Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Thực trạng và Giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài nghiên cứu này đánh giá thực trạng phát triển trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ. Chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi. Phân tích thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức trong phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi. Đề xuất được giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Thực trạng và Giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN DƯƠNG TRƯỜNG THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CHĂN NUÔI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN DƯƠNG TRƯỜNG THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI CHĂN NUÔI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Sỹ Trung TS. Hà Quang Trung THÁI NGUYÊN - 2018
Best regards,T hanks, i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan, mọi việc giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc và tên tác giả. Đồng Hỷ, ngày tháng năm 2018 Tác giả Nguyễn Dương Trường
Best regards,T hanks, ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và làm luận văn, ngoài sự cố gắng của bản thân, Tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ nhiệt tình của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trường. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến toàn thể quý thầy giáo, cô giáo trong Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Quý Thầy Cô giáo trong Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn đã trang bị cho Tôi những kiến thức quý báu trong học tập. Đặc biệt, cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo PGS. TS. Lê Sỹ Trung, TS. Hà Quang Trung, người đã dành nhiều thời gian, tâm huyết tận tình chỉ bảo hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn Huyện ủy - HĐND - UBND huyện Đồng Hỷ, Đảng ủy - HĐND - UBND, các phòng ban liên quan và bà con nông dân, chủ các trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình thực tập tại địa bàn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân,bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn! Đồng Hỷ, ngày tháng năm 2018 Tác giả Nguyễn Dương Trường
Best regards,T hanks, iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU................................................................................ vii MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 2 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ....................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận về trang trại và kinh tế trang trại ......................................... 4 1.1.1. Khái niệm, vị trí, vai trò của kinh tế trang trại........................................ 4 1.1.2. Những đặc trưng cơ bản của kinh tế trang trại và tiêu chí nhận dạng trang trại .................................................................................................. 9 1.1.3. Các loại hình kinh tế trang trại .............................................................. 11 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến kinh tế trang trại ......................................... 13 1.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển kinh tế trang trại ........................................ 15 1.2.1. Chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước và phát triển kinh tế trang trại .................................................................................... 15 1.2.2. Kinh nghiệm phát triển kinh tế trang trại trên thế giới ......................... 18 1.2.3. Kinh nghiệm phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam .......................... 20 1.3. Đánh giá chung, bài học kinh nghiệm...................................................... 29 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..... 32 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 32 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 32 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 32
Best regards,T hanks, iv 2.2. Nội dụng nghiên cứu ................................................................................ 32 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 33 2.3.1. Phương pháp điều tra, thu thập số liệu .................................................. 33 2.3.1. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu ................................................ 35 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu đánh giá trang trại chăn nuôi .................... 35 2.4.1. Hệ thống chỉ tiêu về năng lực sản xuất của trang trại chăn nuôi .......... 35 2.4.2. Hệ thống chỉ tiêu về kết quả sản xuất và hiệu quả sản xuất kinh doanh của trang trại chăn nuôi .............................................................. 