Luận văn Thạc sĩ Luật Hình sự và Tố tụng hình sự: Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:91

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được cấu trúc gồm 3 chương: Chương 1 - Lý luận chung về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; Chương 2 - Quy định của pháp luật hiện hành về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng tại huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định; Chương 3 - Một số yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật hiện hành về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hình sự và Tố tụng hình sự: Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI MAI THANH QUANG THỜI HẠN TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ, XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN PHÙ MỸ, TỈNH BÌNH ĐỊNH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – năm 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI MAI THANH QUANG THỜI HẠN TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ, XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN PHÙ MỸ, TỈNH BÌNH ĐỊNH Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS PHẠM MẠNH HÙNG HÀ NỘI – năm 2020
LỜI CAM ĐOAN Học viên xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng bản thân. Các số liệu, trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Mai Thanh Quang
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỜI HẠN TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ, XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ .................................. 9 1.1. Khái niệm, đặc điểm của thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ................................................................................................................ 9 1.2. Khái quát lịch sử các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ....................................................... 13 CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ HIỆN HÀNH VỀ THỜI HẠN TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ, XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI HUYỆN PHÙ MỸ, TỈNH BÌNH ĐỊNH ...................................................................................... 20 2.1. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ..................................................................... 20 2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định ...................................................................................................................... 31 2.3. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định ............................................................. 40 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ THỜI HẠN TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ, XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÙ MỸ, TỈNH BÌNH ĐỊNH........................... 52 3.1. Các yêu cầu đối với nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật hiện hành về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ................... 52
3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật hiện hành về thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định thời gian tới .......................................................... 58 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình sự BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT: Cơ quan điều tra CSĐT: Cảnh sát điều tra ĐTV: Điều tra viên KSV: Kiểm sát viên PCTP: Phòng, chống tội phạm TAND: Tòa án nhân dân THTT: Tiến hành tố tụng TNHS: Trách nhiệm hình sự TTHS: Tố tụng hình sự VAHS: Vụ án hình sự VKS: Viện kiểm sát VKSND: Viện kiểm sát nhân dân XHCN: Xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài TTHS là quá trình tiến hành giải quyết VAHS theo quy định của pháp luật TTHS bao gồm toàn bộ hoạt động của cơ quan THTT; người THTT; người tham gia tố tụng, của cá nhân, cơ quan và tổ chức khác góp phần vào việc giải quyết vụ án theo quy định của luật TTHS. Nói cách khác, TTHS là trình tự và thủ tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử VAHS và thi hành bản án, quyết định của toà án do pháp luật TTHS quy định [35, tr.5]. Quá trình giải quyết VAHS bao gồm các giai đoạn nhất định do luật định. Ở mỗi giai đoạn do cơ quan và người THTT khác nhau đảm nhiệm. Những mối quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình tố tụng giữa các cơ quan và người THTT với người tham gia tố tụng được pháp luật TTHS điều chỉnh, trong đó quy định các quyền và nghĩa vụ của cơ quan, người THTT cũng như của người tham gia tố tụng. Thủ tục TTHS được pháp luật quy định đảm bảo cho việc điều tra, truy tố, xét xử được khách quan, toàn diện, chính xác và công bằng; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người có liên quan. Trong các thủ tục TTHS thì thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS là một nội dung quan trọng của pháp luật TTHS, có ý nghĩa bảo đảm quyền con người, quyền công dân, đấu tranh PCTP và vi phạm pháp luật. Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS là nội dung quan trọng của pháp luật TTHS, đồng thời là bộ phận cấu thành của thủ tục TTHS hiện diện trong tất cả các mô hình TTHS trên thế giới, xuyên suốt quá trình lịch sử [6, tr.3]. Việc quy định thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS hợp lý, khoa học là cơ sở quan trọng để bảo đảm tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia quan hệ này, đồng thời tăng cường trách nhiệm của các cơ quan THTT, người THTT trong việc phát hiện và xử lý tội phạm 1
nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của hoạt động TTHS. BLTTHS năm 2015 được ban hành đã có những sửa đổi, bổ sung các quy định về thời hạn tố tụng trong các giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử. Bên cạnh phát triển kinh tế - xã hội, tại địa bàn huyện Phù Mỹ thời gian qua tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội cơ bản được giữ vững, tuy nhiên tình hình tội phạm trên địa bàn vẫn có những diễn biến khá phức tạp, có chiều hướng gia tăng với nhiều hình thức khác nhau, thủ đoạn hoạt động ngày càng tinh vi, xảo quyệt. Trong khi đó, công tác xử lý các VAHS, các đối tượng gây án còn nhiều bất cập, gặp nhiều khó khăn trong quá trình áp dụng các quy định pháp luật TTHS, nhất là vấn đề áp dụng quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS còn nhiều hạn chế, bất cập. Thực tiễn cho thấy hoạt động điều tra, truy tố, xét xử hiện nay vẫn theo nếp cũ, còn chậm chạp, kéo dài, tình trạng vi phạm thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm còn xảy ra, số lượng vụ án áp dụng thủ tục rút gọn chiếm tỷ lệ nhỏ [37, tr.11]. Vì vậy, nghiên cứu hoàn thiện lý luận, nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS trong TTHS tại huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định là một đòi hỏi hết sức cấp bách đảm bảo cho việc thực hiện thắng lợi nhiệm vụ đấu tranh PCTP đảm bảo sự ổn định về TTATXH, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn trên, xét thấy cần phải nghiên cứu sâu hơn, đầy đủ hơn về nội dung này, đó cũng là lý do tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định" làm luận văn tốt nghiệp Cao học Luật. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong thời gian qua ở nước ta đã có một số công trình khoa học, như: giáo trình, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, bài báo khoa học nghiên cứu, đề 2
cập đến thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS theo pháp luật TTHS Việt Nam, cụ thể như: - “Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam” của Học viện Cảnh sát nhân dân, Nxb.CAND, Hà Nội, 2005; - “Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam” của Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, 2016; - “Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam” của Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb. CAND, 2008; - “Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng hình sự” do GS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên), Nxb. CAND, 2007; - “Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015” do TS. Trần Văn Biên - TS. Đinh Thế Hưng (đồng chủ biên), Nxb. Thế giới, 2017; - “Bình luận Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (xuất bản lần thứ hai” của Trung tướng GS. TS. Nguyễn Ngọc Anh, Luật sư. TS. Phan Trung Hoài, Nxb. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, 2018; - “Bình luận Khoa học Bộ luật tố tụng hình sự 2015” của TS. Phạm Mạnh Hùng, Nxb. Lao động, năm 2018; - Sách “Chỉ dẫn tra cứu áp dụng Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015” của TS. Chu Thành Quang (Chủ biên), Nxb. Thông tin và Truyền thông, năm 2018; - Luận án Tiến sĩ “Thời hạn tố tụng trong pháp luật tố tụng hình sự và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam” của Hoàng Anh Tuyên, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014; - Luận văn Thạc sĩ “Thời hạn tố tụng trước xét xử trong luật tố tụng hình sự Việt Nam” của Phan Thị Thu Thủy, Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội, 2014; - Luận văn Thạc sĩ "Thời hạn trong pháp luật tố tụng hình sự Việt 3
