Luận văn Thạc sĩ Giáo dục: Tổ chức dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí lớp 11 theo phương pháp dạy học dự án

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

186
lượt xem 58
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục: Tổ chức dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí lớp 11 theo phương pháp dạy học dự án được thực hiện nhằm tổ chức dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí lớp 11 theo phương pháp dạy học dự án nhằm nâng cao chất lượng kiến thức; kích thích sự hứng thú, tự lực, tích cực học tập; rèn luyện kỹ năng Vật lí; đồng thời rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục: Tổ chức dạy học chương “Cảm ứng điện từ” Vật lí lớp 11 theo phương pháp dạy học dự án

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Yến Nhi TỔ CHỨC DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÍ LỚP 11 THEO PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Yến Nhi TỔ CHỨC DẠY HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÍ LỚP 11 THEO PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ Mã số: 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN MẠNH HÙNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn này, tác giả đã nhận được sự quan tâm và giúp đỡ rất lớn từ quý Thầy cô, đồng nghiệp và gia đình. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành của mình đến: Thầy TS. Nguyễn Mạnh Hùng – người trực tiếp hướng dẫn về mặt chuyên môn, đã rất tận tâm chỉ dạy, truyền đạt kinh nghiệm cũng như luôn động viên và giúp đỡ tôi vượt qua những khó khăn trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Quý Thầy cô trường Đại học Sư Phạm TP. HCM và các thầy cô thỉnh giảng đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại trường. Quý thầy cô phản biện và hội đồng chấm luận văn đã đọc và có những nhận xét cũng như những góp ý quý giá về luận văn. Quý thầy cô, các đồng nghiệp và ban giám hiệu trường THPT Đăng Khoa luôn tạo mọi điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất để tôi có .thể hoàn thành luận văn Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn sát cánh bên tôi trong thời gian học tập, luôn động viên, ủng hộ và hỗ trợ về mọi mặt để tôi hoàn thành luận văn này trong điều kiện tốt nhất. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 09 năm 2013 NGUYỄN THỊ YẾN NHI 1
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 1 MỤC LỤC .................................................................................................................... 2 DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................. 5 MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 6 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 7 3. Đối tượng nghiên cứu: .................................................................................................... 8 4. Giả thuyết của đề tài ....................................................................................................... 8 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................... 8 6. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................................ 8 7. Ý nghĩa của đề tài............................................................................................................ 8 8. Các phương pháp nghiên cứu: ...................................................................................... 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN ............................................................................... 10 1.1. Cơ sở lý luận của dự án. ............................................................................................ 10 1.1.1. Khái niệm dự án và dự án học tập. ........................................................................ 10 1.1.2. Các đặc trưng của dự án. ....................................................................................... 10 1.1.3. Phân loại dự án. ..................................................................................................... 11 1.2. Cơ sở lý luận của phương pháp dạy học dự án ....................................................... 12 1.2.1. Khái niệm của phương pháp dạy học dự án .......................................................... 12 1.2.2. Bản chất của phương pháp dạy học dự án: ........................................................... 14 1.2.3. Mục tiêu của phương pháp dạy học dự án. ........................................................... 