Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở tỉnh Điện Biên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:121

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp của tỉnh Điện Biên theo các tiêu chí của phát triển nông nghiệp bền vững. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên đến năm 2020

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NÔI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THỊ NA PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN Chuyên ngành : Kinh tế chính trị Mã số : 60 31 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN: PGS. TS LÊ CAO ĐOÀN HÀ NỘI, THÁNG 2 NĂM 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN THỊ NA PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ NGƢỜI HƢỚNG DẪN: PGS. TS LÊ CAO ĐOÀN HÀ NỘI, THÁNG 2 NĂM 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng ở bất kỳ công trình khoa học nào. Các trích dẫn đƣợc dẫn nguồn và có xuất xứ cụ thể, trung thực, khách quan.
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến PGS. TS Lê Cao Đoàn đã nhiệt tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến toàn thể các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Kinh tế chính trị, Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã quan tâm, tham gia đóng góp ý kiến và hỗ trợ tôi trong quá trình nghiên cứu, giúp tôi có cơ sở kiến thức và phƣơng pháp nghiên cứu để hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tới các cơ quan nhƣ: Cục thống kê tỉnh Điện Biên, Sở Nông nghiệp tỉnh Điện Biên, Bộ Lao động- Thƣơng binh và Xã hội, Tổng cục Thống kê và các cơ quan hữu quan khác đã hỗ trợ, cung cấp tài liệu, tạo điều kiện cho tôi có cơ sở số liệu để nghiên cứu hoàn thành luận văn.
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT NGUYÊN NGHĨA 1 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 2 HĐND Hội đồng nhân dân 3 KHKT Khoa học kỹ thuật 4 PTNN Phát triển nông nghiệp 5 TNTN Tài nguyên thiên nhiên 6 SXNN Sản xuất nông nghiệp 7 UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Số hiệu Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Năng suất cây lƣơng thực có hạt 51 2 Bảng 3.2 Diện tích trồng chè 51 3 Bảng 3.3 Diện tích rừng hiện có phân theo loại rừng 58 4 Bảng 3.4 Diện tích và sản lƣợng nuôi trồng thủy sản 59 5 Bảng 3.4 Giá trị sản phẩm thu đƣợc trên 1ha mặt nƣớc nuôi 59 trồng thủy sản 6 Bảng 3.4 Cơ cấu lao động làm việc trong các ngành kinh tế 67 7 Bảng 3.4 GDP bình quân đầu ngƣời của các tỉnh Vùng TDMN 70 8 Bảng 3.4 Giá trị sản xuất các ngành nông lâm ngƣ nghiệp 80 9 Bảng 4.1 Định hƣớng phát triển các sản phẩm chủ lực của 94 Điện Biên
DANH MỤC BIỂU STT Số hiệu Nội dung Trang 1 Biểu đồ 3.1 Diễn biến lao động làm việc trong các nghành kinh 45 tế tỉnh Điện Biên 2 Biểu đồ 3.2 Giá trị sản xuất nông nghiệp theo giá hiện hành 49 3 Biểu đồ 3.3 Diện tích và sản lƣợng cà phê 54 4 Biểu đồ 3.4 Giá trị sản xuất lâm nghiệp ( theo giá hiện hành) 58 5 Biểu đồ 3.5 Các chỉ tiêu trong thành phần CPI của Điện Biên, 63 vùng Tây Bắc và trung bình vùng Trung du miền núi
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG ......4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về vấn đề phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ...........................................................................................................4 1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về vấn đề phát triển nông nghiệp nói chung.................................................................................................................4 1.1.2. Nhóm những nghiên cứu về vấn đề phát triển nông nghiệp bền vững .........7 1.2. Một số vấn đề cơ bản về lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững .........................................................................................................12 1.2.1. Tổng luận về phát triển bền vững và phát triển nông nghiệp bền vững. ....12 1.2.1.1. Vấn đề phát triển bền vững ...............................................................12 1.2.1.2. Vấn đề phát triển nông nghiệp. .........................................................16 1.2.1.3. Quan niệm về phát triển nông nghiệp bền vững ...............................18 1.2.1.4. Nội dung của phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững. ............23 1.2.1.5. Những nhân tố cơ bản ảnh hƣởng đến phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững. ............................................................................................28 1.2.2. Bài học của một số tỉnh về phát triển nông nghiệp bền vững và kinh nghiệm rút ra đối với phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên. .............................................................................................................32 1.2.2.1. Bài học từ phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Thái Bình .........32 1.2.2.2. Bài học từ phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Bắc Giang ........34 1.2.2.3. Bài học từ phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Phú Thọ ............35 1.2.2.4. Bài học kinh nghiệm phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững đối với tỉnh Điện Biên ....................................................................................37 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................38 2.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu sử dụng chung cho toàn bộ luận văn..................39 2.1.1. Phƣơng pháp duy vật biện chứng và phƣơng pháp duy vật lịch sử. ..........39
2.1.2. Phƣơng pháp trừu tƣợng hóa khoa học gắn liền với phƣơng pháp lịch sử - cụ thể ..................................................................................................................39 2 .1.3. Phƣơng pháp phân tích tổng hợp ...............................................................40 2.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu điển hình của từng chƣơng.................................40 2.2.1. Phƣơng pháp sử dụng trong chƣơng 1 ........................................................40 2.2.2. Các phƣơng pháp sử dụng trong chƣơng 3 .................................................41 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN TỪ NĂM 2003 - 2013 .....................................43 3.1. Khái quát về những đặc điểm tự nhiên – xã hội ảnh hƣởng đến phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên ................................................43 3.1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên của tỉnh Điện Biên ....................................43 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh Điện Biên ............................................44 3.1.3. Đánh giá về những cơ hội và khó khăn của tỉnh Điện Biên trong phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ...............................................................46 3.1.3.1. Những cơ hội của Điện Biên .............................................................46 3.1.3.2. Những khó khăn ................................................................................47 3.2. Tình hình sản xuất nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên ..............48 3.2.1. Tình hình phát triển kinh tế nông nghiệp....................................................48 3.2.1.1. Tốc độ tăng trƣởng kinh tế nông nghiệp ...........................................48 3.2.1.2. Sự chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hƣớng kinh tế thị trƣờng. 60 3.2.1. 