Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:66

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn "Thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh" nhằm phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh; Đề xuất một số giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh thời gian tới

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ THIÊN VÂN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ SỐ HÓA SỔ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và luật Hành chính TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2024
BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ THIÊN VÂN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ SỐ HÓA SỔ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và luật Hành chính Mã số: 8380102 LỚP: 2102LHOB KHÓA: 2 NIÊN KHÓA: 2021-2023 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN KHÁNH LY TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2024
i LỜI CẢM ƠN Kính thưa quý thầy cô. Để hoàn thành khóa học không chỉ bản thân em chăm chỉ, cố gắng học tập, mà em còn được các thầy cô Học viện hành chính Quốc gia giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ. Lời đầu tiên em xin phép được bày tỏ lòng biết ơn tới Ban Giám đốc Học viện, Ban Quản lý đào tạo Sau đại học, Khoa Nhà nước và Pháp luật, Ban giám đốc Phân hiệu, Phòng quản lý đào tạo và công tác sinh viên Phân hiệu Thành phố Hồ Chí minh và các Thầy,Cô là giảng viên các Khoa chuyên môn khác luôn quan tâm, tận tình hướng dẫn chuyên môn và thủ tục trong quá trình em học tại Học viện. Đặc biệt, em xin trân trọng cảm ơn cô TS. Nguyễn Khánh Ly, là người hướng dẫn khoa học đã tận tình hướng dẫn, hỗ trợ em hoàn thành Đề án này. Để có tài liệu thực tế thực hiện đề án em đã được Sở Tư pháp thành phố Hồ Chí Minh và Phòng Tư pháp quận Gò Vấp đã tổng hợp tài liệu và cung cấp các số liệu. Nhân đây em cũng gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Sở Tư pháp thành phố Hồ Chí Minh và Phòng Tư pháp quận Gò Vấp nhiệt tình tìm kiếm tài liệu tốt nhất, có liên quan đến đề án để gửi cho em. Tiếp theo, em chân thành cảm ơn cơ quan nơi em làm việc đã tạo điều kiện về thời gian, giảm tải công việc để em có thời gian tập trung vào học tập và thực hiện đề án. Cuối cùng em cảm ơn các thành viên trong gia đình đã luôn động viên, sát cánh cùng em vượt qua khó khăn để em đạt được thành quả như ngày hôm nay. Đây là lần đầu em nghiên cứu và làm một công trình khoa học, cho nên còn nhiều thiếu sót thiếu sót và hạn chế vì vậy em rất mong muốn nhận được sự góp ý và hướng dẫn quý Thầy, Cô để Đề án của em được hoàn thành tốt nhất có thể. Một lần nữa em xin trân trọng cảm ơn!
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Đề án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả được nêu trong Đề án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu và trích dẫn nêu trong Đề án là do tôi thu thập, tổng hợp từ nguồn gốc rõ ràng và luôn đảm bảo tính chính xác, trung thực. TÁC GIẢ ĐỀ ÁN Trần Thị Thiên Vân
iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Dịch nghĩa SH Số hóa SHT Sổ hộ tịch SHSHT Số hóa sổ hộ tịch TP. Thành phố UBND Uỷ ban nhân dân
iv MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. iii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do xây dựng đề án .................................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5 4. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề án ................................................................... 6 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 6 6. Hiệu quả, lợi ích của đề án ứng dụng trong thực tiễn ................................... 7 7. Kết cấu của đề án .......................................................................................... 7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ SỐ HÓA SỔ HỘ TỊCH ................................................................... 8 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luât về số hóa sổ hộ tịch ........................................................................................................................... 