6. Biểu đồ phân loại điểm số HS bkt 2. ...........................................................133 Hình 3.7. Đồ thị đường lũy tích điểm số 2 bkt. ...........................................................135 Hình 3.8. Biểu đồ phân loại điểm số HS 2 bkt. ...........................................................136
1 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2011-2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (QĐ số 711/QĐ –TTg ngày 13-6-2012 của thủ tướng chính phủ), trong mục tiêu tổng quát có nêu: “ Đến năm 2020, nền giáo dục nước ta được đổi mới căn bản và toàn diện theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế; chất lượng giáo dục được nâng cao một cách toàn diện…” [9]. Trong các giải pháp đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, thi và kiểm tra đánh giá chất lượng giáo dục, nhấn mạnh “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học” [Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2011-2020]. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học” [20]. Những quan điểm, định hướng nêu trên tạo tiền đề, cơ sở và môi trường pháp lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông, đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng năng lực người học. Theo tinh thần đó, các yếu tố của quá trình giáo dục trong nhà trường trung học cần được tiếp cận theo hướng đổi mới. Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Với phương châm “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”, người thầy là người tổ chức điều khiển nhằm giúp cho học sinh tiếp thu tri thức một cách tích cực, chủ động và sáng tạo. Kiến thức học sinh lĩnh hội được phải do chính học sinh tự vận động, tư duy, sáng tạo trong quá trình học tập chứ không phải do thuộc lòng từ kiến thức mà người thầy truyền đạt.
2 Như vậy, để đạt được những mục tiêu của nền giáo dục tiên tiến cũng như đáp ứng được quan điểm chỉ đạo phát triển giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo cần phải hướng tới cách dạy học phù hợp với đối tượng – dạy học phân hóa. Hướng tới dạy học phân hóa, cần phải có những phương pháp và kĩ thuật dạy học phức hợp như phương pháp dạy học theo góc, hợp đồng; một số kĩ thuật dạy học như kĩ thuật khăn trải bàn, các mảnh ghép,...Luận văn này sẽ tập trung trình bày về phương pháp dạy học theo hợp đồng. Phương pháp học theo hợp đồng (Contract Work) trong tài liệu này được hiểu theo nghĩa là một phương pháp tổ chức hoạt động học tập theo đó học sinh được giao một hợp đồng trọn gói bao gồm các nhiệm vụ/bài tập bắt buộc và tự chọn khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. Học sinh chủ động và độc lập quyết định về thời gian cho mỗi nhiệm vụ/bài tập và thứ tự thưc hiện các nhiệm vụ/bài tập đó theo khả năng của mình. Cách tiếp cận này khác với việc dạy học mang tính đồng loạt cho toàn thể lớp học. Nó cho phép giáo viên có thể quản lý, kiểm soát được các hoạt động học tập và đánh giá được năng lực học tập của mỗi học sinh. Với phương pháp học theo hợp đồng, giáo viên có thể sử dụng sự khác biệt giữa những học sinh để tạo ra cơ hội học tập cho cả lớp. Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy bộ môn hóa học ở nhà trường phổ thông, với mong muốn sử dụng có hiệu quả các PPDH theo hướng đổi mới. Em muốn phức hợp PPDH theo hợp đồng cùng một số kĩ thuật dạy học tích cực khác vào quá trình dạy học nhằm phát huy tính tích cực của HS, với mục đích nâng cao hiệu quả và chất lượng giáo dục. Đó là lý do tôi chọn đề tài “SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG TRONG DẠY HỌC PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 THPT” . 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Vận dụng PPDH theo hợp đồng vào quá trình dạy học hóa học theo quan điểm dạy học phân hóa, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học ở trường THPT. 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
