Luận văn Thạc sĩ Luật học: Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở thực tiễn tại địa bàn tỉnh Hà Giang)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn từ việc nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề về mặt lý luận, các quy định của pháp luật hình sự về các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội và thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội, tác giả mong muốn đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội trong thực tiễn thi hành pháp luật hình sự Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở thực tiễn tại địa bàn tỉnh Hà Giang)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ HƢƠNG C¸c t×nh tiÕt t¨ng nÆng tr¸ch nhiÖm h×nh sù thuéc vÒ nh©n th©n ng-êi ph¹m téi trong LuËt h×nh sù ViÖt Nam (trªn c¬ së thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh Hµ Giang) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ HƢƠNG C¸c t×nh tiÕt t¨ng nÆng tr¸ch nhiÖm h×nh sù thuéc vÒ nh©n th©n ng-êi ph¹m téi trong LuËt h×nh sù ViÖt Nam (trªn c¬ së thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh Hµ Giang) Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN NGỌC CHÍ HÀ NỘI - 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Trần Thị Hƣơng
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THUỘC VỀ NHÂN THÂN NGƢỜI PHẠM TỘI ............................................................. 9 1.1. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự .................................. 9 1.1.1. Khái niệm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự ....................... 9 1.1.2. Phân loại các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự....................... 11 1.2. Khái niệm, đặc điểm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân ngƣời phạm tội ................................. 20 1.2.1. Khái niệm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về thân người phạm tội ........................................................................... 20 1.2.2. Đặc điểm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội .................................................................. 24 1.2.3. Ý nghĩa của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội ............................................................. 30 1.3. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân ngƣời phạm tội trong luật hình sự một số nƣớc trên thế giới ............ 34 1.3.1. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự Liên bang Nga .......................................................... 34
1.3.2. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự Nhật Bản .................................................................. 36 1.3.3. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự của Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào ....................... 36 Chƣơng 2: QUI ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THUỘC VỀ NHÂN THÂN NGƢỜI PHẠM TỘI Ở HÀ GIANG .................................................................................. 38 2.1. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân ngƣời phạm tội trong luật hình sự Việt Nam ....................... 38 2.1.1. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong luật hình sự từ 1945 đến trước 1999 .............. 38 2.1.2. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong Bộ luật hình sự 1999 ...................................... 41 2.2. Thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân ngƣời phạm tội ở Hà Giang ..................... 56 2.2.1. Tình hình áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội ở Hà Giang ............................... 56 2.2.2. Nguyên nhân hạn chế của tình hình áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội ở Hà Giang ............................................................................................ 66 Chƣơng 3: HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THUỘC VỀ NHÂN THÂN NGƢỜI PHẠM TỘI ...................................................... 71 3.1. Cơ sở của việc hoàn thiện pháp luật .............................................. 71 3.1.1. Đòi hỏi phát triển của nền kinh tế thị trường .................................... 71
