Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài nghiên cứu này đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn, kết hợp lý luận và thực tiễn nhằm phát hiện những ưu điểm, hạn chế, khó khăn trong quá trình xây dựng nông thôn mới; từ đó đề xuất các giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn đến năm 2020. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐẶNG ĐÌNH PHONG GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2015 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐẶNG ĐÌNH PHONG GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN Chuyên ngành: Kinh tế Nông nghiệp Mã số: 60.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG XUÂN THÁI NGUYÊN - 2015 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào khác. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đều đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2015 Tác giả Đặng Đình Phong Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luân văn này, tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm giúp đỡ tận tình của các tập thể và cá nhân. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến: Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Trọng Xuân đã tận tình giúp đỡ, hƣớng dẫn tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài, cũng nhƣ trong quá trình hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau đại học trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, UBND huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn, Phòng Nông nghiệp và PTNT huyện, Phòng Tài nguyên và Môi trƣờng, Chi Cục Thống kê,... Trân trọng cảm ơn các cán bộ, nhân dân địa phƣơng nơi tôi tiến hành điều tra, khảo sát, nghiên cứu đã tận tình giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn. Trân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã khích lệ tôi thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn tập thể lớp Cao học Kinh tế Nông nghiệp K10B đã cùng chia sẻ với tôi trong suốt quá trình học tập. Bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành Luận văn này. Tác giả luận văn Đặng Đình Phong Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH............................................................................vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 3 4. Đóng góp mới của luận văn .................................................................................... 3 5. Bố cục luận văn ....................................................................................................... 3 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI ..................................................................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về nông thôn và xây dựng nông thôn mới ..................................... 5 1.1.1. Lý luận về nông thôn......................................................................................... 5 1.1.2. Lý luận về xây dựng nông thôn mới ................................................................. 7 1.1.3. Nguyên tắc và các bƣớc xây dựng nông thôn mới .......................................... 13 1.1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến xây dựng nông thôn mới ...................................... 14 1.2. Cơ sở thực tiễn về xây dựng nông thôn mới ...................................................... 16 1.2.1. Xây dựng nông thôn mới ở Hàn Quốc ............................................................ 16 1.2.2. Xây dựng nông thôn mới ở Nhật Bản ............................................................. 18 1.2.3. Xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam............................................................. 24 1.2.4. Bài học kinh nghiệm trong việc xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn .................................................................................................... 28 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 31 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 31 2.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................. 31 2.2.1. Phƣơng pháp tiếp cận ...................................................................................... 31 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
