Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Tổ chức Seminar trong dạy học môn Hóa đại cương ở Trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng TP Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:136

Thêm vào BST

Báo xấu

65
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Tổ chức Seminar trong dạy học môn Hóa đại cương ở Trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng TP Hồ Chí Minh là nhằm sử dụng phương pháp Seminar trong dạy học môn Hóa dại cương ở trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng TP Hồ Chí Minh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Tổ chức Seminar trong dạy học môn Hóa đại cương ở Trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng TP Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM Ö Ö Vũ Thị Ngọc Mai TỔ CHỨC SEMINAR TRONG DẠY HỌC MÔN HÓA ĐẠI CƯƠNG Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG KỸ THUẬT CAO THẮNG TP HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2011
2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM Ö Ö Vũ Thị Ngọc Mai TỔ CHỨC SEMINAR TRONG DẠY HỌC MÔN HÓA ĐẠI CƯƠNG Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG KỸ THUẬT CAO THẮNG TP HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học môn Hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : PGS. TS. TRẦN LÊ QUAN Thành phố Hồ Chí Minh – 2011
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi còn được sự giúp đỡ quý báu của các thầy cô, bạn bè, các anh chị em đồng nghiệp, các em sinh viên và những người thân trong gia đình. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến : Thầy Trần Lê Quan, trưởng khoa Hóa học trường Đại học KHTN TPHCM và Thầy Trịnh Văn Biều, nguyên trưởng khoa Hóa học trường ĐHSP TPHCM đã tận tình hướng dẫn, động viên, chỉnh sửa, giúp đỡ em hoàn thành luận văn này. Các thầy cô giáo khoa Hóa trường ĐHSP TPHCM và ĐHSP Hà Nội đã trực tiếp giảng dạy cho em trong suốt khóa học. Các anh chị em đồng nghiệp, các bạn học viên K17, K18, K19 trường ĐHSP TPHCM, các em sinh viên trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Phòng Sau đại học trường ĐHSP TPHCM. Ban Giám hiệu trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng. Một lần nữa, xin gởi đến tất cả mọi người lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất. Tác giả Vũ Thị Ngọc Mai
4 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BT : Bài tập CĐ : Cao đẳng CTCT : Công thức cấu tạo ĐC : Đối chứng ĐH : Đại học ĐHSP : Đại học Sư phạm GDĐH : Giáo dục đại học GV : Giảng viên HĐC : Hóa Đại cương HS : Học sinh NXB : Nhà xuất bản PP : Phương pháp SV : Sinh viên TN : Thực nghiệm
5 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Quan niệm của GV về seminar..................................................................... 26 Bảng 1.2. Ý kiến của GV về tác dụng của seminar ...................................................... 26 Bảng 1.3. Mức độ phù hợp của “Việc tổ chức seminar trong dạy học môn HĐC”...... 27 Bảng 1.4. Mức độ sử dụng seminar trong dạy học môn HĐC...................................... 27 Bảng 1.5. Loại seminar thường được GV sử dụng ....................................................... 27 Bảng 1.6. Mức độ GV kiểm tra sự chuẩn bị bài của SV............................................... 27 Bảng 1.7. Mức độ thực hiện việc tổ chức cho SV cùng tham gia đánh giá.................. 28 Bảng 1.8. Ý kiến của GV về các nội dung seminar ...................................................... 28 Bảng 1.9. Những khó khăn khi tổ chức seminar........................................................... 29 Bảng 1.10. Những biện pháp nâng cao hiệu quả tổ chức seminar báo cáo..................... 29 Bảng 1.11. Tỉ lệ sinh viên đạt yêu cầu môn Hóa đại cương (≥5 điểm) ........................ 30 Bảng 3.1. Các lớp TN – ĐC ........................................................................................... 89 Bảng 3.2. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra....................................................................... 93 Bảng 3.3. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích của lớp TN1 – ĐC1 ............. 94 Bảng 3.4. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích của lớp TN2 – ĐC2 ............. 95 Bảng 3.5. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích của lớp TN3 – ĐC3 ............. 96 Bảng 3.6. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích của lớp TN4 – ĐC4 ............. 97 Bảng 3.7. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích các lớp TN – ĐC.................. 98 Bảng 3.8. Tổng hợp kết quả học tập các lớp TN –ĐC................................................... 99 Bảng 3.9. Tổng hợp các tham số đặc trưng ............................................................................. 100 Bảng 3.10. Các tham số thống kê ............................................................................................. 100 Bảng 3.11. Cảm nghĩ của SV sau khi học các bài theo phương pháp seminar............. 101 Bảng 3.12. Tác dụng của việc tổ chức seminar trong dạy học môn Hóa đại cương................. 101 Bảng 3.13. Biểu hiện của SV khi tham gia seminar ................................................................. 102 Bảng 3.14. Kết quả SV thu được qua các buổi seminar ........................................................... 102