3. Thị trƣờng nông sản .........................................................................63 3.2.1.4. Tình hình ứng dụng khoa học công nghệ trong sản xuất nông nghiệp. ...................................................................................................65 3.2.2. Các vấn đề xã hội trong quá trình phát triển nông nghiệp ..........................67 3.2.3. Vấn đề môi trƣờng trong phát triển nông nghiệp .......................................73 3.3. Đánh giá chung về tính bền vững của nông nghiệp ở Điện Biên những năm gần đây. .....................................................................................................................75 3.3.1. Những thành tựu đạt đƣợc trong phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững của tỉnh Điện Biên .......................................................................................75 3.3.2. Những vấn đề đặt ra đối với phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững của tỉnh Điện Biên. ......................................................................................79
3.3.2.1. Những tồn tại, hạn chế trong phát triển nông nghiệp tỉnh Điện Biên theo hƣớng bền vững. ............................................................................79 3.3.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong sản xuất nông nghiệp theo hƣớng bền vững của tỉnh Điện Biên. .............................................................83 CHƢƠNG 4: NHỮNG QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN ...............................86 4.1. Bối cảnh mới và những tác động của nó đến phát triển nông nghiệp của tỉnh Điện Biên...................................................................................................................86 4.1.1. Bối cảnh quốc tế .........................................................................................86 4.1.2. Bối cảnh trong nƣớc....................................................................................88 4.2. Những quan điểm và định hƣớng phát triển nông nghiệp tỉnh Điện Biên .............90 4.2.1. Quan điểm phát triển nông nghiệp tỉnh Điện Biên. ....................................90 4.2.2. Định hƣớng phát triển nông nghiệp tỉnh Điện Biên ...................................92 4.3. Những giải pháp để phát triển nông nghiệp tỉnh Điện Biên theo hƣớng bền vững trong những năm tới. ........................................................................................95 4.3.1. Nhóm giải pháp về đổi mới tƣ duy trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh...95 4.3.2. Giải pháp hạch toán kinh tế tổng thể ..........................................................97 4.3.3. Nhóm giải pháp về các cơ chế, chính sách phát triển nông nghiệp. ...........98 4.3.4. Nhóm giải pháp về chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh. .........................102 4.3.5. Nhóm giải pháp về phát triển thị trƣờng nông sản, nâng cao sức cạnh tranh trong sản xuất nông nghiệp........................................................................103 4.3.6. Nhóm giải pháp về việc giải quyết các vấn đề xã hội trong phát triển nông nghiệp.........................................................................................................105 4.3.7. Nhóm các giải pháp về vấn đề bảo vệ môi trƣờng song song với quá trình phát triển nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Điện Biên. ..................................105 KẾT LUẬN .............................................................................................................107 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................109
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay bối cảnh trong nƣớc và thế giới có những thay đổi lớn, nền kinh tế thế giới đang chuyển dần sang nền kinh tế tri thức, biến đổi khí hậu toàn cầu đặt ra vấn đề bảo vệ môi trƣờng và khủng hoảng lƣơng thực. Trong bối cảnh đó ngƣời ta đặc biệt đánh giá cao vai trò của nông nghiệp bởi sự phát triển của ngành nông nghiệp có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia, nó là ngành sản xuất khởi đầu của quá trình sản xuất vật chất của loài ngƣời. Tuy nhiên, trƣớc nhu cầu về tăng năng suất, sản lƣợng và thu nhập từ nông nghiệp, trong những năm qua chúng ta đã tấn công vào môi trƣờng – cơ sở tồn tại của xã hội loài ngƣời làm cho môi trƣờng sống của con ngƣời bị đe