Luận văn thạc sĩ luật học: Các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam

Chia sẻ: Lê Thẩm Du | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:222

Thêm vào BST

Báo xấu

245
lượt xem 58
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một số vấn đề chung về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội; nội dung các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành và thực tiễn thi hành;... là những vấn đề chính mà "Luận văn thạc sĩ luật học: Các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam" hướng đến trình bày.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ luật học: Các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Lê Thẩm Du
MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA Lời cam đoan MỤC LỤC Danh mục các bảng MỞ ĐẦU 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CÁC NGUYÊN TẮC 9 1.1. Khái niệm,X Ử ững nh LÝ cơ NG ƢỜsở I CHvà ƢAý nghĩa của việẠcM T THÀNH NIÊN PH ỘI định quy 9 1.1.1. các nguyên Khái ni tắc xử lý ắng ệm các nguyên t c xườ i chưườ ử lý ng a i ch thành niên phạm ưa thành niên tộ i 10 phạữm t 1.1.2. Nh ng ộcơ sở củaậ t hình s i trong lu ự Viịệ việc quy đ nht Nam các nguyên tắc xử lý 15 1.1.3. ng ười chưủa thành niên ph Ý nghĩa c a việc quy định ạm t ội trong luậắt hình s các nguyên t ự Viườ c xử lý ng ệt i 19 1.2. ch ưa thành niên ph Khái quát l ạm tội trong luật hình s ịch sử hình thành và phát tri ự Việt Namắc xử ển các nguyên t 21 lý ngườ 1.2.1. Giai đo ạin t chưa thành niên ừ sau Cách m phạm tội trong luật ếhình ạng tháng Tám năm 1945 đ n sự 21 trước khi ban hành B 1.2.2. Giai ộ lu đoạn từ khi ban ật hình s hành Bộ luự năm 1985 ật hình sự năm 1985 26 1.3. ến trước khi ban hành B đCác nguyên t ộ lui ch ắc xử lý ngườ ật hình s ự năm 1999ạm tội trong 32 ưa thành niên ph
pháp luật quốc tế và pháp luật hình sự một số nước 1.3.1. Các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội 32 trong pháp luậắt qu 1.3.2. Các nguyên t ốc tế ười chưa thành niên phạm tội c xử lý ng 41 ương 2: ậNt hình s trong pháp lu Ch ự m CÁC ỘI DUNG ột số NGUYÊN nước trên th TẮCế gi XỬớ iLÝ NGƢỜI 47 2.1. Nội dung các nguyên t CHƢA THÀNH ắc xử lý ng NIÊN PHẠườ Mi T chỘư I aTRONG thành niên BỘ LUẬT 47 2.2. phạựm t Th c tiộễi trong B ộ lucác n thi hành ật hình sự Vi nguyên tắệct Nam hi ệnườ xử lý ng hành i chưa 63 thành niên ph 2.2.1. Đánh giá th ạm t ực tr ội trong Bộ luật hình sựắ Vi ạng thi hành các nguyên t c xệửt Nam hi lý ngườệi n 63 chưữa thành niên ph 2.2.2. Nh ạm tựộc ti ng tồn tại trong th i ễn thi hành và vướng mắc trong 72 ập pháp hình s lCh ự liên quan đ ương 3: hoàn thiện pháp luếận vi ệc áp d t và nh ụảng các nguyên t ững gi ắc i pháp bảo đảm thi 78 3.1. Sự cần thiếhành các nguyên t t của việc hoàn thi ện pháp lu ắc xử lý ngƣời chậ ƣt v ề các nguyên a thành niên phạm 78 3.2. ắc xử tHoàn thilý ệnng ườcác về ưa thành i chnguyên tắniên lý ạng c xử ph tội ch m ườ trong Bộ luật ưa thành 82 3.2.1. niên ph Nhận xétạm t ội trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành chung 82 3.2.2. Sửa đổi bổ sung các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên 88
phạm tội trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành 3.3. Những giải pháp bảo đảm thi hành các nguyên tắc xử lý 89 người ựch 3.3.1. Xây d ưa ộthành ng đ i ngũ thniên phạm tội trong Bộ luảậi quy ẩm phán chuyên trách gi t hình ết sự án 90 3.3.2. ng ười ch Tăng cườưng xử lý chuyểnạ hm t a thành niên ph ướộng i và nghiên c ứu thành l đối với người chưa ập 97 3.3.3. thành niên ph ạm tộệi sang áp d Tăng cường các bi ụng biệận pháp x n pháp tái hòa nh p cộng đửồ lý không ng đối với 101 kếtườ ng n ưa thành niên phạm tội luậi ch 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 109
DANH MỤC CÁC BẢNG Số Tên bảng Trang hiệu bảng 1.1 So sánh độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự của một số 17 nước 1.2 Sự hình thành và phát triển nhân cách con người 18 2.1 Tương quan giữa tổng số vụ án đã xét xử trên toàn 64 quốc và tổng số vụ án có bị cáo là người chưa thành niên đã xét xử trên toàn quốc giai đoạn từ năm 2007 2.2 T đếươ năm 2012 ữa tổng số bị cáo đã xét xử trên toàn n ng quan gi 65 quốc với tổng số bị cáo là người chưa thành niên đã xét xử trên toàn quốc giai đoạn từ năm 2007 đến năm 2012 2.3 Tương quan giữa tổng số bị cáo là người chưa thành 66 niên đã xét xử trên toàn quốc với tổng số người chưa thành niên được miễn trách nhiệm hình sự từ năm 2.4 2007 ụđ án hình s Các v ự có bị cáo là người chưa thành niên và ến năm 2012 67 kết quả giải quyết của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội từ năm 2007 đến năm 2012 2.5 Các vụ án hình sự sơ thẩm có bị cáo là người chưa 74 thành niên và việc áp dụng biện pháp tư pháp của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội từ năm 2007 đến năm 2012
