Luận văn Thạc sĩ Luật học: Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài luận văn là làm rõ lý luận, các quy định pháp luật và đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang để từ đó đề xuất những kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang

VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI NGÔ TUẤN HÙNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2023
VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI NGÔ TUẤN HÙNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8380104 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LƯƠNG HẢI YẾN Hà Nội - 2023
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, Khoa Pháp luật hình sự và Kiểm sát hình sự Trường Đại học kiểm sát Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho chúng tôi học tập và thực hiện luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với cô Tiến sỹ, cô giáo Lương Hải Yến- Trưởng khoa Tội phạm học và Điều tra tội phạm Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, người trực tiếp hướng dẫn đề tài và đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn tôi tìm ra hướng nghiên cứu, tiếp cận thực tế, tìm kiếm tài liệu, xử lý và phân tích số liệu, giải quyết vấn đề nhờ đó tôi mới có thể hoàn thành luận văn của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, Phòng Đào tạo và Quản lý sinh viên Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, lãnh đạo, đồng nghiệp tại Viện kiểm sát nhân dân huyện Hiệp Hòa, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Giang đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ, trang bị cho tôi những kiến thức quý báu trong thời gian học vừa qua. Tôi xin cảm ơn sự quan tâm giúp đỡ và ủng hộ của các anh, chị, bạn bè và mọi người trong quá trình thực hiện đề tài. Mặc dù đã cố gắng hoàn thành luận văn trong phạm vi và khả năng cho phép nhưng do khả năng nghiên cứu và kinh nghiệm thực tế có hạn sẽ không tránh những hạn chế, thiếu sót, vì vậy tôi kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy, cô, các bạn để luận văn của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn!
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi. Các tài liệu, số liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực, chính xác, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác./.
MỤC LỤC MỤC LỤC ............................................................................................................1 DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT ...................................................................7 MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài .........................................................1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài .............................................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.....................................................................4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...............................................5 6. Những dự kiến đóng góp về khoa học của Luận văn .......................................5 7. Kết cấu của đề tài...............................................................................................5 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT....................... 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát ...................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát ............................................................................................................. 7 1.1.2. Đặc điểm giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát ........................................................................................................... 11 1.1.3. Ý nghĩa của giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát ........................................................................................................... 17 1.2. Nội dung giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát........................................................................................................... 20 1.3. Lịch sử phát triển của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát ............. 25 1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1988 .................................................. 25 1.3.2. Giai đoạn từ năm 1988 đến năm 2004 .................................................. 27 1.3.3. Giai đoạn từ năm 2004 đến năm 2018 .................................................. 28 1.3.4. Giai đoạn từ năm 2018 đến nay ............................................................ 29
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ...................................................................................32 Chương 2. THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG ...........................................................................................33 2.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ................... 33 2.1.1. Đặc điểm địa lý, tình hình kinh tế, xã hội tỉnh Bắc Giang.................... 33 2.1.2. Thực trạng pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát ....................................................................................... 34 2.1.3. Tình hình thụ lý vụ việc hình sự và tiếp nhận, phân loại, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ............................................................................................................... 38 2.1.4. Tổ chức, cán bộ ..................................................................................... 41 2.2. Những kết quả đạt được trong giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ................... 42 2.3. Tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của tồn tại, hạn chế........................ 46 2.3.1. Tồn tại, hạn chế ..................................................................................... 46 2.3.2. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế ......................................................... 52 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ...................................................................................58 Chương 3. YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG ...........................59 3.1. Yêu cầu đối với giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang................................................. 59 3.2. Giải pháp nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang ................... 64 3.2.1. Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng và hoạt động giám sát ............. 64 3.2.2. Hoàn thiện quy định pháp luật .............................................................. 67 3.2.3. Tăng cường quản lý, chỉ đạo, điều hành của Viện kiểm sát nhân dân trên địa bàn tỉnh Bắc Giang............................................................................. 70