dọa. Vì vậy phát triển nông nghiệp nhƣ thế nào để đảm bảo trong khi tăng đƣợc giá trị kinh tế đồng thời cũng phải nâng cao đƣợc giá trị của môi trƣờng. Đó là câu hỏi buộc chúng ta phải nghiên cứu để tìm lời giải đáp. Điện Biên là một tỉnh miền núi, kinh tế còn nhiều khó khăn, trên 80% dân số sống tại khu vực nông thôn; sản xuất nông – lâm nghiệp có vai trò quan trọng trong việc ổn định đời sống, phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới ở tỉnh. Điện Biên có nhiều điều kiện khác biệt so với các địa phƣơng khác về tự nhiên, kinh tế - xã hội, đặc biệt là những tiền đề để phát triển một nền nông nghiệp hàng hóa theo hƣớng nâng cao giá trị các sản phẩm đặc thù của địa phƣơng. Là một tỉnh miền núi phía Tây Bắc của tổ quốc với diện tích tự nhiên rộng lớn, đất rừng và đất chƣa khai thác lớn, Điện Biên rất thuận lợi trong việc phát triển ngành chăn nuôi đại gia súc, trồng cây công nghiệp, cây ăn quả và một số cây lƣơng thực có giá trị cao nhƣ đậu tƣơng, ngô. Ngoài ra địa hình núi cao cũng thuận lợi cho Điện Biên trồng một số loại cây dƣợc liệu có giá trị kinh tế. Tuy nhiên thực tế tỉnh chƣa khai thác đƣợc những thế mạnh của mình, phƣơng thức sản xuất nông nghiệp còn lạc hậu, chủ yếu dựa vào khai thác, bóc lột đất đai, tăng trƣởng và phát triển kinh tế trong nông nghiệp còn chậm, chƣa vững chắc, giá trị sản xuất nông nghiệp thấp, đời sống của nhân dân nói chung và đồng bào dân tộc thiểu số, vùng cao, vùng biên giới còn nhiều khó khăn, chênh lệch giàu nghèo ngày một tăng. Việc sản xuất 1
thiếu tính bền vững của bà con dân tộc vùng cao, hiện tƣợng di cƣ làm nƣơng rẫy dẫn tới sự rửa trôi, xói mòn đất đai và ô nhiễm môi trƣờng. Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu khách quan đối với tỉnh Điện Biên phải làm cách nào để khai thác đƣợc những lợi thế, thay thế phƣơng thức sản xuất lạc hậu bằng phƣơng thức sản xuất tiên tiến để phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững, đạt giá trị lớn hơn về kinh tế. đảm bảo an ninh lƣơng thực, an sinh xã hội và hạn chế ô nhiễm môi trƣờng nhƣ tinh thần của Đại hội Đảng bộ tỉnh Điện Biên lần thứ XII: “…ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, hƣớng tới nông nghiệp sạch và bền vững …tập trung phát triển rừng theo hƣớng bền vững, hiệu quả” [9, tr44]. Vì những lý do trên tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên” để trả lời cho câu hỏi: cần có những giải pháp nào để phát triển một nền nông nghiệp theo hƣớng bền vững, khai thác đƣợc thế mạnh, mang lại giá trị kinh tế cao và bảo vệ môi trƣờng của tỉnh Điện Biên. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích Đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp của tỉnh Điện Biên theo các tiêu chí của phát triển nông nghiệp bền vững. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên đến năm 2020 Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển nông nghiệp bền vững. - Nghiên cứu bài học về phát triển nông nghiệp bền vững ở một số địa phƣơng nhƣ: Thái Bình, Bắc Giang, Phú Thọ - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp ở tỉnh Điện Biên trong những năm từ 2003 – 2013. - Đề xuất những giải pháp để phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở Điện Biên đến năm 2020. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: Nội dung của phát triển bền vững gồm 4 trụ cột: kinh tế, xã hội, thể chế và môi trƣờng nhƣng luận văn chỉ giới hạn nghiên cứu ở quan hệ giữa 2
