Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai - Nghiên cứu tại tỉnh Khánh HòaKhiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai - Nghiên cứu tại tỉnh Khánh Hòa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:65

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai - Nghiên cứu tại tỉnh Khánh Hòa" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu một cách toàn diện về mặt lý luận khiếu kiện hành chính trong quản lý đất đai và thực tiễn giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa. Từ đó, đưa ra giải pháp hiệu quả nhằm giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai ở địa phương này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai - Nghiên cứu tại tỉnh Khánh HòaKhiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai - Nghiên cứu tại tỉnh Khánh Hòa

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN NGỌC PHÚ KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI – NGHIÊN CỨU TẠI TỈNH KHÁNH HÒA ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 09/2023
BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN NGỌC PHÚ KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI – NGHIÊN CỨU TẠI TỈNH KHÁNH HÒA ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 2102LHOB019 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS Nguyễn Văn Nam TS Lê Văn Quyến Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 09/2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề án tốt nghiệp trình độ thạc sĩ “Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai - Nghiên cứu tại tỉnh Khánh Hòa” là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân với sự giúp đỡ từ giảng viên hướng dẫn. Những thông tin, dữ liệu được đưa ra đã được trích dẫn rõ ràng, đầy đủ về nguồn gốc trong đề án này để đảm bảo tính khách quan, trung thực. Tác giả Nguyễn Ngọc Phú
LỜI CẢM ƠN Thời gian ngồi trên ghế giảng đường là khoảng thời gian tươi đẹp nhất đối với em và đặc biệt hơn, em tự hào là một học viên cao học của Học viện Hành chính Quốc Gia. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến quý thầy cô đã luôn quan tâm, giúp đỡ, truyền đạt cho em những kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng của mình với tinh thần nhiệt huyết để em có được nền tảng kiến thức vững chắc hoàn thành Đề án tốt nghiệp của mình cũng như là hành trang cho công việc và cuộc sống sau này. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn và biết ơn sâu sắc nhất đến Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam, Tiến sĩ Lê Văn Quyến hai Thầy là người đã luôn tận tình hướng dẫn, quan tâm chỉ bảo, giúp đỡ và đồng hành cùng em trong suốt thời gian qua. Cảm ơn Thầy đã luôn tâm huyết chia sẻ những kiến thức, ý tưởng, kiểm tra tỉ mỉ tính phù hợp của Đề án tốt nghiệp, sự động viên của Thầy là động lực để em có thể hoàn thành Đề án tốt nghiệp một cách tốt nhất cũng như cho công việc sau này. Em cũng cảm ơn cha mẹ, gia đình, bạn bè đã luôn đồng hành, ủng hộ, giúp đỡ và động viên em trong suốt quá trình học tập. Bằng những kiến thức đã được học và nỗ lực của bản thân để hoàn thành Đề án tốt nghiệp. Tuy nhiên với tư cách là học viên nên bản thân em còn hạn chế về mặt kiến thức cũng như kinh nghiệm thực tiễn vì vậy không thể tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được ý kiến góp ý của thầy cô để em có thể hoàn thành tốt Luận văn của mình. Em xin kính chúc thầy cô sức khỏe, thành công và luôn hạnh phúc. Em xin chân thành cảm ơn!