3 3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài - Định hướng đổi mới PPDH theo hướng phát triển năng lực; quan điểm dạy học phân hóa. - Nghiên cứu tổng quan về lý thuyết dạy học theo hợp đồng, mô hình triển khai PPDH theo hợp đồng (bản chất, quy trình triển khai,…). - Thực trạng việc áp dụng PPDH theo hợp đồng ở một số trường THPT tại Thành phố Hồ Chí Minh. 3.2. Áp dụng qui trình triển khai phương pháp dạy học theo hợp đồng và thiết kế giáo án phần hóa học vô cơ lớp 12 THPT - Phân tích nội dung kiến thức phần hóa học vô cơ lớp 12 trường THPT. - Xây dựng nguyên tắc, quy trình triển khai áp dụng PPDH theo hợp đồng. - Nghiên cứu nội dung chương trình phần hóa học vô cơ lớp 12 từ đó lựa chọn các bài, các nội dung có thể sử dụng PPDH theo hợp đồng. Thiết kế giáo án áp dụng PPDH này. 3.3. Thực nghiệm sư phạm - Tiến hành TNSP, xác định tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài nghiên cứu. - Kết luận và những đề xuất cho đề tài nghiên cứu. 4. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Hóa học ở trường THPT. - Đối tượng nghiên cứu: Việc sử dụng PPDH theo hợp đồng trong dạy học hóa học phần hóa vô cơ lớp 12 ở trường THPT. 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Nội dung bài học được giới hạn trong phần Hóa vô cơ lớp 12 chương trình cơ bản THPT. - Địa bàn nghiên cứu: Ở 4 trường THPT ở Tp. Hồ Chí Minh. - Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 12/2013 đến 04/2014. 6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Khi dạy học phần Hóa học vô cơ lớp 12, nếu GV áp dụng PPDH theo hợp đồng kết hợp với một số PPDH khác và kĩ thuật dạy học một cách hợp lý sẽ giúp HS học
4 sâu, hiệu quả học tập bền vững, phân hóa nhịp độ và trình độ học tập của HS và góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn học Hóa học ở trường phổ thông. 7. PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN NGHIÊN CỨU 7.1. Phương pháp nghiên cứu 7.1.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận - Đọc và nghiên cứu các tài liệu. - PP phân tích và tổng hợp. - PP phân loại, hệ thống hóa. 7.1.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Thực nghiệm sư phạm. - Truy cập thông tin trên internet. - Điều tra bằng câu hỏi và phỏng vấn. - PP chuyên gia. 7.1.3. Sử dụng toán thống kê để xử lí số liệu 7.2. Phương tiện nghiên cứu - Các tài liệu có liên quan: báo, tạp chí, sách (sách giáo khoa lớp 10, sách giáo viên, sách bài tập, các sách liên quan đến cơ sở lí luận của đề tài,…). - Phần mềm vẽ SĐTD. - Một số trang web. 8. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU - Tổng quan cơ sở lý luận về định hướng đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, cơ sở lý luận về năng lực. Quan điểm dạy học phân hoá, dạy học theo góc. - Điều tra đánh giá thực trạng sử dụng các PPDH tích cực trong dạy học ở một số trường THPT thuộc Thành phố Hồ Chí Minh. - Đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả PPDH theo hợp đồng và áp dụng qui trình thực hiện PPDH theo hợp đồng kết hợp với một số PPDH khác và kĩ thuật dạy học như kĩ thuật SĐTD, kĩ thuật khăn trải bàn, kĩ thuật KWL để thiết kế các kế hoạch bài dạy (giáo án) và sử dụng trong dạy học phần hóa học vô cơ lớp 12 và tiến hành TNSP.