kinh tế với môi trƣờng và xã hội trong quá trình phát triển nông nghiệp. Đối tƣợng này đƣợc đánh giá dựa trên các nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững. - Phạm vi nghiên cứu: + Nghiên cứu phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững tỉnh Điện Biên dƣới góc độ tiếp cận của kinh tế chính trị. + Phạm vi thời gian: Sản xuất nông nghiệp tỉnh Điện Biên từ năm 2003 – 2013 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp duy vật biện chứng và phƣơng pháp duy vật lịch sử. - Phƣơng pháp so sánh. - Phƣơng pháp phân tích. - Phƣơng pháp thống kê. - Phƣơng pháp nghiên cứu điển hình. - Các phƣơng pháp khác. 5. Những đóng góp mới của luận văn - Đánh giá đƣợc thực trạng phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên, đánh giá những thành tựu, hạn chế và chỉ ra nguyên nhân những hạn chế trong phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững của tỉnh. - Đề xuất những giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở Điện Biên trong những năm tới. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn chia thành 4 chƣơng, gồm có: Chƣơng 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu và những vấn đề cơ bản về phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững. Chƣơng 2: Phƣơng pháp và thiết kế nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên từ 2003 – 2013 Chƣơng 4: Những quan điểm, giải pháp phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Điện Biên trong những năm tới. 3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG BỀN VỮNG 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về vấn đề phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững Có rất nhiều công trình nghiên cứu về phát triển bền vững và phát triển nông nghiệp bền vững, có thể chia thành hai nhóm: nhóm những công trình liên quan đến phát triển nông nghiệp nói chung và nhóm các công trình nghiên cứu về phát triển nông nghiệp bền vững. 1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về vấn đề phát triển nông nghiệp nói chung. PGS.TS Nguyễn Danh Sơn: “Nông nghiệp, nông thôn, nông dân Việt Nam trong quá trình phát triển đất nƣớc theo hƣớng hiện đại” –– NXB Khoa học xã hội – năm 2010 Công trình có đề cập đến một số vấn đề cụ thể trong phát triển bền vững nông nghiệp, nông thôn, nông dân, đặc biệt phân tích thực trạng “hai vấn đề nóng và chƣa có lời giải thỏa đáng trong hoạt động và quản lý phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân ở nƣớc ta”(trang 188) đó là đất đai và lao động. Công trình không bàn trực tiếp đến vấn đề phát triển nông nghiệp bền vững mà chủ yếu phân tích tổng quan về lý luận và thực tiễn về nông nghiệp, nông thôn và nông dân Việt Nam thời kỳ trƣớc và sau đổi mới; những định hƣớng giải pháp chiến lƣợc và chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn, nông dân tầm nhìn đến năm 2030. Dựa trên những nghiên cứu này, tác giả luận văn đã tham khảo một số những giải pháp, định hƣớng phát triển nông nghiệp Việt Nam để phục vụ cho nội dung nghiên cứu trong đề tài của mình Hà Vinh: “Nông nghiệp Việt Nam trong bƣớc chuyển sang kinh tế thị trƣờng” –– NXB Khoa học – Hà Nội – 1997 4
Công trình cung cấp những tài liệu giá trị về cơ sở lý luận và thực tiễn về vấn đề phát triển nông nghiệp trong một số lý thuyết kinh tế; một số mô hình phát triển nông nghiệp điển hình trên thế giới. Đây là một công trình nghiên cứu có giá trị cao về mặt lý luận, tuy nhiên xét về hoàn cảnh lịch sử thì công trình không còn mang tính thời sự cao, đặc biệt chƣa bàn đến vấn đề phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững. Mặc dù không trực tiếp nghiên cứu về nông nghiệp bền vững nhƣng công trình cung cấp khung lý thuyết hàn lâm về vấn đề phát triển nông nghiệp, làm cơ sở lý luận để tác giả tiếp tục nghiên cứu khía cạnh bền vững trong phát triển nông nghiệp Việt Nam; đó cũng là cơ sở thực tiễn để tác giả tham khảo về một số mô hình phát triển nông nghiệp điển hình, chọn lọc những nhân tố phù hợp để vận dụng vào việc tìm ra giải pháp phát triển nông nghiệp ở phạm vi tỉnh Điện Biên. PGS. TS Hà Huy Thành – PGS. TS Lê Cao Đoàn: “Vấn đề môi trƣờng trong phát triển xã hội theo hƣớng bền vững ở Việt Nam” – NXB Khoa học xã hội – năm 2011 Công trình đã làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản về mối quan hệ tƣơng tác giữa môi trƣờng tự nhiên và sự phát triển xã hội. Đặc biệt, công trình đã phân tích những yếu tố trong mô thức phát triển bền vững – đƣợc coi là phƣơng thức cần thiết cho việc giải quyết