Nam" của Đặng Thị Thu Hương, Viện Nhà nước và Pháp luật, 2005; - Bài viết “Việc áp dụng quy định về thời hạn phục hồi điều tra” của Phan Hồng Thủy, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 11/2005; - Bài viết “Chế định thời hạn điều tra trong tố tụng hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, của ThS. Huỳnh Quốc Hùng, Tạp chí Kiểm sát số 21/2006; - Bài viết “Một số bất cập trong quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về thời hạn điều tra và tạm giam để điều tra” của PGS. TS Hoàng Thị Minh Sơn, Tạp chí Luật học số 11/2010; - Bài viết “Một số vấn đề lý luận về thời hạn tố tụng hình sự” của PGS.TS Nguyễn Ngọc Chí, Tạp chí Luật học số 1/2016. Những công trình khoa học nêu trên đã đề cập đến thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS theo pháp luật TTHS Việt Nam. Các công trình này đã nghiên cứu cơ sở lý luận về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS, đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS. Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu khoa học nào nghiên cứu về thực tiễn áp dụng thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS tại địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. Vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề như đã nói ở trên là đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu làm sáng tỏ cơ sở lý luận về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS. - Phân tích, đánh giá thực trạng áp dụng các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS hiện nay trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. Trên cơ sở đó tìm ra những hạn chế, những vi phạm của việc 4
áp dụng các quy định này trong thực tiễn. - Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, trong quá trình nghiên cứu chúng tôi sẽ thực hiện các nhiệm vụ sau đây: - Hệ thống hóa và thống nhất nhận thức một số vấn đề lý luận và pháp lý cơ bản về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS theo pháp luật TTHS Việt Nam. - Khảo sát thu thập thông tin, số liệu thực tế nhằm phân tích tình hình; đánh giá thực trạng quy định và thực tiễn áp dụng các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. - Nêu lên những yêu cầu của cải cách tư pháp và yêu cầu hoàn thiện pháp luật, từ đó đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS trong thời gian tới trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Nghiên cứu về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS theo pháp luật TTHS Việt Nam. - Các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS theo pháp luật TTHS Việt Nam quy định tại BLTTHS năm 2015 và thực tiễn áp dụng của CQĐT, VKS, Tòa án về các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 5
- Phạm vi nghiên cứu: nghiên cứu thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS được quy định trong BLTTHS năm 2015. - Phạm vi không gian nghiên cứu: địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. - Phạm vi về thời gian nghiên cứu: nghiên cứu pháp luật hiện hành và các số liệu điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định trong phạm vi 05 năm gần đây (từ năm 2015 đến hết năm 2019). 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lê nin về nhà nước và pháp luật nói chung, nhà nước và pháp luật XHCN nói riêng; tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; các quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về công tác đấu tranh PCTP, cải cách tư pháp, nhà nước pháp quyền và vấn đề quyền con người. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: - Phương pháp thống kê: được tác giả sử dụng để thống kê các số liệu thực tế thu thập tại địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định nhằm minh họa, làm rõ thực trạng của tình hình áp dụng các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS từ thực tiễn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định từ năm 2015 đến năm 2019 trong chương 2 của luận văn. - Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp: được sử dụng xuyên suốt trong luận văn nhằm làm rõ các vấn đề lý luận, pháp lý, so sánh, phân tích các tài liệu, số liệu, phát hiện, luận giải về các nội dung có liên quan đến đề tài 6