8 1.1.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch ............................... 8 1.1.2. Đặc điểm của thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch ........................ 14 1.1.3. Vai trò của thực hiện pháp luật về số hoá sổ hộ tịch ............................ 14 1.2. Nội dung thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch .................................. 16 1.2.1. Lộ trình thực hiện số hóa sổ hộ tịch ...................................................... 16 1.2.2. Tổ chức thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch ................................. 22 1.3. Các yếu tố tác động bảo đảm thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch.. 22 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 26 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ SỐ HÓA SỔ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ......................... 27 2.1. Khái quát đặc điểm kinh tế xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh và tình hình thực hiện pháp luật về số hoá sổ hộ tịch trên địa bàn ..................................... 27 2.1.1. Về điều kiện địa lý, tự nhiên, kinh tế, xã hội ........................................ 27
v 2.1.2. Về tổ chức hành chính, chính quyền và dân cư .................................... 27 2.1.3. Thống kê thực hiện số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh .. 28 2.2. Thực trạng tổ chức thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh................................................................................... 33 2.2.1. Về ban hành văn bản pháp luật và tổ chức hướng dẫn thực thi ............ 33 2.2.2.Tuyên truyền, phổ biến, hướng dẫn thực hiện pháp luật về số hóa số hộ tịch 35 2.2.3. Về phối hợp thực hiện pháp luật số hóa sổ hộ tịch ............................... 36 2.2.4. Về thanh tra, kiểm tra, đánh giá, theo dõi ............................................. 37 2.3. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh................................................................................... 38 2.3.1. Ưu điểm ................................................................................................. 38 2.3.2. Hạn chế.................................................................................................. 39 2.3.3. Nguyên nhân:…………………………………………………………41 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 43 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP, LỘ TRÌNH, NGUỒN LỰC BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ SỐ HÓA SỔ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN TP. HỒ CHÍ MINH ....................................................................... 44 3.1. Phương hướng bảo đảm thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh ............................................................................ 44 3.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch ................... 46 3.2.1. Giải pháp chung .................................................................................... 46 3.2.2. Giải pháp cụ thể và lộ trình tổ chức thực hiện ...................................... 49 3.2.3. Nguồn lực thực hiện .............................................................................. 53 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 55 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 56 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 58
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do xây dựng đề án Hộ tịch là những sự kiện được quy định về xác nhận tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra cho đến khi chết và các quyền nhân thân của con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được pháp luật quy định trong sổ hộ tịch như: quyền thay đổi họ tên; quyền xác định lại dân tộc; quyền được khai sinh; quyền được khai tử; quyền được kết hôn; quyền ly hôn; quyền nhận, không nhận cha, mẹ, con; quyền đối với quốc tịch. Tại Việt Nam, công tác quản lý hộ tịch là một lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội, có ý nghĩa thiết thực đối với đời sống của người dân, có vai trò quan trọng trong công tác quản lý, thống kê dân số và quản lý xã hội của chính quyền cấp cơ sở và việc thực hiện pháp luật về hộ tịch là nhà nước xác lập cơ sở pháp lý để công nhận và bảo hộ các quyền con người, quyền công dân, đồng thời có biện pháp quản lý dân cư một cách khoa học, đưa ra những chính sách phù hợp, một cách khoa học, phục vụ cho việc xây dựng, hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh. Trước đây việc quản lý hộ tịch của nước ta chủ yếu bằng phương pháp thủ công, hình thức lưu là bằng giấy. Việc lưu giữ sổ sách hộ tịch bằng bản giấy gây ra một số bất cập như có thể bị rách, bị hỏng, bị mối mọt… hay ở nhiều nơi xảy ra thiên tai, lũ lụt, sổ hộ tịch gần như không còn được lưu giữ hoặc lưu giữ không đầy đủ. Từ đó cho thấy rằng, để lưu trữ lâu dài, phục vụ cho việc quản lý và truy xuất dữ liệu nhanh chóng, kip thời việc xây dựng cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử cấp quốc gia là yêu cầu cấp bách. Luật Hộ tịch 2014 và Nghị định 87/2020/NĐ-CP đã cho thấy CSDLHTĐT hiện có rất nhiều tồn tại, hạn chế như việc chưa đồng bộ dữ liệu giữa các ngành liên quan công tác quản lý hộ tịch; hệ thống mạng và phần mềm của nước ta còn chưa tốt. Nhận thức được cơ sở dữ liệu điện tử sẽ tạo nhiều lợi ích cho công tác đăng ký và quản lý hộ tịch, công tác thống kê, truy xuất hộ tịch… Trước yêu cầu đó, ngày 27/9/2019, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách chủ động
2 tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, trong đó nhấn mạnh yêu cầu cấp bách để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số, ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg Phê duyệt chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến 2030, trong đó nhấn mạnh Chuyển đổi số tác động sâu rộng, bao trùm lên tất cả các ngành, các lĩnh vực kinh tế - xã hội, góp phần tăng năng suất lao động, chuyển đổi mô hình hoạt động, kinh doanh theo hướng đổi mới sáng tạo, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia. Từ thực tế yêu cầu phát triển Chính phủ số, Chính phủ điện tử, hiện đại hóa cơ sở dữ liệu ngành Tư pháp, Đảng, Chính phủ đã giao Bộ Tư pháp xây dựng, phê duyệt và chỉ đạo thực hiện dự án “Nâng cấp cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc”, đồng thời đôn đốc các địa phương đẩy mạnh việc số hoá sổ hộ tịch. Từ đó có một dữ liệu đồng bộ, thống nhất về hộ tịch giúp các cấp, các ngành dễ dàng hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội liên quan đến dân cư… Thành phố Hồ Chí Minh có dân số đứng đầu cả nước do vậy công tác quản lý, thực thi pháp luật về hộ tịch sẽ có vai trò rất quan trọng. Nó giúp lãnh đạo thành phố có cơ sở để hoạch định những chính sách phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Dưới sự chỉ đạo của Chính phú, Bộ Tư pháp và nhận thấy vai trò quan trọng của việc số hóa dữ liệu hộ tịch trong công tác quản lý Nhà nước về dân cư và hộ tịch, Ủy ban nhân dân Thành phố đã ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn triển khai thực hiện thí điểm khai thác, sử dụng dữ liệu số hóa hộ tịch. Qua thời gian thi hành, công tác thực hiện pháp luật về số hóa dữ liệu hộ tịch đã đạt được những thành tích nhất định. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì công tác thực hiện pháp luật về số hóa dữ liệu hộ tịch cũng đã bộc lộ một số khó khăn, vướng mắc như: hệ thống thông tin quản lý thường xuyên báo lỗi; các thông tin chưa được cập nhật nhanh chóng; phương tiện kỹ thuật phục vụ công tác số hóa dữ liệu hộ tịch còn hạn chế; năng lực của các cán bộ làm công tác số hóa dữ liệu hộ tịch còn kém… Do đó, việc nghiên cứu các quy định pháp luật về số hóa dữ liệu hộ tịch; đánh giá việc thực
3 hiện pháp luật về số hóa dữ liệu hộ tịch tại Thành phố Hồ Chí Minh nhằm làm cơ sở đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn thành phố trong thời gian tới là việc làm cần thiết hiện nay. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” làm đề án luận văn thạc sỹ của mình với mong muốn góp phần hoàn thiện về công tác số hóa sổ hộ tịch cũng như nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Cho đến nay đã có một số công trình nghiên cứu về công tác số hóa dữ liệu nói chung và số hóa dữ liệu hộ tịch nói riêng, cụ thể một số nghiên cứu nổi bật như: - Về nội dung pháp luật quản lý về hộ tịch + Đề tài Quản lý nhà nước về hộ tịch ở Quận 10 Thành phố Hồ Chí Minh - Hàng Thị Huyền (2017). Trong đó tác giả đã đánh giá và làm rõ được cơ sở lý luận, thực trạng quản lý nhà nước về hộ tịch ở Quận 10, TP. Hồ Chí Minh từ năm 2012 - 2016. Bên cạnh đó tác giả cũng nêu ra các khó khăn, thuận lợi và nguyên nhân dẫn đến khó khăn thuận lợi đó, từ đó tác giả đã đề xuất một số giải pháp để Quản lý nhà nước về hộ tịch ở Quận 10 TP. Hồ Chí Minh được tốt hơn [16]. + Đề tài Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hộ tịch của ủy ban nhân dân huyện Nhà Bè, Thành phố Hồ Chí Minh - Đỗ Ngọc Nhung và Trần Toàn Trung (2023). Bằng phương pháp nghiên cứu cơ bản và thu thập dữ liệu, phân tích cá các vấn đề hiện tại, tham vấn các bên liên quan bao gồm chính quyền địa phương, cư dân và các cơ quan liên quan; xác định các giải pháp dựa trên phân tích và đóng góp ý kiến của các bên liên quan; thực hiện thí điểm; quan sát và đánh giá; tinh chỉnh và nhân rộng, xây dựng tài liệu và nhân rộng; giám sát và thực hiện thay đổi để thích ứng. Qua nghiên cứu nhóm tác giả đã đưa ra một số thực trạng như sau: Về hệ thống văn bản quản lý hộ tịch
4 huyện Nhà Bè đã ban hành 53 văn bản quản lý, 217 văn bản hướng dẫn phù hợp với thực tiễn. Tuy nhiên hiệu quả thi hành văn bản quy phạm pháp luật trong thực tiễn vẫn chưa cao, và việc ban hành văn bản quản lý nhà nước về hộ tịch còn hạn chế về số lượng và chất lượng, nội dung còn khái quát, chủ yếu dựa trên văn bản của cấp trên và chưa gắn cụ thể với điều kiện, đặc điểm của địa phương; Về tuyên truyền và phổ biến pháp luật về hộ tịch, từ năm 2016 - 2021 trên địa bàn Huyện đã thực hiện khoảng 1.148 cuộc tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật với gần 168.397 người tham dự, 1.294 chương trình phát thanh, 2.386 tin bài về pháp luật trên các phương tiện thông tin đại chúng; 17.563 văn bản tuyên tuyền pháp luật; Xây dựng quản lý và khai thác 25 tủ sách, mỗi tủ có trung bình 250 cuốn. Nhưng trên thực tế công tác, hình thức tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật chưa đáp ứng được yêu cầu, chất lượng chưa cao, thiếu sinh động. Bộ máy thực hiện quản lý nhà nước về hộ tịch trong quá trình phối hợp vẫn còn vướng mắc, khó khăn cả về thể chế và nhận thức trong quá trình thực hiện. Cơ chế, sự phối hợp giữa chính quyền địa phương với các cơ quan cấp trên đôi khi còn thiếu chặt chẽ, phối hợp, gây khó khăn trong việc triển khai đồng bộ các giải pháp quản lý trên địa bàn Huyện; Về việc tổ chức đăng ký hộ tịch, công tác này đang được cải thiện ngày càng tốt hơn trên địa bàn, các sự kiện hộ tịch cá nhân được đăng ký đầy đủ, kịp thời, chính xác, đúng trình tự, theo quy định của pháp luật, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho người dân. Việc sử dụng các hệ thống quản lý hộ tịch điện tử đã làm cho các công tác quản lý, báo cáo, thống kê, giám sát các sự kiện hộ tịch đạt kết quả cao hơn [38]. Về nội dung thực hiện pháp luật về hộ tịch - Đề tài Thực hiện pháp luật về hộ tịch ở huyện Mê Linh, Thành phố Hà Nội - Hoàng Thị Bảo Trang (2016). Đề tài đã đánh giá được thực trạng thực hiện pháp luật về hộ tịch từ đó đề xuất những giải pháp để thực hiện pháp luật về hộ tịch ở huyện Mê Linh, TP. Hà Nội được hiệu quả hơn [24]. - Trong bối cảnh chuyển đổi số, tác giả Phạm Thành An đã thực hiện luận văn Thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch của Ủy ban nhân dân phường
5 trong bối cảnh chuyển đổi số tại Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh vào năm 2022. Luận văn đã nêu được những cơ sở lý luận cũng thực trạng quản lý hộ tịch ở UBND Phường từ đó đề xuất một số giải quyết nâng cao hoạt động quản lý nhà nước về hộ tịch [1]. Về vấn đề số hóa tài liệu lưu trữ Hiện nay có rất nhiều nghiên cứu về số hóa tài liệu lưu trữ ở các lĩnh vực khác nhau Số hoá tài liệu lưu trữ phim điện ảnh tại Việt Nam [37], số hóa sách, tài liệu trong thư viện… Cụ thể năm 2016 tác giả Nguyễn Thị Hạnh thực hiện luận vănNghiên cứu triển khai số hóa tài liệu lưu trữ tại Ủy ban dân tộc trực thuộc Chính phủ. Luận văn đã nêu được thực trạng công tác triển khai số hóa tài liệu lưu trữ tại cơ quan và từ đó đề xuất những giải pháp để triển khai số hóa tài liệu. Tóm lại, tính đến thời điểm hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về các vấn đề lý luận, thực tiễn tại các địa phương khác nhau có liên quan đến công tác quản lý hộ tịch và các tác giả cũng đã đưa ra rất nhiều giải pháp nhằm cải tiến công tác quản lý hộ tịch. Tuy nhiên, các tác giả chỉ nghiên cứu việc quản lý công tác hộ tịch dưới góc độ các dữ liệu bản giấy. Chưa có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch, gắn với địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Chính vì vậy, đề tài nghiên cứu thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh không có sự trùng lặp. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề án tập trung nghiên cứu về hoạt động thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch, trong đó tập trung vào hoạt động của các cơ quan Nhà nước và công chức có thẩm quyền. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: nghiên cứu thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch gồm các nội dung sau;
6 + Thực hiện quy định về lộ trình số hoá + Thực hiện pháp luật về kết quả số hoá + Ban hành văn bản hướng dẫn số hoá + Kiểm tra, đánh giá, xử lý vi phạm về số hoá - Về không gian: Trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. - Về thời gian: Nghiên cứu thực trạng trong thời gian từ năm 2020 đến năm 2023. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề án 4.1. Mục tiêu nghiên cứu của đề án Bằng cách nghiên cứu lý luận và thực trạng thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, Đề án này nhằm đề xuất một số giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề án Để đạt được mục tiêu trên, đề án tập trung nghiên cứu một số nhiệm vụ như sau: - Nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về số hóa sổ hộ tịch; lý luận về thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch. - Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh; - Đề xuất một số giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh thời gian tới 5. Phương pháp nghiên cứu Đề án đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như sau: - Phương pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp: phương pháp này sử dụng trong chương 1 để phân tích một số vấn đề lý luận về số hóa sổ hộ tịch và pháp luật về số hóa sổ hộ tịch; đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch từ thực tiễn thực hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh.
7 - Phương pháp thu thập số liệu, thống kê, so sánh số liệu: phương pháp này được dùng chủ yếu trong nội dung Chương 2, được dùng để thu thập số liệu, thống kê tình hình thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh nhằm làm căn cứ cho việc xây dựng các giải pháp góp phần bảo đảm thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trong thời gian tới. - Phương pháp tổng hợp: từ những số liệu đã thu thập được, tổng hợp và hệ thống hóa các kiến thức, số liệu trên vào đề án. 6. Hiệu quả, lợi ích của đề án ứng dụng trong thực tiễn Đề án đã đánh giá đầy đủ về thực trạng THPL về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàm thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở phát hiện những tồn tại, hạn chế, vướng mắc để đề xuất một số giải pháp bảo đảm hoàn thiện việc THPL về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàm thành phố Hồ Chí Minh. Những giải pháp đưa ra góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, hoàn thiện hệ thống pháp luật về về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 7. Kết cấu của đề án Ngoài lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề án gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý của thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Phương hướng, giải pháp, lộ trình, nguồn lực đảm bảo thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.
8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ SỐ HÓA SỔ HỘ TỊCH 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luât về số hóa sổ hộ tịch 1.1.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch 1.1.1.1. Khái niệm hộ tịch Trong khoa học pháp lý khái niệm “Civil registration” đã được một số nước trên thế giới đề cập đến. Theo đó “Civil registration” nghĩa là việc đăng ký đúng thời hạn các sự kiện liên quan đến nhân thân của con người từ khi sinh ra cho đến khi chết đi với cơ quan quản lý nhà nước trong thời hạn quy định. Hiện nay, Bộ luật Dân sự Cộng hòa Pháp chưa quy định khái niệm hộ tịch riêng mà chỉ có đưa ra khái niệm “Chứng thư hộ tịch”. Đối với những nước theo luật thành văn như là nước Pháp thì khái niệm này thông thường gắn liền với khái niệm “Thân trạng” và được hiểu là “căn cước, tình trạng dân sự của một cá nhân”. Tổ chức Liên hiệp quốc công nhận và đưa vào chính thức sử dụng thì khái niệm “Civil registration” có nghĩa là: “Đăng ký hộ tịch là việc ghi nhớ liên tục đặc điểm về sự tồn tại và tình trạng dân sự của mỗi cá nhân liên quan đến dân số được quy định bởi sắc lệnh, luật hoặc điều lệ phù hợp với yêu cầu của pháp luật mỗi quốc gia” 1. Xét từ góc độ ngôn ngữ học, thuật ngữ “Hộ tịch” là khái niệm đặc biệt của hệ thống khái niệm pháp lý tiếng Việt. Bản thân thuật ngữ “Hộ tịch” là từ ghép gốc Hán và hoàn toàn không dễ Việt hóa. Theo quy định của pháp luật Việt Nam cụ thể là tại Khoản 1 Điều 2 và Điều 3 Luật Hộ tịch năm 2014 thì “Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra đến khi chết”. Những sự kiện cơ bản: - Xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện: khai sinh; kết hôn; giám hộ; bổ sung thông tin hộ tịch; khai tử… 1 Nguyễn Duy Thụy (2017), Quản lý Nhà nước về Hộ tịch từ thực tiễn tỉnh An Giang, Luận văn thạc sỹ luật học, Học viện Khoa học xã hội
9 - Thay đổi quốc tịch; xác định cha, mẹ, con; xác định lại giới tính; nuôi con nuôi, chấm dứt việc nuôi con nuôi; tuyên bố hoặc huỷ tuyên bố một người mất tích, đã chết .... - Các sự kiện khai sinh; kết hôn; ly hôn; hủy việc kết hôn; giám hộ; nhận cha, mẹ, con... Cuối cùng là xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ tịch các việc hộ tịch khác theo quy định của pháp luật.2 Liệt kê một số giấy tờ hộ tịch khác không có ở trên. Giấy tờ về hộ tịch do cơ quan có thẩm quyền cấp là cơ sở pháp lý chứng minh quyền và nghĩa vụ của công dân phát sinh từ sự kiện hộ tịch. Do các giấy tờ về hộ tịch có tính chất rất quan trọng cho nên pháp luật có quy định về quy trình đăng ký và quản lý hộ tịch như các nguyên tắc, thủ tục, trình tự đăng ký và cấp các loại giấy tờ về hộ tịch một cách rõ ràng, cụ thể và chặt chẽ. Giấy tờ hộ tịch do cơ quan có thẩm quyền cấp cho cá nhân theo quy định của pháp luật về hộ tịch là cơ sở pháp lý xác nhận sự kiện hộ tịch của cá nhân đó. Giấy tờ hộ tịch do cơ quan Đại diện ngoại giao, cơ quan Lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài cấp theo đúng quy định của pháp luật có giá trị như giấy tờ hộ tịch được cấp ở trong nước. Giấy khai sinh là giấy tờ hộ tịch gốc của một cá nhân, tất cả các loại giấy tờ khác về hộ tịch đều phải phù hợp Giấy khai sinh của cá nhân người đó nên việc đăng ký hộ tịch là một việc làm bắt buộc không chỉ đối với công dân mà còn đối với cả các cơ quan nhà nước có thẩm quyền. 1.1.1.2. Số hóa sổ hộ tịch Theo Trần Đức Tân và cộng sự số hóa (Digitization) quá trình chuyển đổi thông tin vật lý ở thế giới thực sang kỹ thuật số3. Tức là thực hiện quá trình chuyển đổi thống tin trên các thiết bị vật lý thành các thông tin số được lưu trữ trên các thiết bị điện tử ví dụ như quét một bức ảnh hoặc chuyển đổi một báo cáo giấy thành PDF. Sau khi số hóa dữ liệu hoàn toàn không bị thay đổi mà chỉ Điều 3 Luật số: 60/2014/QH13 2 Tân, T. Đ., Thu, P. T., & Thu, N. T. SỐ HOÁ VÀ CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG HOẠT ĐỘNG THƯ VIỆN. 3
10 được mã hóa theo định dạng kỹ thuật số. Số hóa đóng vai trò rất quan trọng đối với mọi lĩnh vực bởi vì nó giúp việc xử lý, lưu trữ và truyền dữ liệu tốt hơn. Mặc dù dữ liệu được lưu trữ ở dạng vật lý thường ổn định hơn, nhưng dữ liệu số cũng có rất nhiều ưu điểm so với dữ liệu vật lý như nó có thể dễ dàng được truy xuất, không bị mất mát qua thời gian, có thể nhân bản ra để lưu trữ trên nhiều thiết bị khác nhau, có thể được truyền đi và chia sẽ cho nhiều người khai thác sử dụng. Vì vậy số hóa giúp tổ chức thực hiện mọi thứ nhanh hơn, rẻ hơn để từ đó tổ chức nâng cao năng xuất làm việc và tạo ra lợi nhuận tốt. Hiện nay, việc quản lý sổ hộ tịch ở các cơ quan nhà nước được lưu giữ chủ yếu bằng giấy, lưu trữ như vậy có ưu điểm là lưu giữ được tài liệu gốc với độ bảo mật cao... Tuy nhiên việc lưu trữ bằng giấy có nhược điểm là khối lượng sổ, hồ sơ hộ tịch rất lớn, gây khó khăn trong việc quản lý, bảo quản và tìm kiếm dữ liệu, không tránh khỏi những “hiểm họa” như mối mọt, cháy nổ hay thiên tai, thất thoát tài liệu. Khi người dân làm các thủ tục hành chính… thì cơ quan nhà nước yêu cầu chứng minh tình trạng hộ tịch thì người dân lại phải, xuất trình, nộp nhiều loại giấy tờ, gây ra phiền hà, tốn chi phí, công sức, thời gian. Thêm vào đó, quá trình trích dẫn, tra cứu dữ liệu hộ tịch của một cá nhân khi cần thường không được tích hợp đầy đủ, thiếu liên kết thông tin. Vì vậy, việc số hóa sổ hộ tịch trở thành nhu cầu cần thiết trong việc lữu trữ và quản lý dữ liệu trong các cơ quan nhà nước. Theo Tài liệu hướng dẫn thực hiện số hóa sổ hộ tịch ban hành kèm theo Công văn số 1437/BTP-CNTT ngày 25/4/2019 của Bộ Tư pháp về hướng dẫn số hóa sổ hộ tịch thì: Số hóa Sổ hộ tịch là quá trình thu thập, phân loại, scan/ chụp và tạo lập các file dữ liệu hộ tịch dưới dạng file Excel từ các Sổ hộ tịch gốc để thực hiện cập nhật (import dữ liệu từ file Excel hoặc nhập trực tiếp từng trường hợp từ Sổ hộ tịch gốc) vào Hệ thống thông tin đăng ký và quản lý hộ tịch phục vụ xây dựng Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử toàn quốc và thông tin hộ tịch cần số hóa là toàn bộ thông tin hộ tịch đã được đăng ký trong các Sổ hộ tịch gốc được lưu giữ tại địa phương trước khi địa phương mình triển khai số hoá.
11 1.1.1.3. Pháp luật về số hoá sổ hộ tịch Trong thời kỳ này với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ trong công tác quản lý, đăng ký hộ tịch theo hướng chuyên nghiệp, dữ liệu số, phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước, đòi hỏi một hệ thống các chủ trương, chính sách, quy phạm pháp luật tạo cơ sỏ pháp lý cho công tác số hóa sổ hộ tịch. Pháp luật về hộ tịch bao gồm toàn bộ hệ thống các quy phạm điều chỉnh các vấn đề về hộ tịch. Vì vậy, Luật Hộ tịch năm 2014, Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 sẽ là những cơ sở pháp lý chủ đạovề pháp luật hộ tịch chính. Các quan hệ pháp luật về hộ tịch được phân thành hai nhóm chính: - Nhóm quan hệ mang tính chất dân sự. - Nhóm quan hệ về quản lý. Nó nêu bật điểm đặc trưng cơ bản của việc điều chỉnh pháp luật về hộ tịch, đó là các quan hệ pháp luật về hộ tịch đồng thời được điều chỉnh bởi hai nhóm quy phạm pháp luật cơ bản, đó là quy phạm luật dân sự và quy phạm luật hành chính và hai nhóm quy phạm này có mối liên quan hết sức chặt chẽ, trong đó nhóm quy phạm về hộ tịch do luật dân sự điều chỉnh luôn có vai trò làm tiền đề để xây dựng các quy phạm hành chính về hộ tịch. Pháp luật về hộ tịch là hệ thống các quy phạm pháp luật thuộc ngành Luật hành chính và nó có nghĩa là đối tượng điều chỉnh của pháp luật về hộ tịch chỉ gồm các quan hệ mang tính chất chấp hành - điều hành phát sinh trong lĩnh vực quản lý nhà nước về hộ tịch, dù hai quan niệm trên có sự khác biệt cơ bản nhưng lại không mâu thuẫn và loại trừ nhau. Trong đề án, tác giả xin được hiểu thuật ngữ “pháp luật về hộ tịch” theo nghĩa này. Như vậy, pháp luật về số hóa sổ hộ tịch là hệ thống các quy phạm pháp luật do cơ quan có thẩm quyền ban hành điều chỉnh quan hệ xã hội phát sinh trong việc quản lý nhà nước về số hóa sổ hộ tịch nhằm bảo đảm tối đa lợi ích cho người dân, nó sẽ góp phần đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về đăng ký và quản lý hộ tịch.
12 1.1.1.4. Thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch Pháp luật chỉ có ý nghĩa khi được thực hiện, các quy định của pháp luật trở thành hành vi và hoạt động của các chủ thể pháp luật, thực hiện pháp luật là quá trình hoạt động có mục đích mà các chủ thể pháp luật bằng hành vi của mình trong thực tế đời sống. Thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch là một lĩnh vực cụ thể của quá trình thực hiện pháp luật, vì vậy nó cũng thể hiện đầy đủ những hình thức mà lý luận chung về nhà nước và pháp luật đã chỉ ra, gồm các hình thức một là tuân thủ pháp luật; hai là thi hành pháp luật; ba là sử dụng pháp luật và cuối cùng là áp dụng pháp luật. * Tuân thủ pháp luật về số hóa sổ hộ tịch Tuân thủ pháp luật hộ tịch về số hóa Sổ hộ tịch là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật kiềm chế, không làm những hoạt động mà pháp luật ngăn cấm và thông qua hình thức tuân thủ pháp luật hộ tịch và số hóa sổ hộ tịch mà đưa các quy định của pháp luật hộ tịch vào cuộc sống. Có thể nhận ra rằng, thực hiện pháp luật về đăng ký hộ tịch là sự tuân thủ nghiêm ngặt các quy định trong luật và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan đến hộ tịch, các quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục đăng ký hộ tịch do pháp luật quy định thì các chủ thể tham gia vào mối quan hệ này nhất thiết phải tuân thủ, không được hành động trái pháp luật; không được thực hiện hoặc cam kết những điều mà pháp luật không cho phép; việc thực hiện luôn phải tự giác và kiềm chế không được thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật. * Thi hành pháp luật về số hóa sổ hộ tịch Thi hành pháp luật về số hóa sổ hộ tịch là một hình thức thực hiện pháp luật mà trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình đưa chúng vào đời sống cộng đồng và là những quy phạm pháp luật bắt buộc (những quy định nghĩa vụ phải thực hiện hành vi tích cực nhất định) được thực hiện ở hình thức này và nó là hành vi của chủ thể thực hiện một cách hợp pháp có mục
13 đích của chủ thể để hiện thực hóa quy định mà pháp luật ban hành, đưa chúng vào đời sống hàng ngày, trở thành những hành vi được công nhận hợp pháp. * Sử dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch Sử dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện quyền chủ thể của mình tức là thực hiện những hành vi pháp luật cho phép. Có thể hiểu sử dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch là đăng ký hộ tịch trên dữ liệu điện tử, trong đó các chủ thể liên quan thực hiện các quyền của mình trên môi trường số được pháp luật quy định. * Áp dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch Áp dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó Nhà nước thông qua các cơ quan, tổ chức, cá nhân được Nhà nước trao thẩm quyền mà căn cứ vào các quy định của pháp luật để ban hành các quyết định làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt các quan hệ pháp luật. Có nghĩa là hình thức áp dụng pháp luật luôn luôn thể hiện ý chí của Nhà nước, mang tính quyền lực nhà nước và các chủ thể được Nhà nước trao quyền để ban hành những quyết định cá biệt phải tuân thủ một cách triệt để những quy định của pháp luật về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, hình thức nhằm cá biệt hóa các quy phạm pháp luật vào những trường hợp cụ thể. Như vậy, thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch cũng được thể hiện thông qua bốn hình thức: tuân thủ pháp luật, thi hành pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch và các hình thức áp dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch có sự khác biệt so với các hình thức áp dụng pháp luật khác vì hình thức áp dụng pháp luật về số hóa sổ hộ tịch luôn có sự tham gia của Nhà nước thông qua các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về số hóa sổ hộ tịch. Tóm lại, thực hiện pháp luật về số hóa sổ hộ tịch là quá trình hoạt động có mục đích, thể hiện ý chí của Nhà nước, do cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia thu thập, phân loại, scan/ chụp và tạo lập các file dữ liệu hộ tịch dưới dạng file Excel từ các Sổ hộ tịch gốc để thực hiện cập nhật vào Hệ thống thông