35 Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................... 37 3.1. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.................................................................. 37 3.1.1. Tình hình chung về trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ ....... 37 3.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại của các trang trại điều tra ....... 39 3.1.3. Chi phí đầu tư trong trang trại chăn nuôi .............................................. 47 3.1.4. Tiêu thụ sản phẩm ................................................................................. 50 3.1.5. Kết quả sản xuất kinh doanh trang trại chăn nuôi................................. 51 3.1.6. Hiệu quả sản xuất kinh doanh trang trại chăn nuôi............................... 55 3.2. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại............. 57 3.2.1. Những yếu tố bên ngoài ........................................................................ 57 3.2.2. Những yếu tố bên trong......................................................................... 64 3.3. Đánh giá thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức trong phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ ..................... 68 3.3.1. Thuận lợi ............................................................................................... 70 3.3.2. Khó khăn ............................................................................................... 71 3.3.3. Cơ hội .................................................................................................... 72 3.3.4. Thách thức ............................................................................................. 73 3.4. Định hướng, giải pháp nhằm phát triển trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ .............................................................................. 73
Best regards,T hanks, v 3.4.1. Định hướng phát triển trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện ............ 73 3.4.2. Giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ ................................................................................................ 75 KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ .............................................................................. 84 1. Kết luận ....................................................................................................... 84 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 87 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 89
Best regards,T hanks, vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN BQ : Bình quân CNH : Công nghiệp hóa CNLT : Chăn nuôi lợn thịt CNGT : Chăn nuôi gà thịt CNGĐ : Chăn nuôi gà đẻ ĐVT : Đơn vị tính GO : Giá trị sản xuất HĐH : Hiện đại hóa HTX : Hợp tác xã IC : Chi phí trung gian LĐ : Lao động LĐTT : Lao động trang trại NN : Nông nghiệp STT : Số thứ tự TT : Trang trại TC : Tổng chi phí Tr đồng : Triệu đồng UBND : Ủy ban nhân dân VA : Giá trị gia tăng XHCN : Xã hội chủ nghĩa
Best regards,T hanks, vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Số lượng các loại trang trại chăn nuôi của huyện Đồng Hỷ........... 37 Bảng 3.2: Các loại trang trại chăn nuôi tại các xã trên địa bàn huyện Đồng Hỷ ...................................................................................... 38 Bảng 3.3: Thông tin cơ bản của chủ các trang trại điều tra ............................ 40 Bảng 3.4: Tình hình sử dụng lao động các trang trại chăn nuôi năm 2016 .... 41 Bảng 3.5: Tình hình đất đai các trang trại điều tra.......................................... 42 Bảng 3.6: Tình hình đất đai các trang trại điều tra (Bình quân/trang trại) ..... 43 Bảng 3.7: Cơ sở vật chất của các trang trại..................................................... 44 Bảng 3.8: Tình hình sử dụng vốn của các trang trại ....................................... 45 Bảng 3.9: Chi phí đầu tư trang trại chăn nuôi gà thịt ...................................... 48 Bảng 3.10: Chi phí đầu tư trang trại chăn nuôi gà đẻ ..................................... 49 Bảng 3.11: Chi phí đầu tư trang trại chăn nuôi lợn thịt .................................. 50 Bảng 3.12: Các hình thức tiêu thụ của các trang trại điều tra ......................... 51 Bảng 3.13: Một số chỉ tiêu về kết quả kinh doanh trang trại chăn nuôi ......... 52 Bảng 3.14: Kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại chăn nuôi gà thịt ...... 53 Bảng 3.15: Kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại chăn nuôi gà đẻ ........ 54 Bảng 3.16: Kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại chăn nuôi lợn thịt ..... 55 Bảng 3.17: Hiệu quả kinh tế trong trang trại chăn nuôi .................................. 