luận văn; tổng hợp các tài liệu, số liệu phản ánh thực tiễn áp dụng về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS để rút ra kết luận. - Phương pháp nghiên cứu hồ sơ vụ án điển hình (được sử dụng chủ yếu tại chương 2): Để có cơ sở cho việc đưa ra những nhận xét, đánh giá trong luận văn, tác giả đã nghiên cứu, tìm hiểu hồ sơ một số vụ án trong đó có áp dụng các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS tại địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định từ năm 2015 đến năm 2019. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần hoàn thiện lý luận khoa học về thời hạn trong TTHS nói chung, thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được nghiên cứu, sử dụng trong thực tiễn chỉ đạo và tiến hành hoạt động áp dụng các quy định của pháp luật hình sự và TTHS để ngăn chặn, đấu tranh PCTP trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. Luận văn là công trình khoa học khảo sát một cách toàn diện về thực tiễn áp dụng thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS theo pháp luật TTHS Việt Nam từ thực tiễn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định từ năm 2015 đến năm 2019. Làm rõ những kết quả đạt được, các hạn chế, nguyên nhân những hạn chế, từ đó đề xuất các kiến nghị góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả hoạt động áp dụng các quy định về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS trong đấu tranh PCTP ở địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định thời gian tới. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục 7
phần nội dung của luận văn được cấu trúc gồm 3 chương. Chương 1: Lý luận chung về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Chương 2: Quy định của pháp luật hiện hành về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng tại huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định Chương 3: Một số yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của pháp luật hiện hành về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trên địa bàn huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định 8
CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỜI HẠN TRONG ĐIỀU TRA, TRUY TỐ, XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Khái niệm, đặc điểm của thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Theo Đại từ điển Tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ học biên soạn năm 2010: "Thời hạn là khoảng thời gian có giới hạn nhất định để làm việc gì đó" [38, tr.1121]. Theo Từ điển Luật học của Viện nghiên cứu pháp lý - Bộ Tư pháp thì “Thời hạn là khoảng thời gian được xác định từ thời điểm này đến thời điểm khác" [39, tr.718] và “Thời hạn tố tụng là thời gian được pháp luật quy định để tiến hành các hành vi tố tụng" [39, tr.720]. Điều 144 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “1. Thời hạn là một khoảng thời gian được xác định từ thời điểm này đến thời điểm khác. 2. Thời hạn có thể được xác định bằng phút, giờ, ngày, tuần, tháng, năm hoặc bằng một sự kiện có thể sẽ xảy ra.” [27, tr. 54]. Điều 182 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định: “1. Thời hạn tố tụng là một khoảng thời gian được xác định từ thời điểm này đến thời điểm khác để người THTT người tham gia tố tụng hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan thực hiện hành vi tố tụng do Bộ luật này quy định. 2. Thời hạn tố tụng có thể được xác định bằng giờ, ngày, tuần, tháng, năm hoặc bằng một sự kiện có thể sẽ xảy ra.” [28, tr.171]. Nhìn chung, nếu áp dụng các khái niệm này cho thời hạn TTHS thì chưa đầy đủ, trọn vẹn, thời hạn TTHS phải do pháp luật TTHS quy định. Thời hạn là vấn đề có ý nghĩa quan trọng trong TTHS, bởi thời hạn chính là giới hạn, thời gian dành cho các chủ thể của TTHS thực hiện các quyền và nghĩa 9
