Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam

Chia sẻ: Trí Mẫn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn nghiên cứu một cách hệ thống cơ sở lý luận của pháp luật về các giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động tại NHTMCP và đánh giá thực trạng hệ thống pháp luật cũng nhƣ thực tiễn thực thi pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam. Trên cơ sở những nghiên cứu đó, tác giả đƣa ra những kiến nghị nhằm bổ sung, hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRỊNH THỊ BÍCH DIỆP PHÁP LUẬT VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG ĐỂ ĐẢM BẢO AN TOÀN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRỊNH THỊ BÍCH DIỆP PHÁP LUẬT VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG ĐỂ ĐẢM BẢO AN TOÀN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số : 60 38 01 07 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS. LÊ THỊ THANH Hà Nội – 2016 ii
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Trịnh Thị Bích Diệp iii
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ............................. Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 4 Chƣơng I.......................................................................................................... 11 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG VÀ PHÁP LUẬT VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG ĐỂ ĐẢM BẢO AN TOÀN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ..... 11 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại giới hạn cấp tín dụng ......................... 11 1.1.1. Khái niệm giới hạn cấp tín dụng ........................................................... 11 1.1.2. Đặc điểm giới hạn cấp tín dụng ............................................................ 12 1.1.3. Phân loại giới hạn cấp tín dụng ............................................................. 13 1.2. Khái quát về an toàn hoạt động của NHTMCP .................................... 14 1.3. Vai trò của giới hạn cấp tín dụng đối với an toàn hoạt động của NHTMCP ........................................................................................................ 16 1.4. Sự cần thiết phải quy định bằng pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP ..................................................... 17 1.5. Pháp luật về giới hạn cấp tín dụng trong hoạt động của NHTMCP ..... 19 1.5.1. Khái niệm pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của NHTMCP......................................................................................... 19 1.5.2. Nội dung chủ yếu của pháp luật về giới hạn cấp tín dụng trong hoạt động của NHTMCP......................................................................................... 19 KẾT LUẬN CHƢƠNG I ................................................................................ 28 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG ĐỂ ĐẢM BẢO AN TOÀN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY ................................................................ Error! Bookmark not defined. 1