16 1.2.4. Đặc điểm của phương pháp dạy học dự án ........................................................... 17 1.2.5. Các phương pháp dạy học dự án ........................................................................... 18 1.2.6. Yêu cầu của kiến thức được tổ chức theo phương pháp dạy học dự án................ 19 1.2.7. Tiến trình dạy và học theo phương pháp dạy học dự án ....................................... 21 1.2.8. Các bước chuẩn bị của giáo viên và học sinh cho một dự án học tập................... 23 1.2.9. Vai trò của giáo viên và học sinh trong phương pháp dạy học dự án ................... 26 1.2.10. Nhiệm vụ và thách thức của giáo viên và học sinh khi dạy và học theo phương pháp dạy học dự án. ......................................................................................................... 27 1.2.11. Một số kinh nghiệm để thực hiện dự án học tập. ................................................ 29 1.2.12. Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp dạy học dự án .................................. 33 1.2.13. So sánh phương pháp dạy học dự án và phương pháp truyền thống .................. 37 1.2.14. Đánh giá kết quả phương pháp dạy học dự án .................................................... 38 2
1.3. Cơ sở lí luận của phương pháp dạy học dự án trong môn Vật lí .......................... 41 1.3.1. Phương pháp Dạy học dự án và ưu thế vận dụng vào môn Vật lí......................... 41 1.3.2. Mục tiêu của phương pháp dạy học dự án trong môn Vật lí ................................. 44 1.3.3. Những nội dung có thể dạy theo phương pháp dạy học dự án .............................. 45 1.3.4. Tiến trình dạy và học theo phương pháp dạy học dự án môn Vật lí. .................... 45 CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” THEO PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN ..................................... 49 2.1. Nội dung kiến thức cơ bản của chương “ Cảm ứng điện từ” ................................ 49 2.1.1. Các nội dung chính trong chương “Cảm ứng điện từ”.......................................... 49 2.1.2. Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “ Cảm ứng điện từ” ........................................... 52 2.1.3. Tìm hiểu tình hình thực tế giảng dạy kiến thức chương “ Cảm ứng điện từ” ....... 52 2.2. Vận dụng phương pháp dạy học dự án để tổ chức dạy học nội dung kiến thức phần “ Cảm ứng điện từ” ................................................................................................. 55 2.2.1. Mục tiêu dạy học chương “ Cảm ứng điện từ” ..................................................... 55 2.2.2. Mục tiêu của dự án ................................................................................................ 56 2.2.3. Nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong quá trình thực hiện dự án................... 58 2.2.4. Xác định bộ câu hỏi định hướng ........................................................................... 59 2.2.5. Nội dung và kế hoạch của dự án ........................................................................... 60 2.2.6. Các tài liệu hổ trợ thực hiện dự án ........................................................................ 72 2.2.7. Các tiêu chí đánh giá trong quá trình thực hiện dự án: ......................................... 73 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM............................................................ 84 3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................................... 84 3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm ........................................................................ 84 3.3. Phương pháp thực nghiệm ........................................................................................ 84 3.4. Tiến hành thực nghiệm.............................................................................................. 85 3.5. Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm ................. 88 3.5.1. Tình hình học Vật lí .............................................................................................. 88 3.5.2. Những khó khăn trong quá trình thực nghiệm ...................................................... 88 3.5.3. Những thuận lợi trong quá trình thực nghiệm....................................................... 89 3.6. Phân tích đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................................. 89 3.6.1. Các tiêu chí đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................... 89 3.6.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................................ 90 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 102 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 104 3