vụ pháp lý của mình. BLTTHS năm 2015 không đưa ra một định nghĩa riêng về thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS, tuy nhiên theo tinh thần Điều 134 BLTTHS năm 2015 có thể hiểu khái niệm thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS là khoảng thời gian được xác định từ thời điểm này đến thời điểm khác do BLTTHS quy định cho từng hoạt động điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS và hành vi tố tụng trong mỗi giai đoạn cụ thể [36, tr.34]. Từ những phân tích trên, có thể thấy, thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS chỉ do pháp luật TTHS quy định. Thực tiễn cho thấy có nhiều loại thời hạn khác nhau và việc quy định các thời hạn cũng không giống nhau. Thời hạn TTHS không chỉ đơn thuần là giới hạn thời gian mà còn được xác định với tư cách là một sự kiện pháp lý đặc biệt làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong những trường hợp luật định. Trong giới hạn thời gian hoặc tại thời điểm khi thời hạn này kết thúc thì làm phát sinh hậu quả pháp lý. Xét về tính chất, thời hạn TTHS vừa mang tính khách quan của thời gian, vừa mang tính chủ quan của chủ thể trong việc đặt ra thời gian để tiến hành các hoạt động, hành vi tố tụng nhằm đạt được mục tiêu, yêu cầu cụ thể. Chúng tôi cho rằng nội hàm khái niệm thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS gồm: - Thứ nhất, thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS do pháp luật TTHS quy định; - Thứ hai, thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS là khoảng thời gian được xác định; - Thứ ba, trong khoảng thời gian đã xác định đó để tiến hành các hoạt động tố tụng, hành vi tố tụng, cụ thể là hoạt động điều tra, truy tố và hoạt động xét xử sơ thẩm VAHS. 10
Trên cơ sở những phân tích như trên, chúng tôi đưa ra khái niệm: “Thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là khoảng thời gian do pháp luật tố tụng hình sự quy định, trong đó các chủ thể tố tụng hình sự thực hiện các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, hành vi tố tụng khác nhằm đạt được mục đích, nhiệm vụ cụ thể của hoạt động điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự”. 1.1.2. Đặc điểm của thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Một là, thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS được quy định trong BLTTHS Thời hạn trong TTHS được nêu rõ trong BLTTHS, yêu cầu các cơ quan và người có thẩm quyền THTT áp dụng một cách nghiêm chỉnh. Hai là, mỗi thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự đều gắn liền với việc giải quyết các nhiệm vụ điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Trong mỗi thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm khác nhau đặt ra cho các chủ thể mục tiêu, trình tự, thủ tục, nội dung nhiệm vụ và yêu cầu cụ thể cần giải quyết trong thời hạn đó [36, tr.38]. Ba là, các thời hạn trong điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS nằm trong một chỉnh thể thống nhất, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau Mỗi thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm được xác định bằng thời điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm và đều là một phần độc lập tương đối trong tiến trình TTHS. Tuy nhiên, các thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm nằm trong một chỉnh thể thống nhất của thời hạn giải quyết VAHS, được bắt đầu từ khi khởi tố vụ án đến khi ra bản án, quyết định hình sự sơ thẩm. Các thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS có liên quan hết sức chặt chẽ và tác động qua lại lẫn nhau tạo thành sự 11
đồng bộ, thống nhất trong toàn bộ quá trình giải quyết VAHS cũng như ở từng giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử. Bốn là, mỗi loại thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS được áp dụng đối với những chủ thể xác định, buộc những chủ thể này phải thực hiện các hoạt động, hành vi, quyết định tố tụng trong thời hạn luật định Quá trình giải quyết VAHS nói chung, quá trình điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS nói riêng phải do nhiều cơ quan, nhiều người THTT thực hiện với sự tham gia của những người tham gia tố tụng khác nhau. Quá trình điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS phải trải qua các bước với các thời hạn TTHS tương ứng được áp dụng đối với chủ thể đặc trưng, tương ứng trong giai đoạn đó. Ví dụ: chẳng hạn, trong giai đoạn điều tra VAHS được áp dụng đối với chủ thể đặc trưng là CQĐT, theo đó, CQĐT trong phạm vi trách nhiệm của mình phải tiến hành các biện pháp, hoạt động điều tra nhằm chứng minh VAHS [18, tr.45]. Năm là, mỗi thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS được kết thúc bằng hành vi, quyết định TTHS khác nhau Thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS được tính theo quy định của BLTTHS nên chỉ có thể xác định thời