2.1. Giới hạn về chủ thể đƣợc cấp tín dụng .... Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Giới hạn về tổ chức, cá nhân không đƣợc trở thành chủ thể đƣợc NHTMCP cấp tín dụng ................................... Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Giới hạn chủ thể bị hạn chế cấp tín dụngError! Bookmark not defined. 2.1.3. Giới hạn chủ thể đƣợc cấp tín dụng ...... Error! Bookmark not defined. 2.2. Giới hạn về quyền lợi đƣợc ƣu đãi........... Error! Bookmark not defined. 2.3. Thủ tục cấp tín dụng trong giới hạn cấp tín dụngError! Bookmark not defined. 2.4. Giới hạn về tổng mức dƣ nợ cấp tín dụng Error! Bookmark not defined. 2.5. Giới hạn về lĩnh vực cấp tín dụng ............ Error! Bookmark not defined. 2.6. Giới hạn về biện pháp bảo đảm................ Error! Bookmark not defined. 2.7. Những ƣu điểm, nhƣợc điểm của pháp luật hiện hành về giới hạn cấp tín dụng tác động đến an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam ........ Error! Bookmark not defined. 2.7.1. Ƣu điểm của pháp luật hiện hành về giới hạn cấp tín dụng tác động của chúng đến an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt NamError! Bookmark not defined. 2.7.2. Nhƣợc điểm của pháp luật hiện hành về giới hạn cấp tín dụng tác động của chúng đến an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam ............... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN CHƢƠNG II ............................... Error! Bookmark not defined. Chƣơng III ....................................................... Error! Bookmark not defined. ĐỊNH HƢỚNG VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG ĐỂ ĐẢM BẢO 2
AN TOÀN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN TẠI VIỆT NAM ........................... Error! Bookmark not defined. 3.1. Cơ sở để hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của các NHTMCP tại Việt NamError! Bookmark not defined. 3.2. Phƣơng hƣớng hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của các NHTMCP tại Việt NamError! Bookmark not defined. 3.3. Một số kiến nghị giải pháp hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của các NHTMCP tại Việt Nam ............. Error! Bookmark not defined. 3.3.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam ... Error! Bookmark not defined. 3.3.2. Xây dựng cơ chế đồng bộ nhằm hỗ trợ, hƣớng dẫn, quản lý giám sát và bảo đảm tuân thủ trên thực tế quy định về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt NamError! Bookmark not defined. KẾT LUẬN CHƢƠNG III.............................. Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN ..................................................... Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 30 3
MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Ngân hàng thƣơng mại cổ phần là một trong các tổ chức tài chính quan trọng nhất của nền kinh tế thực hiện chức năng luân chuyên vốn, góp phần điều tiết nguồn vốn cho nền kinh tế. Hoạt động kinh doanh của NHTMCP đƣợc phân vào nhóm hoạt động kinh doanh có mức độ rủi ro cao nhất bởi đối tƣợng của hoạt động kinh doanh ngân hàng là tiền - là hàng hóa đặc biệt do chính Nhà nƣớc phát hành, là công cụ thanh toán trong nền kinh tế, nó có sự ảnh hƣởng và liên quan đến nhiều chủ thể trong xã hội. Chỉ một biến động nhỏ trong hoạt động kinh doanh cũng có thể gây tác động đến hoạt động của không chỉ NHTMCP đó mà có thể ảnh hƣởng đến toàn ngành ngân hàng (một thay đổi nhỏ về lãi suất có thể dẫn đến sự dịch chuyển khách hàng từ ngân hàng này sang ngân hàng khác). Do vậy, mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận kinh doanh luôn đƣợc pháp luật cũng nhƣ mỗi NHTMCP gắn liền với yêu cầu đảm bảo an toàn kinh doanh. Tuy nhiên, trong xu thế thị trƣờng hiện tại, khi các NHTMCP đang phải cạnh tranh khốc liệt thì các NHTMCP vẫn thƣờng đặt mục tiêu lợi nhuận lên trên hết mà chƣa coi trọng vấn đề an toàn hoạt động. Trong khi đó, bản chất của hoạt động ngân hàng mang tính “dây chuyền”, mang tính hệ thống nên chỉ cần một NHTMCP “có vấn đề” nó sẽ không chỉ ảnh hƣởng đến an toàn hoạt động của một mình NHTMCP đó mà còn ảnh hƣởng đến NHTMCP khác, ảnh hƣởng chung đến toàn ngành ngân hàng và dẫn đến ảnh hƣởng đến nền kinh tế. Đồng thời, hoạt động kinh doanh của NHTMCP bao gồm rất nhiều hoạt động nhƣ: huy động vốn, cấp tín dụng, thanh toán, phái sinh, ngoại hối, 4