iv 2.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu................................................................................. 32 2.3. Những chỉ tiêu nghiên cứu về xây dựng nông thôn mới .................................... 37 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh về quy hoạch và thực hiện quy hoạch...................... 37 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh về hạ tầng cơ sở kinh tế - xã hội .............................. 38 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh về kinh tế và tổ chức sản xuất.................................. 40 2.3.4. Nhóm chỉ tiêu phản ánh về văn hóa - xã hội - môi trƣờng ............................. 40 2.3.5. Nhóm chỉ tiêu phản ánh về hệ thống chính trị ................................................ 42 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN CHỢ ĐỒN - TỈNH BẮC KẠN .................................................... 43 3.1. Đặc điểm của huyện Chợ Đồn - tỉnh Bắc Kạn ................................................... 43 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 43 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................ 47 3.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ............... 53 3.2.1. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí quy hoạch và phát triển quy hoạch ............................................................................................... 53 3.2.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí hạ tầng - kinh tế xã hội.......... 55 3.2.3. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí kinh tế và tổ chức sản xuất ..... 63 3.2.4. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí văn hóa - xã hội ............... 65 3.2.5. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí hệ thống chính trị - an ninh xã hội ...................................................................................................... 69 3.2.6. Kết luận về xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn .... 71 3.3. Những kết quả đạt đƣợc, những tồn tại hạn chế và nguyên nhân ...................... 74 3.3.1. Những kết quả đạt đƣợc .................................................................................. 74 3.3.2. Tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của tồn tại hạn chế...................................... 75 3.3.3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế trong xây dựng NTM huyện Chợ Đồn ..... 77 3.4. Các yếu tố ảnh hƣởng trong thực hiện xây dựng NTM ở huyện Chợ Đồn........ 78 3.4.1. Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội .............................................................. 78 3.4.2. Chính sách đầu tƣ của nhà nƣớc và huy động vốn xã hội đề xây dựng NTM .... 79 3.4.3. Năng lực tổ chức và quản lý của cán bộ lãnh đạo cơ sở trong xây dựng NTM .... 80 3.4.4. Vai trò của ngƣời dân trong xây dựng NTM .................................................. 81 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
v Chƣơng 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM ĐẨY MẠNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN CHỢ ĐỒN - BẮC KẠN ....... 83 4.1. Quan điểm, phƣơng hƣớng và mục tiêu xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn .................................................................................. 83 4.1.1. Phƣơng hƣớng xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ........... 83 4.1.2. Quan điểm xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn................. 83 4.1.3. Mục tiêu ............................................................................................................ 