những mâu thuẫn, xung đột trong sự phát triển của xã hội hiện đại. Công trình không nghiên cứu sâu về phát triển bền vững mà chủ yếu tập trung phân tích thực trạng biến đổi môi trƣờng và những tác động của nó đến phát triển xã hội và quản lý xã hội; dự báo những xu thế biến đổi môi trƣờng đến năm 2020. Công trình là một tài liệu quý giá đối với tác giả luận văn, nó chứng tỏ yêu cầu tất yếu để giải quyết các mâu thuẫn trong sự phát triển đố là con đƣờng phát triển bền vững. Công trình này nghiên cứu mối quan hệ giữa phát triển nông nghiệp và môi trƣờng ở phạm vi rộng, không đề cập đến những vấn đề nảy sinh trong quá trình phát triển nông nghiệp bền vững ở một địa phƣơng, chƣa chỉ ra con đƣờng, cách thức để hƣớng tới sự phát triển nông nghiệp bền vững ở phạm vi địa phƣơng. 5
Tuy nhiên, tác giả luận văn lấy đó làm cơ sở lý luận để luận giải tính tất yếu của việc phát triển một ngành nông nghiệp bền vững trên phạm vi quốc gia nói chung cũng nhƣ địa phƣơng tỉnh Điện Biên nói riêng. PGS. TS Đỗ Tiến Sâm: “Vấn đề tam nông ở Trung Quốc thực trạng và giải pháp” – NXB từ điển Bách Khoa – 2008 Công trình phân tích những mâu thuẫn cơ bản ảnh hƣởng đến nông nghiệp Trung Quốc hiện nay nhƣ: Dân số tăng trong khi tài nguyên đất giảm, sản xuất và cung cấp không ổn định, nền sản xuất nhỏ phải đối mặt với thị trƣờng lớn xã hội hóa, sức cạnh tranh của nông sản chƣa mạnh… từ đó công trình đề xuất những giải pháp để giải quyết thực trạng đó. Thực tế đây cũng là những thách thức đối với nền nông nghiệp Việt Nam nói chung và tỉnh Điện Biên nói riêng. Bởi vậy mặc dù công trình thuộc phạm vi và không gian nghiên cứu rất khác so với nghiên cứu của luận văn, song nghiên cứu này có ý nghĩa rất lớn đối với tác giả luận văn trong việc học tập để rút ra bài học kinh nghiệm ở Việt Nam nói chung, ở tỉnh Điện Biên nói riêng trong quá trình phát triển một nền nông nghiệp bền vững. PGS. TS Phạm Văn Hiền (Chủ biên) - TS. Trần Danh Thìn: “Hệ thống nông nghiệp Việt Nam: Lý luận và Thực tiễn” – NXB Nông nghiệp – 2009 Trong công trình này, tác giả đã có những công bố về nhiều vấn đề liên quan đến đề tài mà tác giả nghiên cứu nhƣ đƣa ra các định nghĩa nông nghiệp bền vững, triết lý của nông nghiệp bền vững là hợp tác với thiên nhiên, tuân theo những quy luật của thiên nhiên, không chống lại nó; nghiên cứu mục tiêu của nông nghiệp bền vững là xây dựng mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững về mặt sinh thái, có hiệu quả về kinh tế, có khả năng thỏa mãn nhu cầu con ngƣời của thế hệ hiện tại mà không ảnh hƣởng đến môi trƣờng đất và ô nhiễm môi trƣờng sống…Đặc biệt, công trình còn nghiên cứu tính bền vững nhiều chiều của hệ thông nông nghiệp nhƣ bền vững về môi trƣờng, bền vững về kinh tế, bền vững về xã hội, các nguyên tắc chung trong xây dựng hệ thống nông nghiệp bền vững… Cũng nhƣ các công trình trên, nghiên cứu này không bàn trực tiếp về vấn đề phát triển nông nghiệp bền vững ở một nhƣng những vấn đề đƣợc nghiên cứu trong công trình này là những vấn đề 6
trực tiếp liên quan đến cơ sở lý luận của đề tài luận văn, do đó công trình là một tài liệu quý báu đối với tác giả luận văn. Phùng Văn Dũng: “Phát triển nông nghiệp Việt Nam sau khi gia nhập WTO” – Luận án tiến sĩ – Trƣờng ĐH Kinh tế, Đại Học Quốc gia Hà Nội Luận án phân tích những đặc điểm của nông nghiệp Việt Nam và những cam kết, ảnh hƣởng của gia nhâp WTO đến nông nghiệp, đánh giá thực trạng của phát triển nông nghiệp Việt Nam trƣớc và sau khi gia nhập WTO, rút ra những thành tựu, yếu kém và nguyên nhân những hạn chế của nông nghiệp Việt Nam, đề xuất những giải pháp nhằm phát triển nông nghiệp toàn diện, hiệu quả và bền vững. Công trình nghiên cứu này xuất phát từ góc độ tiếp cận của khoa kinh tế chính trị và có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn đối với tác giả luận văn. Dựa trên những nghiên cứu đó để tác giả luận văn học tập, vận dụng vào phần đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững ở tỉnh