điểm kết thúc của loại thời hạn này bằng các quyết định tố tụng của các cơ quan THTT có thẩm quyền ban hành trong quá trình giải quyết VAHS. Ví dụ: Thời hạn trong giai đoạn điều tra được kết thúc bằng việc CQĐT phải ra bản kết luận điều tra và việc điều tra kết thúc khi CQĐT ra bản kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc ra bản kết luận điều tra và quyết định đình chỉ điều tra [26, tr.159]. Sáu là, thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS được quy định ở dạng tối đa và có thể gia hạn, phục hồi Thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS được quy định ở dạng tối đa bởi vì tính phức tạp của hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, tạo điều kiện 12
cho các chủ thể THTT sự chủ động về mặt thời gian để triển khai các hoạt động TTHS. Bên cạnh đó, thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm VAHS đều có thể được gia hạn, thể hiện sự linh hoạt và mềm dẻo của thời hạn TTHS, bảo đảm cho việc giải quyết các VAHS có căn cứ, hợp lý, hợp pháp. 1.2. Khái quát lịch sử các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.2.1. Thời hạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã mở ra bước ngoặt lớn của cách mạng, đưa dân tộc Việt Nam bước sang kỷ nguyên mới - kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; nhân dân ta từ thân phận nô lệ đã trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình. Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm đối với việc xây dựng hệ thống pháp luật mới nhằm bảo vệ chính quyền còn non trẻ và xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân. Chính phủ đã ban hành một số sắc luật, sắc lệnh và các văn bản hướng dẫn quy định về thủ tục TTHS góp phần nâng cao hiệu quả việc xử lý tội phạm được chặt chẽ, nhanh chóng, kịp thời, cụ thể: Sắc lệnh số 40 ngày 29/3/1946 của Chủ tịch Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quy định về bảo vệ tự do cá nhân, trong đó có đề cập đến các quy định về thời hạn tố tụng, bao gồm: thời hạn phải hỏi cung không quá 24 giờ kể từ khi bị bắt (Điều thứ 2); thời hạn giam cứu, thời hạn gia hạn giam cứu dựa vào căn cứ phân loại tội phạm là tội tiểu hình và tội đại hình, theo đó thời hạn giam cứu trước khi xét xử không quá 01 tháng đối với tội tiểu hình, không quá 03 tháng đối với tội đại hình (Điều thứ 3); thời hạn gia hạn giam cứu không quá 01 tháng đối với tội tiểu hình, không quá 03 tháng đối với tội 13
đại hình (Điều thứ 4); thời hạn giam cứu sau khi tòa án tuyên án là không quá 03 tháng kể từ ngày tuyên án (Điều thứ 5) [12, tr.3-4]. Sắc lệnh số 103-SL/L.005 ngày 20/5/1957 của Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa về bảo đảm quyền tự do thân thể và quyền bất khả xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật, thư tín của nhân dân tiếp tục quy định một số loại thời hạn TTHS như: thời hạn tạm giữ không quá 03 ngày kể từ lúc nhận can phạm để xét xử và hỏi cung (Điều 5); thời hạn tạm giam và gia hạn tạm giam dựa trên căn cứ mức hình phạt mà luật hình sự quy định, theo đó thời hạn tạm giam không quá 02 tháng đối với các vụ thường phạm mà luật pháp quy định hình phạt từ 05 năm tù trở xuống, không quá 04 tháng đối với các vụ phạm đến an toàn nhà nước và các vụ thường phạm mà luật pháp quy định hình phạt trên 05 năm tù [22, tr.3]. Nghị định số 301/TTg ngày 10/7/1957 của Thủ tướng Chính phủ hướng dẫn thi hành Sắc lệnh số 103-SL/L.005 ngày 20/5/1957 về bảo đảm quyền tự do thân thể và quyền bất khả xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật, thư tín của nhân dân hướng dẫn thời hạn hỏi cung không quá 24 giờ kể từ khi tạm giữ can phạm (Điều 4); thời hạn đưa vụ án ra xét xử được xác định căn cứ vào mức hình phạt mà luật pháp quy định đối với tội phạm đó, cụ thể là các tòa án phải xét xử trong thời hạn 02 tháng đối với những vụ án mà luật pháp phạt từ 05 năm tù trở xuống và trong thời hạn 04 tháng đối với những vụ án mà luật pháp phạt trên 05 năm tù [30, tr.3]. Nhằm đẩy nhanh tiến độ giải quyết các VAHS, trong thời kỳ này có các văn bản pháp luật quy định về thủ tục rút gọn như: Thông tư số 10-TATC ngày 08/7/1974 của TAND tối cao quy định về thủ tục rút ngắn trong việc điều tra, truy tố, xét xử một số VAHS ít nghiêm trọng, phạm pháp quả tang, đơn giản, rõ ràng; Chỉ thị số 954-CP ngày 17/8/1976 của Bộ Nội vụ về việc áp dụng thủ tục rút gọn trong việc điều tra; Thông tư số 01-TTLN ngày 14