85 4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ....................................................................... 87 4.2.1. Về công tác chỉ đạo, điều hành, quản lý ......................................................... 87 4.2.2. Về cơ chế chính sách ....................................................................................... 87 4.2.3. Một số giải pháp cụ thể ................................................................................... 87 4.3. Kiến nghị ............................................................................................................ 92 4.3.1. Với cấp Trung ƣơng ........................................................................................ 92 4.3.2. Với các cấp huyện, tỉnh ................................................................................... 92 4.3.3. Với các hộ gia đình trong nông thôn ............................................................... 94 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 97 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 99 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu Ý nghĩa BCH Ban chấp hành BNN&PTNT Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn BQ Bình quân CN Công nghiệp CN - TTCN Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ĐVT Đơn vị tính GDP Tổng sản phẩm trong nƣớc HTX Hợp tác xã KHKT Khoa học kỹ thuật LĐNN Lao động nông nghiệp LĐXH Lao động xã hội NN Nông nghiệp NQ/TW Nghị Quyết/ Trung ƣơng NTM Nông thôn mới NXB Nhà xuất bản PTNT Phát triển nông thôn QĐ/TTg Quyết định/ Thủ tƣớng QĐ-BBCVT Quyết định - Bộ bƣu chính viễn thông QĐ-BCĐXDNTM Quyết định - Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới QĐ-BGD&ĐT Quyết định - Bộ giáo dục và đào tạo QĐ-BVHTTDL Quyết định - Bộ văn hóa thông tin du lịch QĐ-BYT Quyết định - Bộ y tế QTKT ĐNT Quy trình kỹ thuật điện nông thôn SNN&PTNT-KHTC Sở nông nghiệp và phát triển nông thôn - kế hoạch tổ chức TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam TCXDVN Tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam THCS Trung học cơ sở TT - BNN&PTNT Thông tƣ - Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn TT-BXD Thông tƣ - Bộ xây dựng TTCN Tiểu thủ công nghiệp TTLT-BNNPTNT- Thông tƣ liên tịch - Bộ nông nghiệp phát triển BKHĐT-BTC nông thôn - Bộ kế hoạch đầu tƣ - Bộ tài chính UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
vii DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Bảng: Bảng 3.1. Tình hình sử dụng đất huyện Chợ Đồn năm 2012-2014 ..................... 46 Bảng 3.2. Thực trạng tiêu chí quy hoạch và phát triển quy hoạch của huyện Chợ Đồn .............................................................................................. 54 Bảng 3.3. Thực trạng tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội của huyện Chợ Đồn ....... 55 Bảng 3.4. Thực trạng chỉ tiêu các nhân tố kinh tế và tổ chức sản xuất của huyện Chợ Đồn ................................................................................... 63 Bảng 3.5. Thực trạng tiêu chí văn hóa - xã hội của huyện Chợ Đồn .................. 65 Bảng 3.6. Thực trạng tiêu chí hê ̣ thố ng chin ́ h tri ̣ - an ninh xã hô ̣i của huyện Chợ Đồn .............................................................................................. 69 Bảng 3.7. Tổng hợp kết quả thực hiện theo chỉ tiêu NTM của huyện Chợ Đồn ....... 72 Bảng 3.8. Tổng hợp ý kiến chuyên gia về những thuận lợi trong xây dựng NTM ........ 75 Bảng 3.9. Tổng hợp ý kiến chuyên gia về những khó khăn trong xây dựng nông thôn mới ..................................................................................... 