Danh mục các từ viết tắt, danh mục bảng biểu và hình vẽ DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT QĐHC Quyết định hành chính HVHC Hành vi hành chính TAND Tòa án nhân dân CQHC Cơ quan hành chính QLĐĐ Quản lý đất đai DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1 Tổng quan về khiếu kiện hành chính tại Tòa án nhân dân tỉnh Khánh Hòa Bảng 2 Tổng quan về khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại Tòa án nhân dân tỉnh Khánh Hòa
MỤC LỤC Lời cam đoan lời cảm ơn Danh mục các từ viết tắt, danh mục bảng biểu và hình vẽ Mục lục Phần MỞ ĐẦU 1. Lý do xây dựng đề án ............................................................................................. 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu............................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án ................................................................ 3 4. Mục tiêu và nhiệm vụ đề án ................................................................................... 3 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 4 6. Hiệu quả/lợi ích của đề án ứng dụng trong thực tiễn ............................................. 4 7. Kết cấu đề án: ......................................................................................................... 4 Phần NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ CỦA KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI 1.1. Khái niệm, đặc điểm khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai ....... 6 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai ..................................................................................................................... 7 1.3. Các quy định của pháp luật về khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai ..... 8 1.3.1. Quyền khiếu kiện vụ án hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai ................. 8 1.3.2. Đối tượng khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai ................................ 10 1.3.3. Thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính của Tòa án .................................... 16 1.3.4. Trình tự thủ tục giải quyết khiếu kiện hành chính ......................................... 18 1.4. Ý nghĩa của khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai ................... 19 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI TẠI TỈNH KHÁNH HÒA
2.1. Thực tiễn giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa ................................................................................................................ 22 2.2. Những bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những bất cập, hạn chế trong việc giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa .................................................................................................................................. 29 2.2.1. Những bất cập về pháp luật trong việc giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa............................................................. 29 2.2.2. Những hạn chế trong thực tiễn giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa ........................................................................... 34 2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc khi giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa ......................................... 40 2.2.3.1. Nguyên nhân chủ quan ................................................................................ 40 2.2.3.2. Nguyên nhân khách quan ............................................................................ 42 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI TẠI TỈNH KHÁNH HÒA 3.1. Một số giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về việc giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa ................................ 44 3.2. Một số giải pháp về mặt thực tiễn trong quá trình giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai tại tỉnh Khánh Hòa ......................................... 49 KẾT LUẬN CHUNG DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do xây dựng đề án Hiện nay, nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, quá trình này đòi hỏi Đảng và Nhà nước ta phải thực hiện tốt công tác quản lý mọi mặt về kinh tế - xã hội để góp phần tạo điều kiện cho đất nước phát triển, nâng cao uy tín với nhân dân, trong đó, quản lý nhà nước về đất đai là một trong những nội dung quan trọng. Công tác quản lý nhà nước về đất đai giúp Nhà nước giám sát hoạt động sử dụng đất đai của các cá nhân, hộ dân, đưa ra những biện pháp xử lý, hỗ trợ kịp thời khi xảy ra tranh chấp. Bên cạnh đó, việc quản lý đất đai (QLĐĐ) của Nhà nước còn giúp người dân đảm bảo về quyền sử dụng đất của mình, đảm bảo trật tự an toàn xã hội… Trong những năm qua, hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực đất đai đã đạt được một số kết quả tích cực góp phần vào công tác bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân trong vấn đề sử dụng đất đai, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cho đất nước. Tuy nhiên, công tác QLĐĐ của Nhà nước vẫn còn nhiều bất cập dẫn đến tình trạng xảy ra nhiều khiếu kiện hành chính trong QLĐĐ làm ảnh hưởng đến uy tín của Đảng và Nhà nước, ảnh hưởng đến quyền lợi về việc sử dụng đất đai gây bức xúc trong nhân dân, một số nơi còn gây mất trật tự an toàn xã hội… và tỉnh Khánh Hòa cũng không ngoại lệ. Bởi thời gian gần đây, với sự phát triển kinh tế, du lịch tại tỉnh Khánh Hòa, nhiều dự án đã được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận đầu tư dẫn đến thực trạng có nhiều quyết định, hành vi ảnh hưởng trực tiếp đến người dân như: Quyết định hành chính (QĐHC), hành vi hành chính (HVHC) trong thu hồi đất; hỗ trợ giải phóng mặt bằng… Tuy nhiên, một số QĐHC, HVHC trong lĩnh vực QLĐĐ tại tỉnh này bị người dân khiếu kiện nhằm yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem lại tính hợp pháp của các QĐHC, HVHC được ban hành trong quá trình QLĐĐ khi cho rằng các quyết định, hành vi này xâm phạm tới lợi ích của họ. Vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài “Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ - Nghiên cứu tại tỉnh Khánh Hòa” làm đề án tốt nghiệp Thạc sĩ của mình.