3.1.2. Những hạn chế của Bộ luật hình sự 1999, trong đó có hạn chế trong việc qui định các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự .................................................................................... 72 3.2. Hoàn thiện pháp luật và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân ngƣời phạm tội ........................................................................ 74 3.2.1. Hoàn thiện pháp luật hình sự về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội ........................... 74 3.2.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội .................. 75 KẾT LUẬN .................................................................................................... 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 87
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật Hình sự BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự TAND: Tòa án nhân dân TNHS: Trách nhiệm hình sự TTTN: Tình tiết tăng nặng XHCN: Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1. Kết quả xét xử các vụ án hình sự sơ thẩm và số bị cáo áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS của TAND hai cấp tỉnh Hà Giang 58 Bảng 2.2. Cơ cấu của việc áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS 59
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Các tình tiết tăng nặng TNHS là một trong những căn cứ để Tòa án cân nhắc khi quyết định hình phạt đối với người phạm tội nên nó có ý nghĩa quan trọng trong các Bộ luật hình sự. Ở Việt Nam, các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đã được qui định khá lâu trong lịch sử, đặc biệt là sau khi đất nước giành độc lập (từ năm 1945) trong một số các văn bản pháp lý hình sự đơn hành, như: Sắc lệnh số 21/SL ngày 14/3/1946 của Chính Phủ quy định về mặt tội danh và hình phạt; Sắc lệnh số 25/SL ngày 25/02/1946 quy định việc trừng trị đối với hành vi phá hủy công sản... . Bộ luật hình sự năm 1985 (Bộ luật hình sự đầu tiên của nhà nước ta) qui định các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự như là những chế định độc lập trong pháp luật hình sự một cách chi tiết và khá hoàn thiện. Trên cơ sở thực tiễn thi hành, trong lần pháp điển thứ hai, Bộ luật Hình sự năm 1999 tiếp tục quy định các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự với một số sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn xử lý tội phạm. Qui định về tình tiết tăng nặng TNHS của BLHS 1999 đã tạo ra cơ sở pháp lý đề Tòa án cân nhắc, xem xét khi quyết định hình phạt cho phù hợp với tính chất, mức độ phạm tội trong từng trường hợp cụ thể, đồng thời những tình tiết tăng nặng TNHS còn góp phần phân hóa TNHS, cá thể hóa hình phạt trong quá trình xử lý tội phạm. Cùng với các qui định khác về căn cứ quyết định hình phạt, các tình tiết tăng nặng TNHS còn thể hiện chính sách hình sự trừng trị nghiêm khắc đối với người phạm tội ngoan cố, chủ mưu, cầm đầu, quyết tâm thực hiện tội phạm đến cùng, tái phạm… đồng thời khoan hồng, nhân đạo đối với người phạm tội lần đầu, thật thà khai báo, ăn năn hối cải, lập công chuộc tội… của nhà nước ta góp phần tích cực vào công cuộc đấu tranh phòng ngừa tội phạm. 1
Tuy nhiên, thực tiễn xét xử của Tòa án bên cạnh những kết quả đạt được còn để xảy ra tình trạng quyết định hình phạt chưa tương xứng với tính chất, mức độ của tội phạm, làm cho hình phạt không đạt được mục đích khi áp dụng, làm giảm hiệu lực thi hành bản án, ảnh hưởng đến tính công bằng của pháp luật và làm giảm lòng tin của người dân vào sự công minh của Tòa án cũng như hệ thống tư pháp XHCN. Thực trạng này do nhiều nguyên nhân, trước hết, là do những qui định của BLHS về tình tiết tăng nặng TNHS chưa thật sự phù hợp với thực tế tội phạm xảy ra, chưa đảm bảo tính nhất quán về mặt logic pháp lý, chưa chặt chẽ về mặt lập pháp dẫn đến khó khăn trong áp dụng. Mặt khác, trình độ, năng lực, phẩm chất và bản lĩnh của thẩm phán còn có hạn chế nhất định và các yếu tố khác đã ảnh hưởng đến việc áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS đối với các trường hợp cụ thể khi quyết định hình phạt. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn nữa để làm sáng tỏ về mặt khoa học các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội và vấn đề áp dụng trong thực tiễn, đồng thời đưa ra những giải pháp hoàn thiện các quy định của chế định này, cũng như nâng cao hiệu quả của việc áp dụng những quy định về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội có ý nghĩa lý luận - thực tiễn và pháp lý quan trọng. Do đó, việc nghiên cứu vai trò của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội đối với việc quyết định hình phạt đối với người phạm tội có ý nghĩa rất quan trọng về mặt lý luận - thực tiễn và pháp lý trong quá trình áp dụng pháp luật hình sự để giải quyết vụ án hình sự, đồng thời thể hiện rõ nội dung phương châm “nghiêm trị kết hợp với khoan hồng”, “trừng trị kết hợp với giáo dục” trong chính sách hình sự của Nhà nước ta, cũng như bảo đảm thực hiện tốt hơn nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt đối với người phạm tội. Đây chính là lý do luận chứng cho việc 2