56 Bảng 3.18: Thực trạng cơ sở hạ tầng của huyện năm 2016 ............................ 60 Bảng 3.19: Yếu tố thời tiết khí hậu ảnh hưởng đến chăn nuôi quy mô trang trại ...................................................................................... 63 Bảng 3.20: Tình hình dân số và lao động của huyện Đồng Hỷ ...................... 66 Bảng 3.21: Tình hình tập huấn khoa học kỹ thuật trang trại chăn nuôi tại các trang trại điều tra giai đoạn 2014 - 2016 .............................. 68 Bảng 3.22: Ma Trận SWOT trong kinh doanh trang trại chăn nuôi ............... 69 Bảng 3.24: Một số khó khăn chủ yếu trong trang trại chăn nuôi .................... 72 Sơ đồ 1.1: Các yếu tố ảnh hưởng đến kinh tế trang trại.................................. 14 Hình 3.1. Biểu đồ tình hình sử dụng vốn vay trung bình một trang trại điều tra......45
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sản xuất hàng hóa ra đời là một trong những bước tiến quan trọng đánh dấu sự phát triển của loài người. Đảng và Nhà nước ta đã có chủ trương chuyển nền kinh tế từ cơ chế bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, theo đó phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, đa dạng hóa, đặc biệt thừa nhận hộ gia đình là đơn vị kinh tế tự chủ, có quyền bình đẳng trước pháp luật với các thành phần kinh tế khác. Việc mở rộng quy mô sản xuất của từng hộ gia đình cũng ngày được phát triển, tính chất và mục đích sản xuất cũng đã thay đổi từ sản xuất tự túc, tự cấp đến nay nhiều hộ đã sản xuất ra với số lượng hàng hóa lớn để bán ra thị trường trong và ngoài nước. Mô hình kinh tế hộ như vậy dần dần đã chuyển thành một mô hình sản xuất mới đó là mô hình kinh tế trang trại. Sự ra đời và phát triển của kinh tế trang trại góp phần đưa nông nghiệp từ sản xuất nhỏ lẻ, mang tính tự cấp tự túc lên nền sản xuất hàng hóa lớn. Nhận thức được vai trò quan trọng của kinh tế trang trại, trên quan điểm đổi mới Nhà nước đã có nhiều chính sách tạo điều kiện cho kinh tế trang trại phát triển. Nhưng trong quá trình triển khai còn nhiều bất cập, trang trại ở khắp các vùng trên cả nước tồn tại nhiều hạn chế và gặp nhiều khó khăn trong phát triển. Sự hình thành và phát triển các trang trại trên cả nước nói chung và trên địa bàn huyện Đồng Hỷ nói riêng đã góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực, đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân. Có thể nói, sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế trang trại thời gian qua đã và đang góp phần quan trọng trong quá trình thúc đẩy CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn ở Đồng Hỷ. Qua thực tế triển khai cho thấy, đến nay phần lớn các trang trại ở Đồng Hỷ bước đầu đã mang lại hiệu quả kinh tế cao, góp phần chuyển dịch cơ cấu
2 kinh tế, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động và chủ trang trại. Tuy nhiên tại huyện Đồng Hỷ số lượng trang trại liên tục tăng nhưng trong 3 năm gần đây một số trang trại vẫn còn gặp nhiều khó khăn và các trang trại vẫn chưa yên tâm bỏ vốn đầu tư. Thực tế này là do việc tích tụ đất đang gặp nhiều khó khăn, việc giao quyền sử dụng đất chưa được giải quyết thỏa đáng. Câu hỏi đặt ra là cần phải có những giải pháp gì để thúc đẩy sự phát triển kinh tế trang trại nói chung và kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Đồng Hỷ nói riêng. Với tính cấp thiết đó có rất nhiều nhà kinh tế đã nghiên cứu vấn đề này, có những nhà kinh tế đưa ra những giải pháp trên quy mô cả nước, cũng có những nhà kinh tế đưa ra những giải pháp cho từng vùng, từng miền cụ thể. Trên địa bàn Đồng Hỷ, trong thời gian qua đã có một số nghiên cứu đưa ra những giải pháp cho việc phát triển kinh tế trang trại ở huyện nhưng nhìn chung vẫn chưa đạt hiệu quả. Từ thực tế trên, tôi đã chọn đề tài:“Thực trạng và Giải pháp phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá thực trạng phát triển trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ. Chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi. - Phân tích thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức trong phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi. - Đề xuất được giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế trang trại chăn nuôi trên địa bàn huyện Đồng Hỷ. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Cung cấp các dẫn liệu Khoa học một cách có hệ thống về hình thành phát triển trang trại hiệu quả và phát huy tiềm năng vốn có; là những thông tin
3 quan trọng giúp chính quyền địa phương tham khảo xây dựng kế hoạch phát triển trang trại trong tương lai. - Các giải pháp phát triển giúp cho các chủ trang trại và các bên liên quan lựa chọn và áp dụng trong quản lý phát triển trang trại. - Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo trong học tập và giảng dạy.
4 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận về trang trại và kinh tế trang trại 1.1.1. Khái niệm, vị trí, vai trò của kinh tế trang trại 1.1.1.1. Khái niệm trang trại và kinh tế trang trại a. Khái niệm trang trại Để hiểu rõ khái niệm về trang trại trước hết cần phân biệt thuật ngữ trang trại và kinh tế trang trại là những khái niệm khác nhau không đồng nhất. Có nhiều học giả trên thế giới đã đưa ra những quan điểm khác nhau về trang trại. Theo Các Mác, trong sản xuất nông nghiệp vai trò hết sức quan trọng của trang trại là mang lại hiệu quả kinh tế cao “Ngay ở nước Anh với nền công nghiệp phát triển, hình thức sản xuất có lợi nhất không phải là các xí nghiệp nông nghiệp quy mô lớn mà là các trang trại dùng lao động làm thuê”. Lê Nin đưa ra quan điểm về trang trại “Ấp trại nhỏ tuy vẫn là nhỏ về diện tích nhưng là ấp trại lớn nếu xét theo quy mô sản xuất”. Những năm gần đây nước ta có nhiều cơ quan, các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu về trang trại, nội dung được đề cập nhiều nhất là khái niệm về trang trại. “Trang trại là một doanh nghiệp sản xuất nông lâm nghiệp hàng hóa, đứng đầu là một người chủ trang trại, họ làm chủ đất đai, các tư liệu sản xuất khác phục vụ sản xuất và đời sống. Họ huy động lao động gia đình và thuê mướn nhân công nếu cần, tự chủ sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, thực hiện hạch toán kinh doanh” [18]. “Trang trại là chủ lực của tổ chức làm nông nghiệp ở các nước tư bản cũng như các nước phát triển và theo các nhà khoa học khẳng định đó là tổ chức sản xuất kinh doanh của nhiều nước trên thế giới trong thế kỷ 21” [6].
5 “Trang trại là một loại hình tổ chức sản xuất cơ sở trong nông, lâm, thủy sản, có mục đích chính là sản xuất hàng hóa, có tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất tiến bộ trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường” [16]. “Trang trại là một loại hình sản xuất nông nghiệp hàng hóa của hộ, do một người chủ có khả năng đón nhận những cơ hội thuận lợi, từ đó huy động thêm vốn và lao động, trang bị tư liệu sản xuất, lựa chọn công nghệ sản xuất thích hợp, tiến hành tổ chức sản xuất và dịch vụ những sản phẩm theo yêu cầu của thị trường nhằm thu lợi nhuận cao” [14]. Qua các quan điểm nêu trên chúng tôi thấy rằng, các quan điểm đó tựu chung lại đều thể hiện những vấn đề sau: Về mặt kinh tế, trang trại là một hình thức tổ chức kinh tế trong nông, lâm, ngư nghiệp được hình thành trên cơ sở kinh tế hộ nhưng mang tính sản xuất hàng hóa rõ rệt, có sự tập trung tích tụ cao hơn về các yếu tố sản xuất, có nhu cầu cao về thị trường, về khoa học công nghệ, có tỷ suất hàng hóa và thu nhập cao hơn so với mức bình quân của các hộ gia đình trong vùng. Về mặt xã hội, trang trại là một tổ chức cơ sở của xã hội, trong đó các quan hệ xã hội đan xen nhau: Quan hệ giữa các thành viên của hộ trang trại, quan hệ giữa các chủ trang trại và lao động thuê ngoài, quan hệ giữa những người làm thuê cho chủ trang trại với nhau... Về mặt môi trường, trang trại là một không gian sinh thái, trong đó diễn ra các quan hệ sinh thái đa dạng. Không gian sinh thái trang trại có quan hệ chặt chẽ và ảnh hưởng qua lại trực tiếp với sinh thái của vùng. Qua phân tích trên ta thấy khái niệm trang trại rộng hơn khái niệm kinh tế trang trại. Tuy nhiên, trong các mặt kinh tế, xã hội, môi trường của trang trại thì mặt kinh tế là mặt cơ bản, chứa đựng những nội dung cốt lõi của trang trại. Vì vậy, trong nhiều trường hợp khi nói đến kinh tế trang trại tức nói đến mặt kinh tế trang trại người ta thường nói tắt là trang trại.