… trong đó, tín dụng là hoạt động truyền thống, hoạt động cốt lõi và cơ bản đem lại nguồn lợi nhuận cho các NHTMCP nhƣng cũng chính vì thế nên nó luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro nhất cho NHTMCP. Do hoạt động của NHTMCP là kinh doanh tiền, “mang” tiền đi cho vay để thu lợi nhuận là lãi suất vay mà tiền nội tại của NHTMCP có để cho vay chỉ nằm trong vốn điều lệ còn lại là vốn đi vay từ hoạt động huy động nên khi hoạt động cấp tín dụng gặp rủi ro thì NHTMCP không chỉ rơi vào tình trạng mất vốn tự có của bản thân mình mà còn có nguy cơ không thể trả đƣợc số tiền đã huy động của khách hàng. Điều đó có nghĩa, rủi ro từ hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP có thể ảnh hƣởng đến hoạt động huy động vốn kéo theo ảnh hƣởng đến toàn bộ hoạt động của NHTMCP. Để đảm bảo hạn chế rủi ro kinh doanh, hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP cần đánh giá đƣợc toàn diện khách hàng mà cốt lõi là năng lực tài chính và khả năng trả nợ của khách hàng. Nếu không đánh giá đƣợc năng lực tài chính của khách hàng, không đánh giá đƣợc khả năng hoàn trả cả gốc và lãi đúng thời hạn của khách hàng mà chỉ cấp tín dụng dựa vào tài sản bảo đảm thì rủi ro từ hoạt động cấp tín dụng càng cao. Đến khi NHTMCP buộc phải xử lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ là lúc nợ xấu đã xảy ra, NHTMCP có khả năng bị mất vốn và có thể dẫn đến tình trạng mất thanh khoản. Bản chất hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro nhƣ vậy nên cần phải đặt ra các điều kiện, những giới hạn về mặt tỷ lệ an toàn trong hoạt động cấp tín dụng để đảm bảo an toàn cho hoạt động chung của NHTMCP, tránh những rủi ro tiềm ẩn có thể gặp phải. Tuy vậy, pháp luật là một trong các công cụ điều chỉnh hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP lại chƣa xây dựng đƣợc các quy định đầy đủ và hoàn thiện, trong tổng thể 5
“khung” pháp luật còn nhiều chỗ chồng chéo và mâu thuẫn hay “đâu đấy” có những quy định chƣa chặt chẽ nên các NHTMCP vẫn cố tính “lách luật”. Do vậy, với tƣ cách là một ngƣời nghiên cứu và cũng đang làm việc trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng, tác giả mong muốn tìm hiểu những vấn đề pháp lý và thực tiễn về giới hạn cấp tín trong an toàn hoạt động của NHTMCP để góp phần hoàn thiện “khung” pháp luật về vấn đề này, giúp nâng cao hiệu quả tín dụng của các NHTMCP trong thực tiễn. Để tìm hiểu vấn đề này, tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài luận văn là “Pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần tại Việt Nam”, trong đó, luận văn này sẽ hƣớng tới hai nội dung: (1) Phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP và những bất cập trong việc thực thi pháp luật đó; (2) Giải pháp hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Nghiên cứu một cách hệ thống cơ sở lý luận của pháp luật về các giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động tại NHTMCP và đánh giá thực trạng hệ thống pháp luật cũng nhƣ thực tiễn thực thi pháp luật về gi ới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam. Trên cơ sở những nghiên cứu đó, tác giả đƣa ra những kiến nghị nhằm bổ sung, hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Để đạt đƣợc mục tiêu tổng quát trên, luận văn phải thực hiện những mục tiêu cụ thể sau: - Làm rõ các vấn đề lý luận về giới hạn cấp tín dụng và pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để có sơ sở áp dụng phù hợp các quy định này vào thực tiễn. 6