2 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Đề tài về giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ đã được nhiều tác giả nghiên cứu theo nhiều góc độ. Về sách, giáo trình: Giáo trình Luật Tố tụng hành chính Việt Nam (tái bản lần thứ 1, có sửa đổi, bổ sung), Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh có đã có một chương đề cập về khởi kiện vụ án hành chính, chương này cung cấp cho người đọc những kiến thức cơ bản về khiếu kiện hành chính nói chung. Thông qua đó, tác giả đã nắm được các kiến thức cơ bản, tạo điều kiện cho việc đào sâu, nghiên cứu trường hợp riêng biệt là khiếu kiện hành chính trong QLĐĐ. Giáo trình Kỹ năng giải quyết các vụ án hành chính (2001), Học viện tư pháp, trong giáo trình này đã đề cập về các đặc điểm của QĐHC là đối tượng khiếu kiện hành chính… và quyền khiếu kiện tại Tòa án nhân dân (TAND) đối với các QĐHC/HVHC. Thông qua đó, giúp cho người đọc hiểu rõ hơn về loại khiếu kiện này. Về luận văn Thạc sĩ Luật học: Tác giả Trương Văn Tùng với đề tài “Thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính của TAND cấp huyện” (2016), đã làm nổi bật khái niệm về khiếu kiện hành chính được hiểu là khởi kiện hành chính và đã làm rõ thẩm quyền giải quyết khiếu kiện của TAND theo loại việc; cấp xét xử và lãnh thổ; trong trường hợp vừa có khiếu nại và khiếu kiện… Luận văn này đã giúp người đọc hiểu hơn về thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính của Tòa án, qua đó, rút kinh nghiệm, sửa đổi cho phù hợp. Về bài viết: Bài viết “Thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính ở cấp sơ thẩm tại TAND theo quy định của Luật tố tụng hành chính” của Trần Hà Bảo Khuyên trên Tạp chí Nghề luật, số 3 (2015). Trong bài viết, tác giả Khuyên đã làm rõ các vụ việc thuộc thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính ở TAND cấp sơ thẩm và phân cấp thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính ở cấp sơ thẩm của TAND. Bài viết “Một số kinh nghiệm rút ra khi kiểm sát giải quyết vụ án hành chính liên quan đến các khiếu kiện về đất đai” của tác giả Nguyễn Văn Điệp trên Tạp chí nghề luật, số 1 (2014). Tác giả đã làm rõ thực tiễn giải quyết khiếu kiện hành chính trong
3 lĩnh vực đất đai thông qua các vụ án cụ thể nhằm làm rõ tư cách tố tụng của đương sự, thẩm quyền giải quyết, thời hiệu khởi kiện... Có thể thấy rằng, với từng thời kỳ “khiếu kiện hành chính” vẫn là đề tài được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm, trong đó, với vai trò của đất đai thì khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực này đang thu hút được đông đảo nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, đề tài khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai - nghiên cứu tại tỉnh Khánh Hòa vẫn là đề tài mới mẻ, có tính thực tiễn, tính ứng dụng cao nhưng chưa được nhiều tác giả nghiên cứu. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án - Đối tượng nghiên cứu: Đề án tập trung nghiên cứu vấn đề Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi về không gian: Tại tỉnh Khánh Hòa. + Phạm vi về thời gian: Từ 2019 - 2023 4. Mục tiêu và nhiệm vụ đề án - Mục tiêu đề án: Nghiên cứu một cách toàn diện về mặt lý luận khiếu kiện hành chính trong QLĐĐ và thực tiễn giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ tại tỉnh Khánh Hòa. Từ đó, đưa ra giải pháp hiệu quả nhằm giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ ở địa phương này. - Nhiệm vụ đề án: + Xác định khái niệm, đặc điểm của khiếu kiện hành chính để nắm nội hàm của thuật ngữ này. + Phân tích các quy định pháp luật về khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ ở Việt Nam hiện nay. + Phân tích, đánh giá thực trạng khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa. + Đưa ra một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ dựa trên những thực tiễn áp dụng quy định pháp luật hiện hành.