3.2.4. Tổ chức, cán bộ và nâng cao trách nhiệm, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên ............................................................. 71 3.2.5. Tăng cường sự phối hợp trong giải quyết khiếu nại, tố cáo ................. 73 3.2.6. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về khiếu nại, tố cáo ......... 74 3.2.7. Chú trọng công tác thống kê ................................................................. 74 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................76 KẾT LUẬN.........................................................................................................77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................78
DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự CQĐT Cơ quan điều tra HĐTP Hoạt động tư pháp TTHS Tố tụng hình sự TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao VKS Viện kiểm sát VKSND Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng, biểu Nội dung Trang Số liệu thụ lý giải quyết vụ án hình sự các giai đoạn Bảng 2.1 của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang hằng 81 năm từ năm 2018 đến năm 2021 Số liệu tiếp công dân, tiếp nhận, phân loại đơn của Bảng 2.2 Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang hằng năm 81 từ năm 2018 đến năm 2021 Biểu đồ thể hiện tương quan giữa số đơn khiếu nại, tố cáo và số đơn khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình Biểu đồ 2.1 sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang 82 tiếp nhận, phân loại hằng năm từ năm 2018 đến 2021 Tỷ lệ đơn khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự và số đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp Viện Biểu đồ 2.2 82 kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang tiếp nhận, phân loại hằng năm từ năm 2018 đến 2021 Số liệu về biên chế phụ trách công tác giải quyết Bảng 2.3 khiếu nại, tố cáo tại Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh 83 Bắc Giang hiện nay (năm 2022) Số liệu thụ lý, giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong Bảng 2.4 tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh 84 Bắc Giang từ năm 2018 đến 2021 Tỷ lệ thụ lý, giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong tố Biểu đồ 2.3 tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc 84 Giang từ năm 2018 đến 2021 Số liệu đơn khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự phân loại theo đối tượng khiếu nại, tố cáo trên địa Bảng 2.5 85 bàn tỉnh Bắc Giang do Viện kiểm sát thụ lý giải quyết từ năm 2018 đến năm 2021
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Hoạt động TTHS là HĐTP mang tính quyền lực Nhà nước rõ nét, được tiến hành bởi hệ thống các cơ quan nhà nước có thẩm quyền với đội ngũ cán bộ, công chức được đào tạo kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ. Bảo đảm quyền con người, quyền công dân, quyền và lợi ích hợp pháp không bị hạn chế bởi luật của người bị tình nghi phạm tội, người bị buộc tội và những người tham gia TTHS khác là yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra đối với TTHS; được thể hiện bằng quy định pháp luật và bảo đảm thi hành trên thực tế. Trong đó, quyền khiếu nại, tố cáo trong TTHS là một trong những quyền được bảo đảm thực hiện mạnh mẽ. VKS là cơ quan tiến hành tố tụng TTHS, thực hiện chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát HĐTP. Vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn, hoạt động của VKS trong TTHS đặt ra cho VKS những điều kiện thuận lợi để thực hiện việc giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS không chỉ giải quyết đối với các hành vi, quyết định tố tụng do VKS ban hành, thực hiện bị khiếu nại, tố cáo; mà còn đối với những hành vi, quyết định của cơ quan tư pháp khác, người có thẩm quyền trong các cơ quan tư pháp khác bị khiếu nại, tố cáo theo quy định. Song song với công tác kiểm sát giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS, công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS có ý nghĩa quan trọng đối với TTHS nói riêng và HĐTP nói chung; có cơ sở lý luận và thực tiễn; bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo của người dân; góp phần thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền con người, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Hiện nay, số lượng đơn khiếu nại, tố cáo trong HĐTP tại VKS các cấp nói chung và tại VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang nói riêng được tiếp nhận, thụ lý để giải quyết chủ yếu phát sinh trong lĩnh vực TTHS. Trên cơ sở các quy định pháp luật, đặc biệt là BLTTHS năm 2015 với những quy định có tính nguyên tắc chung, đầy đủ hơn về bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong TTHS; đồng thời với sự lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn nghiệp vụ thống nhất, kịp thời, cụ thể của VKSND tối cao, của VKS cấp trên đối với VKS cấp dưới mà việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh
2 vực TTHS của VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang những năm qua có nhiều chuyển biến tích cực, cơ bản đảm bảo chất lượng. Tuy nhiên, từ thực tiễn cũng thể hiện việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS vẫn còn những khó khăn, bất cập, hạn chế ở cả khía cạnh quy định pháp luật và áp dụng pháp luật, chất lượng giải quyết chưa cao. Từ đó đặt ra yêu cầu cần nghiên cứu kỹ lưỡng để đề ra những biện pháp khắc phục hiệu quả, phát huy những mặt tích cực, bảo đảm hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS thực chất, kịp thời, đúng pháp luật. Vì vậy, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài luận văn về “Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang” là rất cần thiết nhằm làm rõ thêm lý luận và quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS, đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang, đề ra các giải pháp hữu hiệu nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo, góp phần bảo đảm tốt quyền khiếu nại, tố cáo của người dân trong TTHS cũng như thực hiện thành công chiến lược cải cách tư pháp đã đặt ra. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Trong TTHS, giải quyết khiếu nại tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của VKS là vấn đề ngày càng được chú trọng. Đặc biệt, vấn đề giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS được các học giả quan tâm nghiên cứu. Trước hết là các công trình nghiên cứu liên quan dưới dạng tài liệu chuyên khảo, tham khảo, giáo trình, đề tài khoa học, tiêu biểu như: Trần Thanh Văn (2002), Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền của VKSND và kiểm sát giải quyết khiếu nại, tố cáo về các HĐTP, Đề tài khoa học cấp trường - Trường Cao đẳng Kiểm sát Hà Nội; Trần Thanh Văn (2002), Những vấn đề lý luận và thực tiễn về giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc trách nhiệm của VKSND và công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về các HĐTP của cơ quan tư pháp, Đề tài khoa học cấp trường - Trường Cao đẳng Kiểm sát Hà Nội; Nguyễn Thị Hương (2009), Khiếu nại, tố cáo trong TTHS Việt Nam, Luận văn Thạc sỹ; Phạm Quang Luyện, Trần Văn Tuân, Nguyễn Xuân Lục (2011), Những vấn vấn đề lý luận và thực tiễn của giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKSND, Đề tài khoa học cấp trường - Trường Đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm
3 sát; Ths. Lê Thị Kim Oanh (2019), Giải pháp nâng cao chất lượng công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong HĐTP, Đề tài khoa học cấp trường - Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; Ngô Tuấn Hùng (2019), Nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát giải quyết khiếu nại, tố cáo trong HĐTP, Khóa luận tốt nghiệp - Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội; Đinh Văn Sơn (2020), Vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS Việt Nam, Luận án Tiến sỹ; Nguyễn Thái Bảo Chân (2020), Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS thuộc thẩm quyền của VKSND, Khóa luận tốt nghiệp - Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội… Về tài liệu nghiên cứu là các bài viết tạp chí liên quan đến đề tài gồm có: Nguyễn Xuân Hưởng và Tạ Hồng Hoa (2009), “Một số vướng mắc trong công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về tư pháp”, Tạp chí Kiểm sát, (5); Tạ Thị Hồng Hoa (2010), “Về việc ban hành văn bản trong công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về HĐTP”, Tạp chí Kiểm sát, (12); Hà Thái Hùng (2010), “Thực trạng, giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo về HĐTP”, Tạp chí Kiểm sát, (12); Hà Như Khuê, Đinh Văn Sơn (2014), “Đổi mới công tác khiếu tố”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, (4); Trần Văn Trung (2018), “Về phối hợp thi hành một số quy định về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS”, Tạp chí Kiểm sát, (23)… Có thể thấy, các công trình, bài viết nghiên cứu về giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát giải quyết việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong HĐTP nói chung, trong TTHS nói riêng và cụ thể về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS còn ít. Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS mới được tiếp cận như một khía cạnh trong các nghiên cứu chung về khiếu nại, tố cáo trong TTHS, về công tác thực hiện chức năng giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong HĐTP của VKS, hoặc được tiếp cận cụ thể theo hướng nghiên cứu vai trò của VKSND trong hoạt động tố tụng này. Do đó, còn có những hạn chế nhất định ở tính hệ thống, tính toàn diện, tính cụ thể ở cả khía cạnh lý luận và thực tiễn đối với vấn đề nghiên cứu. Ngoài ra, chưa có công trình nghiên cứu cụ
4 thể nào về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS gắn với thực tiễn tại tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương- nơi mà VKS hai cấp của mỗi địa phương đang thường xuyên tiếp nhận và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Khẳng định, việc nghiên cứu đề tài giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang là có ý nghĩa và có tính mới trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài luận văn là làm rõ lý luận, các quy định pháp luật và đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS từ thực tiễn tỉnh Bắc Giang để từ đó đề xuất những kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài đặt ra các nhiệm vụ cụ thể sau: Thứ nhất, nghiên cứu khái quát lý luận chung về nguyên tắc bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong TTHS; giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS. Thứ hai, phân tích nội dung các quy định pháp luật hiện hành và những bất cập của quy định pháp luật đó về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS. Thứ ba, nghiên cứu, đánh giá thực tiễn áp dụng pháp luật pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang, chỉ ra được những khó khăn, vướng mắc, bất cập và nguyên nhân của những khó khăn, vướng mắc, bất cập đó. Thứ bốn, đề ra giải pháp nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang nói riêng, ngành kiểm sát nói chung. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là quy định về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS trong BLTTHS năm 2015, các luật, văn bản dưới luật, văn bản hướng dẫn liên quan và thực tiễn áp dụng pháp luật tại VKSND hai cấp tỉnh Bắc Giang (VKS tỉnh và VKS huyện, thành phố của tỉnh Bắc Giang).