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trước đây và hiện nay công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em ở nước ta luôn được coi là sự nghiệp lớn của đất nước và dân tộc, được đúc kết bởi tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục: Vì lợi ích mười năm phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm phải trồng người. Tiếp thu tư tưởng trên của Người, Đảng và Nhà nước ta khẳng định: "Chính sách chăm sóc, bảo vệ trẻ em tập trung vào thực hiện quyền trẻ em, tạo điều kiện cho trẻ em được sống trong môi trường an toàn và lành mạnh, phát triển hài hòa về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức" [16], và trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta cũng khẳng định lại: "Chú trọng cải thiện điều kiện sống, lao động và học tập của thanh niên, thiếu niên, giáo dục và bảo vệ trẻ em" [22]. Cho nên, chính sách của Đảng và Nhà nước ta trong việc chăm sóc và giáo dục trẻ em là một lĩnh vực chính sách đặc biệt đều coi trẻ em người chưa thành niên là đối tượng bảo vệ, chăm sóc và quan tâm đặc biệt. Với quan điểm nhất quán trong việc bảo vệ trẻ em, ngay từ khi Công ước quốc tế về quyền trẻ em năm 1989 được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua, Việt Nam là nước thứ hai trên thế giới và là nước đầu tiên của Châu Á tham gia. Trên cơ sở đó, Nhà nước ta đã thúc đẩy hoàn thiện hệ thống pháp luật bảo vệ quyền trẻ em, trong đó đã dành sự quan tâm đặc biệt cho đối tượng trẻ em vi phạm pháp luật, nhất là những trường hợp người chưa thành niên phạm tội. Xuất phát từ chính sách hình sự được ghi nhận trong Công ước về quyền trẻ em năm 1989 là: "Trẻ em, do còn non nớt về thể chất và trí tuệ cần được bảo vệ, chăm sóc đặc biệt, kể cả bảo vệ thích hợp về mặt
pháp lí trước cũng như sau khi ra đời" [33]. Bộ luật hình sự hiện hành đã xây dựng một chương riêng quy định đường lối xử lý đối với người chưa thành niên phạm
tội. Quy định này dựa trên cơ sở phân tích về tâm, sinh lý đối với người chưa thành niên. Đây là đối tượng chưa phát triển đầy đủ về thể chất cũng như tâm, sinh lý, họ bị hạn chế về trình độ nhận thức cũng như về kinh nghiệm sống, thiếu những điều kiện về bản lĩnh, tự lập, khả năng tự kìm chế chưa cao nên họ dễ bị kích động, dễ bị lôi kéo vào những hoạt động phiêu lưu, mạo hiểm. Do đó, pháp luật hình sự Việt Nam đã đặt ra những nguyên tắc riêng khi xử lý hành vi phạm tội của người chưa thành niên, đó là những nguyên tắc cơ bản có tính chất chỉ đạo, xuyên suốt trong quá trình khi xử lý người chưa thành niên phạm tội cũng như phân loại mức độ phải chịu trách nhiệm hình sự của từng lứa tuổi. Theo đó, người chưa thành niên ngay cả khi trở thành chủ thể của tội phạm thì việc bảo vệ các quyền và lợi ích của họ cũng được tôn trọng và đặt lên hàng đầu, lấy mục đích xử lý giáo dục, phòng ngừa là chính, làm sao để các em có thể quay lại trở thành công dân có ích. Tuy nhiên, trước tình trạng chung hiện nay, tội phạm có xu hướng trẻ hóa, tội phạm do người chưa thành niên ngày càng diễn biến phức tạp và gia tăng, chiếm 1518%. Hàng năm các cơ quan thi hành pháp luật bắt giữ, truy tố hơn 115 nghìn người, trong đó có 16 18 nghìn trẻ vị thành niên [10]. Bên cạnh đó, một số quy định về nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội còn chưa cụ thể dẫn đến việc áp dụng các nguyên tắc này của các cơ quan tiến hành tố tụng còn chưa thống nhất và triệt để như việc áp dụng miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội, tình trạng áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên còn phổ biến. Chỉ tính riêng trên địa bàn thành phố Hà Nội trong năm 2012, Tòa án nhân dân các cấp đã tuyên phạt 286 bị cáo là người chưa thành niên hình phạt tù có thời hạn (trong đó có 220 trường hợp cho hưởng án treo)... (bảng 2.4 trang 56).