tôi quyết định lựa chọn đề tài “Các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội trong luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở thực tiễn tại địa bàn tỉnh Hà Giang)” làm đề tài luận văn thạc sỹ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự được quy định tại Điều 48 Bộ luật hình sự năm 1999 đã được đề cập, phân tích trong các công trình nghiên cứu, một số giáo trình và sách tham khảo, luận văn như: 1. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), NXB Đại học Quốc Gia, Hà nội -1997; 2. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung), NXB Đại học Quốc Gia, Hà nội -2001, 2003, 2007, Tập thể tác giả do TSKH. Lê Cảm chủ biên (tái bản lần thứ 3), 3. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, NXB Công an nhân dân, 2003. Tập thể tác giả do GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên, 4. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung). Tập thể tác giả do PGS.TS Võ Khánh Vinh chủ biên. Đại học Huế. NXB Giáo dục, Hà nội, 2005, 5. Các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự - Đinh Văn Quế- Sách tham khảo (2000), NXB Chính trị Quốc gia, 6. Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999- Phần chung. NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 2000 của ThS. Đinh Văn Quế... Hoặc được đề cập trong một số bài viết khác trên các tạp chí chuyên ngành như: 1) Trịnh Tiến Việt- “Về các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự trong BLHS 1999 và một số kiến nghị”- Tạp chí Tòa án nhân dân số 13 tháng 7/2004; 2) Phạm Hồng Hải - “Một vài ý kiến về chế định tái phạm, tái phạm nguy hiểm theo quy định của Bộ luật hình sự 1999” - Tạp chí Tòa án nhân dân số 4/2001; 3) Nguyên Hồng - “Những bất cập trong mốt số điều khoản của BLHS và kiến nghị sửa đổi, bổ sung” - Tạp chí Nghiên cứu 3
lập pháp số 91, tháng 01/2007; 4) Trịnh Tiến Việt – “Bàn về các tình tiết tăng nặng trong việc cá thể hóa TNHS và hình phạt” - Tạp chí Kiểm sát số 4/2003; 5) Dương Tuyết Miên – “Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng TNHS theo BLHS 1999” - Tạp chí Tòa án nhân dân số 01/2003... Đặc biệt đáng chú ý trong lĩnh vực này có một số công trình nghiên cứu đó là: Luận văn Thạc sỹ luật học của Bùi Văn Lam về “Các tình tiết tăng nặng TNHS trong Luật hình sự Việt Nam”, bảo vệ năm 2002 của Trường Đại học Luật, Hà Nội; luận văn Thạc sỹ của Phan Hồng Thúy về “Các tình tiết tang nặng trách nhiệm hình sự trong Luật hình sự Việt Nam. Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”, bảo vệ năm 2010 của Khoa Luật – Đại học Quốc gia, Hà Nội. Hai Tác giả đều nghiên cứu các tình tiết tăng nặng TNHS trong đó đề cập đến một số tình tiết phạm tội có tính chất chuyên nghiệp, phạm tội nhiều lần, tái phạm, tái phạm nguy hiểm... tuy nhiên kết quả nghiên cứu đã trên 5 đến 14 năm, các vấn đề tác giả đề cập đã được pháp điển hóa hoặc không mang tính thời sự. Đối với luận văn này, tác giả sẽ đi sâu phân tích các quy định của pháp luật, việc áp dụng các tình tiết tăng nặng thuộc về nhân thân người phạm tội tại các điểm b, c, g, m, o theo Khoản 1 Điều 48 Bộ luật hình sự. Đồng thời, tác giả sẽ tập trung nghiên cứu những giải pháp nâng cao hiệu quả việc áp dụng tình tiết tăng nặng thuộc về nhân thân người phạm tội. 3. Mục đích và nhiệm vụ 3.1. Mục đích của luận văn từ việc nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề về mặt lý luận, các quy định của pháp luật hình sự về các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội và thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội, tác giả mong muốn đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội trong thực tiễn thi hành pháp luật hình sự Việt Nam. 4