5 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về mặt thời gian, nghiên cứu gắn với quá trình hình thành và phát triển pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS, đặc biệt kể từ khi BLTTHS năm 2015 có hiệu lực thi hành đến nay (năm 2018 đến năm 2021). Về mặt không gian, trọng tâm nghiên cứu là các vấn đề lý luận, các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS ở Việt Nam, trọng tâm đánh giá thực tiễn tại tỉnh Bắc Giang (gồm VKSND tỉnh Bắc Giang, VKSND huyện, thành phố thuộc tỉnh Bắc Giang). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về nhà nước và pháp luật, về cải cách tư pháp trong TTHS, về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong HĐTP. Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, tác giả kết hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu như: Phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê và khái quát hóa để giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn của đề tài. 6. Những dự kiến đóng góp về khoa học của Luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ góp phần làm rõ những vấn đề lý luận chung về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS, đưa ra được các khái niệm liên quan, đặc điểm, ý nghĩa. Luận văn trình bày về thực trạng pháp luật, đánh giá những kết quả đạt được, những khó khăn, tồn tại và chỉ ra nguyên nhân gắn với thực tiễn tại tỉnh Bắc Giang, từ đó đưa ra được những kiến nghị, giải pháp có tính khả thi nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS hai cấp tỉnh Bắc Giang nói riêng và ngành kiểm sát nói chung. Ngoài ra luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo đối với các tác giả quan tâm nghiên cứu, là tài liệu tham khảo trong học tập, tìm hiểu về vấn đề giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của đề tài gồm 3 chương:
6 Chương 1: Những vấn đề chung về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát Chương 2: Thực trạng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang Chương 3: Yêu cầu và giải pháp nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát trên địa bàn tỉnh Bắc Giang
7 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT 1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát Quyền khiếu nại, tố cáo là một trong những quyền con người, quyền công dân cơ bản, được Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 ghi nhận tại Điều 30, cụ thể: “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo, người bị thiệt hại có quyền được bồi thường về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự theo quy định của pháp luật; nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng việc khiếu nại, tố cáo để vu khống, vu cáo và làm hại người khác”. Theo quy định của Hiến pháp, mọi người đều có quyền khiếu nại, tố cáo; các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo nhằm bảo vệ kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại, tố cáo. Luật Khiếu nại 2011 giải thích từ ngữ “khiếu nại” gắn với hoạt động quản lý hành chính như sau: “Khiếu nại là việc cá nhân theo thủ tục quy định của Luật này báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân”; Luật Tố cáo 2018 giải thích thuật ngữ “tố cáo” là “việc cá nhân theo thủ tục quy định của Luật này báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân”. Có thể hiểu khiếu nại là việc cá nhân, cơ quan, tổ chức
8 theo quy định pháp luật đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định, hành vi của mình khi có căn cứ cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình; tố cáo là việc cá nhân theo quy định pháp luật báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức. Giữa khiếu nại và tố cáo có những điểm khác nhau về chủ thể thực hiện, đối tượng tác động và có trình tự, thủ tục giải quyết riêng; đồng thời có những điểm chung ở khía cạnh đảm bảo quyền con người trước các tác động bởi các hành vi, quyết định của cơ quan, người có thẩm quyền đối với người bị tác động. Khiếu nại, tố cáo là quyền của người dân, được bảo đảm thực hiện trong nhiều hoạt động khác nhau của các cơ quan nhà nước, trong