76 Hình: Hình 3.1. Bản đồ Địa giới hành chính huyện Chợ Đồn - Tỉnh Bắc Kạn ............43 Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là một nƣớc nông nghiệp, do lịch sử quá trình đấu tranh dựng nƣớc và giữ nƣớc nên phần lớn dân cƣ nƣớc ta sống quần tụ theo từng dòng họ và theo phạm vi làng, xã. Cùng với văn minh lúa nƣớc, làng (bản, thôn, xóm…) đã trở thành nét văn hóa riêng của ngƣời Việt Nam từ muôn đời nay. Đến nay, tuy quá trình đô thị hóa đã diễn ra khá mạnh mẽ nhƣng vẫn còn hơn 70% dân số sinh sống và hơn 54% lao động làm việc ở nông thôn. Trong thời kỳ nào Đảng ta cũng chăm lo đến phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn. Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (1986), đất nƣớc ta bƣớc vào công cuộc đổi mới, nền kinh tế đƣợc vận hành theo cơ chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và ngày càng hội nhập sâu hơn với kinh tế thế giới. Phát triển nông nghiệp, nông thôn là một một yêu cầu cũng nhƣ thách thức trong thời điểm hiện nay. Nhận thức đƣợc vấn đề đó, ngày 05/08/2008 Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng Cộng sản Việt Nam đã ban hành Nghị quyết số 26 - NQ/TW về nông nghiệp, nông dân nông thôn. Mục tiêu của Nghị quyết, đến năm 2020: “… Giải quyết cơ bản việc làm, nâng cao thu nhập của dân cư nông thôn gấp trên 2,5 lần so với hiện nay. Lao động nông nghiệp còn khoảng 30% lao động xã hội, tỉ lệ lao động nông thôn thông qua đào tạo đạt trên 50%; số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới khoảng 50%; phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn…”. Để triển khai Nghị quyết số 26-NQ/TW, với chủ trƣơng đƣa nông thôn tiến kịp với thành thị, xây dựng mục tiêu hiện đại hóa nông thôn Việt Nam vào cuối năm 2020, ngày 16/4/2009 Thủ tƣớng Chính phủ đã ra Quyết định số 491/QĐ-TTg và Quyết định số 342/QĐ-TTg ngày 20/2/2014 về việc ban hành và sửa đổi bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Trên cơ sở bộ tiêu chí nông thôn mới này, các địa phƣơng căn cứ để xây dựng, phát triển nông thôn. Ngày 02/2/2010, Thủ tƣớng Chính phủ ban hành Quyết định số 193/QĐ-TTg về phê duyệt chƣơng trình rà soát quy hoạch xây dựng nông thôn mới. Ngày 04/6/2010 Chính phủ ra Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt chƣơng trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2020, với mục tiêu: đến năm 2015 20% số xã đạt chuẩn Nông thôn mới, đến 2020: 50% số xã đạt chuẩn nông thôn mới. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn ban hành Thông tƣ số 41/2013/BNN&PTNT ngày 21/10/2013 về hƣớng Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
2 dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới… Xây dựng nông thôn mới đƣợc tất cả các tỉnh trên phạm vi toàn quốc quan tâm, là chủ đề của nhiều cuộc hội thảo, hội nghị, đề tài nghiên cứu, nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết của Đảng và Chính phủ. Trên cơ sở các Quyết định của Chính phủ, của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, các địa phƣơng sẽ tiến hành rà soát và xây dựng chƣơng trình hành động để thực hiện thắng lợi xây dựng nông thôn theo bộ tiêu chí mới. Cũng nhƣ các địa phƣơng vùng núi phía Bắc khác Bắc Kạn là một tỉnh miền núi, gồm 8 đơn vị hành chính, gồm có 7 huyện và một thành phố. Để xây dựng nông thôn mới Bắc Kạn theo tiêu chí mới, đòi hỏi phải có sự đánh giá một cách tổng quát, bên cạnh sự nỗ lực của toàn Đảng, toàn dân và huy động các nguồn lực trong xã hội cùng tham gia vào phát triển nông thôn. Huyện Chợ Đồn là huyện miền núi vùng cao, nằm ở phía Tây của tỉnh Bắc Kạn. Huyện có diện tích 911,15km2, dân số là 49.454 ngƣời, gồm có 21 xã và một thị trấn. Huyện Chợ Đồn vẫn là huyện phát triển chủ yếu dựa vào nông nghiệp, lâm nghiệp, nhƣng đồng thời cũng có những thuận lợi nhất định để phát triển và có cơ hội thực hiện thành công xây dựng nông thôn mới. Ở giai đoạn đầu xây dựng nông thôn mới, huyện đã đạt đƣợc những kết quả nhất định, cải thiện rõ ràng đời sống vật chất và tinh thần của bà con nông dân, tuy nhiên bên cạnh đó không thể phủ nhận đƣợc vẫn tồn tài rất nhiều yếu kém trong công cuộc hoàn thành 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới. Xuất phát từ thực tiễn trên, tác giả đã quyết định lựa chọn vấn đề: ‘‘Giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn - tỉnh Bắc Kạn” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn, kết hợp lý luận và thực tiễn nhằm phát hiện những ƣu điểm, hạn chế, khó khăn trong quá trình xây dựng NTM; từ đó đề xuất các giải pháp đẩy mạnh xây dựng NTM trên địa bàn huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn đến năm 2020. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới. - Đánh giá thực trạng quá trình xây dựng nông thôn mới và các yếu tố ảnh Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
3 hƣởng đến xây dựng nông thôn mới ở huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn năm 2012-2014. - Đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn đến năm 2020. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu là quá trình xây dựng nông thôn mới. - Khách thể nghiên cứu là các chủ thể tham gia quá trình xây dựng nông thôn mới bao gồm các hộ nông dân, cán bộ các cấp, các tổ chức đoàn thể thuộc huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn - Nhóm tiêu chí về xây dựng nông thôn mới phân theo 5 nội dung tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. - Về thời gian: Thực trạng xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2012 - 2014, giải pháp đến năm 2020. - Về nội dung: Đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới tại Huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn nhằm tìm ra giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới bằng thực hiện tốt 19 tiêu chí. 4. Đóng góp mới của luận văn Đóng góp về thực tiễn: Đƣa ra các giải pháp có tính khả thi nhằm xây dựng nông thôn mới thành công trên địa bàn huyện Chợ Đồn. Luận văn cũng là tài liệu tham khảo có giá trị cho những ngƣời học tập nghiên cứu, cho các nhà quản lý địa phƣơng huyện Chợ Đồn tỉnh Bắc Kạn nói riêng và các huyện miền núi nói chung cũng nhƣ những ngƣời quan tâm đến xây dựng nông thôn mới. Đóng góp về lý luận: Luận văn sẽ giúp hoàn thiện hơn cơ sở lý luận về nông thôn mới. 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 4 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chƣơng 3: Thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
4 Chƣơng 4: Giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh quá trình xây dựng nông thôn mới ở huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
5 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Cơ sở lý luận về nông thôn và xây dựng nông thôn mới 1.1.1. Lý luận về nông thôn 1.1.1.1. Khái niệm nông thôn Theo từ điển tiếng Việt: Nông thôn là danh từ chỉ khu vực dân cư tập trung chủ yếu làm nghề nông; phân biệt với thành thị. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại Thông tƣ số: 54/2009/TT - BNN&PTNT thì nông thôn đƣợc khái niệm: Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là Ủy ban nhân dân xã. Nhƣ vậy, Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cƣ, trong đó tập chung chủ yếu là nông dân, nghề nghiệp chủ yếu là sản xuất nông nghiệp. Tập hợp này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trƣờng trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh sự quản lý hành chính cơ sở là UBND xã. 1.1.1.2. Đặc điểm của nông thôn Việt Nam trong giai đoạn đổi mới - Ở vùng nông thôn, các cƣ dân chủ yếu là nông dân, lao động và GDP nông nghiệp chiếm tỷ lệ cao trong kinh tế nông thôn. Nông thôn Việt Nam sau những năm đổi mới đến nay đã có nhiều biến đổi theo xu hƣớng tích cực. Tuy nhiên, lực lƣợng dân cƣ chủ yếu vẫn là nông dân, ngành nghề và nguồn thu của hộ vẫn chủ yếu là nông nghiệp. Công nghiệp và dịch vụ đã có sự phát triển, nhƣng còn chiếm tỷ lệ nhỏ, và chủ yếu phát triển dựa trên sự phát triển của nông thôn và phục vụ cho sự phát triển nông nghiệp và đời sống ngƣời nông dân là chính. - Nông thôn có điều kiện tự nhiên, môi trƣờng sinh thái đa dạng bao gồm các tài nguyên đất, nƣớc, khí hậu, rừng, sông suối, ao hồ, khoáng sản, hệ động thực vật. Đây là điều kiện thuận để phát triển nông nghiệp, nông thôn, nhƣng đồng thời cũng là thách thức trong quá trình phát triển bền vững của khu vực nông thôn nói riêng và cả nƣớc nói chung. Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