5 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Trên thế giới Từ những năm 1970, ở Mỹ các nhà nghiên cứu giáo dục đã đưa ra mô hình dạy học “phong cách học tập” (Learning styles). Mô hình dạy học này đặc biệt chú ý đến khả năng học tập khác nhau của mỗi cá nhân, giúp cá nhân nhận ra và hiểu các phong cách học riêng của mình. Từ đó cá nhân có thể sử dụng các phương pháp học tập phù hợp hơn cho chính mình. Điều này cải thiện tốc độ và chất lượng học tập của từng cá nhân. Đến năm 1978 GS. Rita Dun and Kenneth Dun cùng các đồng nghiệp đã triển khai ở trường Đại học và đã cho ra đời cuốn sách: “Dạy sinh viên thông qua phong cách học tập cá nhân của họ” và đã được nhiều trường đại học ở Mỹ triển khai có hiệu quả. Trong khi đó năm 1974 cũng theo quan điểm đó Giáo sư Carol.Ann Tomlinson ở trường đại học Virginia – Mỹ đã đưa ra một quan điểm “Lớp học phân hoá” (The differentiated classroom) [44]. Lớp học phân hoá là phương pháp dạy học đặc biệt cho mỗi cá nhân để có thể học tập một cách sâu sắc, người học khác nhau sẽ có phương pháp học tập khác nhau. Tiếp cận mô hình này, Malcolms Knowles đã viết cuốn sách: “Using learning contract” (1986). Theo ông, học tập hợp đồng là “kế hoạch học tập”, “cam kết học tập”, “thỏa thuận học tập” hay “tự phát triển kết hoạch”. Webster (1991) coi học tập hợp đồng như là một thỏa thuận giữa một sinh viên và cơ sở giáo dục hoặc giảng viên tiếp thu kiến thức có hệ thống. Học tập hợp đồng đã nhanh chóng được nhiều nước ở châu Âu (trong đó có Bỉ) triển khai mạnh mẽ cho đến bây giờ và có hiệu quả tốt. 1.1.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, trong những năm gần đây đổi mới phương pháp dạy học không chỉ là vấn đề của ngành giáo dục mà còn là vấn đề quan tâm của toàn xã hội. Trong quá trình thực hiện đổi mới, chúng ta đã nhận được sự hỗ trợ của nhiều tổ chức quốc tế, trong đó có Chính phủ Vương quốc Bỉ với 2 dự án hỗ trợ cho các tỉnh miền núi phía Bắc thực hiện đổi mới PPDH theo định hướng áp dụng phương pháp dạy và học tích cực. Dự án Việt Bỉ I đã đầu tư cho 7 tỉnh từ năm 1999 đến 2003 và dự án Việt Bỉ II đang đầu tư cho 14 tỉnh từ năm 2005 đến 2009. Mục tiêu của dự án“Nâng cao chất
6 lượng đào tạo, bồi dưỡng giáo viên Tiểu học, THCS các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”. PPDH theo hợp đồng nằm trong nhóm 3 PPDH tích cực – học sâu của dự án Việt – Bỉ đó là PPDH “theo góc, theo dự án và theo hợp đồng”, được triển khai trên 14 Sở GD&ĐT, 13 trường CĐSP và 42 trường thực hành sư phạm (Tiểu học, Trung học cơ sở, Dân tộc nội trú). Đánh giá về kết quả hoạt động dự án Việt Bỉ 10 năm qua (2009), Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Vinh Hiển phát biểu: Tập trung cho những đổi mới tích cực ở các trường Cao đẳng sư phạm và các trường thực hành sư phạm tại 14 tỉnh miền núi phía Bắc, dự án Việt Bỉ không chỉ góp phần vào việc nâng cao chất lượng đào tạo và bồi dưỡng GV tiểu học, trung học cơ sở; nâng cao chất lượng dạy và học ở các trường thực hành sư phạm mà còn có tác động tăng cường mối liên kết hữu cơ giữa trường sư phạm, trường phổ thông và cơ quan quản lý giáo dục tại địa phương. Một số thành phần của dự án do có kết quả tốt đã được triển khai ra tất cả các tỉnh ngoài dự án. Hi vọng rằng đến khi kết thúc (tháng 6-2010), các sản phẩm của dự án sẽ được tiếp tục duy trì và phát triển tại các tỉnh thuộc Dự án và lan rộng ra toàn quốc.  