6 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng ................................................. 18 Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN1 – ĐC1............................................ 94 Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN2 – ĐC2............................................ 95 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN3 – ĐC3............................................ 96 Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích của lớp TN4 – ĐC4............................................ 97 Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích các lớp TN – ĐC ................................................ 98 Hình 3.6. Biểu đồ tổng hợp kết quả học tập các lớp TN – ĐC ...............................99
1 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP ngày 21/5/2005 của Chính phủ về đổi mới cơ bản và toàn diện GDĐH Việt Nam giai đoạn 2006 – 2020 đã chỉ rõ : “ Triển khai đổi mới phương pháp đào tạo theo 3 tiêu chí : trang bị cách học; phát huy tính chủ động của người học; sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong hoạt động dạy và học. Khai thác các nguồn tư liệu giáo dục mở và nguồn tư liệu trên mạng Internet.” Công cuộc đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta nói chung và giáo dục CĐ, ĐH nói riêng đã và đang diễn ra mạnh mẽ theo định hướng trên. Để thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy học, người dạy phải luôn luôn hướng đến người học, tạo điều kiện buộc người học làm việc, sử dụng các phương pháp dạy học phù hợp với đặc trưng của cấp học, môn học, nội dung bài học. Phương pháp seminar là một hình thức tự học kết hợp với thảo luận khoa học, thường được sử dụng ở trường Đại học, Cao đẳng. Seminar được xem như một loại bài tập tự học bắt buộc, khi giảng viên sử dụng phương pháp seminar thì sinh viên buộc phải đọc tài liệu, tìm kiếm thông tin… để hoàn tất nhiệm vụ học tập. Qua các buổi seminar, sinh viên được rèn luyện kỹ năng tự học, biết cách giải quyết vấn đề, mở rộng và đào sâu trí thức… Môn Hóa Đại cương có một số nội dung thích hợp để giảng viên sử dụng phương pháp seminar, tổ chức cho sinh viên báo cáo theo từng chủ đề cụ thể. Thêm vào đó, ở trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng, môn Hóa Đại cương được tổ chức cho sinh viên năm nhất học vào học kì I, khi đó kiến thức hóa học phổ thông khá đầy đủ, sinh viên có khả năng thực hiện tốt các báo cáo seminar. Từ những lí do trên đã thôi thúc tôi chọn đề tài : TỔ CHỨC SEMINAR TRONG DẠY HỌC MÔN HÓA ĐẠI CƯƠNG Ở TRƯỜNG CAO ĐẲNG KỸ THUẬT CAO THẮNG TP HỒ CHÍ MINH với mong muốn góp phần vào việc đổi mới phương pháp, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của sinh viên, nâng cao hiệu quả dạy học.
2 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Sử dụng phương pháp seminar trong dạy học môn Hóa Đại cương ở trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU • Đối tượng nghiên cứu: Việc tổ chức seminar trong dạy học môn Hóa Đại cương ở trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng. • Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hóa học ở trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng. 4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài. - Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp seminar trong dạy học môn Hóa Đại cương ở một số trường đại học, cao đẳng. - Xây dựng các nguyên tắc lựa chọn nội dung để tổ chức seminar báo cáo; những chuẩn bị cho một buổi học seminar; qui trình tổ chức một buổi học seminar. - Thiết kế giáo án, tổ chức seminar báo cáo trong quá trình dạy học môn Hóa Đại cương trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá kết quả của đề tài, rút ra bài học kinh nghiệm. 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Nội dung nghiên cứu : Chương trình Hóa Đại cương trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng. - Phạm vi nghiên cứu : trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng. - Thời gian nghiên cứu : tháng 7/2010 – tháng 11/2011. 6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu tổ chức tốt hoạt động seminar thì hiệu quả dạy học môn Hóa Đại cương sẽ tăng lên. Qua việc chuẩn bị các báo cáo được giao và tiến hành seminar, sinh viên được làm quen với cách đọc tài liệu, tìm kiếm thông tin, viết báo cáo… Sinh viên bước đầu được nghiên cứu khoa học, hình thành kỹ năng tự học, năng động, sáng
3 tạo, yêu thích môn học tạo tiền đề cho việc học tập và nghiên cứu các học phần còn lại của khóa học. 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận - Đọc và nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp phân tích, tổng hợp. - Phương pháp xây dựng giả thuyết. - Phương pháp lịch sử. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra thu thập thông tin. - Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn. - Phương pháp chuyên gia. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn. 7.3. Phương pháp toán học : sử dụng toán thống kê và logic toán học. 8. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI • Làm rõ hơn cơ sở lý luận về phương pháp seminar. • Thiết kế các bài lên lớp có tổ chức seminar. • Rút ra những bài học kinh nghiệm để seminar có hiệu quả cao.