4 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích: Tác giả đã sử dụng phương pháp phân tích để làm rõ các khái niệm, các quy định pháp luật giúp người đọc hiểu rõ vấn đề đang được đề cập một cách sâu sắc. - Phương pháp so sánh: Thông qua việc so sánh quy định của pháp luật về khiếu kiện hành chính qua các giai đoạn, tác giả đã có cái nhìn tổng quan về việc áp dụng pháp luật tố tụng hành chính qua từng thời kỳ để chọn lọc và phát huy những điểm tích cực của giai đoạn trước đó. - Phương pháp tổng hợp: Tác giả đã sử dụng phương pháp tổng hợp thông qua việc làm rõ khái niệm khiếu kiện hành chính dựa trên nhiều quan điểm của các học giả, từ đó, chọn lọc ra những quan điểm phù hợp. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng phương pháp tổng hợp để có một bức tranh toàn cảnh về thực trạng giải quyết khiếu kiện tại tỉnh Khánh Hòa. - Một số phương pháp cụ thể khác: Để làm rõ đề án nghiên cứu, tác giả đã sử dụng phương pháp lịch sử cụ thể nhằm làm rõ bản chất của các quy định pháp luật trong từng thời kỳ. 6. Hiệu quả/lợi ích của đề án ứng dụng trong thực tiễn Đề án nghiên cứu, phân tích các quy định của pháp luật hiện hành về giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ hiện nay. Qua đó, tìm hiểu, phân tích đánh giá thực trạng khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ tại tỉnh Khánh Hòa từ năm 2019 đến nay. Đề án chỉ ra những kết quả đạt được và những bất cập, hạn chế gây bức xúc dư luận, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân trong thời gian qua. Từ đó, đưa ra những giải pháp thiết thực nhằm vận dụng, nâng cao hiệu quả giải quyết các vụ án khiếu kiện hành chính ở nước ta nói chung và khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai ở tỉnh Khánh Hòa nói riêng. 7. Kết cấu đề án: Đề án gồm 03 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận, pháp lý của khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ
5 Chương 2. Thực trạng giải quyết khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ tại tỉnh Khánh Hòa Chương 3. Một số giải pháp góp phần giải quyết vấn đề khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ tại tỉnh Khánh Hòa
6 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ CỦA KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI 1.1. Khái niệm, đặc điểm khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai Đất đai là tài sản quốc gia và tư liệu sản xuất quan trọng, thuộc sở hữu toàn dân. Vì vậy, quyết định hoặc hành vi liên quan đến quản lý đất đai có thể bị khiếu kiện nếu ảnh hưởng quyền, lợi ích của cá nhân hay tổ chức. Về bản chất, khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ cũng được hiểu như khiếu kiện hành chính trong các lĩnh vực khác nhưng mang tính đặc thù, chuyên môn hơn. Cụ thể, khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ là việc người dân yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét lại tính hợp pháp của các QĐHC, HVHC được ban hành trong quá trình QLĐĐ của Nhà nước khi họ cho rằng các quyết định, hành vi đó xâm phạm đến lợi ích của mình. Theo khái niệm về khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ nêu trên, thuật ngữ này có các đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, đối tượng khiếu kiện này bao gồm QĐHC và HVHC trong quá trình QLĐĐ. QĐHC liên quan tới QLĐĐ được hiểu là những văn bản pháp lý do cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức này ban hành để giải quyết các vấn đề cụ thể trong hoạt động QLĐĐ, và chỉ được áp dụng một lần cho một hoặc một số đối tượng cụ thể. Đối tượng còn lại trong khiếu kiện liên quan tới QLĐĐ là HVHC, nghĩa là hành vi của cơ quan nhà nước hoặc người có thẩm quyền được giao nhiệm vụ thực hiện công việc QLĐĐ. Thứ hai, đối tượng của khiếu kiện này phải được hình thành trong quá trình QLĐĐ: Bao gồm các quyết định và hành vi của cơ quan có thẩm quyền, như thu hồi đất, phê duyệt bồi thường, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất… Các quyết định, hành vi này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức có liên quan. Thứ ba, Tòa án là cơ quan giải quyết vụ kiện: Dù có quyền khởi kiện, không phải mọi vụ án đều được Tòa án chấp nhận, bởi Tòa án sẽ xét các yếu tố như điều kiện khởi kiện, tiền tạm ứng án phí và thẩm quyền của mình trước khi thụ lý vụ án.