6 b. Khái niệm kinh tế trang trại Hiện nay đã có rất nhiều cuộc điều tra và thảo luận về kinh tế trang trại những vẫn còn những quan điểm về kinh tế trang trại khác nhau. Do vậy, một số khái niệm chung nhất để thống nhất quan điểm về kinh tế trang trại vẫn chưa được hình thành. Để góp phần làm rõ thêm khái niệm về kinh tế trang trại chúng tôi đề cập một số khái niệm sau: “Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nước có mục đích chủ yếu là sản xuất sản phẩm hàng hóa, tư liệu sản xuất chủ yếu thuộc quyền sở hữu của một người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô diện tích ruộng đất và các yếu tố sản xuất được tập trung đủ lớn, với cách thức tổ chức quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường” [18]. “Kinh tế trang trại (hay kinh tế nông trại, lâm trại, ngư trại...) là một hình thức tổ chức kinh tế cơ sở của nền sản xuất xã hội, bao gồm một số người lao động nhất định, được chủ trang trại tổ chức trang bị những tư liệu sản xuất nhất định để tiến hành sản xuất kinh doanh phù hợp với yêu cầu của nền kinh kinh tế thị trường và được nhà nước bảo hộ” [2]. “Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức cơ sở, là doanh nghiệp tổ chức sản xuất trực tiếp ra nông sản phẩm hàng hóa dựa trên cơ sở hợp tác và phân công lao động xã hội, được chủ trang trại đầu tư vốn, thuê mướn phần lớn hoặc hầu hết sức lao động và trang bị tư liệu sản xuất để hoạt động kinh doanh theo yêu cầu của thị trường được nhà nước bảo hộ theo luật định” [17]. “Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức cơ sở trong nông, lâm, ngư nghiệp, mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hóa, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu của một người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất được tập trung đủ lớn với cách thức tổ chức quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường” [7].
7 Từ các quan điểm trên và trên tinh thần của Nghị quyết 03 ngày 02/02/2000 của Thủ tướng Chính phủ đã thống nhất về nhận thức kinh tế trang trại như sau: “Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, trồng rừng gắn với sản xuất chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông, lâm, thủy sản” [9]. Tuy nhiên, ở mỗi nước trong từng giai đoạn cụ thể, do trình độ phát triển cụ thể của nền kinh tế mà những đặc điểm trên có thể biểu hiện ở mức độ khác nhau. Ở nước ta, nền nông nghiệp đang trên bước đầu chuyển từ nền nông nghiệp nửa tự nhiên sang nền nông nghiệp hàng hóa. Do vậy, trong các trang trại ở nước ta nhìn chung chưa thể hiện rõ nét như ở các nước có trình độ cao trong sản xuất nông nghiệp, xong đã có sự phân biệt rõ rệt so với hộ nông dân tự cung tự cấp. c. Khái niệm kinh tế trang trại chăn nuôi Cũng như khái niệm về kinh tế trang trại nói chung, ta đi vào xem xét khái niệm cụ thể về kinh tế trang trại chăn nuôi. Kinh tế trang trại chăn nuôi là một nền sản xuất kinh tế trong nông nghiệp với nông sản hàng hóa là sản phẩm của chăn nuôi đại gia súc, gia cầm… Đó là tổng thể các mối quan hệ kinh tế của các tổ chức sản xuất hoạt động kinh doanh nông nghiệp, xét ở phạm vi chăn nuôi. Bao gồm các hoạt động trước và sau sản xuất nông sản hàng hóa xung quanh các trục trung tâm là hệ thống các trang trại chăn nuôi ở các vùng kinh tế khác nhau. Kinh tế trang trại chăn nuôi là sản phẩm của thời kỳ công nghiệp hóa, quá trình hình thành và phát triển của trang trại gắn liền với quá trình công nghiệp hóa từ thấp đến cao, tỷ trọng hàng hóa từ thấp đến cao cũng như trình độ sản xuất, quy mô và năng lực sản xuất đáp ứng được nhu cầu sản phẩm hàng hóa như: thịt, trứng, sữa… trên thị trường, phù hợp với sự phát triển kinh tế thị trường hiện nay.