4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Luật Giáo dục, điều 40.2, đã ghi “ Phương pháp đào tạo trình độ cao đẳng, trình độ đại học phải coi trọng việc bồi dưỡng ý thức tự giác trong học tập, năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát triển tư duy sáng tạo, rèn luyện kỹ năng thực hành, tạo điều kiện cho người học tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng”. Để đạt được yêu cầu trên thì cần phải đổi mới phương pháp dạy học. Định hướng chung về đổi mới phương pháp là phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, tự học, kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, phù hợp với đặc điểm của từng môn học, cấp học; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, tạo hứng thú cho người học, tận dụng được công nghệ mới nhất; khắc phục lối dạy truyền thống, truyền thụ một chiều các kiến thức có sẵn. Rất cần phát huy cao năng lực tự học, học suốt đời trong thời đại bùng nổ thông tin. Tăng cường học tập cá thể phối hợp với hợp tác. Định hướng vào người học được coi là quan điểm định hướng chung trong đổi mới phương pháp dạy học. Seminar là một hình thức tổ chức dạy học cơ bản ở trường đại học, cao đẳng và được sử dụng rộng rãi ở các môn tự nhiên cũng như các môn xã hội. Tổ chức dạy học bằng seminar, người học thực sự là chủ thể, là trung tâm của quá trình dạy học. Nhiều giảng viên đã tổ chức seminar trong quá trình dạy học và đúc kết được nhiều kinh nghiệm thể hiện trong một số bài tham luận, các báo cáo khoa học sau : 1. “Tổ chức seminar cho sinh viên sư phạm ngành Toán thông qua dạy học môn hình học sơ cấp ở bậc đại học” (2008), ThS Nguyễn Chiến Thắng, khoa Toán - Đại học Vinh. 2. “ Tổ chức seminar – một biện pháp nâng cao chất lượng dạy, học cho sinh viên ngành sư phạm vật lý”(2009), TS. Nguyễn Thị Thu Thủy, trường Đại học Cần Thơ.
5 3. “Tăng cường kỹ năng thuyết trình có sử dụng MS Powerpoint hiệu quả cho sinh viên chuyên ngữ trường Đại học Quảng Nam”(2010), ThS. Nguyễn Thị Phước Trà, Kỷ yếu hội thảo “Đổi mới pp dạy học theo hướng tích cực” trường Đại học Quảng Nam. 4. “Xeminar cần thiết cho đổi mới phương pháp dạy và học ở đại học”, Ths Ngô Xuân Dậu – tạp chí Đại học và Giáo dục chuyên nghiệp, số tháng 5/2000. 5. “ Tổ chức dạy học thuyết vật lý bằng hình thức seminar”, ThS Vũ Thụy Hùng – tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 2/2000. Các bài viết trên đã đề cập đến những vấn đề liên quan đến phương pháp seminar như : - Tác dụng của seminar : rèn kỹ năng tự học, kỹ năng thuyết trình …, nâng cao hiệu quả dạy học. - Nhấn mạnh tầm quan trọng của kỹ năng thuyết trình : “Trình bày một bài thuyết trình có hiệu quả rất quan trọng không những trong học tập, đào tạo mà còn quan trọng trong công việc, trong kinh doanh và trong truyền thông. Phát triển lòng tự tin và năng lực trình bày tốt, và có khả năng đứng trước thính giả và nói tốt cũng là những năng lực hết sức hữu ích cho việc tự phát triển.” - Cách thức tiến hành seminar, sự chuẩn bị của người dạy và người học ở những môn học cụ thể. Thông qua việc thống kê các luận văn, luận án được bảo vệ trong và ngoài nước về phương pháp dạy học hóa học của các trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trường Đại học Sư phạm TP.HCM …chúng tôi chưa tìm thấy đề tài nghiên cứu về việc tổ chức seminar trong dạy học môn Hóa Đại cương. Chúng tôi có thể kết luận rằng, đây là một hướng đi mới và có giá trị của luận văn. 1.2. PHƯƠNG PHÁP SEMINAR 1.2.1. Khái niệm Theo tác giả Nguyễn Cương (2007), trong tài liệu “Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học – một số vấn đề cơ bản”, [9, tr.370] thì : “ Phương pháp seminar (thảo luận tổ) là một trong những phương pháp dạy học cơ