6 - Dân cƣ nông thôn có mối quan hệ họ tộc và gia đình khá chặt chẽ với những quy định cụ thể của từng họ tộc và gia đình. Những ngƣời ngoài họ tộc cùng chung sống luôn có tinh thần đoàn kết giúp đỡ nhau tạo nên tình làng, nghĩa xóm lâu bền. - Nông thôn lƣu giữ và bảo tồn nhiều di sản văn hóa quốc gia nhƣ phong tục tập quán cổ truyền về đời sống, lễ hội, sản xuất nông nghiệp và ngành nghề truyền thống, các di tích lịch sử, văn hóa, các danh lam thắng cảnh… Đây chính là nơi chứa đựng kho tàng văn hóa dân tộc, đồng thời là khu vực giải trí và du lịch sinh thái phong phú và hấp dẫn đối với mọi ngƣời. 1.1.1.3. Vai trò của nông thôn trong phát triển kinh tế xã hội - Nông thôn là nơi cung cấp lƣơng thực, thực phẩm cho đời sống của ngƣời dân; cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp và xuất khẩu; cung cấp hàng hóa cho xuất khẩu; cung cấp lao động cho công nghiệp và thành thị; thị trƣờng rộng lớn để tiêu thụ những sản phẩm của công nghiệp và dịch vụ. - Phát triển nông thôn sẽ góp phần tạo ra những tiền đề quan trọng không thể thiếu bảo đảm thắng lợi cho tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. - Phát triển nông thôn sẽ góp phần thực hiện có hiệu quả quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại chỗ. Các hoạt động ở nông thôn trở nên sôi động hơn. Cơ cấu kinh tế, phân công lao động chuyển dịch đúng hƣớng có hiệu quả. Vấn đề việc làm cho ngƣời lao động sẽ đƣợc gia tăng ngày càng nhiều trên địa bàn nông thôn. Trên cơ sở đó, tăng thu nhập, cải thiện từng bƣớc đời sống vật chất và tinh thần của mọi tầng lớp dân cƣ; giảm sức ép của sự chênh lệch kinh tế và đời sống giữa thành thị và nông thôn, giữa vùng phát triển và vùng kém phát triển. - Phát triển nông thôn sẽ góp phần to lớn trong việc bảo vệ và sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trƣờng sinh thái; Sẽ tạo cơ sở vật chất cho sự phát triển văn hóa ở nông thôn. - Phát triển nông thôn sẽ góp phần quyết định sự thắng lợi của chủ nghĩa xã hội ở nông thôn nói riêng và đất nƣớc nói chung; Là cơ sở ổn định kinh tế, chính trị, xã hội của đất nƣớc. Phát triển nông thôn gắn liền với phát triển xã hội, văn hóa, chính trị và kiến trúc thƣợng tầng theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Một nông thôn Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
7 có kinh tế và văn hóa phát triển, đời sống ấm no, đầy đủ về vật chất, yên vui về tinh thần sẽ là một nhân tố quyết định củng cố vững chắc trận địa lòng dân, thắt chặt mối liên minh công - nông, bảo đảm cho nhân dân ta có đủ sức mạnh, đánh bại mọi âm mƣu và thủ đoạn của mọi kẻ thù, dƣới bất cứ hình thức nào. Đó cũng là cơ sở thắng lợi của việc giữ vững và bảo vệ độc lập dân tộc, chủ quyền lợi ích quốc gia và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội trên đất nƣớc ta. 1.1.2. Lý luận về xây dựng nông thôn mới 1.1.2.1. Khái niệm nông thôn mới Đã có một số diễn giải và phân tích về khái niệm thế nào là nông thôn mới. Nông thôn mới trƣớc tiên phải là nông thôn chứ không phải là thị tứ; đó là nông thôn mới chứ không phải nông thôn truyền thống. Nếu so sánh giữa nông thôn mới và nông thôn truyền thống, thì nông thôn mới phải bao hàm cơ cấu và chức năng mới. Ngày 16 tháng 4 năm 2009 Thủ tƣớng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 491/QĐ-TTg về Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới gồm 19 tiêu chí là: Tiêu chí về quy hoạch và thực hiện quy hoạch; Tiêu chí về giao thông; tiêu chí về thủy lợi; Tiêu chí về điện; Tiêu chí trƣờng học; Tiêu chí cơ sở vật chất văn hóa; Tiêu chí chợ nông thôn; Tiêu chí về bƣu điện; Tiêu chí về nhà ở dân cƣ; Tiêu chí về y tế; Tiêu chí về văn hóa; Tiêu chí về môi trƣờng; Tiêu