7 Nếu không đáp ứng các điều kiện theo luật định, đơn khởi kiện sẽ bị trả lại. Như vậy, việc cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức khởi kiện chỉ là điều kiện cần chứ chưa đủ. Vì vậy, hành động thụ lý của Tòa mới là điều kiện đủ để một vụ án hành chính được giải quyết theo quy định pháp luật. Thứ tư, thủ tục giải quyết theo quy định pháp luật tố tụng hành chính: Từ sự đặc biệt của việc xét xử hành chính - là việc giải quyết những mâu thuẫn hành chính giữa các cơ quan, tổ chức được trao quyền hành pháp và những cá nhân, tổ chức bị điều chỉnh bởi quyền hành pháp - xuất phát từ việc ban hành QĐHC hoặc thực hiện HVHC. Việc giải quyết những tranh chấp này yêu cầu một trình tự, thủ tục riêng biệt, đó là thủ tục tố tụng hành chính - trình tự xét xử các vụ án hành chính tại Tòa án. 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai Khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai là căn cứ pháp lý quan trọng để bảo vệ quyền lợi của cá nhân, cơ quan, tổ chức trước các QĐHC, HVHC ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động khiếu kiện trong lĩnh vực QLĐĐ có thể kể đến như: Thứ nhất, chính sách về QLĐĐ: Đất đai là một vấn đề khó, quan trọng hiện nay nên tại Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII vừa qua, Ban chấp hành trung ương Đảng đã thống nhất ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW, ngày 16/6/2022 của Ban chấp hành trung ương Đảng “Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao”. Nghị quyết này đã nhấn mạnh quan điểm đối với công tác quản lý Nhà nước về đất đai như: Yêu cầu kiện toàn tổ chức bộ máy; nâng cao vai trò của cơ quan tư pháp trong giải quyết khiếu nại, tố cáo, tranh chấp đất đai; quy hoạch sử dụng đất phải có tầm nhìn dài hạn… Có thể thấy, chính sách về QLĐĐ luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm đặc biệt. Thứ hai, pháp luật về đất đai: Hệ thống pháp luật QLĐĐ của Việt Nam hiện tại đã được phát triển và cải thiện qua nhiều giai đoạn. Tuy nhiên, cần nhìn nhận rằng vẫn còn tồn tại những vấn đề cần phải quan tâm. Nổi bật là các quy định pháp luật
8 hiện nay được xây dựng một cách chồng chéo, mâu thuẫn, gây khó khăn cho nhân dân trong việc hiểu luật và trong việc áp dụng pháp luật của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền. Để việc thực thi nhiệm vụ QLĐĐ của Nhà nước được hiệu quả, hệ thống pháp luật về QLĐĐ phải xây dựng hoàn chỉnh, phù hợp và việc thực hiện pháp luật cần tiến hành một cách công khai, minh bạch; tránh tình trạng tham nhũng, độc quyền và có các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với những vi phạm. Thứ ba, công tác QLĐĐ: Việc theo dõi và đánh giá quản lý, sử dụng đất qua hệ thống thông tin đất đai quốc gia, từ trung ương tới địa phương đã được tăng cường từ đó, tạo sự minh bạch trong công tác này. Hơn nữa, công tác thanh tra và kiểm tra quản lý đất cũng được tăng cường, điều này đã góp phần quan trọng vào việc giải quyết khiếu kiện hành chính. Thứ tư, kinh tế xã hội phát triển dẫn đến thu hồi đất để thực hiện nhiều dự án: Phát triển kinh tế xã hội ở Khánh Hòa, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch, đã dẫn đến việc Nhà nước thu hồi đất để thu hút đầu tư và khai thác tiềm năng khu vực. Mặc dù việc này thúc đẩy kinh tế và tạo việc làm, nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân nếu ảnh hưởng trực tiếp tới quyền, lợi ích của người dân như thu hồi này là không có căn cứ, hoặc không đúng thẩm quyền…. 1.3. Các quy định của pháp luật về khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai 1.3.1. Quyền khiếu kiện vụ án hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai Quyền khiếu kiện vụ án hành chính là sự thừa nhận của pháp luật cho phép cá nhân, cơ quan, tổ chức có thể yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Khả năng này được thực hiện thông qua hành vi của cá nhân, cơ quan, tổ chức nộp đơn khởi kiện yêu cầu Tòa án có thẩm quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp khi có căn cứ cho rằng quyền và lợi ích đó bị xâm phạm từ hoạt động của chủ thể quản lý. Theo giải thích trong Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học: “Vụ án hành chính là vụ án phát sinh tại Tòa hành chính do các cá nhân, cơ quan nhà nước, tổ chức khởi kiện ra Tòa án yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.” [13, tr.