6 bản ở trường đại học, trong đó các sinh viên trình bày, thảo luận, tranh luận về những vấn đề khoa học nhất định dưới sự điều khiển trực tiếp của người giảng viên rất am hiểu vấn đề này”. Theo tác giả Lê Khánh Bằng (1993), tài liệu “Tổ chức quá trình dạy học đại học”, [2, tr.120] : “Xemina ở đại học là một trong những hình thức tổ chức dạy học cơ bản, trong đó người hoc thảo luận các vấn đề khoa học đã tự tìm hiểu theo sự hướng dẫn cụ thể của giảng viên, người rất am hiểu lĩnh vực của các vấn đề khoa học đó. Xemina thay hình đổi dạng tùy theo đặc trưng của bộ môn, tùy theo thành phần của người học và được vận dụng một cách rộng rãi trong các trường đại học”. Còn theo tác giả Phan Trọng Ngọ (2005), tài liệu “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường”, [26, tr.234] : “ Xemina là hình thức học tập, trong đó một nhóm học viên được giao chuẩn bị trước vấn đề nhất định. Sau đó trình bày trước lớp (nhóm) và thảo luận vấn đề đã được chuẩn bị”. Như vậy có thế thấy seminar được hiểu theo nhiều góc độ : là “phương pháp dạy học”, “hình thức tổ chức dạy học” hay “ hình thức học tập”; Ở đây cần chú ý đến ba đặc trưng cơ bản của seminar là : - Phải có một chủ đề khoa học nhất định, chứa đựng những nội dung mới mẻ. - Phải có sự chuẩn bị cẩn thận (về phía người học cũng như người dạy). - Phải có người hướng dẫn. Thiếu một trong ba yếu tố trên, seminar sẽ mất tác dụng. Vì vậy không nên lẫn lộn seminar với thảo luận dân chủ. Seminar được xem như một bài học tự học bắt buộc, là khâu thực hành đầu tiên trong đó sinh viên tập dượt và tự nghiên cứu khoa học. Trong seminar, GV chủ yếu mới chỉ yêu cầu sinh viên tìm hiểu những tài liệu tham khảo đã có về một vấn đề lớn nào đó trong chương trình đào tạo mà giảng viên không trình bày hoặc trình bày không đầy đủ; hay giảng viên giới thiệu các phương án giải quyết một vấn đề rồi yêu cầu sinh viên phân tích ưu nhược điểm của
7 từng phương án và đưa ra ý kiến lựa chọn của mình. Điều quan trọng là sinh viên phải biết trình bày ý kiến của mình và tranh luận bảo vệ ý kiến đó trước tập thể. Ở đây, chưa yêu cầu sinh viên phải xây dựng nội dung mới hay đề xuất phương án mới để giải quyết vấn đề. 1.2.2. Ưu điểm và hạn chế của seminar a. Ưu điểm - Theo tác giả Phan Trọng Ngọ (2005), tài liệu “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” thì: “Xemina hội tụ và tổng hợp nhiều kĩ thuật dạy học : các phương pháp dùng lời (người học phải học cách thuyết trình vấn đề được chuẩn bị); các kĩ thuật trao đổi, vấn đáp; các kĩ thuật làm việc trực tiếp với đối tượng (tìm kiếm thông tin, nghiên cứu tài liệu, ghi chép, thực hành, thực nghiệm …); các kĩ thuật thảo luận…” [26, tr. 234]. - Kích thích nhu cầu nhận thức, hứng thú tìm tòi, sáng tạo của người học; người học chủ động tiếp thu tri thức. Qua seminar, tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học được phát huy, họ thực sự là chủ thể, là trung tâm của quá trình dạy học. - Tạo cơ hội để các thành viên trong lớp học làm quen, trao đổi, hợp tác với nhau. Góp phần làm tăng bầu không khí hiểu biết, tin cậy, thân thiện và đoàn kết giữa các học viên. - Tạo không khí lớp học sôi động, hào hứng. - Giúp người học hiểu bài và khắc sâu tri thức. b. Hạn chế - Để tổ chức dạy học bằng seminar có hiệu quả đòi hỏi phải có sự chuẩn bị rất công phu, đặc biệt là của người dạy do đó mất nhiều thời gian và công sức. - Quá trình seminar trên lớp mất nhiều thời gian hơn các phương pháp khác như diễn giảng, có nhiều tình huống ngẫu nhiên xảy ra trong quá trình thảo luận vì vậy đòi hỏi nguời dạy phải kiểm soát nội dung các câu hỏi, trả lời và can thiệp kịp thời để đảm bảo thời gian của tiết học.