Do đó, nhằm bảo đảm thực hiện triệt để các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội, thời gian qua, trên sách báo pháp lý và các công
trình nghiên cứu đã viết nhiều về người chưa thành niên phạm tội, ở việc phân tích tình hình tội phạm do người chưa thành niên phạm tội và những giải pháp đấu tranh, phòng ngừa hoặc ở các khía cạnh khác như trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội; các hình phạt và biện pháp tư pháp áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội… mà chưa có một công trình nào đi sâu vào nghiên cứu riêng biệt, độc lập và dưới góc độ pháp lý hình sự chuyên đề về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam. Bên cạnh đó, ngày 19/6/2009, Quốc hội đã sửa đổi một số nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự năm 1999. Theo đó, Điều 69 Bộ luật hình sự được sửa đổi, bổ sung thêm nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội đã được ghi nhận trong Công ước về quyền trẻ em và các chuẩn mực quốc tế khác, đó là biện pháp giam giữ chỉ được áp dụng cuối cùng khi không còn biện pháp thích hợp nào khác và trong thời hạn ngắn nhất. Cụ thể, khoản 5 Điều 69 được bổ sung thêm nguyên tắc chỉ đạo: "Khi áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội cần hạn chế áp dụng hình phạt tù" [58], để mở ra khả năng cho người chưa thành niên phạm tội sớm tự cải tạo, giáo dục trở thành người có ích cho gia đình và cộng đồng. Vì những lý do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài "Các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam" để làm luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Thời gian qua, ở các mức độ khác nhau đã có một số công trình khoa học đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến đề tài này hoặc xem xét nó trong tương quan là một phần, mục trong các giáo trình, sách chuyên khảo, bình
luận hoặc đề cập chung khi nghiên cứu vấn đề trách nhiệm hình sự đối với người chưa
thành niên phạm hay vấn đề quyết định hình phạt hay dưới góc độ tội phạm học phòng ngừa tội phạm do đối tượng đặc thù này thực hiện… Trước hết, về giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận có các công trình sau: 1) PGS.TS. Trịnh Quốc Toản, "Chương XVIII Những đặc thù về trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội", Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc Gia Hà Nội, 2001, tái bản năm 2003, 2007 (Tập thể tác giả do GS. TSKH. Lê Cảm chủ biên); 2) TS. Hoàng Văn Hùng, "Chương XVI Trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội", Giáo trình luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2000 (tập thể tác giả do GS. TS Nguyễn Ngọc Hòa chỉ biên); 3) PGS. TS Trần Đình Nhã, "Chương XXIV Trách nhiệm hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội", Giáo trình luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2003 (tập thể tác giả do GS. TS Võ Khánh Vinh chủ biên); 4) GS. TS Nguyễn Xuân Yêm, "Chương 27 Phòng ngừa các tội phạm do người chưa thành niên gây ra", Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội phạm, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001; 5) ThS. Trịnh Đình Thể, Áp dụng chính sách hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2006; 6) TS. Vũ Đức Khiển, Bùi Hữu Hùng, Phạm Xuân Chiến, Đỗ Văn Hán, Trần Phàn, Phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội, Nxb Pháp lý, Hà Nội, 1987; 7) ThS. Trần Đức Châm, Thanh, thiếu niên làm trái pháp luật Thực trạng và giải pháp, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002; v.v… Bên cạnh đó, dưới góc độ khoa học cho thấy mới có một số công trình ở cấp độ luận văn thạc sĩ luật học nhưng dưới khía cạnh pháp lý hình sự hoặc tội phạm học hay xem xét nội dung vấn đề trong tương quan với nhiều nội dung khác như quyết định hình phạt, trách nhiệm hình sự người chưa thành niên: 1) Đào Thị Nga, Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội, Luận văn thạc sĩ luật học, trường Đại học Luật Hà Nội, 1997; 2)
Trần Văn Dũng, Trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội trong luật
hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2003; 3) Nguyễn Minh Khuê, Quyết định hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007; 4) Lưu Ngọc Cảnh, Các hình phạt và biện pháp tư pháp áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội theo Luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở thực tiễn xét xử trên địa bàn thành phố Hà Nội), Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010; v.v… Còn về các công trình dưới dạng bài viết đăng trên tạp chí khoa học pháp lý có thể kể đến các công trình sau: 1) GS. TSKH Lê Cảm, TS. Đỗ Thị Phượng, Tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên: Những khía cạnh pháp lý hình sự, tố tụng hình sự, tội phạm học và so sánh luật học, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 2010/2004; 2) TS. Trần Văn Dũng, Quyết định hình phạt trong trường hợp người chưa thành niên phạm tội, Tạp chí Luật học, số 5/2000; 3) TS. Dương Tuyết Miên, Quyết định hình phạt đối với đối với người chưa thành niên phạm tội, Tạp chí Luật học, số 4/2002; 4) TS. Trương Minh Mạnh, Phân loại tội phạm với việc quy định trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên, Tạp chí Kiểm sát, số 8/2002; 5) TS. Trịnh Tiến Việt, Những khía cạnh pháp lý hình sự về hình phạt và biện pháp áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 13 (6), 14 (7)/2010; v.v… Tuy nhiên, hiện nay trong khoa học luật hình sự Việt Nam vẫn chưa có công trình nào đề cập một cách tương đối có hệ thống, đồng bộ và toàn diện về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội và đặc biệt là ở cấp độ một luận văn thạc sĩ đúng như tên gọi của đề tài Các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam. Do đó, với tư cách là một cán bộ ngành Kiểm sát Cơ quan bảo vệ pháp luật, việc lựa chọn đề tài này góp phần làm sáng tỏ các quy định
của pháp luật hình sự Việt Nam về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội, đồng thời đưa ra
những kiến nghị khả thi, tiến tới xây dựng một hệ thống chính sách pháp luật và giải pháp nhất quán trong pháp luật và nhận thức về tội phạm người chưa thành niên, về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên, qua đó nâng cao hiệu quả công tác giáo dục, phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội. 3. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu một cách có hệ thống về những vấn đề pháp lý cơ bản về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội như sau: 1) Khái niệm các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội; 2) Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến trước khi có Bộ luật hình sự năm 1999; 3) Nghiên cứu, phân tích một số quy định về nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội và các lý luận về hình sự trong pháp luật quốc tế và pháp luật hình sự một số nước trên thế giới; 4) Phân tích quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 hiện hành về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội; 5) Phân tích, đánh giá tình hình thi hành các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm trong giai đoạn từ năm 2007 đến năm 2012 và rút ra những tồn tại, hạn chế; 6) Đề xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam, cũng như các giải pháp bảo đảm thi hành các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn đúng như tên gọi của nó Các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt Nam.
4. Cơ sở phƣơng pháp luận và các phƣơng pháp nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài là hệ thống các quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội; các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về pháp luật nói chung, chính sách hình sự nói riêng, đặc biệt là các quan điểm, tư tưởng về cải tạo, giáo dục, phòng ngừa tội phạm đối với người chưa thành niên, cũng như việc áp dụng các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong nước và quốc tế. Các phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu của khoa học luật hình sự như: phân tích, tổng hợp và thống kê xã hội học, phương pháp so sánh, đối chiếu, phương pháp điều tra án điển hình để phân tích các giá trị tri thức khoa học luật hình sự và luận chứng các vấn đề khoa học cần được nghiên cứu trong luận văn này. 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Xuất phát từ thực tiễn thi hành các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội và qua nghiên cứu các quan điểm, chủ đạo của Đảng và Nhà nước về việc xử lý người chưa thành niên phạm tội, chúng tôi lựa chọn đề tài này với mong muốn làm rõ một số vấn đề lý luận về các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội; phân tích những quy định của Bộ luật hình sự hiện hành về các nguyên tắc xử lý đối với đối tượng này. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra những đề xuất, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành các nguyên tắc xử lý người chưa thành niên phạm tội ở khía cạnh lý luận, xây dựng pháp luật và áp dụng trong thực tiễn.