Điện Biên. 1.1.2. Nhóm những nghiên cứu về vấn đề phát triển nông nghiệp bền vững GS. TS. Đƣờng Hồng Dật: “Phát triển nông nghiệp bền vững” – NXB Nông nghiệp – 2012 Công trình này là một tập hợp những kinh nghiệm và các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả trên cơ sở vận dụng và kế thừa các thành tựu khoa học của nhiều tác giả trong và ngoài nƣớc. Sách mở ra hƣớng mới trong nhận thức và hoạt động sản xuất nông nghiệp, nhằm đƣa nông nghiệp bƣớc vào nền kinh tế tri thức, làm cho nông nghiệp thực sự trở thành hoạt động sản xuất cơ bản của loài ngƣời, đảm bảo cho con ngƣời phát triển ổn định, bền vững, sống hòa hợp và hài hòa với thiên nhiên. Công trình đề cập đến những khái niệm, nội dung cơ bản của phát triển nông nghiệp bền vững nhƣ: sự phát triển trong nhận thức về nông nghiệp bền vững, mục tiêu của nông nghiệp bền vững, nội dung của nông nghiệp bền vững, tính chất và yêu cầu của nông nghiệp bền vững, những đặc điểm chủ yếu của nông nghiệp bền vững… Công trình chƣa phân tích những nội dung, yêu cầu, giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững ở phạm vi một địa phƣơng nhƣng những lý thuyết này trực 7
tiếp liên quan đến cơ sở lý luận của luận văn mà tác giả nghiên cứu. Đó là khung lý thuyết cơ bản để tác giả nghiên cứu và vận dụng vào luận văn của mình trong quá trình nghiên cứu về phát triển nông nghiệp bền vững ở phạm vi một địa phƣơng. Vũ Văn Nâm: “Phát triển nông nghiệp bền vững ở Việt Nam” – Luận văn thạc sĩ – Đại học Kinh tế - ĐH Quốc gia Hà Nội - 2009 Đề tài nghiên cứu tổng quan về sản xuất nông nghiệp của Việt Nam, phân tích những chuyển biến trong phát triển nền nông nghiệp theo hƣớng bền vững đó là đảm bảo giữ vững nhịp độ tăng trƣởng ổn định có hiệu quả, giải quyết các vấn đề xã hội nảy sinh trong khu vực nông nghiệp, nông thôn, từng bƣớc xây dựng một nền nông nghiệp sạch, chỉ ra những mặt đƣợc những mặt hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đó. Đề tài đƣa ra những định hƣớng và giải pháp để phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững ở Việt Nam trong những năm tiếp theo. Đề tài là tƣ liệu trực tiếp liên quan đến những khía cạnh, nội dung và góc độ tiếp cận của đề tài mà tác giả đang nghiên cứu. Công trình này nghiên cứu phát triển nông nghiệp bền vững ở phạm vi quốc gia, chƣa đề cập tới vấn đề này ở địa phƣơng. Tuy nhiên, đối tƣợng nghiên cứu của công trình này giống đối tƣợng nghiên cứu của tác giả, chỉ khác phạm vi nghiên cứu, do vậy tác giả có thể học tập từ luận văn này phƣơng pháp nghiên cứu và vận dụng những kết quả của công trình vào địa bàn nghiên cứu của mình ở phạm vi một địa phƣơng. Lại Thị Hiếu: “Phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Phú Thọ” – Luận văn thạc sĩ Kinh tế chính trị - Đại học kinh tế - Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2013 Luận văn phân tích những vấn đề lý luận về phát triển nông nghiệp bền vững và đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Phú Thọ thời gian qua theo các tiêu chí phát triển bền vững nhƣ: Bền vững về kinh tế trong phát triển nông nghiệp, thực trạng các vấn đề xã hội trong phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Phú Thọ, vấn đề môi trƣờng trong phát triển nông nghiệp ở tỉnh Phú Thọ. Luận văn đã đánh giá một cách khá toàn diện thực tiễn phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Phú Thọ về thành tựu, hạn chế và phân tích nguyên nhân của những hạn chế, từ 8