8 Kinh tế trang trại chăn nuôi là một nền tảng lớn của một hệ thống kinh tế trang trại nói chung, là một bộ phận của nền sản xuất trong nông nghiệp, khác với các ngành khác như: lâm nghiệp và thủy sản phụ thuộc nhiều vào điều kiện đất đai, khí tượng và thời tiết nhưng đối với chăn nuôi đó chỉ là những ảnh hưởng tác động đến vật nuôi, nó phụ thuộc chính vào điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng của trang trại. Sản phẩm của chăn nuôi phục vụ trực tiếp nhu cầu của đại đa số người dân trong nước. Kinh tế trang trại chăn nuôi là sự phát triển tất yếu của quy luật sản xuất hàng hóa, trong điều kiện kinh tế thị trường, xuất phát từ nhu cầu của thị trường, do vậy các yếu tố đầu vào như: vốn, lao động, giống, khóa học công nghệ, cũng như các sản phẩm đầu ra như: thịt, trứng, sữa… đều là hàng hóa. Vậy có thể đúc kết lại khái niệm về kinh tế trang trại chăn nuôi nó là một hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông nghiệp với mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hóa như: thịt, trứng, sữa… Với quy mô đất đai, các yếu tố sản xuất đủ lớn, có trình độ kỹ thuật cao, có tổ chức và quản lý tiến bộ, có hạch toán kinh tế như các doanh nghiệp. 1.1.1.2. Vị trí và vai trò của kinh tế trang trại Ở các nước phát triển, trang trại gia đình là loại hình trang trại chủ yếu có vị trí đặc biệt quan trọng trong hệ thống kinh tế nông nghiệp, có vai trò to lớn và quyết định trong sản xuất nông nghiệp, là lực lượng sản xuất ra phần lớn sản phẩm nông nghiệp trong xã hội, tiêu thụ sản phẩm cho các ngành công nghiệp, cung cấp nguyên liệu cho chế biến và thương nghiệp. Trong điều kiện nước ta hiện nay, vai trò và hiệu quả phát triển của kinh tế trang trại phải được đánh giá nhìn nhận trên 3 mặt: Hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả về bảo vệ tài nguyên môi trường. Vai trò này thể hiện rõ nét các vẫn đề chủ yếu sau đây: * Về mặt kinh tế. Các trang trại góp phần vào sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển các loại cây trồng, vật nuôi có giá trị hàng hóa cao, khắc phục dần tình trạng sản
9 xuất phân tán, manh mún, lạc hậu tạo nên những vùng chuyên môn hóa, tập trung hàng hóa và thâm canh cao. Mặt khác qua thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế trang trại, góp phần phát triển công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến và dịch vụ sản xuất nông thôn. Thực tế cho thấy việc phát triển kinh tế trang trại bao giờ cũng đi liền với việc khai thác và sử dụng một cách đầy đủ và hiệu quả trong nông nghiệp, nông thôn so với kinh tế hộ. Do vậy, phát triển kinh tế trang trại góp phần tích cực thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển nông nghiệp nông thôn và kinh tế nông thôn. * Về mặt xã hội. Phát triển kinh tế trang trại góp phần quan trọng làm tăng số hộ giàu trong nông thôn, tạo việc làm, tăng thu nhập, an ninh trật tự xã hội. Điều này giải quyết một trong những vấn đề bức xúc trong nông thôn nước ta. Mặt khác, còn thúc đấy phát triển kết cấu hạ tầng trong nông thôn, không ngừng nâng cao trình độ văn hóa - xã hội cho nhân dân. * Về bảo vệ tài nguyên môi trường. Bên cạnh lợi ích về kinh tế và xã hội, Nhà nước và cộng đồng còn thu được lợi ích về tài nguyên và môi trường. Phát triển trang trại đã góp phần khai thác và sử dụng có hiệu quả tài nguyên nông nghiệp (đất, mặt nước, khí hậu, thời tiết), đưa đất đai vào sử dụng đem lại hiệu quả cao. Ngoài ra còn tận dụng được mặt nước nuôi trồng thủy sản, bảo vệ môi trường, sinh thái... 1.1.2. Những đặc trưng cơ bản của kinh tế trang trại và tiêu chí nhận dạng trang trại 1.1.2.1. Những đặc trưng cơ bản của kinh tế trang trại Từ khái niệm kinh tế trang trại đã nêu ở trên để phân biệt trang trại với các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh cơ sở khác và với kinh tế hộ phải dựa vào các đặc trưng sau: Sản xuất hàng hóa là mục đích hàng đầu của trang trại.