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích, phạm vi nghiên cứu nêu trong luận văn này, tác giả tập trung vào giải quyết những nhiệm vụ chính sau: - Phân tích và xây dựng khái niệm khoa học của tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân, tình tiết định tội, tình tiết định khung; nghiên cứu và phân tích đặc điểm cơ bản và ý nghĩa của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội và so sánh nó với các tình tiết định tội, định khung hình phạt. - Khái quát sự hình thành và phát triển của các quy định về các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội trong pháp luật hình sự Việt Nam. - Phân tích nội dung, điều kiện áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong Bộ luật hình sự hiện hành (năm 1999), và thực tiễn áp dụng. Từ đó phân tích một số tồn tại xung quanh việc quy định và áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội. - Luận chứng cho sự cần thiết phải hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội, những phương hướng cơ bản của việc hoàn thiện phù hợp với chính sách hình sự của Nhà nước ta, đáp ứng nhiệm vụ yêu cầu của Cải cách tư pháp, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong Bộ luật hình sự năm 1999 cần được nhà làm luật nước ta ghi nhận trong pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành cũng như giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong thực tiễn thi hành pháp luật hình sự. 4. Đối tƣợng và Phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn có đối tượng nghiên cứu là các tình tiết tăng nặng trách 5
nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng tại địa bàn tỉnh Hà Giang những năm gần đây. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là một trong những chế định phức tạp, có nhiều nội dung liên quan đến các chế định khác trong Bộ luật hình sự như: Hình phạt, trách nhiệm hình sự, Miễn trách nhiệm hình sự, Tái phạm, tái phạm nguy hiểm, án treo. v.v... Trên cơ sở đối tượng nghiên cứu trên, Luận văn có phạm vi nghiên cứu và giải quyết một số vấn đề xung quanh các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội, cụ thể là: 1) Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội. 2) Khái quát lịch sử hình thành và phát triển các quy phạm về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong luật hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay. 3) Phân tích nội dung, điều kiện áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trong Bộ luật hình sự hiện hành (năm 1999). Đánh giá thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trên địa bàn tỉnh Hà Giang. 4) Luận chứng và đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội. Ngoài ra Luận văn cũng tham khảo các quy định trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới về các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, lý luận Chủ nghĩa Mác - Lê nin về Nhà nước và pháp luật, 6
về tội phạm học, quan điểm của Đảng và Nhà nước về nguyên tắc xử lý tội phạm và chính sách hình sự trong luật Hình sự Việt Nam, về cải cách tư pháp được ghi nhận trong Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX, X, IX và các Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”; Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” của Bộ Chính trị. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử được coi là cơ sở phương pháp luận để nhận thức các ảnh hưởng của các điều kiện lịch sử đến các quy định của pháp luật hình sự về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Nhờ đó người nghiên cứu làm rõ những nét đặc thù và giá trị kế thừa trong các quy định về tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội. Qua đó hình dung sự biến đổi biện chứng của các quy định này trong lịch sử lập pháp hình sự của nước ta cũng như trang bị cách tiếp cận biện chứng trong thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội. Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở kết hợp sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như: phương pháp so sánh, phân tích tài liệu, nghiên cứu lịch sử và thống kê, tổng hợp cũng như các thành tựu của khoa học Luật hình sự, khoa học Luật tố tụng hình sự, xã hội học pháp luật. v.v. trong các công trình của các nhà khoa học, luật gia ở trong và ngoài nước. Ngoài ra, việc nghiên cứu đề tài còn dựa vào các số liệu trong các báo cáo của hệ thống Tòa án nhân dân, của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hà Giang và một số vụ án hình sự cụ thể tại địa phương, trong nước. 6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn và điểm mới của Luận văn Ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng của luận văn là ở chỗ tác giả đã làm rõ khái niệm, bản chất pháp lý và các đặc điểm cơ bản của các tình tiết tăng nặng thuộc về nhân thân người phạm tội, nội dung và điều kiện áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trên cơ sở xem xét những quy định 7