8 - Hiệu quả học tập phụ thuộc nhiều vào tinh thần tham gia của người học; người học có thái độ ỷ lại vào đại diện nhóm. 1.2.3. Chức năng cơ bản của seminar Theo tác giả Lê Khánh Bằng (1993), tài liệu “Tổ chức quá trình dạy học đại học” [2, tr.121], seminar có những chức năng sau : a. Chức năng nhận thức Qua seminar, tri thức của người học được củng cố, mở rộng và đào sâu. Ở đây, người học được tập dượt nghiên cứu các tài liệu và các sự kiện một cách khoa học, bước đầu biết phân tích, phê phán, lập luận, dẫn chứng để bảo vệ ý kiến của mình trước tập thể. Việc diễn đạt trực tiếp ý kiến của mình bằng lời nói trong quá trình tranh luận làm nảy sinh nhu cầu diễn đạt các luận điểm của mình một cách ngắn gọn, sắc bén và chính xác. Nội dung seminar, cách tổ chức và tiến hành tốt seminar sẽ kích thích nhu cầu nhận thức, hứng thú tìm tòi, trí thông minh và sáng tạo của người học. b. Chức năng giáo dục Seminar có tác dụng giáo dục mạnh mẽ đối với người học nhất là SV cao đẳng, đại học. Nó hình hành niềm tin và nhân cách khoa học cho SV. Tri thức nắm được qua seminar đã phải trải qua một quá trình tự nghiên cứu, thảo luận và phân tích kỹ càng, nhờ đó biến thành niềm tin của cá nhân. Qua một hệ thống seminar được tiến hành nghiêm túc, có hiệu quả, ở SV sẽ hình thành những phẩm chất của một nhà khoa học như làm việc có kế hoạch, ngăn nắp, trung thực, dũng cảm, khiêm tốn, sáng tạo, không tự thỏa mãn với những gì đã biết, biết tự phê bình, biết xấu hổ khi đến seminar với đầu óc trống rỗng hoặc với cách làm việc tùy tiện. Như vậy, seminar không những có chức năng nhận thức mà còn có chức năng giáo dục quan trọng. Có thể nói seminar là hình thức đặc biệt thích hợp đối với việc phát động tính tích cực, sáng tạo và tham vọng vươn lên không ngừng của sinh viên trong khoa học và trong cuộc sống.