4
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT SPSS: Statistical Products for the Social Services (Phần mềm chuyên ngàng thống kê) THPT: Trung học phổ thông 5
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam đang bước trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Viễn cảnh sôi động, tươi đẹp nhưng cũng nhiều thách thức, đòi hỏi ngành Giáo Dục – Đào tạo phải có những đổi mới căn bản, mạnh mẽ, đồng bộ về mọi mặt. Trong đó, đặc biệt chú trọng đến đổi mới phương pháp dạy học và phương tiện dạy học. Theo nghị quyết TW 2 khóa VIII đã chỉ rõ: “ đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh…” Định hướng trên đây đã được pháp chế trong luật giáo dục điều 24.2 : “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. (luật giáo dục năm 2005) Vấn đề đặt ra đối với các trường học là không ngừng đổi mới về nội dung và phương pháp dạy học. Giáo dục phải gắn chặt với yêu cầu phát triển của đất nước, phù hợp với xu thế thời đại. Song nền giáo dục nước ta trong giai đoạn vừa qua chưa đáp ứng được điều đó. Trong kiểm điểm việc thực hiện nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII đã chỉ rõ những yếu kém và nguyên nhân: “ Hoạt động học tập trong các nhà trường trong mọi cấp học chủ yếu vẫn là hướng vào mục đích khoa cử, chưa quan tâm làm cho người dạy, người học, người quản lý coi trọng việc thực hiện mục đích học tập đúng đắn. Phương pháp giáo dục nặng về áp đặt thường khuyến khích tiếp thu một cách máy móc, chưa khuyến khích sự năng động sáng tạo cho học sinh…” Đã có nhiều phương pháp dạy học tích cực được nghiên cứu và áp dụng thành công ở nhiều nước trên thế giới, ở Việt Nam cũng đang từng bước triển khai áp dụng. Tuy nhiên, trong đề tài này, tôi chỉ đề cập đến việc nghiên cứu và vận dụng phương pháp dạy học dự án. Phương pháp dạy học dự án là một phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học định hướng vào người học, quan điểm dạy học định hướng hoạt động và quan điểm dạy học tích hợp. Phương pháp dạy học dự án góp phần gắn lý thuyết với thực hành, 6
tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của người học. Ở Việt Nam trong những năm gần đây, với mục đích giáo dục toàn diện học sinh, cũng đã có nhiều nghiên cứu vận dụng phương pháp dạy học dư án, đặt biệt là dạy học một số kiến thức Vật lí. Từ đầu thế kỉ 20, các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp dạy học dự án và coi đây là phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện dạy học hướng vào người học nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống. Mục tiêu của phương pháp dạy học dự án hướng tới giáo dục toàn diện học sinh, không chỉ tập trung vào dạy học kiến thức, kích thích sự hứng thú, tự lực, tích cực học tập mà còn đặt sự quan tâm chủ yếu đến phát triển kỹ năng sống, khả năng làm việc nhóm,… giúp học sinh biết vận dụng những tri thức đã học để giải quyết những vấn đề do thực tiễn đặt ra, đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân lực trong thế kỉ XXI, hưởng ứng phong trào thi đua “ Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Trong chương trình vật lí THPT, kiến thức hiện tượng cảm ứng điện từ có nhiều ứng dụng trong đời sống, gắn liền với thực tiễn. Là một học viên cao học đồng thời là một giáo viên dạy học ở trường THPT, tôi nhận thấy việc tổ chức cho học sinh tự lực tìm tòi kiến thức và vận dụng kiến thức đã học để tạo ra một đồ dùng học tập thông qua việc tổ chức dạy và học theo phương pháp dạy học dự án chương “ Cảm ứng điện từ” vật lí 11 ban cơ bản với hi vọng có thể giúp học sinh nâng cao chất lượng kiến thức; kích thích sự hứng thú, tự lực, tính cực học tập của học sinh; rèn luyện kỹ năng vật lí; đồng thời bên cạnh đó rèn luyện các kỹ năng sống và vận dụng được các kiến thức vật lí vào đời sống thực tiễn. Từ lí do trên, tôi đã lựa chọn đề tài: “ Tổ chức dạy học chương “ Cảm ứng điện từ” Vật lí lớp 11 theo phương pháp dạy học dự án” 2. Mục đích nghiên cứu Tổ chức dạy và học theo phương pháp dạy học dự án các nội dung kiến thức chương “ Cảm ứng điện từ” Vật lí lớp11 ban cơ bản nhằm nâng cao chất lượng kiến thức; kích thích sự hứng thú, tự lực, tích cực học tập; rèn luyện kỹ năng vật lí; đồng thời rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh. 7
3. Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh trường THPT, trong tiến trình dạy học kiến thức chương “ Cảm ứng điện từ” – Vật lí 11 ban cơ bản theo phương pháp dạy học dự án. 4. Giả thuyết của đề tài Nếu vận dụng cơ sở lí luận của phương pháp dạy học dự án vào dạy học các nội dung kiến thức chương “ Cảm ứng điện từ” – Vật lí 11 ban cơ bản thì sẽ giúp học sinh nâng cao chất lượng kiến thức; kích thích sự hứng thú, tự lực, tích cực học tập; rèn luyện kỹ năng vật lí; đồng thời rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích đề ra, đề tài có nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: Nghiên cứu các quan điểm dạy học hiện đại. Nghiên cứu cơ sở lí luận của phương pháp dạy học dự án. Nghiên cứu nội dung kiến thức chương “ Cảm ứng điện từ” – Sách giáo khoa vật lí 11 ban cơ bản. Nghiên cứu cơ sở lí luận khoa học kỹ thuật đặc biệt tìm hiểu nguyên lý hoạt động của máy phát điện. Xây dựng kế hoạch dạy học theo phương pháp dạy học dự án chương “ Cảm ứng điện từ ” vật lí 11 ban cơ bản. Tiến hành thực nghiệm theo nội dung và tiến trình đã soạn thảo. Phân tích kết quả thực nghiệm thu được để đánh giá chất lượng kiến thức của học sinh; sự hứng thú, tự lực, tích cực học tập; kỹ năng vật lí; kỹ năng sống của học sinh. Từ đó rút ra nhận xét, rút kinh nghiệm, sửa đổi, bổ sung nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy học trên cơ sở vận dụng lí luận của phương pháp dạy học dự án cho các nội dung kiến thức khác trong chương trình vật lí trung học phổ thông. 6. Phạm vi nghiên cứu Do điều kiện khách quan lẫn chủ quan nên trong phạm vi đề tài này tôi chỉ tổ chức dạy học theo phương pháp dạy học dự án cho chương “ Cảm ứng điện từ” - Vật lý 11 cơ bản. 7. Ý nghĩa của đề tài Làm rõ cơ sở lí luận của phương pháp dạy học dự án. 8
Vận dụng cơ sở lí luận của phương pháp dạy học dự án để tổ chức dạy học các nội dung kiến thức chương “ Cảm ứng điện từ” – Vật lí lớp 11 cơ bản. Thông qua đó, học sinh có thể tự tạo ra một đồ dùng học tập. Có thể làm tư liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học. Góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Vật lí theo tinh thần dạy học hiện đại. 8. Các phương pháp nghiên cứu: Để thực hiện các nhiệm vụ trên, tôi sử dụng các phương pháp sau: 8.1 Phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước, các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục và Đào tạo. Nghiên cứu cơ sở lí luận về xu hướng đổi mới phương pháp dạy học. Nghiên cứu các tài liệu về cơ sở lí luận của dạy học dự án để làm cơ sở cho việc thực hiện mục đích nghiên cứu. Nghiên cứu chương trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo để xác định mức độ nội dung kiến thức vật lí ở chương “ Cảm ứng điện từ” vật lí 11 ban cơ bản mà học sinh cần tiếp thu được. Nghiên cứu việc ứng dụng các kiến thức “ Cảm ứng điện từ ” vào thực tế. Nghiên cứu những cơ sở lí luận khoa học kỹ thuật và đặc biệt nguyên lý hoạt động của máy phát điện. 8.2 . Phương pháp nghiên cứu điều tra – phỏng vấn Tìm hiểu việc dạy (thông qua phỏng vấn, dự giờ với các giáo viên) và việc học (thông qua trao đổi với học sinh, phiếu điều tra cơ bản) nhằm đánh giá tình hình dạy học chương “ Cảm ứng điện từ” – Vật lí 11 ban cơ bản . 8.3 . Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo kế hoạch. Phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. 9
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1. Cơ sở lý luận của dự án. 1.1.1. Khái niệm dự án và dự án học tập. Thuật ngữ dự án trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La Tinh và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế-xã hội: trong sản xuất, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lý xã hội... [16] Dự án là một dự định, một kế hoạch cần được thực hiện trong điều kiện thời gian, phương tiện tài chính, nhân lực, vật lực xác định nhằm đạt được mục đích đã đề ra. Dự án là một loạt các hoạt động được sắp xếp nhằm đạt được kết quả cụ thể trong phạm vi ngân sách và thời gian nhất định. [16] Dựa vào khái niệm của dự án tác giả có thể nêu ngắn gọn khái niệm dự án học tập như sau: Dự án học tập là tập hợp các công việc học tập được thực hiện bởi một tập thể học sinh nhằm đạt được kết quả đã đề ra trong thời gian và kinh phí dự kiến. 1.1.2. Các đặc trưng của dự án. Dự án có một hay một hệ thống