chí về hệ thống tổ chức chính trị - xã hội vững mạnh; Tiêu chí về an ninh, trật tự xã hội. Thông tƣ số 54/2009/TT-BNNPTNT, ngày 21/8/2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về hƣớng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới quy định tại Điều 3: Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng có thể bổ sung thêm tiêu chí hoặc quy định mức đạt của các tiêu chí cho phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phƣơng nhƣng không đƣợc thấp hơn mức quy định trong Bộ tiêu chí quốc gia. Từ Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới và quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chúng ta thấy nông thôn mới là nông thôn toàn diện bao gồm tất cả các lĩnh vực từ kinh tế, xã hội đến quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trƣờng sinh Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
8 thái và phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của từng vùng. Ngày 04 tháng 6 năm 2010 của Thủ Tƣớng Chính phủ ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Tại quyết định này, mục tiêu chung của Chƣơng trình đƣợc xác định là: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bƣớc hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trƣờng sinh thái đƣợc bảo vệ; an ninh trật tự đƣợc giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của ngƣời dân ngày càng đƣợc nâng cao; theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Nhƣ vậy, nông thôn mới là nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, xã hội dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, đời sống vật chất, tinh thần được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ, an ninh trật tự được giữ vững. 1.1.2.2. Xây dựng nông thôn mới Xây dựng nông thôn mới là nông thôn đƣợc xây dựng đạt đƣợc những tiêu chí quy định và đƣợc công nhận của cấp có thẩm quyền. Trong Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng cộng sản Việt Nam đƣa ra mục tiêu: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc; dân trí đƣợc nâng cao, môi trƣờng sinh thái đƣợc bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dƣới sự lãnh đạo của Đảng đƣợc tăng cƣờng”; Như vậy, Xây dựng nông thôn mới phải đạt những nội dung cơ bản sau: làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại; sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hoá; đời sống về vật chất và tinh thần của dân nông thôn ngày Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
9 càng được nâng cao; bản sắc văn hoá dân tộc được giữ gìn và phát triển; xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ. Thực tế hiện nay trong quá trình chỉ đạo xã điểm triển khai xây dựng nông thôn mới ở nƣớc ta đang gặp phải 3 khó khăn lớn nhất: Đầu tiên là tăng nhanh, bền vững thu nhập cho nông dân, mục tiêu đến 2020 thu nhập tăng gấp 2,5 lần hiện nay. Khó khăn tiếp theo là xây dựng hạ tầng nông thôn hiện đại, trong điều kiện thực tế hạ tầng nông thôn quá lạc hậu nhất là miền núi, vùng ĐBSCL, trong khi nguồn vốn đầu tƣ của Chính phủ rất hạn chế. Cuối cùng là vấn đề chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông thôn, sao cho đến năm 2020 lao động nông nghiệp chiếm 30% lao động của xã hội (hiện nay gần 60%). 1.1.2.3. Sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn hiện nay Việt Nam là một nƣớc nông nghiệp, tiến lên xây dƣng nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa, sự ổn định về chính trị - xã hội là nền tảng cơ bản để thực hiện thành công mục tiêu này. Việt Nam, với dân số lao động khu vực nông, lâm nghiệp, thủy sản chiếm 46% tổng số lao động trong các ngành kinh tế (năm 2014 ƣớc tính 53 triệu ngƣời), lao động khu vực nông thôn có vai trò rất lớn trong sự ổn định và phát triển về mặt kinh tế - chính trị - xã hội. Bên cạnh đó, nông thôn có vai trò rất lớn trong sự phát triển kinh tế nông nghiệp của Việt Nam; Tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn tính của năm 2014 (giá trị