9 c. Chức năng kiểm tra, tự kiểm tra Qua seminar, người dạy, là người trực tiếp điều khiển, sẽ có điều kiện để thu được những thông tin ngược về tình trạng nắm bắt tri thức của người học từ đó có những điều chỉnh kịp thời. Đồng thời thu thông tin ngược về mình để tự điều chỉnh hoạt động giảng dạy của bản thân cho phù hợp. Qua trao đổi, tranh luận ở seminar, người học còn có thể tự kiểm tra bằng cách đối chiếu những ý kiến chuẩn bị của mình với những ý kiến của bạn bè và với những ý kiến bổ sung, nhận xét của giáo viên. Nhờ đó họ có thể tự đánh giá được quá trình chuẩn bị và trình độ bản thân từ đó điều chỉnh việc tự học của mình. Như vậy qua seminar, các đường liên hệ ngược trong của quá trình dạy học được bảo đảm một cách tốt đẹp. Có thể thấy : phương pháp seminar có vai trò quan trọng góp phần đào tạo những cán bộ khoa học có trình độ khoa học cao và cho phép giải quyết các nhiệm vụ dạy học, giáo dục ở trường Đại học, Cao đẳng. Nếu ở diễn giảng, thuyết trình, người dạy hoạt động tích cực còn người học có phần bị động thì ở seminar, tính năng động, chủ quan của người học được phát huy đầy đủ hơn, họ thực sự là chủ thể, là trung tâm của quá trình dạy học, họ cùng hợp tác để thảo luận, giải quyết một vấn đề khoa học. 1.2.4. Phân loại seminar [2, tr. 122], [9, tr.372] Người ta dựa theo các tiêu chí khác nhau để phân loại, do vậy, có nhiều hình thức seminar. Có thể phân loại theo tính chất và phạm vi nội dung, theo tính chất, mức độ phát triển nhận thức, theo phạm vi tổ chức, theo phương thức tiến hành… Dựa theo phương thức tiến hành: - Thảo luận tự do : mọi người đều chuẩn bị và tự do phát biểu ý kiến. - Seminar báo cáo : một số SV được chỉ định báo cáo những nội dung đã chuẩn bị trước, các SV còn lại nhận xét báo cáo. - Seminar hỗn hợp : có sự kết hợp thảo luận các báo cáo với việc thảo luận tự do các vấn đề có liên quan.
10 Dựa theo tính chất, mức độ phát triển nhận thức: - Seminar thông báo tái hiện. - Seminar nêu vấn đề. - Seminar nghiên cứu. Dựa theo tính chất và phạm vi nội dung : - Seminar đơn giản, ở trình độ thấp, thường tiến hành ở năm thứ nhất, còn được gọi là “Prôxêmina”. - Seminar gắn với giáo trình : có mục đích chính là nghiên cứu sâu sắc một giáo trình có hệ thống nhất định. - Seminar để nghiên cứu những chương cơ bản riêng biệt, hoặc những chương quan trọng nhất của giáo trình. - Seminar chuyên đề : dùng để nghiên cứu những đề tài không có liên hệ với bài giảng, thường được tiến hành ở những năm cuối. 1.2.5. Công tác chuẩn bị cho một buổi seminar [9, tr. 372] a. Đối với người dạy • Lập kế hoạch chi tiết về nội dung và tổ chức. Bắt đầu dạy một môn học hay một giáo trình, GV phải công bố số lượng các buổi seminar và tên các đề tài seminar, mục đích và yêu cầu chung của các buổi seminar ; công bố kế hoạch thời gian tiến hành…, tất cả được thể hiện qua một bản kế hoạch. Nội dung bản kế hoạch gồm các mục như tên đề tài, mục đích seminar, thời gian, phân công người điều khiển, thư kí … • Giới thiệu tài liệu tham khảo, hướng dẫn sinh viên phương pháp tự đọc, tự nghiên cứu giáo trình và tài liệu tham khảo. GV cũng cần hướng dẫn SV có thể tìm tài liệu tham khảo ở đâu hay cung cấp một số trang web để SV có thể tìm được dữ kiện phù hợp, điều này sẽ giúp SV có được một hướng đi phù hợp và hoàn thành tốt nhiệm vụ. • Giới thiệu một vài báo cáo mẫu.