Chúng tôi tìm thông tin về PPDHTHĐ trên internet. Chúng tôi bấm từ khóa “phương pháp dạy học theo hợp đồng” trong Google và đã cho 6 kết quả liên quan đến đến PPDH này. 1. “Phương pháp dạy học theo hợp đồng”, địa chỉ: http://baigiang.violet.vn/present/show/entry_id/310181. Đây là một bài power point trình bày tóm tắt về nội dung PPDH theo hợp đồng. 2. “Dạy học theo góc, theo dự án, theo hợp đồng tiếp cận trong giáo dục nghệ thuật và cuộc sống” của tác giả Ths. Nguyễn Thị Đông, địa chỉ: http://www.spnttw.edu.vn/Pages/Content.aspx?siteid=1&sitepageid=162. Đây là bài viết với nội dung nói về điểm tích cực của 3 phương pháp dạy học theo góc, dạy học theo dự án, dạy học theo hợp đồng. 3. “Phương pháp dạy học tích cực–dạy học sâu” của tác giả Lê Hương–Yên Biên, tại địa chỉ:http://phanminhchanh.info/home/modules.php?name=News&op. Đây là bài viết giới thiệu về thông tin và hiệu quả khi thực hiện 3 phương pháp dạy học sâu theo dự án Việt – Bỉ. 4. “Hội thảo giới thiệu mô đun học theo hợp đồng” tại địa chỉ:
7 www.emchonnghegi.edu.vn/.../76-h-i-th-o-gi-i-thi-u-mo-dun-h-c-the. Nội dung của bài viết nói về WOB đã tổ chức hội thảo giới thiệu mô đun học theo hợp đồng. Vào ngày 1 và 2 tháng 10 năm 2011, tại Hà Nội. Mô đun học theo hợp đồng nằm trong gói tài liệu đào tạo giáo viên dạy học tích cực. Cũng giống như mô đun học theo góc, mô đun học theo hợp đồng giới thiệu một số khái niệm và phương pháp về giáo dục dựa trên trải nghiệm. 5. “Về đổi mới PPDH ở các trường sư phạm trong xu thế hội nhập” của tác giả: PGS.TS Cao Đức Tiến thuộc viện nghiên cứu sư phạm, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tại địa chỉ: http://ioer.edu.vn/component/k2/item/289. Bài viết giới thiệu nhiều PPDH tích cực mới được du nhập và sử dụng, trong đó có các PPDH theo dự án, theo góc và hợp đồng,… 6. “Tập huấn đồng đẳng về 3 PPDH – Học theo góc, theo hợp đồng, theo dự án T7/2008” theo dự án Việt–Bỉ tại 14 tỉnh, tại địa chỉ: http://atl.edu.net.vn/project-activities/active-teaching-and.../view.html. 7. “Môđun phương pháp học theo hợp đồng - Tài liệu tập huấn”. Cuốn tài liệu do PGS.TS. Nguyễn Tuyết Nga của Viện Khoa học giáo dục Việt Nam (VNIES), hợp tác với Bà Leen Pil của Trung tâm Giáo dục trải nghiệm (CEGO, Trường Đại học Leuven, Bỉ), và 25 thành viên của nhóm nòng cốt phương pháp (từ 5 trường Sư phạm trong chương trình giáo dục của VVOB) và các điều phối viên mảng đào tạo giáo viên của VVOB cùng phát triển. Tài liệu này dùng hỗ trợ khóa tập huấn 2 ngày cho giáo viên và giảng viên để giúp họ hiểu được các đặc tính cơ bản của dạy học theo hợp đồng dựa trên phương pháp giáo dục trải nghiệm, tại địa chỉ: http://www.vvob.be/vietnam/?q=vi/resources/mô-đun-tập-huấn-giáo-viên-về-học-theo- hợp-đồng Các đề tài nghiên cứu thuộc trường ĐHSP TP. Hồ Chí Minh và ĐHSP Hà Nội có những phần liên quan đến đề tài nghiên cứu mà chúng tôi đã dùng làm tài liệu tham khảo: 1. Khóa luận “Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy và học hóa học ở THPT” – Tác giả Nguyễn Thị Khoa (2009).