đó có hoạt động TTHS. Hoạt động TTHS có thể coi là một loại HĐTP, là hoạt động thực hiện các trình tự, thủ tục để giải quyết vụ việc hình sự. Các trình tự, thủ tục đó được quy định trong pháp luật TTHS mà tiêu biểu là BLTTHS. Cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong TTHS, trên cơ sở nhiệm vụ, quyền hạn của mình được pháp luật TTHS quy định thực hiện các hành vi tố tụng, ban hành các quyết định, văn bản tố tụng nhằm giải quyết đúng đắn vụ việc hình sự. Các quyết định, hành vi đó mang tính quyền lực nhà nước, làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của người tham gia tố tụng. Trong đó có những quyết định, hành vi tố tụng tác động trực tiếp tới quyền con người, quyền công dân của người dân như các quyết định, hành vi áp dụng đối với người bị nghi thực hiện tội phạm, người bị buộc tội. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại, cá nhân có quyền tố cáo các hành vi, quyết định tố tụng trên theo quy định của BLTTHS. VKSND là cơ quan có chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát HĐTP. Trong tố tụng hình sự, VKS là cơ quan tiến hành TTHS; Viện trưởng, Phó Viện trưởng, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên thuộc VKS là người tiến hành TTHS. Gắn với chức năng của mình, nhiệm vụ, quyền hạn của VKS trong TTHS gồm nhiệm vụ,
9 quyền hạn khi thực hành quyền công tố và nhiệm vụ, quyền hạn khi kiểm sát hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân khác trong TTHS. Do đó, một mặt các hành vi, quyết định của VKS trong TTHS có thể bị cơ quan, tổ chức, cá nhân khiếu nại, tố cáo và VKS có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết các khiếu nại, tố cáo đó; một mặt VKS trực tiếp giải quyết khiếu nại, tố cáo về hành vi, quyết định trong TTHS của cơ quan, cá nhân khác bị khiếu nại, tố cáo theo quy định. Ngoài thực hiện chức năng tư pháp Nhà nước quy định, VKS đồng thời thực hiện quản lý hành chính trong nội bộ ngành kiểm sát. Việc giải quyết khiếu nại, tố cáo liên quan đến việc thực hiện quản lý này được giải quyết theo thủ tục riêng theo quy định của Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, không thuộc trường hợp giải quyết khiếu nại, tố cáo của VKS trong TTHS. Quyền khiếu nại, tố cáo của người dân chỉ được bảo đảm thực hiện và có ý nghĩa khi công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của cơ quan, người có thẩm quyền được thực hiện kịp thời, chất lượng, đúng quy định pháp luật. Khiếu nại, tố cáo của người dân trong TTHS cũng chỉ được bảo đảm khi công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS được thực hiện kịp thời, đúng quy định pháp luật TTHS, trong đó có công tác giải quyết khiếu nại tố cáo trong TTHS thuộc thẩm quyền của VKS. Mục đích của hoạt động TTHS là phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội nên trường hợp xảy ra oan sai, vi phạm sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến các quyền về nhân thân, tính mạng, sức khỏe... xâm phạm đến lợi ích của Nhà nước được pháp luật bảo vệ. Trong tố tụng hình sự, VKS là cơ quan thực hành quyền công tố, kiểm sát HĐTP, từ đó đặt ra yêu cầu VKS giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động TTHS thuộc thẩm quyền phải kịp thời, chính xác nhằm bảo đảm lợi ích Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân; đồng thời bảo đảm mục đích của của hoạt động TTHS như đã nêu trên. Trên cơ sở Hiến pháp năm 2013, BLTTHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021 đã có nhiều sửa đổi, bổ sung so với Bộ luật trước đó theo hướng bảo đảm mạnh mẽ hơn quyền con người, quyền công dân trong TTHS, trong đó có quyền