mục tiêu cụ thể rõ ràng và định lượng được. Dự án là một chuỗi các hoạt động liên tục nối tiếp nhau mà kết quả của từng hoạt động là cơ sở cho các hoạt động tiếp theo. Đặc trưng cơ bản của dự án là tính không lặp lại của các điều kiện thực hiện dự án. Ràng buộc về nguồn lực (các yếu tố nguồn lực đầu vào như: tiền, nhân lực, vật liệu, thiết bị …). Ràng buộc về thời gian: thời điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc. Tổ chức dự án là một bộ máy tạm thời của riêng dự án đó. Sau khi kết thúc dự án tổ chức dự án cũng kết thúc sứ mạng. Các dự án đều có chu trình gồm 4 giai đoạn: Xác định và xây dựng dự án, lập kế hoạch, quản lý dự án, kết thúc dự án. Giai đoạn thứ nhất: Công việc trong giai đoạn đầu tiên là nghiên cứu tính khả thi nhằm xác định rõ ràng các mục tiêu của dự án, xây dựng bản đề xuất dự án. 10
Giai đoạn thứ hai: Là lập kế hoạch bắt đầu từ mục tiêu và công việc sau cùng là xác định từng nhiệm vụ phải thực hiện, ước tính thời gian cần thiết để hoàn tất, sắp đặt các nhiệm vụ theo trình tự hợp lý cùng với bộ máy nhân sự phù hợp với nhiệm vụ đó. Giai đoạn thứ ba: Giai đoạn triển khai thực hiện đòi hỏi phải vận dụng tất cả những kỹ năng quản lý truyền thống, cũng như cần kiểm tra và giám sát nghiêm ngặt. Điều đó luôn luôn đảm bảo cho dự án đúng lịch trình, ngân sách và các tiêu chuẩn chất lượng nhất định. Một trong những đặc điểm quan trọng nhất của dự án là nó có một tuổi thọ nhất định. Giai đoạn cuối: Dự án sẽ kết thúc sau khi đạt được mục tiêu và chuyển giao kết quả cho các thành phần liên quan. Nhóm dự án cũng chấm dứt hoạt động, nhưng chỉ sau khi các thành viên đã tổng kết và rút ra các bài học kinh nghiệm. 1.1.3. Phân loại dự án. Dựa theo nội dung của dự án có thể phân biệt các loại sau: Dự án đầu tư – xây dựng: đầu tư xây dựng, đầu tư trang thiết bị. Dự án nghiên cứu - phát triển: nghiên cứu, thiết kế, chế tạo các sản phẩm mới, các máy móc, thiết bị, kết cấu kỹ thuật; xây dựng các chương trình, phần mềm… Dự án tổ chức: xây dựng tổ chức mới, thay đổi tổ chức, … Dự án hỗn hợp: bao gồm một số nội dung đã nêu trên. Phân loại theo lĩnh vực hoạt động dự án Dự án về giáo dục. Dự án về môi trường. Dự án về văn hóa. Dự án về kinh tế. Phân loại theo nhiệm vụ: Dựa theo nhiệm vụ trọng tâm của dự án, có thể phân loại các dự án theo các dạng sau: + Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng; + Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, quá trình. + Dự án thực hành (dự án kiến tạo sản phẩm): trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác. + Dự án hỗn hợp: là các dự án có nội dung kết hợp các dạng nêu trên. 11
1.2. Cơ sở lý luận của phương pháp dạy học dự án 1.2.1. Khái niệm của phương pháp dạy học dự án Khái niệm dự án được sử dụng trong các trường dạy kiến trúc-xây dựng ở Ý từ cuối thế kỷ 16. Từ đó tư tưởng dạy học theo dự án lan sang Pháp cũng như một số nước Châu Âu khác và Mỹ, trước hết là trong các trường đại học và chuyên nghiệp. Đầu thế kỷ 20 các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sơ lý luận cho phương pháp dạy học dự án (The Project Method) và coi đó là phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống coi thầy giáo là trung tâm. Ban đầu, phương pháp dạy học dự án được sử dụng trong dạy học thực hành các môn học kỹ thuật, về sau được dùng trong hầu hết các môn học khác, cả các môn khoa học xã hội. Sau một thời gian phần nào bị lãng quên, hiện nay phương pháp dạy học dự án được sử dụng phổ biến trong các trường phổ thông và đại học trên thế giới, đặc biệt ở những nước phát triển.[16] Như vậy, khái niệm dự án đã đi từ lĩnh vực kinh tế, xã hội vào lĩnh vực giáo dục, đào tạo không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục mà còn được sử dụng như một phương pháp hay hình thức dạy học. Có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau về phương pháp dạy học dự án. Theo các nhà giáo dục Mỹ : Dạy học theo dự án là quá trình mô phỏng và giải quyết các vấn đề thực tế. Trong đó học sinh tự lựa chọn đề tài và thực hiện các dự án học tập dựa trên sở thích và khả năng của bản thân. Các dự án học tập không chỉ giúp các em học tốt bài trên lớp mà còn mở rộng ra ngoài phạm vi lớp học khi các em được phát huy trí thông minh để hoàn thành dự án của mình. [23] Theo tổ chức giáo dục Oracle (Mỹ) dạy học theo dự án là một phương pháp học tập mang tính xây dựng, trong đó học sinh tự đưa ra sáng kiến và thực hiện xây dựng phiếu hỏi, thu thập thông tin, phân tích dữ liệu và đưa ra những nhận định, kết luận về các vấn đề cụ thể. [23] Theo Bộ Giáo dục Singapore : Dạy học theo dự án là một hoạt động học tập nhằm tạo cơ hội cho học sinh tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập, và áp dụng một cách sáng tạo vào thực tế cuộc sống. Quá trình học theo dự án giúp học sinh củng cố kiến thức và xây dựng các kỹ năng hợp tác, giao tiếp và học tập độc lập, chuẩn bị hành trang cho các em trong sự nghiệp học tập suốt đời và đối mặt với các thử thách trong cuộc sống. [23] 12