đó đề xuất những giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Phú Thọ. Tuy nhiên, luận văn còn hạn chế là trong phần cơ sở lý luận, tác giả chƣa đề cập đến khái niệm phát triển bền vững nói chung mà đề cập ngay đến những vấn đề chung về phát triển nông nghiệp bền vững. Thực chất, song song với sự phát triển của kinh tế - xã hội của loài ngƣời là quá trình tác động và làm biến đổi tự nhiên, từ đó đẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về môi trƣờng. Và ngƣợc lại, chính những hệ quả từ môi trƣờng đã buộc con ngƣời phải thay đổi phƣơng cách sản xuất, đó chính là con đƣờng phát triển bền vững, trong đó phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững là một trong những nội dung của phát triển bền vững nói chung. Công trình là một tài liệu có giá trị đối với tác giả bởi cùng chung đối tƣợng là sản xuất nông nghiệp bền vững đƣợc nghiên cứu dƣới góc độ kinh tế chính trị. Hơn nữa, Phú Thọ là một tỉnh trung du miền núi phía Bắc cũng có những đặc điểm về tự nhiên, xã hội gần giống nhƣ Điện Biên, vì vậy những nội dung và giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Phú Thọ mà tác giả luận văn nghiên cứu là một trong những tài liệu quý báu để tác giả luận văn tham khảo và vận dụng trong quá trình nghiên cứu về đề tài phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Điện Biên. Nguyễn Thị Thanh Hoa: “Phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững ở tỉnh Thái Bình” – Luận văn thạc sĩ Kinh tế chính trị - Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội – năm 2013 Trên cơ sở hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp bền vững, luận văn đi sâu nghiên cứu thực trạng tình hình phát triển nông nghiệp nông nghiệp ở tỉnh Thái Bình và đƣa ra các giải pháp để phát triển nông nghiệp tỉnh Thái Bình theo hƣớng bền vững trong thời gian tới. Cũng giống nhƣ luận văn của tác giả Lại Thị Hiếu, công trình chƣa đề cập đến cơ sở lý luận chung của phát triển nông nghiệp bền vững, đó là luận thuyết về phát triển bền vững. Luận văn đánh giá đƣợc những tiềm năng cho phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Thái Bình, đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh Thái Bình trên ba phƣơng diện: Tình hình phát triển kinh tế nông nghiệp, Tình hình giải quyết các vấn đề xã hội khu vực nông nghiệp, nông thôn và vấn đề môi 9
trƣờng trong phát triển nông nghiệp. Luận văn có đóng góp trong việc đánh thực trạng phát triển nông nghiệp của tỉnh, tuy nhiên chƣa đƣa đƣợc ra những yêu cầu của phát triển nông nghiệp bền vững ở phạm vi một địa phƣơng, đồng thời trong phần giải pháp để phát triển nông nghiệp bền vững, tác giả mới chỉ nêu chung chung về nhóm các giải pháp, chƣa chỉ rõ đƣợc tỉnh Thái Bình đã thực hiện những giải pháp này đến mức độ nào. Có thể nói, đây là một công trình nghiên cứu độc lập, có giá trị để tác giả vận dụng, tiếp tục nghiên cứu đầy đủ hơn trong luận văn của mình trong nghiên cứu về phát triển nông nghiệp theo hƣớng bền vững của tỉnh Điện Biên. Lê Văn Thứa: “Phát triển nông nghiệp bền vững trên địa bàn huyện Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh” – thạc sĩ kinh tế - Học viện chính trị hành chính quốc gia Hồ Chí Minh – năm 2011 Trên cơ sở khái quát những quan niệm về phát triển bền vững, phát triển nông nghiệp bền vững, tác giả đã phân tích đƣợc vai trò, vị trí của nông nghiệp trong sự phát triển bền vững. Công trình có nhiều đóng góp trong việc phân tích mô hình phát triển nông nghiệp bền vững ở Ấn Độ và rút ra những bài học kinh nghiệm cho phát triển nông nghiệp ở Việt Nam. Nhƣng phạm vi của luận văn giới hạn trong địa phƣơng nhỏ là huyện Củ Chi – TP Hồ Chí Minh, do vậy tác giả chƣa rút ra đƣợc bài học áp dụng cho một địa phƣơng nhỏ - có những đặc thù riêng về điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội. Đề tài cũng đã đánh giá đƣợc thực trạng các yếu tố cấu thành phát triển nông nghiệp bền vững ở huyện Củ Chi trên ba phƣơng diện: kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trƣờng. Rút kinh nghiệm từ nghiên cứu này, tác giả luận văn sẽ khắc phục những hạn chế để tìm ra những bài học phù hợp với địa phƣơng tỉnh Điện Biên cũng nhƣ những giải pháp thiết thực, phù hợp với điều kiện riêng của tỉnh Điện Biên. Ngoài các công trình nghiên cứu mang tính hệ thống nhƣ trên còn có rất nhiều bài báo liên quan đến đề tài trên các báo và tạp chí khác nhau nhƣ: Bùi Chí Bửu, “Phát triển nông nghiệp ở Việt Nam: thành tựu và thách thức”, Tạp chí cộng sản số 801, tháng, năm 2009 10