11 Qua việc xem các báo cáo (thường thực hiện bằng PowerPoint) SV sẽ hình dung được những công việc mà nhóm phải thực hiện. • Nêu yêu cầu thật cụ thể đối với bài báo cáo của SV (nội dung, thời gian, hình thức trình bày …) • Nêu cách đánh giá. GV cần phải nêu các tiêu chí đánh giá thật cụ thể, thang điểm rõ ràng, chuẩn bị phiếu đánh giá, có thể cho SV đánh giá lẫn nhau để rèn kỹ năng nhận xét. • Trước mỗi buổi học seminar, GV cung cấp cho SV hệ thống câu hỏi định hướng và bài tập áp dụng để SV chuẩn bị tốt hơn. • Đưa ra những chỉ dẫn giúp SV thảo luận tốt hơn. b. Đối với người học • Lựa chọn và đăng kí đề tài. • Sưu tầm tài liệu tham khảo, những trang thiết bị cần thiết. • Lập kế hoạch thực hiện (ghi rõ các công việc phải thực hiện, phân công nhiệm vụ cho từng thành viên, thời gian hoàn thành…). • Tiến hành họp nhóm để trao đổi những vướng mắc, tìm cách giải quyết, thống nhất nội dung và hình thức thuyết trình. Trong quá trình chuẩn bị người học có thể và cần tranh thủ sự giúp đỡ của GV. • Nếu là SV thuộc nhóm báo cáo thì tất cả phải chuẩn bị đề cương báo cáo (dàn ý chi tiết, ý kiến hay câu hỏi về vấn đề cần tìm hiểu…) để có thể báo cáo nếu GV yêu cầu. • Những SV không thuộc nhóm báo cáo cũng phải nghiên cứu nội dung bài học, đọc tài liệu tham khảo, chuẩn bị phát biểu ý kiến và nêu câu hỏi. 1.2.6. Kĩ năng điều khiển seminar [9, tr 375] Tiết học seminar có thực hiện được các chức năng nhận thức, chức năng giáo dục, chức năng kiểm tra hay không, có mang tính chất một giờ học tranh luận, sáng tạo hay chỉ là một tiết học bình thường, điều đó tùy thuộc vào cách điều khiển của giáo viên.
12 • Bắt đầu seminar Sau khi cả lớp đã cùng họp mặt và xác định xong các vấn đề thì việc tiến hành seminar là không mấy khó khăn. Vấn đề seminar phát sinh một cách bộc phát, có thể từ những vấn đề bắt gặp trong lúc đọc tài liệu, từ các bài tập, hoặc từ những vấn đề chưa giải quyết xong trong cuộc họp trước. Nhưng trong cuộc họp đầu tiên với những nhóm mới, giảng viên cần phải chủ động khi bắt đầu seminar nghĩa là vấn đề seminar do chính GV gợi ý. Có thể bắt đầu seminar theo các cách sau : - Bắt đầu seminar từ kinh nghiệm thông thường Một trong những phương pháp tốt nhất để bắt đầu seminar là cung cấp kinh nghiệm phổ biến, cụ thể, thông qua phần trình bày trực quan, chiếu phim, đóng vai, diễn kịch ngắn hoặc đọc tóm tắt. Sau phần trình bày ta sẽ rất dễ dàng đặt câu hỏi “ Tại sao bạn đã…” - Bắt đầu seminar bằng tranh luận Kĩ năng khác để kích thích thảo luận là tạo ra sự bất đồng ý kiến. Những bằng chứng thực tế cho thấy rằng sự ngạc nhiên hoặc sự không chắc chắn về một điều gì đó thường khơi gợi tính tò mò của con người và đó chính là động cơ học tập. Một số cuộc thảo luận đạt hiệu quả rất cao khi người giảng viên đóng vai trò là trọng tài, trường hợp khác lại có hiệu quả khi chỉ ra được sự khác nhau trong các quan điểm của sinh viên. Giảng viên giữ vai trò trọng tài là một cách hiệu quả giúp sinh viên suy nghĩ chủ động hơn chứ không phải là chấp nhận ý kiến trọng tài một cách thụ động khi coi mỗi lời giảng viên là “Đúng”. Thành công của vai trò trọng tài phụ thuộc rất nhiều vào cách thực hiện vai trò đó. Nếu đóng vai trò là trọng tài trong các cuộc thảo luận nhóm, giảng viên có thể thỏa hiệp bằng cách nói những câu như : “Giả sử tôi ở địa vị…”, hoặc là “Cho phép tôi đóng vai trọng tài một lúc,…” Người ta đã đề xuất các nguyên tắc giải quyết vấn đề ở các nhóm như sau: (1) Thành công trong giải quyết vấn đề là tất cả cùng nỗ lực vượt qua các khó khăn, vướng mắc.
13 (2) Nên sử dụng những dữ kiện có sẵn, ngay cả khi chúng không thích hợp. (3) Điểm quan trọng nhất khi giải quyết vấn đề là tìm ra những phương án giải quyết tối ưu. (4) Tăng cường tập trung giải quyết vấn đề hơn là tập trung vào giải pháp. (5) Quá trình “lấy ý kiến” nên tách biệt với quá trình “đánh giá ý kiến” bởi vì cái sau sẽ hạn chế cái trước. • Đặt câu hỏi Khi mở đầu phần thảo luận, phổ biến nhất vẫn là đặt câu hỏi và sai lầm lớn nhất là khi đặt câu hỏi GV không cho SV đủ thời gian để suy nghĩ. Không nên yêu cầu sinh viên trả lời tất cả các câu hỏi ngay lập tức. Nếu câu hỏi nhằm mục đích kích thích sự suy nghĩ thì nên cho sinh viên thời gian suy nghĩ. Năm giây im lặng có thể là quãng thời gian thời gian dài vô tận, nhưng tạm dừng năm đến ba mươi giây để cho sinh viên suy nghĩ thì sẽ mang lại kết quả tốt hơn cho buổi thảo luận. Trong một số trường hợp, GV có thể lên kế hoạch cho thời gian suy nghĩ để trả lời và yêu cầu SV ghi những ý cơ bản của câu trả lời. Kĩ thuật đó sẽ tăng cơ hội tham gia cho những sinh viên hay e thẹn hoặc chậm chạp bởi vì họ đã có thời gian chuẩn bị trước những điều họ muốn nói. Giảng viên có thể thân mật động viên, khuyến khích SV trả lời. • Câu hỏi căn cứ vào thực tế Khi kiểm tra kiến thức nền của SV, đôi lúc giảng viên phải sử dụng loại câu hỏi căn cứ vào thực tế. Nhưng thường thì giảng viên mong muốn khuyến khích việc giải quyết vấn đề. • Câu hỏi áp dụng và câu hỏi giải thích Khi dùng câu hỏi áp dụng thì các buổi thảo luận sẽ giúp SV hiểu được mối quan hệ, biết cách áp dụng và phân tích các sự việc và tài liệu. khi giảng viên sử dụng câu hỏi giải thích, loại câu hỏi như “Làm thế nào mà ý kiến … áp dụng cho ….?” có thể thích hợp để khuyến khích thảo luận hơn là loại câu hỏi : “Định nghĩa của … là gì?”
14 • Các câu hỏi đặt vấn đề Câu hỏi phát sinh do tình huống hoặc có thể là theo giả thiết. Có thể giảng viên đã biết trước giải pháp cho vấn đề đó hoặc cũng có khi giảng viên chưa giải quyết được vấn đề đó. Trong bất kì trường hợp nào, đó phải là vấn đề có ý nghĩa đối với SV và giúp SV tiến bộ. • Các loại câu hỏi khác - Câu hỏi liên hợp và câu hỏi quan hệ nhân quả thường cố gắng kết những tài liệu hoặc các khái niệm dường như chẳng có liên quan gì với nhau. - Câu hỏi so sánh dùng để so sánh lý thuyết này với lý thuyết kia, tác giả này với tác giả kia. Loại câu hỏi này giúp SV xác định được tầm quan trọng của so sánh. 1.2.7. Một số điều cần chú ý để tăng hiệu quả seminar [9, tr.378] 1.2.7.1. Yêu cầu đối với hoạt động của người học trong quá trình seminar a. Đối với người báo cáo : - Chỉ được trình bày trong khoảng 5 – 10 phút. - Nội dung báo cáo cần thể hiện được 3 yêu cầu : có lí luận, có thực tiễn, có đề xuất được ý kiến mới. - Trình bày rõ ràng, mạch lạc ngắn gọn, có minh họa. - Trình bày vấn đề bằng cách nêu câu hỏi rồi tự giải đáp, chú ý lật ngược vấn đề để thấy nhiều khía cạnh. - Nêu ra trước tập thể những điều chưa hiểu hoặc chưa hiểu rõ. - Đối với những thắc mắc của người nghe, cố gắng suy nghĩ nhanh và sâu để có thể giải đáp hoặc phải ghi nhận sẽ tìm hiểu thêm để giải đáp. b. Đối với những người tham gia phát biểu ý kiến : - Chú ý lắng nghe người báo cáo, ghi lại những điểm cơ bản mình đồng ý, không đồng ý hay còn thắc mắc. - Phát biểu ý kiến ngắn gọn, súc tích, tránh lặp lại nhiều lần, dài dòng. Muốn vậy, phải chuẩn bị từ trước, phải có sự chín muồi trong suy nghĩ và đòi hỏi mỗi người phải có quan điểm riêng.