10 khiếu nại, tố cáo và trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo. Theo đó, Điều 32 quy định rõ nguyên tắc bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong TTHS; các điều 469, 478 quy định tách bạch về quyền khiếu nại, quyền tố cáo trong tố tụng hình sự. Đồng thời, Thông tư liên tịch số 02/2018/TTLT-VKSTC-TATC-BCA-BQP-BTC- BNN&PTNT ngày 05/9/2018 của VKSND tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn về việc phối hợp thi hành một số quy định của BLTTHS về khiếu nại, tố cáo (sau đây gọi là Thông tư liên tịch số 02/2018) quy định: “Khiếu nại trong TTHS là việc cơ quan, tổ chức, cá nhân (sau đây gọi chung là người khiếu nại), theo thủ tục quy định tại Chương XXXIII của BLTTHS, đề nghị cơ quan, người có thẩm quyền xem xét lại quyết định, hành vi tố tụng, quyết định giải quyết khiếu nại khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình”; “Tố cáo trong TTHS là việc cá nhân theo thủ tục quy định tại Chương XXXIII BLTTHS, báo cho cơ quan, người có thẩm quyền về hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động TTHS của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng mà họ cho rằng hành vi đó gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại lợi ích của nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân”. Chương XXXIII BLTTHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021, gồm các điều từ Điều 469 đến Điều 483 quy định cụ thể về trình tự, thủ tục, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS và được cụ thể tại Thông tư liên tịch số 02/2018. Như vậy, song song với nhấn mạnh quyền khiếu nại, tố cáo trong TTHS của cơ quan, tổ chức, cá nhân; quy định nguyên tắc và quy định cụ thể của BLTTHS đồng thời nhấn mạnh trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo là cơ quan, người có thẩm quyền phải tiếp nhận, xem xét và giải quyết khiếu nại, tố cáo kịp thời, đúng pháp luật; gửi văn bản kết quả giải quyết cho người khiếu nại, tố cáo, cơ quan, tổ chức khiếu nại và có biện pháp khắc phục; trình tự, thủ tục, thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của BLTTHS. Bộ luật TTHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021 cũng đã có những quy định cụ thể về vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn, hoạt động của VKSND trong TTHS. Do đó, với tư cách là cơ quan, người có
11 thẩm quyền tiến hành tố tụng, kiểm sát hoạt động tố tụng, VKS có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS thuộc thẩm quyền theo quy định của BLTTHS. Về mặt thuật ngữ “giải quyết” là “làm cho không còn thành vấn đề nữa”1; tuy nhiên, “giải quyết” trong “giải quyết khiếu nại, tố cáo của VKS trong TTHS” là việc VKS thực hiện các hoạt động xem xét lại, kiểm tra, xác minh làm rõ nội dung khiếu nại, tố cáo đối với các hành vi, quyết định trong TTHS; khẳng định tính có căn cứ và tính hợp pháp của quyết định, hành vi bị khiếu nại, tố cáo trong TTHS; ban hành văn bản thể hiện kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo và gửi cho người khiếu nại, tố cáo; xử lý, kiến nghị xử lý nghiêm minh người vi phạm pháp luật; bảo đảm kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo được thi hành nghiêm chỉnh. VKS giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS tuân thủ trình tự, thủ tục quy định của BLTTHS và các văn bản hướng dẫn luật; phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc giải quyết của mình. Từ những nội dung được nêu và phân tích như trên, có thể đưa ra khái niệm: Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKS là việc VKS trên cơ sở thẩm quyền, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, trình tự, thủ tục được BLTTHS quy định, tiến hành xem xét lại, kiểm tra, xác minh, kết luận và ra quyết định đối với nội dung khiếu nại, tố cáo về hành vi, quyết định của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong TTHS. 1.1.2. Đặc điểm giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát 1.1.2.1. Đặc điểm về phạm vi của giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát Giai đoạn TTHS phát sinh khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của VKS bao gồm tất cả các giai đoạn gắn với việc thực hiện chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát HĐTP của VKS. Khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền của VKS có thể phát sinh ngay từ giai đoạn khởi tố đến giai đoạn xét xử vụ án hình sự. Giai đoạn khởi tố là giai đoạn đầu tiên của TTHS; trong giai đoạn này các cơ quan 1 Viện Ngôn ngữ học (2003), Từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng, tr.422.