- Nghiên cứu một cách tổng quát, có hệ thống thực trạng pháp luật Việt Nam hiện hành về giới hạn cấp tín dụng tại NHTMCP và thực trạng áp dụng để bảo đảm an toàn hoạt động tại NHTMCP ở Việt Nam, qua đó, tìm ra những quy định còn hạn chế, bất cập gây khó khăn cho các ngân hàng trong thực tiễn. - Nghiên cứu nhằm đƣa ra định hƣớng và các giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của ngân hàng thƣơng mại nói chung, của NHTMCP nói riêng. 1.3. Tính mới và những đóng góp của đề tài Cho đến thời điểm hiện tại, pháp luật về đảm bảo an toàn trong hoạt động của NHTMCP nói chung và pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP nói riêng còn chƣa hoàn chỉnh và cụ thể. Một số quy định pháp luật về các giới hạn và tỷ lệ cấp tín dụng trong hoạt động của NHTMCP còn nhiều bất cập, mâu thuẫn trong chính các quy định của pháp luật và chƣa khả thi trong thực tế. Do đó, là công trình nghiên cứu pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam và thực tiễn áp dụng pháp luật một cách cụ thể, luận văn có những đóng góp mới là: - Tổng hợp, trình bày và phân tích một cách khoa học và có hệ thống các vấn đề lý luận cơ bản về giới hạn cấp tín dụng và pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam. - Nêu và phân tích nguyên nhân, đánh giá thực trạng pháp luật giữa các quy định của pháp luật với nhau và thực tiễn áp dụng pháp luật, những khó khăn và vƣớng mắc của các NHTMCP trong cách hiểu và cách áp dụng pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam. - Luận văn kiến nghị, đề xuất các phƣơng hƣớng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam nhằm góp phần xây dựng hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, mang tính khả thi và thuận tiện khi áp dụng vào thực tiễn. 1.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 7
Đối tƣợng nghiên cứu: Pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam theo các quy định của pháp luật hiện hành. Đồng thời, luận văn cũng chỉ tiếp cận và làm rõ các nội dung về giới hạn cấp tín dụng tác động đến sự an toàn hoạt động của NHTMCP mà không nghiên cứu các vấn đề liên quan đến quản lý nhà nƣớc về hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP (bao gồm các nội dung nhƣ hoạt động quản lý của NHNN với các NHTMCP, các chế tài áp dụng trong trƣờng hợp NHTMCP vi phạm quy định về giới hạn cấp tín dụng,…). 1.5. Tổng quan tài liệu Dƣới góc độ luật học, pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam đã đƣợc đề cập đến tại một số công trình nghiên cứu khoa học nhƣ: - Luận án tiến sĩ của tác giả Lê Tấn Phƣớc, bảo vệ thành công năm 2007 tại Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh về: “Bảo đảm an toàn trong hoạt động tín dụng của các ngân hàng thƣơng mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh”. Nội dung luận án tập trung phân tích đánh giá tình hình hoạt động của các NHTMCP trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh bao gồm nghiên cứu tình hình huy động vốn, tình hình cho vay và đánh giá hiệu quả hoạt động tín dụng nhằm đảm bảo an toàn trong hoạt động tín dụng của NHTMCP trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. - Luận án tiến sĩ của tác giả Nguyễn Đức Trung, bảo vệ thành công năm 2012 tại Học viện Ngân hàng về: “Đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng thƣơng mại Việt Nam trên cơ sở áp dụng hiệp ƣớc tiêu chuẩn vốn quốc tế Basel”. Tại luận án này, tác giả hệ thống hóa, phân tích và đánh giá toàn diện thực trạng an toàn của hệ 8