của pháp luật hình sự hiện hành, đồng thời đưa ra các kiến nghị hoàn thiện các quy phạm của chế định này ở khía cạnh lập pháp và việc áp dụng chúng trong thực tiễn. Điểm mới của Luận văn là tác giả đã thực hiện nghiên cứu đề tài thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội trên địa bàn tỉnh Hà Giang. Đặc biệt, để kết hợp giữa trừng trị nghiêm khắc người phạm tội với việc nhân đạo hóa trong chính sách hình sự của Nhà nước ta, đồng thời để phù hợp với thực tiễn xét xử đáp ứng yêu cầu Cải cách tư pháp của Đảng, Nhà nước và quy định của Hiến pháp năm 2013, tác giả luận văn đề xuất, kiến nghị giải pháp, biện pháp nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật, đặc biệt đối với việc vận dụng, áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội trong Luật hình sự Việt Nam. Ngoài ra, luận văn còn có ý nghĩa là tài liệu tham khảo cần thiết và bổ ích cho cán bộ làm công tác thực tiễn trong các cơ quan tiến hành tố tụng, các cán bộ nghiên cứu khoa học, giảng dạy, học viên cao học, sinh viên thuộc chuyên ngành tư pháp hình sự. 7. Bố cục của luận văn Luận văn thạc sỹ luật học này bao gồm: Phần mở đầu; Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội. Chương 2: Quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội ở Việt Nam. Chương 3: Hoàn thiện hệ thống pháp luật và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội. Kết luận. Danh mục tài liệu tham khảo. 8
Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THUỘC VỀ NHÂN THÂN NGƢỜI PHẠM TỘI 1.1. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự 1.1.1. Khái niệm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự Theo Điều 45 BLHS về căn cứ quyết định hình phạt: “Khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của Bộ luật hình sự, cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự”. Như vậy, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS có ý nghĩa hết sức quan trọng khi quyết định hình phạt. Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, qua nghiên cứu cho thấy nó là khái niệm dùng để chỉ những tình tiết làm tăng tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm hoặc tình tiết làm tăng tính nguy hiểm của nhân thân người phạm tội, do đó người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự nặng hơn. Những tình tiết đó mang tính khách quan được các nhà làm luật nhận thức và quy định trong BLHS để đảm bảo tính công bằng, tính nghiêm minh của pháp luật hình sự. Trách nhiệm hình sự, hình phạt chỉ đạt được mục đích trừng trị, giáo dục, cải tạo người phạm tội khi chúng được Tòa án tuyên hình phạt và các biện pháp tư pháp khác tương xứng tới tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm và người phạm tội. Tình tiết tăng nặng TNHS là tình tiết làm cho TNHS đối với người phạm tội trong từng trường hợp phạm tội cụ thể cao hơn, thể hiện ở ba mức độ khác nhau: Tội danh nặng hơn; Khung hình phạt cao hơn; Mức hình phạt nặng hơn. Tội danh nặng hơn được hiểu là tội danh dạng đặc biệt của tội danh cơ bản chung, tức là cấu thành tội phạm của tội danh nặng hơn là một dạng 9
đặc biệt của cấu thành tội phạm cơ bản mà không có tình tiết này thì hành vi đã cấu thành tội phạm cơ bản. Do đó một tội phạm thỏa mãn cấu thành tội phạm nặng hơn thì coi như mặc nhiên nó đủ yếu tố cấu thành tội phạm cơ bản (nhẹ hơn). Hay nói cách khác, cấu thành tội phạm thuộc tội danh nặng hơn chính là tội phạm tăng nặng định tội. Việc quy định thành các tội như vậy là vì nhà làm luật cho rằng giữa các trường hợp đó có sự khác nhau về tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm. “Như vậy, để hành vi cấu thành tội danh riêng nặng hơn, hành vi đó bao gồm các yếu tố cấu thành tội phạm chung, tức là nếu không có tình tiết tăng nặng định tội hành vi cũng đã cấu thành một tội phạm và người phạm tội phải chịu TNHS. Tình tiết tăng nặng chỉ làm cho TNHS nặng hơn theo một tội có chế tài nặng hơn mà thôi” [23, tr.15]. Mức hình phạt cao hơn ở đây là mức hình phạt cao hơn của một loại hình phạt hoặc loại hình phạt nặng hơn trong một khung hình phạt của một tội phạm cụ thể. Khung hình phạt cao hơn ở đây là khung hình phạt cao hơn trong cùng tội quy định ở một điều luật. Tùy từng trường hợp mà nhà làm luật quy định khung hình phạt cao hơn trước hoặc sau trong điều luật. Nhưng chỉ những tội quy định cấu thành tội phạm cơ bản có khung hình phạt thấp nhất thì mới có khung hình phạt nặng hơn, mỗi tội có thể có một hoặc nhiều khung hình phạt tăng nặng. Ví dụ: Ở tội Giết người (Điều 93), khung hình phạt cao hơn thuộc khoản 1, khung hình phạt cơ bản thuộc khoản 2; tại các tội Hiếp dâm (Điều 111), Trộm cắp tài sản (Điều 138) thì khung hình phạt cao hơn thuộc khoản 2 và khung hình phạt cơ bản thuộc khoản 1 của điều luật. Để đảm bảo yêu cầu phân hóa trách nhiệm hình sự tương ứng với các mức tăng nặng TNHS dựa trên mức độ làm tăng tính nguy hiểm cho xã hội của từng tình tiết đối với từng tội phạm nhiều hay ít. Vì thế, để tương ứng với ba mức độ tăng nặng TNHS trên, BLHS quy định ba loại tình tiết tăng nặng TNHS đó là: Tình tiết tăng nặng định tội; tình tiết tăng nặng định khung; tình tiết tăng nặng chung. 10
Từ những phân tích trên, chúng tôi nhất trí với tác giả Bùi Văn Lam đã đưa ra khái niệm về tình tiết tăng nặng TNHS: Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là tình tiết thuộc yếu tố chủ quan hoặc khách quan của tội phạm hay tình tiết thuộc nhân thân người phạm tội, mà khi có tình tiết đó, tính nguy hiểm cho xã hội của người phạm tội hoặc tội phạm tăng lên và do đó TNHS tăng lên, thể hiện ở việc tội phạm bị xử lý theo tội danh nặng hơn, khung hình phạt nặng hơn hoặc mức hình phạt cao hơn [19]. 1.1.2. Phân loại các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự 1.1.2.1. Phân loại căn cứ vào tính chất của tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự Các tình tiết tăng nặng TNHS thể hiện việc làm tăng tính nguy hiểm cho xã hội của tội phạm, song do các tình tiết đó đều là biểu hiện sự nguy hiểm hơn các yếu tố cấu thành tội phạm, của nhân thân người phạm tội nên giữa các tình tiết đó có sự khác nhau về tính chất. Căn cứ theo tiêu chí này có thể chia các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thành 3 nhóm sau: nhóm các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc yếu tố chủ quan của tội phạm; nhóm các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc yếu tố khách quan của tội phạm; nhóm các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc về nhân thân người phạm tội. Cách phân loại này sẽ giúp chúng ta một phần trong việc đánh giá đúng ý nghĩa của từng tình tiết tăng nặng đối với từng loại tội phạm, đưa ra phạm vi áp dụng của từng loại tình tiết tăng nặng. Cũng vì vậy, chỉ cần phân loại các tình tiết tăng nặng ở Điều 48 BLHS mà không phân loại các tình tiết tăng nặng đã quy định là tình tiết định tội hay tình tiết định khung bởi vì đó là những tình tiết tăng nặng đã được quy định trong từng tội cụ thể, chỉ có giá trị định tội, định khung hình phạt. 11
Nhóm tình tiết tăng nặng TNHS thuộc yếu tố chủ quan của tội phạm: Là những tình tiết phản ánh quá trình hoạt động, diễn biến tâm lý bên trong của chủ thể thực hiện hành vi phạm tội (mặt chủ quan của tội phạm), đồng thời làm cho hành vi phạm tội cũng trở nên nguy hiểm hơn so với các trường hợp thông thường khác mà không có những tình tiết này. Các tình tiết tăng nặng thuộc yếu tố chủ quan gồm: - Phạm tội vì động cơ đê hèn; - Cố tình thực hiện tội phạm đến cùng; Nhóm tình tiết tăng nặng TNHS thuộc yếu tố khách quan của tội phạm: là những tình tiết thuộc về dấu hiệu bên ngoài của tội phạm (mặt khách quan của tội phạm) mà trong vụ án nếu có các tình tình tiết này thì hành vi nguy hiểm cho xã hội trong mặt khách quan của tội phạm trở nên nguy hiểm hơn so với các trường hợp thông thường khác mà không có các tình tiết này. Những tình tiết này phản ánh tính chất hành vi, công cụ, phương tiện, thủ đoạn, đối tượng phạm tội, hậu quả của tội phạm. Đó là các tình tiết: - Phạm tội có tổ chức; - Phạm tội có tính chất côn đồ; - Phạm tội đối với trẻ em, phụ nữ có thai, người già, người ở trong tình trạng không thể tự vệ được hoặc đối với người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác; - Xâm phạm tài sản của Nhà nước; - Phạm tội gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng; - Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn dịch bệnh khác của xã hội để phạm tội; - Xúi giục người chưa thành niên phạm tội. Nhóm các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội: là những tình tiết phản ánh đặc điểm thuộc về con người phạm tội thể hiện tính 12