10 Do yêu cầu sản xuất hàng hóa, các yếu tố vật chất của sản xuất được tập trung với quy mô nhất định. Tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một người chủ cụ thể. Mọi hoạt động sản xuất kinh doanh của trang trại do chủ trang trại tự quyết hoàn toàn tự lựa chọn phương hướng sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm và phân phối kết quả sản xuất kinh doanh. Chủ trang trại là người có ý chí, có năng lực tổ chức quản lý, có kiến thức và kinh nghiệm sản xuất kinh doanh nông nghiệp và thường là người trực tiếp quản lý trang trại. So với kinh tế hộ, tổ chức quản lý sản xuất của trang trại tiến bộ hơn trang trại có nhu cầu cao hơn về ứng dụng tiến bộ kỹ thuật và thường xuyên tiếp cận thị trường. Để tiến hành sản xuất, hầu hết các trang trại đều có thuê người lao động. Mức thu nhập khác ở trang trại cao hơn hẳn so với mức thu nhập bình quân của nông hộ trong vùng. 1.1.2.2. Tiêu chí nhận dạng trang trại Để nhận dạng hay nói cách khác là xác định một đơn vị sản xuất cơ sở trong nông nghiệp có phải là một trang trại hay không cần phải có tiêu chí xác định. Tiêu chí xác định trang trại dựa trên các đặc trưng cơ bản nhất của trang trại, nhưng cần đơn giản dễ vận dụng. Trên lý thuyết tiêu chí xác định một trang trại gồm cả định tính và định lượng, cần phải kết hợp cả hai mặt trên để vận dụng. Theo Thông tư số 27/2011/TT-BNNPTNT ngày 13/4/2011 Quy đinh về tiêu chí để xác định trang trại như sau: Cá nhân, hộ gia đình sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản đạt tiêu chuẩn kinh tế trang trại phải thỏa mãn điều kiện sau: 1. Đối với cơ sở trồng trọt, nuôi trồng thuỷ sản, sản xuất tổng hợp phải đạt:
11 - Có diện tích trên mức hạn điền, tối thiểu: + 3,1 ha đối với vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng Sông Cửu Long; + 2,1 ha đối với các tỉnh còn lại. - Giá trị sản lượng hàng hóa đạt 700 triệu đồng/năm. 2. Đối với cơ sở chăn nuôi phải đạt giá trị sản lượng hàng hóa từ 1.000 triệu đồng/năm trở lên; 3. Đối với cơ sở sản xuất lâm nghiệp phải có diện tích tối thiểu 31 ha và giá trị sản lượng hàng hóa bình quân đạt 500 triệu đồng/năm trở lên. 1.1.3. Các loại hình kinh tế trang trại 1.1.3.1. Phân loại theo hình thức tổ chức quản lý Theo cách phân loại này có trang trại gia đình, trang trại liên doanh và trang trại hợp doanh kiểu cổ phần: Trang trại gia đình là loại hình có tính phổ biến nhất trong cả nước. Đó là kiểu trang trại độc lập sản xuất kinh doanh do người chủ hộ hay một người thay mặt gia đình đứng ra quản lý. Thông thường mỗi trang trại là của một hộ gia đình, nhưng có những nơi quan hệ huyết thống còn đậm nét thì có khi có mấy gia đình cùng tham gia quản lý một cơ sở trang trại. Trang trại liên doanh do 2 - 3 trang trại gia đình hợp thành một trang trại lớn với năng lực sản xuất lớn hơn, đủ sức cạnh tranh với các trang trại lớn, tuy nhiên mỗi trang trại thành viên vẫn có sức tự chủ điều hành sản xuất. Đối tượng liên doanh đều là anh em, họ hàng hay bạn bè thân thiết, ở các nước Châu Á do quy mô trang trại nhỏ nên loại trang trại liên doanh có rất ít, ở Mỹ trang trại liên doanh có nhiều hơn nhưng chỉ chiếm 10% tổng số trang trại và chiếm 16% tổng diện tích đất đai. Trang trại hợp doanh tổ chức theo nguyên tắc một công ty cổ phần hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, chế biến, tiêu thụ nông sản. Loại trang trại này thường có quy mô lớn, thực hiện chuyên môn hóa sản xuất, sử dụng lao động