thống ngân hàng thƣơng mại Việt Nam trên cơ sơ đối chiếu với các chuẩn mực khuyến nghị của Basel II&III. - Bài viết: “Quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động ngân hàng ở Việt Nam – Con đƣờng gập ghềnh” của tác giả Huỳnh Thế Du và Đỗ Thiên Anh Tuấn năm 2013 đăng tải trên trang web của Chƣơng trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Nội dung chính của bài viết này là phân tích những điểm mới của Thông tƣ 13/2010/TT-NHNN về đảm bảo an toàn hoạt động của các ngân hàng tại Việt Nam nhƣng tác giả chỉ đề cấp đến vấn đề an toàn vốn tối thiểu và sự phù hợp của quy định về an toàn vốn tối thiểu tại Thông tƣ này với các chuẩn mực quốc tế về đảm bảo an toàn trong hoạt động ngân hàng (Basel). - Bài viết: “Hoàn thiện pháp luật về phòng ngừa rủi ro tín dụng của các tổ chức tín dụng” của tác giả TS. Phạm Thị Giang Thu – Đại học Luật Hà Nội và ThS. Nguyễn Ngọc Lƣơng - Đảng ủy Khối các cơ quan trung ƣơng. Tại bài viết này, tác giả nghiên cứu về các quy định về phòng ngừa rủi ro tín dụng, nguyên tắc xây dựng các quy định phòng ngừa và xử lý rủi ro và các biện pháp xử lý rủi ro theo quy định của pháp luật thời điểm nghiên cứu. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu, các bài trao đổi, bài viết trên đây chỉ mới dừng lại ở việc liệt kê lại những quy định chung về bảo đảm an toàn trong hoạt động tín dụng của NHTMCP, bảo đảm an toàn hệ thống ngân hàng theo tiêu chuẩn Basel, phòng ngừa rủi ro tín dụng,… Qua quá trình tra cứu tài liệu cho thấy, hiện chƣa có một công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện, đầy đủ về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam. Xuất phát từ những nguyên nhân trên, tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu để tìm hiểu một cách đầy đủ, toàn diện về lý luận và thực tiễn áp dụng giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP tại Việt Nam hiện nay. 2. Nội dung, địa điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 2.1. Nội dung nghiên cứu 9
Chƣơng I. Một số vấn đề lý luận của pháp luật quy định về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của ngân hàng thƣơng mại cổ phần. Chƣơng II: Thực trạng pháp luật và áp dụng pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của ngân hàng thƣơng mại cổ phần ở Việt Nam hiện nay Chƣơng III: Định hƣớng và một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của ngân hàng thƣơng mại cổ phần ở Việt Nam. 2.2. Địa điểm nghiên cứu Luận văn đƣợc giới hạn phạm vi nghiên cứu đối với các NHTMCP đƣợc thành lập, hoạt động theo quy định của pháp luật Việt Nam và đang tồn tại, hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam. 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình tiếp cận và giải quyết những vấn đề đặt ra, tác giả luận văn đã sử dụng phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác- Lênin. Trong những trƣờng hợp cụ thể, tôi kết hợp sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu phù hợp nhƣ thống kê, so sánh, tổng hợp, phân tích… nhằm kết hợp nhuần nhuyễn giữa kiến thức lý luận và thực tiễn để góp phần làm sáng tỏ những vấn đề cần nghiên cứu. 10
Chƣơng I MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG VÀ PHÁP LUẬT VỀ GIỚI HẠN CẤP TÍN DỤNG ĐỂ ĐẢM BẢO AN TOÀN HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN 1.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại giới hạn cấp tín dụng 1.1.1. Khái niệm giới hạn cấp tín dụng Hoạt động kinh doanh của ngân hàng luôn đƣợc xếp vào nhóm hoạt động kinh doanh có mức độ rủi ro cao nhất, trong đó, cấp tín dụng là hoạt động kinh doanh truyền thống, cốt lõi của ngân hàng lại luôn chứa đựng những rủi ro tiềm ẩn. Do vậy, một phƣơng án đặt ra có thể giúp các NHTMCP đạt đƣợc các mục đích: (1) Bảo vệ ngƣời gửi tiền; (2) Ngăn chặn các hành vi “phi đạo đức”; và (3) Đảm bảo an toàn hoạt động của mỗi NHTMCP, hạn chế sự đổ vỡ hệ thống, đó là giới hạn cấp tín dụng trong hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP. Từ điển Tiếng Việt của Trung tâm từ điển học do Nhà xuất bản Đà Nẵng phát hành 2013 xác định “giới hạn” là danh từ có nghĩa là “phạm vi, mức độ nhất định, không thể hoặc không được phép vượt qua” [41, tr 640]. Theo đó, giới hạn cấp tín dụng đƣợc hiểu một cách chung nhất là phạm vi, mức độ không đƣợc phép vƣợt qua khi NHTMCP thực hiện giao dịch cấp tín dụng với khách hàng nhằm đảm bảo cho hoạt động của NHTMCP đƣợc ổn định, an toàn. Trong lĩnh vực pháp lý, thuật ngữ “giới hạn cấp tín dụng” đã đƣợc nhắc đến và sử dụng tại nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau, tuy nhiên, pháp luật lại chƣa có một thuật ngữ chính thức “giới thiệu” tổng quát về vấn đề này. 11
Theo quan điểm của tác giả, giới hạn cấp tín dụng có thể hiểu là một bộ khung bảo vệ hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP, giúp dự liệu, ngăn ngừa hoặc hạn chế ở mức thấp nhất những rủi ro tiềm ẩn có thể xảy ra cho những khoản cấp tín dụng nằm trong phạm vi bảo vệ này và hƣớng đến sự an toàn, ổn định trong hoạt động của cả NHTMCP. Từ đó, có thể đƣa ra định nghĩa: giới hạn cấp tín dụng là phạm vi an toàn mà NHTMCP được phép thực hiện các giao dịch cấp tín dụng với khách hàng. 1.1.2. Đặc điểm giới hạn cấp tín dụng So với các quy định khác của pháp luật, các quy định giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của các NHTMCP có các đặc điểm sau: Thứ nhất, về nội dung điều chỉnh, các quy phạm pháp luật quy định giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của các NHTMCP là những quy định mang tính biệt lệ so với quy định chung. Ví dụ: Pháp luật quy định cá nhân đƣợc vay vốn tại các NHTMCP nhƣng các quy định về giới hạn cấp tín dụng của NHTMCP thì quy định NHTMCP không đƣợc cá nhân là thành viên Hội đồng quản trị vay vốn. Thứ hai, các quy định của pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để bảo đảm an toàn hoạt động của các NHTMCP chỉ ra một cách xử sự cụ thể mà tổ chức tín dụng phải thực hiện. Trên đây là hai đặc điểm cơ bản của giới hạn cấp tín dụng trong hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP. Các đặc điểm này là cơ sở để phân biệt giới hạn cấp tín dụng với các quy định về giới hạn, tỷ lệ khác trong hoạt động của NHTMCP cùng nhằm hƣớng tới mục đích đảm bảo cho sự an toàn hoạt động của NHTMCP. 12
1.1.3. Phân loại giới hạn cấp tín dụng Thuật ngữ “giới hạn cấp tín dụng” là tên gọi chung của một tập hợp những quy định xác định phạm vi NHTMCP đƣợc thực hiện hoạt động cấp tín dụng. Do vậy, việc phân loại giới hạn cấp tín dụng là điều cần thiết giúp các NHTMCP xác định đƣợc đầy đủ các tiêu chí phải tuân thủ. Có nhiều cách phân loại khác nhau, nhƣng trong bài này, tác giả nghiên cứu giới hạn cấp tín dụng qua ba tiêu chí cơ bản sau: Thứ nhất, căn cứ theo chủ thể, giới hạn cấp tín dụng gồm giới hạn các cá nhân, tổ chức và chủ thể khác (theo quy định của Luật các TCTD và các văn bản hƣớng dẫn thi hành) không đƣợc trở thành chủ thể đƣợc NHTMCP cấp tín dụng (sau đây gọi tắt là các cá nhân, tổ chức không đƣợc trở thành chủ thể đƣợc NHTMCP cấp tín dụng), giới hạn chủ thể bị hạn chế cấp tín dụng và giới hạn chủ thể đƣợc cấp tín dụng. Bằng cách phân loại này giúp các NHTMCP thấy rõ đƣợc bất kỳ khách hàng nào thuộc nhóm các cá nhân, tổ chức không đƣợc trở thành chủ thể đƣợc NHTMCP cấp tín dụng mà không phụ thuộc vào hình thức cấp tín dụng, số tiền cấp tín dụng, đồng tiền cấp tín dụng (Việt Nam đồng hay ngoại tệ), mục đích cấp tín dụng,… thì NHTMCP đều không đƣợc ký kết, thực hiện bất kỳ khoản cấp tín dụng nào. Đối với khách hàng thuộc nhóm chủ thể bị hạn chế cấp tín dụng, NHTMCP chỉ đƣợc cấp tín dụng cho khách hàng trong phạm vi nhất định (nhƣ không đƣợc cấp tín dụng với điều kiện ƣu đãi lãi suất,…) với những thủ tục kiểm soát chặt chẽ. Còn đối với khách hàng thuộc nhóm chủ thể đƣợc cấp tín dụng, trong một số trƣờng hợp, NHTMCP chỉ đƣợc cấp tín dụng cho khách hàng trong một giới hạn hạn chế nhƣ tổng dƣ nợ cấp tín dụng cho một khách hàng không vƣợt quá 15% vốn tự có của NHTMCP. 13
Thứ hai, căn cứ theo tỷ lệ cấp tín dụng, giới hạn cấp tín dụng đƣợc chia nhỏ thành giới hạn về tổng mức dƣ nợ cấp tín dụng đối với một khách hàng và giới hạn về tổng mức dƣ nợ cấp tín dụng đối với một khách hàng và NCLQ. Thứ ba, căn cứ theo mục đích cấp tín dụng, giới hạn về mục đích cấp tín dụng bao gồm các mục đích bị giới hạn cấp tín dụng (nhƣ cấp tín dụng để đầu tƣ, kinh doanh cổ phiếu,…) và các mục đích khác. 1.2. Khái quát về an toàn hoạt động của NHTMCP “An toàn” theo Từ điển Tiếng Việt của Trung tâm từ điển học do Nhà xuất bản Đà Nẵng phát hành 2013, là một tính từ có nghĩa là “yên ổn, loại trừ nguy hiểm, hoặc tránh đƣợc sự cố”. Do vậy, an toàn hoạt động của NHTMCP là việc NHTMCP loại trừ, “tránh” những nguy hiểm có thể xảy ra gây ảnh hƣởng đến sự yên ổn trong hoạt động kinh doanh và hoạt động chung của NHTMCP. Có thể xem xét tổng quan vấn đề về an toàn hoạt động của NHTMCP thông qua việc trả lời hai câu hỏi sau: (1) Khi nào thì hoạt động của NHTMCP rơi vào tình trạng không an toàn?; và (2) Hoạt động của NHTMCP không an toàn thể hiện ở những góc độ nào?. Thứ nhất, khi nào thì hoạt động của NHTMCP rơi vào tình trạng không an toàn?. Hoạt động của NHTMCP rơi vào tình trạng không an toàn là khi NHTMCP đã thực hiện những hoạt động vƣợt quá “khuôn khổ” an toàn dẫn đến những rủi ro ngoài tầm kiểm soát của NHTMCP. Ví dụ nhƣ tỷ lệ nợ xấu ngày càng tăng dẫn đến tình trạng NHTMCP mất khả năng thanh khoản,… Thứ hai, hoạt động của NHTMCP không an toàn thể hiện ở những góc độ nào?. 14
Trong nội tại NHTMCP, một NHTMCP hoạt động an toàn là NHTMCP có khả năng đáp ứng tốt các nhu cầu về tín dụng và các dịch vụ ngân hàng cho nền kinh tế; ngƣời gửi tiền có thể rút ra đầy đủ cả gốc và lãi đúng hạn; hệ thống ngân hàng có thể phục vụ tốt cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội bền vững; góp phần mở rộng sản xuất, nâng cao đời sống nhân dân và hội nhập kinh tế quốc tế. Do vậy, khi hoạt động của NHTMCP rơi vào tình trạng không an toàn sẽ biểu hiện rõ rệt nhất qua sự sụt giảm nguồn vốn huy động và tỷ lệ nợ xấu tăng cao. NHTMCP không thu hồi đƣợc vốn tín dụng đã cấp và lãi cho vay nhƣng NHTMCP phải trả vốn và lãi cho khoản tiền huy động khi đến hạn. Nếu không đáp ứng đƣợc các nhu cầu thanh toán đó NHTMCP có thể bị mất khả năng thanh khoản và có nguy cơ bị phá sản. Đối với NHTMCP khác, biểu hiện rõ rệt nhất khi một NHTMCP rơi vào tình trạng không an toàn sẽ ảnh hƣởng đến NHTMCP khác là sự biến động mạnh nguồn vốn huy động từ NHTMCP này sang NHTMCP khác hoặc biến động nguồn vốn huy động của toàn ngành NHTMCP. Trong trƣờng hợp nguồn vốn huy động tại một NHTMCP quá cao trong khi nguồn vốn cấp tín dụng thấp sẽ dẫn đến tình trạng NHTMCP không đủ lợi nhuận từ lãi cho vay để trả lãi tiền gửi cho ngƣời gửi tiền. Hay khi biến động nguồn vốn huy động của toàn ngành NHTMCP, khi những ngƣời rút tiền tăng thêm, luồng tiền chảy ra khỏi NHTMCP cũng tăng lên dẫn đến tình trạng toàn bộ hệ thống NHTMCP sẽ không đủ nguồn vốn để hoạt động. Tình trạng này có thể đe dọa đến sự ổn định của cả hệ thống NHTMCP. Sự hỗn loạn của hệ thống NHTMCP có thể chuyển thành khủng hoảng kinh tế - xã hội - chính trị của quốc gia. 15
1.3. Vai trò của giới hạn cấp tín dụng đối với an toàn hoạt động của NHTMCP Giới hạn cấp tín dụng là vấn đề có vai trò quan trọng đối với hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP nói riêng và toàn bộ hoạt động của NHTMCP nói chung. Trước hết, giới hạn cấp tín dụng góp phần dự liệu những loại rủi ro, mức độ rủi ro và hạn chế đƣợc những rủi ro tiềm ẩn giúp các NHTMCP “vững tin” hơn trong hoạt động kinh doanh. Giới hạn cấp tín dụng đƣợc xem nhƣ “khung an toàn” đảm bảo cho các NHTMCP khi hoạt động kinh doanh trong phạm vi này có thể liệu trƣớc đƣợc rủi ro để ứng phó và hạn chế đƣợc những rủi ro xảy ra ở mức thấp nhất khi thực hiện hoạt động kinh doanh. Đặc biệt, giới hạn về chủ thể mà NHTMCP cấp tín dụng giúp các NHTMCP tránh đƣợc xung đột lợi ích giữa NHTMCP với khách hàng là chính những “ngƣời” có thẩm quyền đối với khoản cấp tín dụng trong NHTMCP đó. Thứ đến, giới hạn cấp tín dụng góp phần giúp đỡ các NHTMCP kiểm soát đƣợc rủi ro khi nó xảy ra vì nhờ có giới hạn này, NHTMCP đã dự liệu đƣợc và xây dựng đƣợc phƣơng án dự phòng để giải quyết những rủi ro có thể xảy ra. Nếu không có những giới hạn, những phạm vi cấp tín dụng “an toàn” thì NHTMCP sẽ không có cơ sở pháp lý để dự liệu rủi ro, loại rủi ro, mức độ và tính chất của rủi ro có thể xảy ra. Ngoài ra, giới hạn cấp tín dụng góp phần nâng cao trách nhiệm của NHTMCP trong hoạt động kinh doanh, bảo vệ vốn góp của các cổ đông, tiền gửi của ngƣời gửi tiền và góp phần thúc đẩy đời sống kinh tế xã hội phát triển 16
ổn định, thông qua việc cẩn trọng hơn khi “rót” vốn vào mỗi khoản vay, mỗi lĩnh vực đầu tƣ, sản xuất kinh doanh. 1.4. Sự cần thiết phải quy định bằng pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP Điều chỉnh bằng pháp luật về giới hạn cấp tín dụng để đảm bảo an toàn hoạt động của NHTMCP là cần thiết xuất phát từ những lý do chủ yếu sau: Thứ nhất, xuất phát từ vị trí và vai trò của NHTMCP trong nền kinh tế quốc dân là nơi cung cấp vốn cho nền kinh tế, là cầu nối các doanh nghiệp với thị trƣờng, là một công cụ để Nhà nƣớc điều tiết vĩ mô nền kinh tế và là cầu nối nền tài chính quốc gia với nền tài chính quốc tế. Với vai trò quan trọng nhƣ vậy nên nếu hoạt động của một NHTMCP rơi vào tình trạng mất an toàn có thể kéo theo sự đổ vỡ “dây chuyền” đến các NHTMCP khác và cả hệ thống ngân hàng và có thể ảnh hƣởng đến sự an toàn của nền kinh tế quốc dân. Do đó, hoạt động của ngân hàng nói chung và hoạt động cấp tín dụng nói riêng cần đƣợc pháp luật điều chỉnh phù hợp nhằm đảm bảo cho hoạt động của NHTMCP đƣợc hiệu quả và an toàn. Thứ hai, xuất phát từ bản chất nội tại của hoạt động NHTMCP là hoạt động luôn chứa đựng rủi ro, trong đó, hoạt động tín dụng tiềm ẩn những rủi ro lớn nhất mà khi xảy ra rủi ro này có thể dẫn đến sự mất an toàn trong hoạt động của NHTMCP. Vì vậy, bên cạnh các biện pháp khác nhƣ biện pháp kinh tế, pháp luật cần tạo lập “khung an toàn” cần thiết và mang tính chất bắt buộc tuân thủ để đưa ra những giới hạn đặt hoạt động cấp tín dụng của NHTMCP vào khuôn khổ này nhằm đạt được mục đích kiểm soát những rủi ro tín dụng có thể xảy ra gây nên sự mất an toàn cho hoạt động của NHTMCP. 17