Theo cục Giáo dục Hồng Kông: Dạy học theo dự án là một hoạt động tìm hiểu sâu về một chủ đề cụ thể với mục tiêu, tạo cơ hội để học sinh thực hiện nghiên cứu vấn đề thông qua việc kết nối các thông tin, phối hợp nhiều kỹ năng giá trị và thái độ nhằm xây dựng kiến thức, phát triển khả năng và thái độ học tập suốt đời. Các chủ đề trong học theo dự án chủ yếu liên quan đến việc học và đời sống hàng ngày của học sinh, có thể nằm trong các môn học tích hợp hoặc nằm ngoài chương trình. [23] Theo dự án Việt - Bỉ : Dạy học theo dự án là một chuỗi các hoạt động dựa trên động cơ bên trong của học sinh nhằm khám phá và phát hiện một phần của thực tế (các chuỗi hoạt động thực tế : Thực hiện nghiên cứu; Khám phá các ý tưởng theo sở thích; Tìm hiểu và xây dựng kiến thức; Học liên môn; Giải quyết các vấn đề; Cộng tác với các thành viên trong nhóm; Giao tiếp; Phát triển các kỹ năng, thái độ và sự đam mê.) [23] Theo Intel (Mỹ) : Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp lý thuyết với thực hành và đánh giá kết quả. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm, kết quả dự án là những sản phẩm hành động có thể giới thiệu được . [23] Theo tác giả Đỗ Hương Trà : “ dạy học dự án là một mô hình dạy học lấy hoạt động của học sinh làm trung tâm. Kiểu dạy học này phát triển kiến thức kĩ năng của học sinh thông qua quá trình học sinh giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn bằng những kiến thức theo nội dung môn học – được gọi là dự án. Dự án đặt học sinh vào vai trò tích cực như: người giải quyết vấn đề, người ra quyết định, điều tra viên hay người viết báo cáo. Thường thì học sinh sẽ làm việc theo nhóm và hợp tác với chuyên gia bên ngoài và cộng động để trả lời các câu hỏi và hiểu sâu hơn nội dung, ý nghĩa của bài học. Học theo dự án đòi hỏi học sinh phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập của mình thông qua cả sản phẩm lẫn phương thức thực hiện” [16] Từ những định nghĩa dạy học dự án ở trên theo tác giả dạy học dự án là một mô hình dạy học trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế họach, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án. Có thể khái quát hai nhóm khái niệm chính về dạy học theo dự án hiện nay như sau: 13
Khái niệm dạy học theo dự án theo nghĩa rộng nhấn mạnh tính tự lực cao của học sinh. Hoạt động thực hành không được coi là bắt buộc. Khái niệm dạy học theo dự án theo nghĩa hẹp hơn yêu cầu dạy học theo dự án gắn với hoạt động thực hành và có tạo ra các sản phẩm hành động của dự án. Như vậy, dạy học theo dự án được hiểu theo nghĩa rộng như một quan điểm, mô hình hay nguyên tắc dạy học: Theo quan điểm này người ta muốn mở rộng phạm vi ứng dụng của dạy học theo dự án. Tuy nhiên với quan niệm này dễ có xu hướng sử dụng những dự án không điển hình. Khi đó người ta còn dùng thuật ngữ dạy học định hướng dự án. Trong luận văn này, tác giả xem dạy học dự án là một mô hình dạy học vì khi thực hiện một dự án, có nhiều phương pháp dạy học cụ thể được sử dụng. Tuy nhiên khi không phân biệt giữa mô hình và phương pháp dạy học thì phương pháp dạy học cần hiểu đó là phương pháp dạy học theo nghĩa rộng, một phương pháp dạy học phức hợp. Đồng thời, tác giả cũng coi dạy học dự án theo nghĩa hẹp vì khi học theo dự án đòi hỏi học sinh phải nghiên cứu và việc nghiên cứu, học tập của học sinh được thể hiện kết quả thông qua sản phẩm mà học sinh thực hiện được. 1.2.2. Bản chất của phương pháp dạy học dự án: a. Người học là trung tâm của phương pháp dạy học dự án. Phương pháp dạy học dự án chú ý đến nhu cầu, hứng thú của người học: người học được trực tiếp tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú của cá nhân. Phương pháp dạy học dự án là một phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Người học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Giáo viên chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ, khuyến khích tính tích cực, tự lực, tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. Người học không chỉ nghe, ghi nhớ, nhắc lại mà cần thu thập thông tin từ rất nhiều nguồn khác nhau rồi phân tích, tổng hợp, đánh giá và rút ra tri thức cho mình. Người học không chỉ tiếp thu kiến thức về các sự kiện mà còn áp dụng lý thuyết vào thực tế, rèn luyện kĩ năng giải quyết vấn đề. b. Dạy học thông qua các hoạt động thực tiễn của một dự án Trong quá trình thực hiện dự án, người học tiếp thu kiến thức và hình thành kỹ năng thông qua các hoạt động thực tiễn. 14