đạt 30 tỷ USD; tăng 11,2% so với năm 2013). Xuất khẩu nông sản góp phần cân bằng cán cân thƣơng mại, đồng thời là tích lũy nguồn vốn cho phát triển các mục tiêu khác của đất nƣớc. Với vai trò quan trọng nhƣ vậy, nhƣng so với thành thị, nông thôn gặp phải rất nhiều khó khăn. Tỷ lệ hộ nghèo lớn, và tập trung chủ yếu ở khu vực này. Do đó, đòi hỏi phải có sự quan tâm và đầu tƣ thích đáng cho khu vực nông nghiệp - nông thôn. Trong nhƣng năm qua, nguồn vốn đầu tƣ cho khu vực nông nghiệp, nông thôn rất lớn, tuy nhiên đầu tƣ mang tính dàn trải và hiệu quả không cao. Một trong những lý do dẫn đến tình trạng này là thiếu mục tiêu cụ thể trong phát triển nông nghiệp - nông thôn. Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
10 Từ những vai trò, đóng góp và hiện trạng đầu tƣ vào khu vực nông thôn, đòi hỏi Việt Nam phải đẩy mạnh phát triển khu vực này. Chúng ta có thể rút ra một số vấn đề sau: Một là, phải tập trung đẩy mạnh phát triển nông nghiệp - nông thôn làm cơ sở cho thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển đất nƣớc, xây dựng thành công nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa do dân và vì dân; Hai là, phải đặt ra mục tiêu cụ thể cho phát triển khu vực nông nghiệp, nông thôn làm bàn đạp, làm kim chỉ nam cho quá trình đầu tƣ và phát triển. Ba là, nhanh chóng đƣa khu vực nông thôn phát triển, theo kịp với sự phát triển của khu vực thành thị. Từ những nhận thức đó, đòi hỏi phải xây dựng đƣợc bộ tiêu chí về nông thôn mới, làm kim chỉ nam cho quá đầu tƣ và phát triển nông thôn là rất cần thiết. Vì vậy, Chính phủ đã ra Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010 về phê duyệt chƣơng trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020, mục tiêu về xây dựng nông thôn mới: Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bƣớc hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trƣờng sinh thái đƣợc bảo vệ; an ninh trật tự đƣợc giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của ngƣời dân ngày càng đƣợc nâng cao; theo định hƣớng của xã hội chủ nghĩa. 1.1.2.4. Nội dung xây dựng nông thôn mới a. Quy hoạch * Tiêu chí số 1: Quy hoạch và thực hiện quy hoạch - Quy hoạch sử dụng đất và hạ tầng thiết yếu cho phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ. - Quy hoạch phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội - môi trƣờng theo chuẩn mới. - Quy hoạch phát triển các khu dân cƣ mới và chỉnh trang các khu dân cƣ hiện có theo hƣớng văn minh, bảo tồn đƣợc bản sắc văn hóa tốt đẹp. Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
11 b. Hạ tầng kinh tế - xã hội * Tiêu chí số 2: Giao thông nông thôn - 100% đƣờng trục xã, liên xã đƣợc nhựa hóa hoặc bê tông hóa đạt chuẩn theo cấp kỹ thuật của Bộ Giao thông vận tải. - 50% số km đƣờng trục thôn, xóm đƣợc cứng hóa đạt chuẩn theo cấp kỹ thuật của Bộ Giao thông vận tải. - 100% đƣờng ngõ, xóm sạch và không lầy lội vào mùa mƣa. Trong đó 50% đƣợc cứng hóa. - 50% đƣờng trục chính nội đồng đƣợc cứng hóa, xe cơ giới đi lại thuận tiện. * Tiêu chí số 3: Thủy lợi. - Hệ thống thủy lợi cơ bản đáp ứng yêu cầu sản xuất và dân cƣ. - 50% kênh mƣơng do xã quản lý đƣợc kiên cố hóa. * Tiêu chí số 4: Điện - Hệ thống điện đảm bảo yêu cầu kỹ thuật của ngành điện. - 95% số hộ sử dụng điện thƣờng xuyên, an toàn từ các nguồn. * Tiêu chí số 5: Cơ sở vật chất trƣờng học. - 70% số trƣờng học các cấp: Mầm non, mẫu giáo, tiểu học, THCS có cơ sở vật chất đạt chuẩn Quốc gia. * Tiêu chí số 6: Cơ sở vật chất văn hóa. - Nhà văn hóa và khu thể thao xã đạt chuẩn của Bộ Văn hóa-TT-DL. - 100% các thôn có nhà văn hóa và khu thể thao thôn đạt quy định của Bộ VH-TT-DL. * Tiêu chí số 7: Chợ nông thôn. - Chợ đạt chuẩn của Bộ Xây dựng. * Tiêu chí số 8: Bƣu điện. - Có điểm phục vụ bƣu chính viễn thông. * Tiêu chí số 9: Nhà ở dân cƣ. - Không có nhà tạm, dột nát. - 75% số hộ có nhà ở đạt tiêu chuẩn của Bộ Xây dựng. Số hoá bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn