Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu các quy định của pháp luật về tư vấn pháp luật cho người yếu thế; tìm hiểu trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có liên quan đến hoạt động này; phân tích đánh giá các báo cáo chuyên môn thực tế hằng năm của Sở tư pháp, của Ủy ban về tình hình tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý cho người yếu thế từ đó đề xuất các phương hướng, giải pháp hoan thiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và Luật hành chính: Tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ UY CHINH TƯ VẤN PHÁP LUẬT CHO NGƯỜI YẾU THẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LONG AN LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ UY CHINH TƯ VẤN PHÁP LUẬT CHO NGƯỜI YẾU THẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LONG AN LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM QUANG HUY THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – NĂM 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là đề tài của cá nhân và được sự cố vấn tận tình từ Thầy hướng dẫn, TS. Phạm Quang Huy; đề tài chưa từng công bố trong bất kỳnghiên cứu nào. Các số liệu và nội dung trình bày trong luận văn được tham khảo từ các báo cáo chuyên môn được Sở Tư pháp và UBND tỉnh Long An cung cấp; đảm bảo tính trung thực, hợp lệ và tuân thủ các quy định. Tp.HCM, ngày 28 tháng 10 năm 2023 Học viên Lê Uy Chinh
LỜI CẢM ƠN Trước tiên, Tôi chân thành cảm ơn BGĐ - Học viện Hành chính Quốc gia; em cảm ơn quý Thầy/Cô khoa Nhà nước và pháp luật đã tận tình giảng dạy, giúp em tiếp thu được nhiều kiến thức hay bổ ích trong quá trình học tập; cảm ơn cán bộ thủ thư của Học viện. Đặc biệt, em chân thành cảm ơn Thầy hướng dẫn, Ts. Phạm Quang Huy, đã tận tâm cố vấn để em hoàn thành luận văn. Em trân trọng biết ơn Thầy. Tôi rất biết ơn gia đình, bạn bè đồng môn đã có những chia sẻ, những động viên giúp bản thân có thêm động lực tinh thần tiếp tục hoàn thành luận văn. Xin gửi lời cảm ơn đến Anh Nguyễn Phú Huynh, chánh văn phòng Sở Tư pháp tỉnh Long An, đã tạo điều kiện giúp đỡ các số liệu của luận văn. Em đã rất nỗ lực để hoàn thành luận văn; tuy nhiên sẽ không tránh khỏi những sai sót do bản thân còn hạn chế kiến thức; em mong nhận được góp ý quý báu của Thầy/Cô, các nhà khoa học để bài luận văn được hoàn chỉnh hơn. Em xin gửi đến Ban giám đốc Học viện, quý Thầy/Cô, Thầy hướng dẫn, bạn bè người thân lời chúc nhiều sức khỏe và thành công. Xin chân thành cảm ơn! Tp.HCM, ngày 28 tháng 10 năm 2023 Học viên Lê Uy Chinh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn ............................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: ......................................................................... 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................... 7 6. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn ............................................................................... 8 7. Kết cấu của luận văn: .............................................................................................. 8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TƯ VẤN PHÁP LUẬT CHO NGƯỜI YẾU THẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LONG AN ................................... 9 1. 1. Khái niệm, đặc điểm, nguyên tắc, mục đích của tư vấn pháp luật cho người yếu thế................................................................................................................. 9 1.1.1 Khái niệm tư vấn pháp luật cho người yếu thế ............................................. 9 Khái niệm tư vấn pháp luật...................................................................................... 9 Khái niệm người yếu thế......................................................................................... 10 Khái niệm tư vấn pháp luật cho người yếu thế .................................................... 12 1.1.2 Đặc điểm tư vấn pháp luật cho người yếu thế ............................................. 13 1.1.3 Nguyên tắc tư vấn pháp luật cho người yếu thế .......................................... 15 1.1.4 Mục đích tư vấn pháp luật cho người yếu thế ............................................. 17 1.2. Cấu thành tư vấn pháp luật cho người yếu thế ................................................. 18 1.2.1 Chủ thể tư vấn pháp luật cho người yếu thế ............................................... 18 1.2.2 Nội dung tư vấn pháp luật cho người yếu thế .......................................... 23 1.2.3 Hình thức tư vấn pháp luật cho người yếu thế ........................................ 24 1.3. Trách nhiệm của nhà nước trong tư vấn pháp luật cho người yếu thế .......... 26 1.3.1 Trách nhiệm của các cơ quan nhà nước cấp trung ương ........................... 26 1.3.2 Trách nhiệm của các cơ quan nhà nước ở địa phương .............................. 28 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................................... 32 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TƯ VẤN PHÁP LUẬT CHO NGƯỜI YẾU THẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LONG AN.................................................................... 33
2.1. Thực trạng chủ thể tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An ........................................................................................................................ 33 2.2 Thực trạng nội dung tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An ........................................................................................................................ 38 2.3 Thực trạng hình thức tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An ........................................................................................................................ 46 2.4 Thực trạng trách nhiệm của Chính quyền địa phương ở Long An trong tư vấn pháp luật cho người yếu thế ................................................................................ 48 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................................... 52 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TƯ VẤN PHÁP LUẬT CHO NGƯỜI YẾU THẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LONG AN ......... 53 3.1 Phương hướng tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An 53 3.1.1. Kiến nghị với UBND tỉnh Long An ............................................................. 53 3.1.2. Kiến nghị với Sở Tư Pháp tỉnh Long An .................................................... 59 3.2 Giải pháp hoàn thiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế ................................ 61 3.2.1 Hoàn thiện pháp luật ........................................................................................ 61 3.2.2 Kiện toàn tổ chức bộ máy và cũng cố nguồn lực ............................................. 64 3.2.3 Nâng cao năng lực người thực hiện trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật ............................................................................................................................ 65 3.2.4 Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính về trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật .................................................................................................................. 67 3.2.5 Tăng cường công tác thông tin, truyền thông về trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật miễn phí cho người dân. ............................................................ 68 3.2.6 Đổi mới nội dung và phương thức thực hiện trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật .................................................................................................................... 74 3.2.7 Tăng cường kiểm tra, giám sát đối với trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật ............................................................................................................................. 75 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................................... 78 KẾT LUẬN .................................................................................................................... 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 1
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ ĐẦY ĐỦ 1 NYT Người yếu thế 2 TGPL Trợ giúp pháp lý 3 TVPL Tư vấn pháp luật 4 UBND Ủy ban nhân dân
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tư vấn pháp luật cho người yếu thế là một vấn đề xã hội mang tính cấp thiết; là mối quan tâm lớn của Đảng, các cơ quan quản lý Nhà nước, các tổ chức chính trị xã hội. Đảng và Nhà nước đã áp dụng nhiều chủ trương chính sách mới, xây dựng nhiều đề án và giải pháp trong hoạt động tư pháp nhằm giúp đỡ đối tượng người yếu thế. Nhiều năm qua, bên cạnh trợ giúp pháp lý thì tư vấn pháp luật cho người yếu thế ở nước ta đã và đang một góp một phần vai trò trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền đòi hỏi tính thượng tôn pháp luật; yêu cầu mọi công dân Việt Nam sống và làm việc theo Hiến pháp và Pháp luật. Tư vấn pháp luật cho người yếu thế không chỉ có vai trò đảm bảo đảm và bảo vệ quyền lợi cho người yếu thế nhằm giải quyết những vướng mắc về mặc pháp lý giúp cho họ có cuộc sóng ấm no mà còn đóng góp cho sự phát triển chung của xã hội; thể hiện trách nhiệm và sự quan tâm của Nhà nước đối với các đối tượng yếu thế trong việc tiếp cận công lý, góp phần đảm bảo quyền công dân, quyền con người được thực hiện; góp phần ổn định chính trị, an toàn trật tự xã hội. Nhiệm vụ này cần lực lượng có năng lực, trình độ pháp lý vững vàng ở mọi nơi. Tuy nhiên, việc thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về tư vấn pháp luật cho người yếu thế chưa rõ và chưa phù hợp ở từng địa phương. Trong đó, nhiều chính sách đã được xây dựng và ban hành nhưng chưa cụ thể, chưa khuyến khích và thu hút các tổ chức, cá nhân tham gia tư vấn pháp luật; đặc biệt là tư vấn pháp luật cho người yếu thế là hoạt động mang tính chất tự nguyện, đòi hỏi người thực hiện tư vấn pháp luật phải thật sự đam mê và yêu 1
thích công việc liên quan đến lĩnh vực tư pháp. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền trong việc triển khai thực hiện chưa kịp thời, thể hiện việc ban hành chương trình, kế hoạch thực hiện chưa đồng bộ… Để góp phần giải quyết vấn đề trên, tư vấn pháp luật cho đối tượng người yếu thế được xem là một giải pháp hiệu quả nhằm góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân, nâng cao trí thức người dân về vấn đề thực thi pháp luật, áp dụng pháp luật trong cuộc sống, mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật; không những thế còn mang lại nhiều lợi ích trong công cuộc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Chính vì còn nhiều vấn đề cần làm rõ cho phù hợp và đồng bộ thực tế tại từng địa phương, cụ thể là tại tỉnh Long An _ nơi tôi đang làm việc về lĩnh vực này, để làm tôn lên những ý nghĩa thực sự của tư vấn pháp luật cho người yếu thế mang lại; tôi đã chọn đề tài“ Tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An” để thực hiện Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Ở nước ta, tình hình nghiên cứu về các vấn đề tư vấn pháp luật cho người yếu thế không còn mới; nhiều nghiên cứu của các cơ quan, tổ chức và cá nhân đã công bố dưới nhiều hình thức như công trình khoa học, luận văn tốt nghiệp, bài viết chuyên sâu… - Phan Thị Lan Hương (2020), Bảo đảm quyền của nhóm yếu thế - khoảng trống pháp lý và khuyến nghị cho Việt Nam, Nxb.Chính trị quốc gia sự thật. Sách chuyên khảo phân tích quyền con người; tác giả nhấn mạnh những quyền này cần được bảo vệ và đảm bảo thực hiện không chỉ ở mỗi quốc gia mà còn là vấn đề toàn cầu. Sách phân tích bộ chỉ tiêu thống kê tiêu chí liên quan đến quyền của đối tượng người yếu thế gồm các chỉ tiêu phản 2
ánh, mục tiêu chung, mục tiêu cụ thể. Các tiêu chí này đều có đầy đủ bộ thông tin thống kê phục vụ các bộ, ban, ngành, các cơ quan, tổ chức xã hội, đánh giá được sự phát triển của kinh tế xã hội để không ai bị bỏ lại phía sau đặc biệt là những người nghèo, những người yếu thế (phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật…) Bảo vệ các quyền cơ bản của công dân, đặc biệt là đối với nhóm yếu thế - nhóm có nguy cơ cao bị xâm hại các quyền hoặc bị hạn chế khả năng thực hiện quyền do sống trong những điều kiện, hoàn cảnh khó khăn và trách nhiệm của quốc gia thành viên Liên hợp quốc. Nhóm yếu thế một mặt phải đối mặt với những khó khăn, thách thức trong cuộc sống hằng ngày, do hạn chế về khả năng tiếp cận các dịch vụ thiết yếu của xã hội, mặt khác có nguy cơ cao bị xâm hại các quyền và lợi ích. Tác giả cũng nói rằng việc nghiên cứu, đánh giá các chính sách pháp luật hiện hành liên quan đến nhóm yếu thế trên cơ sở so sánh với các quy định của các cấp quốc tế sẽ có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện cam kết của chính phủ Việt Nam. Nội dung cuốn sách chuyên khảo này nhằm mục đích phân tích chính sách pháp luật hiện hành có liên quan đến một số nhóm yếu thế đặc thù; từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách pháp luật Việt Nam trong giai đoạn tới. - Nhâm Thúy Lan (2023), “Bảo vệ nhóm yếu thế trong Bộ luật Hồng Đức và một vài giá trị tham khảo”, bài viết phân tíchkhá hay quá trình hoàn thiện pháp luật bảo vệ nhóm yếu thế ở Việt Nam. Những nội dung này là bài học kinh nghiệm, là cơ sở kế thừa được sử dụng để xây dựng pháp luật vềngười yếu thế. Ở góc độ chung, tác giả cho rằng các điều kiện sống, các nhu cầu cơ bản do đặc điểm về tuổi tác, giới tính, địa vị xã hội…sẽ xác định người yếu thếvà sẽ được nhà nước hỗ trợ họ.Ở góc độ các quan hệ pháp luật, người yếu thế là người có vị trí bất lợi hơn. Do đó, ngày nay, hệ thống pháp luật luôn 3
xây dựng hoàn thiện theo hướng công bằng và chú trọng đến nhóm người này, đảm bảo sự bình đẳng. Bộ luật, do nhà Lê ban hành, thể hiện sự vượt bậc trong lập pháp, bối cảnh xã hội phong kiến; việc xác định và bảo vệ nhóm NYT đề ra những quy định, điều khoản ưu tiên đối với nhóm đối tượng dễ bị xâm hại (người nghèo, phụ nữ mang thai, người già, trẻ em….) trong thiết lập quan hệ pháp luật với nhóm chủ thể khác(quan lại, quyền thế …). - Bài viết“Một số vấn đề đặt ra trong chính sách pháp luật hỗ trợ cho người nghèo, nhóm người yếu thế”,đăng trên Tạp chí đảng cộng sản https://dangcongsan.vn/thong-tin-kinh-te/mot-so-van-de-dat-ra-trong-chinh- sach-phap-luat-ho-tro-phap-ly-cho-nguoi-ngheo-nhom-nguoi-yeu-the- 628801.html ngày 06/01/2023 thì phân tích về tình hình tư vấn pháp luật trong hoạt động trợ giúp pháp lý; đó là những bất cập chồng chéo trong quy định pháp luật làm ảnh hưởng đến quyền lợi cho người yếu thế; trình tự thủ tục tham gia trợ giúp pháp lý đã được quy định nhưng thực tế vẫn còn chậm và phức tạp do luật sư phải cung cấp nhiều loại hồ sơ, giấy tờ…điều này vô tình cản trở luật sư tham gia công tác này. Một bất cập nữa là vấn đề nhóm người yếu thế không biết đến quyền được trợ giúp pháp lý của mình; khi có kiện tụng thì những người này mới biết mình được tư vấn pháp luật miễn phí trong các lĩnh vực pháp luật khác như hôn nhân và gia đình, các vụ việc dân sự …Bên cạnh việc đưa nhiều khó khăn bất cập, bài viết cũng nêu những điểm tích cực trong công tác này bằng việc nhà nước ban hành các văn bản pháp luật kịp thời; bãi bỏ hoặc điều chỉnh các văn bản không còn phù hợp điều chỉnh kịp thời( ví dụ như Luật TGPL mới( 2017) thay cho luật cũ (2006); Nghị định 77/2008/NĐ-CP ngày 16/7/2008 được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 05/2012/NĐ-CP ngày 02/02/2012 của Chính phủ…); khuyến khích phát triển các Trung tâm tư vấn pháp luật. 4
- Trần Nguyên Tú (2020), “Một số vấn đề tư vấn pháp luật trong trợ giúp pháp lý”đăng trên tạp chí trợ giúp pháp lý https://tgpl.moj.gow.vn ngày 04/3/2020 nói về tư vấn pháp luật trong trợ giúp pháp lý. Tác giả phân tích hoạt động trợ giúp pháp lý là hoạt động nghề nghiệp mang tính pháp lý cao; hoạt động trợ giúp pháp lý chủ yếu do người thực hiện trợ giúp pháp lý thực hiện thông qua các hình thức tư vấn pháp luật… Bài viết đề cập tư vấn pháp luật trong hoạt động trợ giúp pháp lý; đây là hình thức góp ý kiến về một lĩnh vực chuyên môn nhất định mà người tư vấn pháp luật phân tích và khuyên bảo người được tư vấn. Tuy các nghiên cứu đã tiếp cận và đưa ra nhiều lý luận pháp lý ở nhiều khía cạnh nhưng chưa đề cập cụ thể tư vấn pháp luật cho người yếu thế; tư vấn pháp luật chỉ là một trong ba hình thức trợ giúp pháp lý được quy định tại khoản 2 Điều 27 Luật Trợ giúp pháp lý 2017 và tư vấn pháp luật được quy định tại khoản 1 Điều 32 của Luật này. Vì thế luận văn tốt nghiệp của em sẽ tập trung nghiên cứu các quy định pháp luật về TVPL cho người yếu thế. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Nghiên cứu các quy định của pháp luật về tư vấn pháp luật cho người yếu thế; tìm hiểu trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có liên quan đến hoạt động này; phân tích đánh giá các báo cáo chuyên môn thực tế hằng năm của Sở tư pháp, của Ủy ban về tình hình tư vấn pháp luật và trợ giúp pháp lý cho người yếu thế từ đó đề xuất các phương hướng, giải pháp hoan thiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An Nhiệm vụ: 5
Luận văn thực hiện nghiên cứu, phân tích và đánh giá các vấn đề sau để hoàn thành mục đích nêu trên: - Nghiên cứu các khái niệm, đặc điểm pháp lý, các yếu tố tác động đến việc thực hiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế theo pháp luật. - Phân tích, đánh giá thực trạng tình hình thực hiện TVPL cho người yếu thế tại Long An, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và đâu là nguyên nhân trong việc thực hiện pháp luật về tư vấn pháp luật cho người yếu thế. - Trên cở sở các phân tích đó sẽ đề xuất các phương hướng, giải pháp thực hiện tốt nhất tư vấn pháp luật cho người yếu thế. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Là các quy định pháp luật về tư vấn pháp luật cho người yếu thế; tham khảo các báo cáo chuyên môn về thực hiện tư vấn pháp luật của các cơ quan nhà nước quản lý trong lĩnh vực tư vấn pháp luật cho người yếu thế ở tỉnh Long An. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi về không gian: luận văn phân tích thực trạng thực hiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An. - Phạm vi về thời gian: Phân tích đánh giá thực trạng thực hiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế giai đoạn 2018 - 2023 - Về nội dung đề tài: phân tích các vấn đề lý luận và thực trạng tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An, từ đó đề xuất phương hướng giải pháp để hoàn thiện pháp luật và thực hiện pháp luật về tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An. 6
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận: Luận văn dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, học thuyết Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và các chính sách pháp luật của Nhà nước. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Để giải quyết các vấn đề được đặt ra, đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học sau: Phương pháp khảo sát tài liệu thứ cấp: sử dụng phương pháp này để nghiên cứu hệ thống các văn bản pháp luật về tư vấn pháp luật cho người yếu thế, nghiên cứu các báo cáo của các cơ quan có thẩm quyến và các công trình khoa học, đề tài, bài báo khoa học có liên quan đã công bố; từ đó học viên thực hiện việc đối chiếu, tham khảo số liệu phục vụ cho việc giải quyết các vấn đề mà đề tài đặt ra. Phương pháp phân tích: được sử dụng để đánh giá một cách cụ thể việc tư vấn pháp luật cho người yếu thế được thực hiện như thế nào. Phương pháp này được sử dụng để phân tích cơ sở lý luận và quy định pháp luật liên quan đến tư vấn pháp luật cho người yếu thế, phân tích làm rõ thực trạng tồn tại những ưu điểm hạn chế Luận văn còn sử dụng phương pháp tổng hợp các tài liệu báo cáo của các tổ chức đã báo cáo Sở và báo cáo UBND tỉnh để đánh giá thực trạng thực hiện TVPL cho người yếu thế; từ đó đề xuất phương hướng giải pháp hoàn thiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An. 7
6. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa khoa học: Luận văn là công trình nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận về thực hiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế; làm nguồn tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính - Ý nghĩa thực tiễn: Từ những phân tích, đánh giá toàn diện thực trạng thực hiện pháp luật trong tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An; từ đó chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân trong tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn. Đồng thời, đề xuất những phương hướng giải pháp có giá trị tham khảo với các cơ quan chức năng liên quan trong việc hoàn thiện các quy định pháp luật để thực hiện hiệu quả tư vấn pháp luật cho người yếu thế trong thời gian tới. 7. Kết cấu của luận văn: Kết cấu luận văn gồm 4 phần: mở đầu, nội dung, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo; riêng phần nội dung chia thành 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An. - Chương 2: Thực trạng tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An. - Chương 3: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện tư vấn pháp luật cho người yếu thế trên địa bàn tỉnh Long An. 8
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TƯ VẤN PHÁP LUẬT CHO NGƯỜI YẾU THẾ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LONG AN 1. 1. Khái niệm, đặc điểm, nguyên tắc, mục đích của tư vấn pháp luật cho người yếu thế 1.1.1 Khái niệm tư vấn pháp luật cho người yếu thế Khái niệm tư vấn pháp luật Tư vấn là việc người tư vấn tiếp thu nhận những thông tin khách quan, vận dụng trình độ chuyên môn hiểu biết để trình bày ý kiến của mình về một lĩnh vực chuyên môn nhất định mà người “tư vấn” là người chủ động, tích cực và được gọi là tư vấn viên hoặc trợ giúp viên; còn người được tư vấn thì thụ động nghe theo sự phân tích và lời khuyên của người tư vấn, được gọi là người được tư vấn. Chưa có một khái niệm thống nhất cụ thể về TVPL; tuy nhiên từ lý luận và thực tiễn, TVPL được hiểu là việc hướng dẫn, giải đáp, hay chuyển tải một kiến thức pháp luật nhằm hướng dẫn đối tượng đã yêu cầu thực hiện đúng pháp luật để giải quyết vấn đề đang gặp phải; cách hiểu này giống quy định tại khoản 1 Điều 28 Luật luật sư 2012 Tư vấn pháp luật là việc giải đáp pháp luật, hướng dẫn ứng xử đúng pháp luật, cung cấp dịch vụ pháp lý nhằm giúp công dân, tổ chức trong nước và quốc tế thực hiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Tư vấn pháp luật là một trong các hình thức trợ giúp pháp lý. TVPL là một nghề được nhà nước tổ chức thực hiện và giám sát bởi các cơ quan chức năng; người hành nghề tư vấn phải đáp ứng các điều kiện mà nhà nước quy định, tham gia các khóa đào tạo nghiệp vụ….TVPL còn là việc sử dụng trình độ hiểu biết pháp luật sâu rộng đưa ra những ý kiến về một vấn đề cụ thể nào đó có liên quan đến pháp luật; những ý kiến này mang tính tham khảo nhưng người yêu cầu nên thực hiện để giải quyết vấn đề của mình vì đó 9
là những kiến thức được đúc kết từ hành nghề luật. Người TVPL phải thỏa điều kiện khoản 1 Điều 17 Luật TGPL 2017 hoặc Nghị định số 77/2008/NĐ- CP. Đối tượng của tư vấn pháp luật thường rất đa dạng, thuộc nhiều tầng lớp khác nhau trong xã hội; tuy nhiên luận văn này chỉ đề cập đến đối tượng là người yếu thế; người được hưởng các chính sách pháp luật do nhà nước quy định buộc các tổ chức chính trị- xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp phải bảo vệ họ chiếm phần đông người dân trong xã hội, là đối tượng thuộc chính sách được tư vấn pháp luật miễn phí do nhà nước quy định(ví dụ như: người lao động, phụ nữ, người nghèo, cựu chiến binh…) Khái niệm người yếu thế Người yếu thế là cách hiểu chỉ những chủ thể có những trường hợp khó khăn, thiệt thòi về thể chất, tinh thần, điều kiện kinh tế…. Việc xác định và bảo vệ nhóm người yếu thế đã tồn tại khá lâu từ thời phong kiến trong Bộ luật Hồng Đức. Ở nhiều góc độ khác nhau, người dễ bị tổn thương và không có khả năng thiết lập sự bình đẳng thì được xem là yếu thế. Ở góc độ chung, những người không có khả năng tiếp cận các điều kiện sống, các nhu cầu cơ bản do đặc điểm về tuổi tác, giới tính, địa vị xã hội… có thể được xem là người yếu thế; còn ở góc độ các quan hệ pháp luật cụ thể, trong bất cứ quan hệ nào, các nhà khoa học nhà nghiên cứu thì cho rằng người yếu thế được xem là bên chủ thể thường ở vị trí bất lợi hơn.[20] Trong xã hội ngày nay, khái niệm "Người yếu thế” được hiểu là trường hợp những cá nhân hoặc nhóm người bị hạn chế thực hiện quyền lợi của mình ở một lĩnh vực nào đó của xã hội; ví dụ như trong lĩnh lực kinh tế, giáo dục, an sinh xã hội… các đối tượng này rơi vào tình trạng bất lợi trong việc tham gia vào các quyền và lợi ích cơ bản của mình trong cuộc sống. Điều này có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố như thuộc tính cá nhân, tình trạng xã hội và môi 10
trường sống. Những người yếu thế thường gặp phải sự hạn chế trong việc tiếp cận dịch vụ cơ bản như giáo dục, chăm sóc y tế và pháp lý. Bộ Luật Dân sự (2015) khẳng định rằng một quan hệ dân sự phải được thiết lập trên cơ sở bình đẳng, thỏa thuận và tự do ý chí giữa các bên; vì vậy trong một quan hệ dân sự mà một bên phải thông qua người khác để thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình, quy định tại Điều 22 Điều 24 Bộ luật Dân sự 2015 thì được ghi nhận là người yếu thế (VD: người bị mất hoặc hạn chế về năng lực hành vi dân sự, người khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi…). Nhóm đối tượng tương đương bao gồm những cá nhân hoặc tập thể có các đặc điểm tương tự về yếu thế hoặc trạng thái xã hội. Chẳng hạn, nhóm đối tượng tương đương có thể là người cao tuổi, người tàn tật, phụ nữ độc thân, trẻ em mồ côi, người nghèo đang sinh sống trong điều kiện kinh tế khó khăn, người lao động và người nhập cư. Các nhóm này thường chia sẻ những thách thức và vấn đề tương tự trong cuộc sống hàng ngày và cần sự hỗ trợ đặc biệt từ cộng đồng và chính phủ để bảo vệ quyền lợi và tạo điều kiện tốt hơn cho họ. Việc hiểu rõ về người yếu thế và nhóm đối tượng tương đương là cực kỳ quan trọng trong việc xác định cách thực hiện tư vấn pháp luật hiệu quả cho họ, từ đó đảm bảo rằng họ cũng có quyền được tham gia đầy đủ vào xã hội và hưởng các quyền lợi cơ bản một cách bình đẳng. Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý mới (2017) mở rộng thêm nhóm người được trợ giúp pháp lý; nó như chiếc phao cứu sinh giúp cho những người nghèo, trẻ em, người khuyết tật, người già neo đơn, người dân tộc thiểu số,... khi vướng vào vấn đề pháp lý như việc thưa kiện đòi quyền lợi nhưng khó khăn về tài chính hoặc không có điều kiện thuê luật sư bảo vệ quyền lợi của 11
mình thì được trợ giúp pháp lý và tư vấn pháp luật miễn phí theo tinh thần nhân đạo và nhân văn của nhà nước nói chung khi xây dựng hệ thống pháp luật. Luật TGPL(2017) quy định những nhóm người được TGPL; tuy nhiên không phải người nào được TGPL đều là người yếu thế( ví dụ như cựu chiến binh chẳng hạn, đâu phải cựu chiến binh nào cũng tồn tại những đặc điểm của đối tượng được TGPL). Vì thế trong thực tế rất khó để phân biệt rõ đâu là người yếu thế trong nhóm người được TGPL thuộc các đối tượng được hưởng chính sách pháp luật nhưng trong phạm vi của luận văn này chúng ta tạm hiểu nhóm người này là người yếu thế, vì được hưởng những đặc quyền chính sách pháp luật mà Nhà nước giành cho họ. Khái niệm tư vấn pháp luật cho người yếu thế Tư vấn pháp luật cho người yếu thế là những hoạt động mà người thực hiện tư vấn áp dụng những hiểu biết kiến thức pháp luật, những chính sách do nhà nước quy định cho đối tượng này nhằm giúp họ có thể ứng xử phù hợp với pháp luật để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho họ. Tư vấn pháp luật là một trong ba hình thức của hoạt động TGPL được quy định tại khoản 2 Điều 27 Luật Trợ giúp pháp lý 2017. Theo quy định tại Điều 32 Luật trợ giúp pháp lý 2017 thì tư vấn pháp luật cho người yếu thế được định nghĩa: “Tư vấn pháp luật là người thực hiện trợ giúp pháp lý tư vấn pháp luật cho người được trợ giúp pháp lý bằng việc hướng dẫn, đưa ra ý kiến, giúp soạn thảo văn bản liên quan đến tranh chấp, khiếu nại, vướng mắc pháp luật; hướng dẫn giúp các bên hòa giải, thương lượng, thống nhất hướng giải quyết vụ việc”. TVPL cho người yếu thế là hoạt động thường xuyên được nhà nước quy định bắt buộc đối với các tổ chức chính trị- xã hội hoặc các Hội, Đoàn… nhằm góp phần giúp nhà nước trong việc thực hiện quyền con người, quyền 12
công dân; bảo đảm mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Các đối tượng chính sách, người nghèo, người yếu thế sẽ được bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của họ giảm thiệt hại về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự…Tư vấn pháp luật cho người yếu thế là hoạt động nghề nghiệp mang tính pháp lý cao giúp nâng cao dân trí, hiểu biết pháp luật và chấp hành đúng pháp luật. Tư vấn pháp luật cho NYT được xem là việc đóng góp ý kiến, giải đáp những vấn đề pháp luật được NYT hỏi đến; là sự khuyên bảo cho người yêu cầu trước khi đưa ra quyết định cho một vấn đề pháp luật nào đó; tổ chức pháp luật hay người có trình độ chuyên môn cao, hiểu biết pháp luật sâu rộng đưa ra những ý kiến của mình về một vấn đề pháp luật liên quan. Ý kiến tư vấn mà NYT nên thực hiện theo bởi đó là những đúc kết kiến thức về quy định của pháp luật. Tư vấn pháp luật cho người yếu thế nhằm hướng dẫn họ ứng xử đúng pháp luật. Như vậy, tư vấn pháp luật cho người yếu thế được hiểu nôm na là những hoạt động pháp luật nhằm giúp những đối tượng thuộc chính sách tư vấn miễn phí có thể ứng xử phù hợp với pháp luật để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của mình. 1.1.2 Đặc điểm tư vấn pháp luật cho người yếu thế Tư vấn pháp luật cho người yếu thế bảo vệ các quyền cơ bản của công dân, đặc biệt là đối với nhóm yếu thế - nhóm có nguy cơ cao bị xâm hại các quyền hoặc bị hạn chế khả năng thực hiện quyền do sống trong những điều kiện, hoàn cảnh khó khăn là trách nhiệm của các quốc gia thành viên Liên hợp quốc. Nhóm yếu thế một mặt phải đối mặt với những khó khăn, thách thức trong cuộc sống hằng ngày, do hạn chế về khả năng tiếp cận các dịch vụ thiết yếu của xã hội, mặt khác có nguy cơ cao bị xâm hại các quyền và lợi ích. 13