Chủ đề của dự án luôn gắn liền với những tình huống của thực tiễn xã hội, với những nghề nghiệp cụ thể, đời sống có thực… Người học thường đóng một vai khi thực hiện dự án. Các dự án học tập góp phần gắn liền nhà trường với thực tiễn đời sống xã hội, với địa phương, với môi trường và có thể mang lại những tác động tích cực đối với xã hội. c. Hoạt động học tập phong phú và đa dạng Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề có thực mang tính thách đố. Dự án có tính liên môn, có nghĩa là nhiều môn học liên kết với nhau. Một dự án dù là của môn nào, cũng phải đòi hỏi kiến thức của nhiều môn học để giải quyết. Đặc điểm này giúp dự án gần với thực tế hơn vì trong cuộc sống ta cần kiến thức tổng hợp để làm việc. Trong luận văn này, do thời gian thực hiện ngắn nên tác giả chưa thể cho học sinh thực hiện một dự án liên môn nhưng trong khi làm việc thì học sinh cũng cần sự hỗ trợ về kiến thức của những môn khác và một số kiến thức thực tế thông qua các chuyên gia. Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực tiễn, thực hành. Thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết về lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, tích lũy kinh nghiệm thực tiễn. Trong phương pháp dạy học dự án, việc kiểm tra đánh giá đa dạng hơn, kiểm tra qua hoạt động nhiều hơn, nên giảm kiểm tra kiến thức thuần túy và kiểm tra viết. Trong phương pháp dạy học dự án, phương tiện học tập đa dạng hơn, công nghệ thông tin được tích hợp vào quá trình học tập. d. Quan tâm đến sản phẩm của hoạt động Trong quá trình thực hiện dự án, người ta quan tâm nhiều đến các sản phẩm được tạo ra. Sản phẩm có thể là vật chất, hoặc phi vật chất, một bản thiết kế hoặc một kế hoạch. Các sản phẩm không chỉ là những thu hoạch thuần túy về lí thuyết mà trong đa số trường hợp, các dự án còn tạo ra những sản phẩm vật chất mang tính xã hội. Để có một sản phẩm tốt do người học tự làm, giáo viên phải khéo léo điều chỉnh dự án sao cho sản phẩm của dự án là kết quả của quá trình thực hiện một công việc thực tế chứ không chỉ là trình bày lại các thông tin thu thập được. Giáo viên cùng với người học đánh giá sản phẩm dựa trên tính thực tế, tính hữu ích của sản phẩm và sự kết hợp làm việc giữa các thành viên trong nhóm. Những sản phẩm đem lại nhiều ích lợi đối với xã hội thường được đánh giá cao. Chúng có thể được công bố, giới thiệu rộng rãi và đưa vào sử dụng trong thực tế. 15
1.2.3. Mục tiêu của phương pháp dạy học dự án. a. Hướng tới phát triển kĩ năng tư duy bậc cao ( phân tích – tổng hợp, đánh giá và sáng tạo) Học sinh trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ học tập cùng một lúc với việc tìm kiếm thông tin ( trong đó có nội dung bài học) là quá trình xử lý thông tin, lập ra một tổng thể kiến thức mới khác với nội dung bài học, phê phán, đánh giá, lựa chọn công cụ ( kiến thức, công nghệ…) để thực hiện nhiệm vụ học tập. Khác với phương pháp dạy học truyền thống tư duy phát triển một cách tuần tự và có giới hạn, kiến thức tiếp nhận sau quá trình học trên lớp chỉ dừng lại ở mức biết hoặc hiểu, để thực sự hiểu học sinh phải vận dụng giải nhiều bài tập, trình độ tư duy theo mô hình dạy học này vì thế thường chỉ đến mức độ vận dụng, học sinh cũng rất khó có thể thiết lập một tổng thể kiến thức mới ( tư duy tổng hợp), hay vận dụng một cách sáng tạo và giải quyết một vấn đề thực tiễn. b. Hướng tới học sinh làm việc độc lập để hình thành kiến thức. Trong quá trình học tập theo phương pháp dạy học dự án, học sinh tự lực thực hiện các nhiệm vụ học tập và tìm kiếm những kiến thức để phục vụ cho dự án học tập của mình. Từ đó, kiến thức về môn học và những kiến thức của môn khác được hình thành. Những kiến thức này thường là những mảng rời rạc vì vậy cần sự định hướng của giáo viên để logic lại các kiến thức. c. Hướng tới các vấn đề của thực tiễn, gắn kết nội dung học với cuộc sống thực tế. Nội dung học có mối liên hệ với cuộc sống, cập nhật liên tục những ứng dụng thì việc học đối với học sinh trở nên thuyết phục và hứng thú hơn. Dạy học theo phương pháp dạy học dự án đã góp phần gắn nội dung học với thực tế có ý nghĩa vượt ra khỏi lớp học thông qua việc học sinh đóng vai và thực hiện hành vi của những người đang hoạt động trong một lĩnh vực cụ thể. d. Hướng tới phát triển kĩ năng sống Hợp tác, giao tiếp, quản lí, tổ chức, điều hành, ra quyết định, tích hợp công nghệ thông tin vào giải quyết công việc và thực hiện các sản phẩm… là những mục tiêu mà các phương pháp dạy học tích cực hướng tới. Phương pháp dạy học dự án có ưu thế đặc biệt trong việc hiện thực hóa các mục tiêu này: Học sinh trong quá trình thực hiện dự án toàn quyền quyết định phương tiện và cách thức hoạt động, phải hợp tác cao độ trong sự hiểu biết điểm mạnh của từng thành viên trong nhóm, phải biết tranh luận và biết lắng nghe, phải biết tự kiểm tra, 16
đánh giá và tự điều chỉnh hoạt động, phải huy động tối đa khả năng tích hợp công nghệ vào sản phẩm học tập của nhóm… 1.2.4. Đặc điểm của phương pháp dạy học dự án Trong các tài liệu về dạy học dự án [1][16][21] có rất nhiều đặc điểm về phương pháp dạy học dự án được đưa ra. Định hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học. Có ý nghĩa thực tiễn xã hội: Các dự án học tập góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong những trường hợp lý tưởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. Định hướng hứng thú người học: học sinh được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Ngoài ra, hứng thú của người học cần được tiếp tục phát triển trong quá trình thực hiện dự án. Tính phức hợp: Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. Định hướng hành động: Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực tiễn, thực hành. Thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học. Tính tự lực cao của người học: trong dạy học theo phương pháp dạy học dự án, người học cần tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Điều đó cũng đòi hỏi và khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. Giáo viên chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Tuy nhiên mức độ tự lực cần phù hợp với kinh nghiệm, khả năng của học sinh và mức độ khó khăn của nhiệm vụ. Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. Dạy và học theo phương pháp dạy học dự án đòi hỏi rèn luyện tính sẵn sàng và kỹ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa học sinh và giáo viên cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã hội. Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý thuyết, mà trong đa số trường hợp 17
các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu. 1.2.5. Các phương pháp dạy học dự án Phương pháp dạy học dự án có thể được phân loại theo nhiều phương diện khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại phương pháp dạy học dự án: a. Phân loại theo chuyên môn Dự án trong một môn học: nội dung trọng tâm nằm trong một môn học. Dự án liên môn: nội dung trọng tâm nằm ở nhiều môn khác nhau. Dự án ngoài chuyên môn: Là các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các môn học. b. Phân loại theo sự tham gia của người học: Dự án cho nhóm học sinh, dự án cá nhân. Dự án dành cho nhóm học sinh là hình thức dự án dạy học chủ yếu. Trong trường phổ thông còn có dự án toàn trường, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một lớp học. c. Phân loại theo sự tham gia của giáo viên: Dự án dưới sự hướng dẫn của một giáo viên, dự án với sự cộng tác hướng dẫn của nhiều giáo viên. d. Phân loại theo quỹ thời gian: K.Frey đề nghị cách phân chia như sau: Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2-6 giờ học. Dự án trung bình: dự án trong một hoặc một số ngày (“Ngày dự án”), nhưng giới hạn là một tuần hoặc 40 giờ học. Dự án lớn: dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần (hay 40 giờ học), có thể kéo dài nhiều tuần (“Tuần dự án”). Cách phân chia theo thời gian này thường áp dụng ở trường phổ thông. Trong đào tạo đại học, có thể quy định quỹ thời gian lớn hơn. e. Phân loại theo nhiệm vụ: Dựa vào nhiệm vụ trọng tâm của dự án khái quát các dự án theo 3 dạng sau: Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng. Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích hiện tượng, quá trình. Dự án kiến tạo: trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch, hành động thực tiễn nhằm thực hiện các nhiệm vụ như trang trí, trình bày, biểu diễn, sáng tác. 18