8 2. Luận văn thạc sĩ “Thiết kế và thực hiện bài giảng hóa học lớp 10 ban cơ bản trường THPT theo hướng dạy học tích cực” – Tác giả Nguyễn Hoàng Uyên (2008). 3. Luận văn thạc sĩ “Tổ chức hoạt động nhóm trong dạy và học môn Hóa học ở trường THPT phần hóa 10 chương trình nâng cao” – Tác giả Hỉ A Mổi (2009). 4. Luận văn thạc sĩ “Một số biện pháp nâng cao chất lượng rèn luyện kiến thức, kỹ năng thí nghiệm trong chương trình hóa học 10 nâng cao cho học sinh theo hướng dạy học tích cực” – Tác giả Đỗ Thị Bích Ngọc (2009). 5. Luận văn thạc sĩ “Nghiên cứu và áp dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng và dạy học theo góc góp phần rèn luyện kỹ năng dạy học cho sinh viên Hóa học trường ĐHSP”- Tác giả Kiều Phương Hảo, Trường ĐHSP Hà Nội (2010). 6. Luận văn thạc sĩ “Nghiên cứu và áp dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng và dạy học theo góc trong môn hóa học ở trường THPT – phần phi kim hóa học 10 nâng cao” - Tác giả Hoàng Thị Kim Liên, Trường ĐHSP Hà Nội (2011). 7. Luận văn Thạc sĩ “Vận dụng dạy học theo góc vào phần sự điện li chương trình hóa học lớp 11 nâng cao với sự hỗ trợ của CNTT” - Tác giả Nguyễn Minh Đức, Trường ĐHSP Hà Nội (2011). 8. Luận văn Thạc sĩ “Sử dụng phương pháp dạy học theo hợp đồng trong dạy học hóa học lớp 10 nâng cao phần phi kim” - Tác giả Nguyễn Phương Hoài Sơn, Trường ĐHSP Tp. Hồ Chí Minh. Nhìn nhận lại vấn đề, chúng tôi nhận thấy PPDHTHĐ nằm trong 3 PPDH theo hướng tích cực của dự án Việt – Bỉ đang ngày càng được các nhà Giáo dục nước ta quan tâm trong xu thế đổi mới PPDH như hiện nay. 1.2. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và phương pháp dạy học hiện nay 1.2.1. Chuyển từ chương trình định hướng nội dung dạy học sang chương trình định hướng năng lực - Chương trình dạy học truyền thống có thể gọi là chương trình giáo dục “định hướng nội dung” dạy học hay “định hướng đầu vào” (điều khiển đầu vào). Đặc điểm cơ bản của chương trình giáo dục định hướng nội dung là chú trọng việc truyền thụ hệ
9 thống tri thức khoa học theo các môn học đã được quy định trong chương trình dạy học [28]. - Chương trình giáo dục định hướng năng lực (định hướng phát triển năng lực) nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hướng năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học. 1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực Phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới phương pháp dạy học các môn học thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là: - Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học, trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. - Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. - Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. - Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Việc đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên được thể hiện qua bốn đặc trưng cơ bản sau: (i) Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Theo tinh thần này, giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành
10 các hoạt động học tập như nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn,... (ii) Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thức phương pháp để họ biết cách đọc sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, biết cách suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới,... Cần rèn luyện cho học sinh các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen,…để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo của họ. (iii) Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương châm “tạo điều kiện cho học sinh nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn”. (iv) Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh [28] . 1.3. Khái niệm về năng lực và một số năng lực cần phát triển cho HS THPT 1.3.1. Khái niệm về năng lực và phát triển năng lực học sinh THPT 1.3.1.1. Khái niệm về năng lực Khái niệm năng lực có nguồn gốc Latinh: “competentia” có nghĩa là “gặp gỡ”. Ngày nay khái niệm năng lực được hiểu dưới nhiều cách tiếp cận khác nhau. Theo cách tiếp cận truyền thống (tiếp cận hành vi – behavioural approach) thì năng lực là khả năng đơn lẻ của cá nhân, được hình thành dựa trên sự lắp ghép các mảng kiến thức và kỹ năng cụ thể. Theo Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2005): “Năng lực là một thuộc tính tâm lí phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố như tri thức kĩ năng, kĩ xảo, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm đạo đức” [1]. Trong đề tài này chúng tôi chấp nhận quan niệm: “Năng lực là sự kết hợp hợp lý kiến thức, kỹ năng và sự sẵn sàng tham gia hoạt động tích cực, có hiệu quả”. 1.3.1.2. Khái niệm về năng lực của HS THPT Theo Nguyễn Thị Minh Phương (2007): “Năng lực cần đạt của học sinh THPT là tổ hợp nhiều khả năng và giá trị được cá nhân thể hiện thông qua các hoạt động có kết quả” [26, tr. 12]. Trong tiếng Anh có một số từ chỉ năng lực: Ability, competency, competence,
11 capacity, capability và attribute. Trong đề tài này chúng tôi quan niệm năng lực cần đạt của học sinh THPT thuộc phạm trù của thuật ngữ “competency” là tổ hợp nhiều kỹ năng và giá trị được cá nhân thể hiện để mang lại kết quả cụ thể. Theo đó, kỹ năng có bản chất tâm lí, nhưng có hình thức vật chất là hành vi hoặc hành động. Vậy kỹ năng mà chúng ta nhìn thấy, nghe thấy, cảm nhận được chính là biểu hiện đang diễn ra của năng lực. Tác giả Nguyễn Thị Minh Phương đã đề xuất 4 nhóm năng lực thể hiện khung năng lực cần đạt cho học sinh phổ thông Việt Nam: Năng lực nhận thức đòi hỏi học sinh phải có các khả năng: quan sát, ghi nhớ, tư duy (độc lập, logic, cụ thể, trừu tượng,…), tưởng tượng, suy luận, tổng hợp-khái quát hoá, phê phán-bình luận, từ đó có khả năng phát hiện vấn đề, khả năng tự học, tự trau dồi kiến thức trong suốt cuộc đời. Năng lực xã hội đòi hỏi học sinh phải có những khả năng giao tiếp, thuyết trình, giải quyết các tình huống có vấn đề, vận hành được các cảm xúc, có khả năng thích ứng, khả năng cạnh tranh cũng như khả năng hợp tác,… Năng lực thực hành (hoạt động thực tiễn) đòi hỏi học sinh phải có các vận dụng tri thức (từ bài học cũng như từ thực tiễn), thực hành một cách linh hoạt (tích cực-chủ động), tự tin; có khả năng sử dụng các công cụ cần thiết, khả năng giải quyết vấn đề, sáng tạo, có tính kiên trì,… Năng lực cá nhân được thể hiện qua khía cạnh thể chất, đòi hỏi trước hết học sinh có khả năng vận động linh hoạt, phải biết chơi thể thao, biết bảo vệ sức khoẻ, có khả năng thích ứng với môi trường; tiếp đó là khía cạnh hoạt động cá nhân đa dạng khác nhau như khả năng lập kế hoạch, khả năng tự đánh giá, tự chịu trách nhiệm,…[26, tr. 43 - 44] 1.3.2. Các đặc điểm của năng lực - Năng lực chỉ có thể quan sát được qua hoạt động của cá nhân ở các tình huống nhất định. - Năng lực luôn tồn tại dưới hai hình thức: năng lực chung (key competency) và năng lực chuyên biệt (domain-specific competency). Năng lực chung là năng lực cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả vào nhiều hoạt động và các bối cảnh khác