9 310]. Bên cạnh đó, tại Điều 5 Luật Tố tụng hành chính 2015 đã quy định về quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích của cơ quan, cá nhân, tổ chức bằng “quyền” khởi kiện vụ án hành chính để yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, chỉ việc cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức khởi kiện vì tin rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình đã bị xâm phạm bởi QĐHC hoặc HVHC thông qua việc nộp đơn khởi kiện không đủ để tạo ra một vụ án hành chính. Đòi hỏi sự thụ lý của Tòa án khi các điều kiện nhất định theo quy định pháp luật được thỏa mãn. Vì vậy, “vụ án hành chính” trong lĩnh vực đất đai có thể được hiểu là một vụ việc phát sinh khi cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức tiến hành khởi kiện yêu cầu Tòa án xem xét tính hợp pháp của QĐHC hoặc HVHC liên quan đến việc QLĐĐ của cơ quan hành chính nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân khác, người có thẩm quyền trong cơ quan hoặc tổ chức đó trong việc ban hành và thực hiện các nội dung liên quan đến việc QLĐĐ. Điều này chỉ có thể xảy ra khi Tòa án thụ lý vụ việc theo các quy định của pháp luật tố tụng hành chính. Vì vậy, thông qua việc làm rõ khái niệm vụ án hành chính trong lĩnh vực đất đai và quy định tại Điều 5 Luật Tố tụng hành chính 2015, tác giả nhận thấy, quyền khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực QLĐĐ xuất phát trên cơ sở sau: Một là, phải tồn tại QĐHC, HVHC về QLĐĐ của CQHC nhà nước, cơ quan tổ chức khác, người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó trong QLĐĐ, làm phát sinh, thay đổi, hạn chế, chấm dứt quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc có nội dung làm phát sinh nghĩa vụ, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, những QĐHC, HVHC này phải không thuộc phạm vi bí mật nhà nước trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, ngoại giao theo quy định pháp luật hoặc không mang tính nội bộ. Hai là, cá nhân, cơ quan, tổ chức khác cho rằng những QĐHC, HVHC về QLĐĐ trên xâm phạm trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Ba là, chủ thể khiếu kiện vụ án hành chính trong QLĐĐ phải có năng lực hành vi tố tụng hành chính.
10 Bốn là, mục đích của việc khiếu kiện hành chính là để Tòa án xem xét lại tính hợp pháp của các QĐHC, HVHC của các chủ thể có thẩm quyền. Tóm lại, quyền khiếu kiện vụ án hành chính trong QLĐĐ phát sinh dựa trên các căn cứ nêu trên. Việc khiếu kiện vụ án hành chính trong QLĐĐ được xem là cơ sở pháp lý cần thiết để Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. 1.3.2. Đối tượng khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai Khái niệm vụ án hành chính trong lĩnh vực đất đai liên quan đến việc giải quyết các tranh chấp hành chính thông qua việc khiếu kiện, và đây là một phương thức được sử dụng rộng rãi hiện nay. Điều này khác biệt so với việc khởi kiện trong các vụ án dân sự, nơi mà quyền lợi được bảo vệ thường gắn liền với các quan hệ pháp luật dân sự như hôn nhân, gia đình, thương mại hoặc lao động. Trong khi đó, quyền khiếu kiện vụ án hành chính có đối tượng là các khiếu kiện phát sinh từ hoạt động quản lý nhà nước. Tuy nhiên, không phải tất cả các tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai đều là đối tượng được khiếu kiện ra TAND mà chỉ những tranh chấp hành chính trong lĩnh vực đất đai có đối tượng được Luật Tố tụng hành chính 2015 quy định thì mới được khiếu kiện. Bên cạnh đó, theo quy định tại Điều 30 Luật Tố tụng hành chính 2015 và Điều 22 Luật Đất đai 2013, đối tượng khiếu kiện trong lĩnh vực quản lý Nhà nước về đất đai là QĐHC, HVHC trong QLĐĐ mà người khiếu kiện cho rằng QĐHC, HVHC đó xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của họ (trừ các QĐHC, HVHC mang tính chất nội bộ). Đối với QĐHC: QĐHC bị kiện là QĐHC thỏa mãn các đặc điểm của khoản 1 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính và quyết định đó làm phát sinh, thay đổi, hạn chế, chấm dứt quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc có nội dung làm phát sinh nghĩa vụ, làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan tổ chức, cá nhân. Suy ra, QĐHC là đối tượng khởi kiện trong vụ án hành chính hẹp hơn so với khái niệm QĐHC trong trong quản lý nhà nước. Thông qua quy định trên, để một QĐHC là đối tượng khiếu kiện trong vụ án hành chính về QLĐĐ cần có các đặc điểm sau:
11 Thứ nhất, hình thức là văn bản: Đặc điểm này được đề cập ngay tại khoản 1 Điều 3 Luật tố tụng hành chính 2015, thông qua cụm từ “QĐHC là văn bản do…”. Tuy nhiên, pháp luật tố tụng hành chính hiện hành không tiếp tục làm rõ về hình thức bằng “văn bản” như những văn bản pháp luật trước đây như Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính 1996 (được sửa đổi, bổ sung năm 1998, 2006); Nghị quyết 02/2011/NQ-HĐTP hướng dẫn Luật Tố tụng hành chính 2010. Vì vậy, vẫn có thể áp dụng tinh thần của Nghị quyết 02/2011/NQ-HĐTP hướng dẫn Luật Tố tụng hành chính 2010 để giải quyết. Thứ hai, chủ thể ban hành phải là cơ quan quản lý nhà nước hoặc người trong cơ quan đó: Với đặc điểm này, chúng ta có thể xác định là một bên tham gia khiếu kiện – người bị kiện sẽ là chủ thể quản lý Nhà nước, mang quyền lực hành chính (đối tượng quản lý) và bên khởi kiện sẽ là các cá nhân, tổ chức không mang quyền lực nhà nước (đối tượng bị quản lý). Thứ ba, quyết định trong lĩnh vực QLĐĐ: Lĩnh vực QLĐĐ là một lĩnh vực rất rộng nhưng chỉ những nội dung nào khi cơ quan quản lý nhà nước về QLĐĐ ban hành các QĐHC hoặc có HVHC đối với người sử dụng đất đai mà người sử dụng đất không đồng ý mới là đối tượng bị khiếu kiện. Thứ tư, quyết định mang tính cá biệt: Trong nghiên cứu pháp luật hành chính Việt Nam, người ta chia QĐHC thành 3 loại, đó là: QĐHC chủ đạo, QĐHC quy phạm, QĐHC cá biệt. Trong đó, QĐHC cá biệt là quyết định về một vấn đề cụ thể, được áp dụng một lần với một hoặc một số đối tượng cụ thể [5]. Bên cạnh đó, có thể thấy rằng, QĐHC là đối tượng bị khiếu kiện trong QLĐĐ chỉ có thể là QĐHC cá biệt. Căn cứ vào quy định của Luật Tố tụng hành chính và quy định của pháp luật đất đai hiện hành, đối tượng của khiếu kiện hành chính trong lĩnh vực đất đai là QĐHC về QLĐĐ, có thể là QĐHC sau: Một là, QĐHC về QLĐĐ trong trường hợp giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất. Giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất là những hình thức nhằm chuyển giao quyền sử dụng đất từ Nhà nước sang cho người sử dụng đất.
12 Hai là, QĐHC trong QLĐĐ về thu hồi đất: Theo quy định tại khoản 11 Điều 3 Luật Đất đai 2013, nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật đất đai. Điều này dẫn đến hậu quả là chấm dứt quyền sử dụng đất của người sử dụng đất. Các trường hợp được thu hồi đất được quy định cụ thể tại Điều 16 Luật Đất đai và được cụ thể hóa từ Điều 61 - Điều 65 Luật Đất đai 2013. Về thẩm quyền thu hồi đất, được quy định tại Điều 66 Luật Đất đai 2013. Ba là, QĐHC trong QLĐĐ về trưng dụng đất: Theo quy định tại khoản 2 Điều 16 Luật Đất đai 2013, trưng dụng đất được thực hiện trong trường hợp thật sự cần thiết để thực hiện các nhiệm quốc phòng, an ninh hoặc trong tình trạng chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, phòng, chống thiên tai khi có quyết định của Nhà nước. Về thẩm quyền trưng dụng đất được quy định tại khoản 2 Điều 72 Luật Đất đai 2013. Bốn là, QĐHC về QLĐĐ khi bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, tái định cư cho người bị thu hồi đất: Theo quy định tại khoản 12 Điều 3 Luật Đất đai 2013, bồi thường về đất được hiểu là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất. Theo quy định tại khoản 14 Điều 3 Luật Đất đai 2013, việc Nhà nước thu hồi đất sẽ đi kèm với trách nhiệm hỗ trợ những người bị ảnh hưởng. Mục tiêu của sự hỗ trợ này là giúp họ duy trì và cải thiện cuộc sống, cũng như thúc đẩy hoạt động sản xuất và phát triển của họ. Năm là, QĐHC về QLĐĐ trong trường hợp cấp, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất: Theo quy định tại khoản 16 Điều 3 Luật Đất đai 2013, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất được coi là tư liệu pháp lý xác thực quyền lợi hợp pháp của người sở hữu trên mảnh đất. Đây là biểu hiện của việc Nhà nước công nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất theo các quy định của luật pháp về đất đai. Sáu là, QĐHC về QLĐĐ trong trường hợp gia hạn thời gian sử dụng đất: Thời hạn sử dụng đất là căn cứ để xác định khoảng thời gian mà người sử dụng đất được quyền sử dụng đất. Tùy thuộc vào trường hợp sử dụng đất mà pháp luật đặt ra thời
13 hạn sử dụng đất khác nhau. Với hiện nay, pháp luật đất đai quy định có 2 loại là: Đất sử dụng ổn định lâu dài và đất sử dụng có thời hạn. Tuy nhiên, khi hết thời hạn sử dụng đất thì người sử dụng đất vẫn có thể tiến hành xin gia hạn thời hạn sử dụng đất khi có nhu cầu. Điều này, đã đáp ứng nhu cầu sử dụng đất của người sử dụng đất. Bảy là, QĐHC về QLĐĐ trong trường hợp tranh chấp đất đai: Theo quy định tại khoản 24 Điều 3 Luật Đất đai 2013, tranh chấp đất đai được hiểu là sự xung đột (tranh chấp) quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai. Theo quy định của pháp luật đất đai hiện hành, tranh chấp đất đai được chia làm 2 loại là tranh chấp đất đai mà đương sự có giấy chứng nhận hoặc một trong các loại giấy tờ tương đương và tranh chấp đất đai mà đương sự không có giấy chứng nhận hoặc một trong các loại giấy tờ tương đương. Tám là, QĐHC về QLĐĐ trong trường hợp xử phạt vi phạm hành chính: Vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai được hiểu là hành vi của cơ quan, cá nhân, tổ chức vi phạm quy định của pháp luật về đất đai như lấn, chiếm đất; hủy hoại đất… hành vi này đã ảnh hưởng đến hoạt động QLĐĐ của Nhà nước. Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai thuộc về Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp, thanh tra chu yên ngành theo quy định tại Điều 38, Điều 39 Nghị định 91/2019/NĐ- CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai. Đối với HVHC: Theo quy định tại khoản 3 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính 2015, HVHC được định nghĩa là hành động của cơ quan nhà nước hoặc người có quyền lực trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc tổ chức được giao nhiệm vụ quản lý hành chính nhà nước, bao gồm việc thực hiện hoặc không thực hiện công việc theo yêu cầu của pháp luật. Quy định này tương tự với quy định của Luật Khiếu nại về HVHC, theo đó tại khoản 9 Điều 2 Luật Khiếu nại 2011 cũng chưa làm rõ nội hàm của HVHC. Vì vậy, để một HVHC bị kiện thì HVHC đã phải thỏa mãn khoản 3 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính 2015 và HVHC đó gây ra tác động tiêu cực đến quyền và lợi ích hợp pháp của các cơ quan, tổ chức và cá nhân theo quy định tại khoản 4 Điều 3 Luật Tố tụng hành chính 2015. Từ quy định trên, để một HVHC là đối tượng khiếu kiện trong vụ án hành chính, có đặc điểm sau đây: