Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu xây dựng khái niệm quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt; chỉ ra các đặc điểm và ý nghĩa của việc quyết định hình phạt trong hai trường hợp này; phân tích những nguyên tắc và các căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt;... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN ANH TUẤN QUYÕT §ÞNH H×NH PH¹T TRONG TR¦êNG HîP CHUÈN BÞ PH¹M TéI, PH¹M TéI CH¦A §¹T THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAM (Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh §¾k L¾k) LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN ANH TUẤN QUYÕT §ÞNH H×NH PH¹T TRONG TR¦êNG HîP CHUÈN BÞ PH¹M TéI, PH¹M TéI CH¦A §¹T THEO LUËT H×NH Sù VIÖT NAM (Trªn c¬ së sè liÖu thùc tiÔn ®Þa bµn tØnh §¾k L¾k) Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. TRỊNH TIẾN VIỆT HÀ NỘI - 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Trần Anh Tuấn
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM .................. 9 1.1. KHÁI NIỆM QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT ........................ 9 1.1.1. Khái niệm và các đặc điểm cơ bản của chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ................................................................................ 9 1.1.2. Khái niệm quyết định hình phạt và quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ............................ 16 1.2. CÁC ĐẶC ĐIỂM VÀ Ý NGHĨA CỦA VIỆC QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT ................................................................................. 20 1.2.1. Các đặc điểm của việc quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ............................................... 20 1.2.2. Ý nghĩa của việc quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt .......................................................... 22 1.3. NHỮNG NGUYÊN TẮC VÀ CÁC CĂN CỨ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT ..................................................................... 24 1.3.1. Những nguyên tắc quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ............................................... 25
1.3.2. Các căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt .............................................................. 29 Chương 2: QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ PHÁP LUẬT HÌNH SỰ MỘT SỐ NƯỚC ..................................................................34 2.1. QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ................................................................................... 34 2.1.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến trước pháp điển hóa lần thứ nhất - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 ...... 34 2.1.2. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến trước pháp điển hóa lần thứ hai - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 ........................................................................................... 39 2.1.3. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 đến nay............................................................................................... 44 2.2. QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ MỘT SỐ NƯỚC ............................................................................. 55 2.2.1. Pháp luật hình sự Liên bang Nga ...................................................... 56 2.2.2. Pháp luật hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa............................. 59 2.2.3. Pháp luật hình sự Thụy Điển ............................................................. 61 2.2.4. Pháp luật hình sự Nhật Bản ............................................................... 64 Chương 3: THỰC TIỄN QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK VÀ NHỮNG KIẾN NGHỊ ............................................................... 67
3.1. THỰC TIỄN QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK .................................................................................. 67 3.1.1. Khái quát đặc điểm kinh tế, xã hội của địa bàn tỉnh Đắk Lắk .......... 67 3.1.2. Tình hình quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .................... 68 3.1.3. Một số tồn tại, hạn chế của việc quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk và các nguyên nhân cơ bản ......................................... 71 3.2. KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT ..... 79 3.2.1. Yêu cầu của việc hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt ........................................................................ 79 3.2.2. Nội dung hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt .............................................................................................. 81 3.3. CÁC KIẾN NGHỊ KHÁC NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CỦA VIỆC QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT .............................. 88 3.3.1. Kiện toàn và nâng cao năng lực, trình độ đội ngũ cán bộ làm công tác xét xử................................................................................... 88 3.3.2. Một số giải pháp phối hợp khác ........................................................ 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 95
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 3.1: Hệ thống các đơn vị hành chính của tỉnh Đắk Lắk 67 Bảng 3.2: Tình hình công tác thụ lý, giải quyết án hình sự của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 06 năm (2009 - 2014) 69 Bảng 3.3: Kết quả khảo sát 200 vụ án hình sự của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 06 năm (2009 - 2014) 70
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu biểu đồ Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 3.1: Tổng số vụ án và bị cáo bị đưa ra xét xử sơ thẩm, phúc thẩm của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 06 năm (2009 - 2014) 69 Biểu đồ 3.2: Kết quả khảo sát 200 vụ án hình sự của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 06 năm (2009 - 2014) 70
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tính nguy hiểm cho xã hội là lý do khiến cho tội phạm phải bị trừng phạt. Tội phạm luôn có tính nguy hiểm cho xã hội, bởi vì “tội phạm luôn chứa đựng trong nó đặc tính chống đối lại Nhà nước, chống đối lại xã hội, đi ngược lại lợi ích chung của cộng đồng, trật tự xã hội, xâm phạm đến quyền, tự do và các lợi ích hợp pháp của con người” [47, tr.63]. Mặc dù tất cả tội phạm đều có tính nguy hiểm cho xã hội nhưng mức độ nguy hiểm của các hành vi phạm tội là khác nhau. Tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm thể hiện qua nhiều dấu hiệu như: Tính chất, tầm quan trọng và giá trị của quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại hoặc bị đe dọa xâm hại; tính chất và mức độ hậu quả thiệt hại đã gây ra hoặc đe dọa gây ra; mức độ thực hiện tội phạm; phương thức thực hiện tội phạm (riêng lẻ hay là đồng phạm, đồng phạm giản đơn hay đồng phạm có tổ chức); công cụ, phương tiện phạm tội, thủ đoạn, thời gian, địa điểm, hoàn cảnh thực hiện tội phạm; hình thức lỗi, mức độ lỗi, mục đích phạm tội và động cơ phạm tội, cũng như các đặc điểm nhân thân của người phạm tội. Như vậy, mức độ thực hiện tội phạm cũng là một trong các yếu tố thể hiện mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Về phương diện lý luận, mức độ thực hiện tội phạm được phân chia bởi các giai đoạn phạm tội là: chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành. Tương ứng với các giai đoạn này, hành vi phạm tội mang tính nguy hiểm cho xã hội ở các mức độ khác nhau. Với mức độ nguy hiểm khác nhau thì logic đương nhiên là trách nhiệm hình sự và hình phạt áp dụng phải nặng, nhẹ khác nhau mới bảo đảm công bằng và được dư luận xã hội đồng tình, người phạm tội tâm phục, khẩu phục. Chính vì lẽ đó, trong pháp luật hình sự phải đặt ra quy định riêng về 1
quyết định hình phạt trong các trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành. Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt là những trường hợp quyết định hình phạt phức tạp bởi vì hành vi phạm tội ở các giai đoạn này thể hiện những mức độ thực hiện ý định phạm tội đa dạng và đa phần chưa gây ra hậu quả của tội phạm nên rất khó để đánh giá chính xác tính chất, mức độ nguy hiểm của chúng. Xét một cách tổng thể, các phương diện đặt ra nghiên cứu về vấn đề này như sau: * Về phương diện lý luận, quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt vẫn chưa được quan tâm nghiên cứu nhiều. Hiện nay, các nghiên cứu về vấn đề quyết định hình phạt nói chung có thể cũng đã đề cập đến quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt nhưng do không phải là đối tượng nghiên cứu chính nên vấn đề chưa được giải quyết thấu đáo. Do đó, nhiều nội dung về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt như: khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, các nguyên tắc, căn cứ quyết định hình phạt trong những trường hợp này chưa được làm rõ về mặt khoa học; v.v... * Về phương diện lập pháp hình sự, Bộ luật hình sự năm 1999 tuy đã có những bước tiến đáng kể so với Bộ luật hình sự năm 1985 khi quy định về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập như: xác định chưa đầy đủ căn cứ quyết định hình phạt trong các trường hợp này, quy định phương thức lựa chọn loại hình phạt, mức hình phạt áp dụng một cách thiếu cụ thể dẫn đến khả năng áp dụng không chính xác, thống nhất... Do đó, vấn đề hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về quyết định hình phạt nói chung, quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt nói riêng đã được đặt ra là một trong các nội dung của những định hướng cơ bản sửa đổi Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 hiện hành [1, Điểm 3.1, Tiểu mục 3, Phần IV]. 2
* Về phương diện thực tiễn, các vụ án chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt không phải là phổ biến nên kỹ năng, kinh nghiệm quyết định hình phạt trong các trường hợp này của các cơ quan xét xử chưa có sự thành thục. Do đó, việc quyết định hình phạt đối với hành vi chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt còn thiếu chính xác, đôi khi còn nặng quá hoặc nhẹ quá, thậm chí áp dụng sai quy định làm mất đi tính công bằng và giảm đi hiệu quả của hình phạt nói chung, yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm nói riêng. Vì vậy, việc nghiên cứu sâu sắc hơn nữa để làm sáng tỏ về mặt khoa học những vấn đề lý luận cơ bản như khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, nguyên tắc và căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt; thực trạng quy định pháp luật và áp dụng các quy định pháp luật về vấn đề này để đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao chất lượng quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt không những có ý nghĩa lý luận - thực tiễn quan trọng, mà còn là vấn đề mang tính cấp thiết. Đây chính là lý do luận chứng cho việc học viên quyết định lựa chọn đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình với tên gọi: “Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk)”. 2. Tình hình nghiên cứu Như đã nêu trên, trong khoa học luật hình sự, quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt còn ít được quan tâm nghiên cứu. Vấn đề chủ yếu được đề cập đến bởi các nghiên cứu chung về quyết định hình phạt hoặc giai đoạn thực hiện tội phạm, trong đó phải kể đến các công trình ở những cấp độ khác nhau dưới đây: * Ở cấp độ sách tham khảo, chuyên khảo, tạp chí nước ngoài: 1) C.L.Ten, Tội phạm, lỗi và hình phạt, Oxford at the Clarendon Press, 1987; 2) Sue Titus Reid, Tư pháp hình sự, Macmillan Publishing Company, 1990; 3) 3
Michael C. Braswell, Belinda R.McCathy, Berna J McCath, Công lý, tội phạm và đạo đức, Anderson Publishing Co, 1991; 4) P.J.Fizgerald, Luật hình sự và hình phạt, Oxford at the Clarendon Press, 1992; 5) Doman J. Newman, Giới thiệu về Luật hình sự, McGraw-Hill, INC, 1993; 6) Larry K. Gaines and Roger LeRoy Miller, Luật hình sự: Những vấn đề cơ bản trọng tâm, Wadsworth Publishing, USA, 2006; Michael. T. Cahill, Định nghĩa tội phạm sơ bộ, tội phạm chưa đạt, Attempt, Ohio State Journal of Crime, Vol. 9, p.751-759; v.v... * Ở cấp độ giáo trình, sách tham khảo, chuyên khảo trong nước: 1) GS. TSKH. Lê Văn Cảm, Mục V - Chế định về các giai đoạn thực hiện tội phạm, Chương 4, Sách chuyên khảo Sau đại học: Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2005; 2) PGS. TS. Nguyễn Ngọc Chí, Chương XII - Các giai đoạn phạm tội, Trong sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung) (GS. TSKH. Lê Cảm chủ biên), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001, tái bản năm 2003, 2007; 3) GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa, Chương IX - Các giai đoạn phạm tội, Trong sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Tập I (GS. TS. Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2007; 4) GS. TS. Võ Khánh Vinh, Chương XII - Các giai đoạn phạm tội, Trong sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (GS. TS. Võ Khánh Vinh chủ biên), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001, 2009; 5) CN. Trần Văn Đượm, Chương VII - Các giai đoạn cố ý thực hiện tội phạm, Trong sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam - Phần chung, Học viện Cảnh sát nhân dân, Hà Nội, 1995; 6) PGS. TS. Lê Thị Sơn, Các giai đoạn thực hiện tội phạm, đồng phạm và tổ chức tội phạm với việc hoàn thiện cơ sở pháp lý của trách nhiệm hình sự, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2013; 7) TS. Trịnh Tiến Việt, Tội phạm và trách nhiệm hình sự, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2013; v.v... 4
* Ở cấp độ luận án, luận văn thạc sĩ luật học trong nước: 1) Dương Tuyết Miên, Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2004; 2) Nguyễn Thị Bình, Quyết định hình phạt trong đồng phạm, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2009; 3) Hoàng Đức Ngọc, Những vấn đề lý luận và thực tiễn về phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010; 4) Hồ Thanh Vinh, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về tội phạm chưa hoàn thành theo luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014; v.v... * Ở cấp độ bài viết, đề tài khoa học trong nước: 1) GS. TSKH. Lê Văn Cảm, Chế định các giai đoạn thực hiện tội phạm và mô hình lý luận của nó trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 2/2002; 2) PGS. TS. Trịnh Quốc Toản, Một số vấn đề về giai đoạn phạm tội chưa đạt, Tạp chí Khoa học, chuyên san Kinh tế - Luật, số 4/2002; 3) PGS. TS. Lê Thị Sơn, Về trách nhiệm hình sự của hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, Tạp chí Luật học, số 4/2002; 4) PGS. TS. Dương Tuyết Miên, Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt, Tạp chí Luật học, số 4/2002; 5) TS. Trịnh Tiến Việt, Về phạm tội chưa đạt và một số hình thức phạm tội khác trong quá trình thực hiện tội phạm, Tạp chí Khoa học, chuyên san Kinh tế - Luật, số 2/2009; 6) Nguyễn Thị Mai, Chuẩn bị phạm tội hay phạm tội chưa đạt, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 3/1993; v.v... Như vậy, nhìn chung, các công trình nghiên cứu nói trên mới chỉ đề cập đến quyết định hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt với tư cách một trường hợp của quyết định hình phạt nói chung hoặc là một trong các vấn đề về trách nhiệm hình sự ở các giai đoạn phạm tội. Có thể nói rằng, hiện nay chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống nào về các vấn đề lý 5
luận cơ bản đồng thời đánh giá toàn diện các quy định pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và thực tiễn áp dụng của các quy định đó trên một địa bàn cụ thể là tỉnh Đắk Lắk để làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng, hiệu quả quyết định hình phạt trong các trường hợp này. Nói một cách khác, các vấn đề lý luận và thực tiễn xung quanh việc quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt đòi hỏi phải được tiếp tục nghiên cứu một cách toàn diện và chuyên sâu hơn. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn có đối tượng nghiên cứu đúng như tên gọi của đề tài: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Đắk Lắk). 3.2. Phạm vi nghiên cứu Trên cơ sở đối tượng nghiên cứu trên, luận văn có phạm vi nghiên cứu như sau: - Xây dựng khái niệm quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt; chỉ ra các đặc điểm và ý nghĩa của việc quyết định hình phạt trong hai trường hợp này; - Phân tích những nguyên tắc và các căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt; - Hệ thống hóa các quy định về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trong lịch sử từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay, trong đó nhấn mạnh quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành và các văn bản hướng dẫn thi hành về vấn đề này để rút ra nhận xét, đánh giá; 6
- Nghiên cứu, so sánh quy định của Bộ luật hình sự một số nước trên thế giới về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt để rút ra nhận xét, đánh giá; - Đánh giá thực tiễn quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 06 năm (2009 - 2014), từ đó chỉ ra một số tồn tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản; - Luận chứng và đưa ra kiến nghị hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và các giải pháp nâng cao hiệu quả, chất lượng của việc quyết định hình phạt trong hai trường hợp này. 4. Cơ sở lý luận và các phương pháp nghiên cứu của luận văn Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng Mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện trong các Nghị quyết Đại hội Đảng X, XI và các Nghị quyết số 08- NQ/TW ngày 02/01/2002 về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” của Bộ Chính trị. Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng các phương pháp đặc thù của khoa học luật hình sự như: phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, điều tra xã hội học để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 5. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn và điểm mới về khoa học của luận văn Ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng của luận văn là ở chỗ tác giả đã làm rõ khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa và các căn cứ, những nguyên tắc của quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt; phân 7
tích, đánh giá nội dung quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, đồng thời đưa ra các kiến nghị hoàn thiện các quy định này ở khía cạnh lập pháp và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng từ khía cạnh thực tiễn. Bên cạnh đó, đây là nghiên cứu chuyên khảo đồng bộ đầu tiên ở cấp độ một luận văn thạc sĩ đề cập riêng đến quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam. Điều đó càng trở nên quan trọng hơn vì đây là một trường hợp phức tạp của quyết định hình phạt đòi hỏi phải có nhận thức thống nhất phục vụ cho thực tiễn xét xử, tránh vi phạm trong việc áp dụng. Đặc biệt, nó còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo cần thiết cho cán bộ nghiên cứu khoa học, cán bộ giảng dạy, nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên thuộc chuyên ngành Tư pháp hình sự. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, kết cấu của luận văn gồm ba chương như sau: Chương 1: Các vấn đề chung về quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo luật hình sự Việt Nam. Chương 2: Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt theo Bộ luật hình sự Việt Nam và Bộ luật hình sự một số nước. Chương 3: Thực tiễn quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk và những kiến nghị. 8
Chương 1 CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt là hai trường hợp quyết định hình phạt đặc biệt bởi được đặt ra đối với hành vi phạm tội chưa hoàn thành trong khi các quy định về tội phạm cụ thể và hình phạt tương ứng của Bộ luật hình sự là quy định về tội phạm hoàn thành. Do đó, về phương diện lý luận, quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt chứa đựng nhiều yếu tố đặc thù, phức tạp hơn so với quyết định hình phạt trong trường hợp tội phạm hoàn thành. Vì vậy, để có thể xây dựng, hoàn thiện và áp dụng thống nhất các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong hai trường hợp của tội phạm chưa hoàn thành này đòi hỏi phải làm rõ các vấn đề cơ bản như: khái niệm, các đặc điểm, yêu cầu (nguyên tắc) và ý nghĩa của nó. 1.1. KHÁI NIỆM QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP CHUẨN BỊ PHẠM TỘI, PHẠM TỘI CHƯA ĐẠT 1.1.1. Khái niệm và các đặc điểm cơ bản của chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt Trong khoa học pháp lý thế giới, chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt được gọi chung với những tên như “tội phạm chớm nở” (inchoate crime) hoặc “tội phạm sơ bộ” (preliminary crime) và được hiểu là “hành vi bị coi là tội phạm nhưng không gây ra thiệt hại thực tế, với điều kiện thiệt hại nó có thể gây ra là thiệt hại mà pháp luật muốn ngăn chặn” [58, p.56]. Hiện nay, việc phân định rạch ròi giữa chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt được đặt ra trong lý luận về các giai đoạn phạm tội. 9
Ở các nước theo truyền thống pháp luật Anh - Mỹ, việc thực hiện tội phạm thông thường về lý thuyết được chia làm bốn giai đoạn như sau: 1) Ý định phạm tội (Intention), 2) Chuẩn bị phạm tội (Preparation), 3) Thực hiện tội phạm (Implementation), 4) Tội phạm hoàn thành (Accomplishment). Trong giai đoạn thực hiện tội phạm có thể diễn ra ngoại lệ là “nỗ lực bất thành” (Incomplete attempt) [59, p.751-759] mà gọi cách khác chính là “phạm tội chưa đạt”. Trong đó, chuẩn bị phạm tội là “hành vi được thực hiện bởi người phạm tội trong bất kỳ thời điểm nào kể từ khi có ý định phạm tội đến trước khi thực tế tiến hành tội phạm đó” “thường được mô tả bằng các hành vi chuẩn bị công cụ, tìm cách phạm tội” và “bị coi là phạm chính tội được chuẩn bị đó” [57, p.p.3]. Nỗ lực bất thành (hay phạm tội chưa đạt) là trường hợp “người phạm tội đã nỗ lực thực hiện tội phạm, tiến xa hơn là chuẩn bị phạm tội nhưng chưa đạt đến việc hoàn thành nó” [56, p.5]. Như vậy, chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt đều là những hành vi phạm tội ở giai đoạn tội phạm chưa được hoàn thành, trong đó phạm tội chưa đạt có bước tiến xa hơn, đến gần với việc hoàn thành tội phạm hơn chuẩn bị phạm tội. Cho nên, tuy ở giai đoạn chưa hoàn thành nhưng chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt vẫn bị coi là hành vi phạm vào chính những tội chưa được hoàn thành đó. Trong khi đó, trong khoa học luật hình sự Việt Nam, chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt là những giai đoạn đầu trong ba giai đoạn của việc thực hiện tội phạm như quan điểm thể hiện trong Giáo trình của Trường Đại học Cảnh sát nhân dân: “các bước trong quá trình thực hiện tội phạm bao gồm chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt và tội phạm hoàn thành” [39, tr.176]. Trước hết, về khái niệm chuẩn bị phạm tội, nhận thức lý luận cũng như thực tiễn lập pháp ở nước ta đều thống nhất thừa nhận: “chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm” (Điều 15 Bộ luật hình sự năm 1985 và Điều 17 Bộ luật hình sự năm 1999). 10
Còn trong khoa học luật hình sự, về cơ bản khái niệm chuẩn bị phạm tội cũng được hiểu tương đồng như vậy. Chẳng hạn, có quan điểm nêu các biểu hiện cụ thể: Chuẩn bị phạm tội là giai đoạn đầu tiên của quá trình thực hiện tội phạm cố ý trong đó người phạm tội tìm kiếm công cụ, phương tiện phạm tội vạch kế hoạch thực hiện tội phạm, rủ rê người khác cùng phạm tội hoặc có những hành vi khác nhằm tạo ra những điều kiện cần thiết cho việc thực hiện tội phạm nhưng chưa bắt đầu thực hiện được hành vi khách quan được quy định cấu thành tội phạm [25, tr.161]. Hay có quan điểm chỉ ra lý do của việc dừng lại, theo đó: “chuẩn bị phạm tội là (hành vi) tạo ra điều kiện cần thiết cho việc thực hiện tội phạm cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự nhưng chưa bắt đầu thực hiện tội phạm đó thì phải dừng lại vì nguyên nhân ngoài ý muốn” [15, tr.47]. Đặc biệt, có quan điểm mở rộng không chỉ nêu hành vi, mà còn cả việc tìm kiếm những người đồng phạm, cấu kết với nhau, cũng như nguyên nhân của việc dừng lại. Theo đó, Chuẩn bị phạm tội là hành vi tìm kiếm hoặc sửa soạn công cụ, phương tiện thực hiện tội phạm, cũng như tìm kiếm những người đồng phạm, cấu kết với nhau hoặc cố ý tạo ra những điều kiện cần thiết khác để thực hiện tội phạm, nhưng tội phạm đã không được thực hiện đến cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội [6, tr.443]; v.v... Như vậy, chuẩn bị phạm tội là hành vi tiền đề của tội phạm, là bước thể hiện đầu tiên ra ngoài thế giới khách quan của ý định phạm tội. Trong giai đoạn này người phạm mới chỉ chuẩn bị các điều kiện để tội phạm được tiến hành thuận lợi chứ chưa thực hiện hành vi khách quan của tội phạm. Tuy 11
mới “chớm nở” nhưng chuẩn bị phạm tội lại nguy hiểm ở chỗ thể hiện mong muốn, sự cố ý cao độ đến mức “rắp tâm” thực hiện tội phạm. Trong khi đó, phạm tội chưa đạt được các từ điển pháp lý định nghĩa như sau: “Phạm tội chưa đạt là (chủ thể) đã cố ý thực hiện tội phạm nhưng vì nguyên nhân khách quan hành vi đã thực hiện chưa thỏa mãn hết các dấu hiệu khách quan của cấu thành tội phạm” [45, tr.600] hay “Phạm tội chưa đạt là hành vi cố ý tiến hành tội phạm nào đó nhưng do những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội mà không thực hiện được đến cùng” [20, tr.266]; v.v... Đây cũng là quan điểm thống nhất trong khoa học pháp lý như GS.TSKH. Lê Văn Cảm nhận định: “Phạm tội chưa đạt trong khoa học luật hình sự có thể được hiểu là hành vi cố ý trực tiếp nhằm thực hiện tội phạm nhưng tội phạm đã không được thực hiện đến cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội” [6, tr.444]. Quan điểm đã nêu này cũng được các nhà lập pháp hình sự thể hiện ở Điều 15 Bộ luật hình sự năm 1985, Điều 18 Bộ luật hình sự năm 1999 hiện hành: “Phạm tội chưa đạt là cố ý thực hiện tội phạm nhưng không thực hiện được đến cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội”. Do đó, phạm tội chưa đạt là giai đoạn thứ hai tiếp theo chuẩn bị phạm tội trong quá trình thực hiện tội phạm. Ở giai đoạn này người phạm tội đã thực hiện hành vi thuộc mặt khách quan của tội phạm nhưng chưa gây ra được hậu quả của tội phạm do trở ngại khách quan ngoài ý muốn của người phạm tội. Sự thống nhất nhận thức trên cho thấy: chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt là các giai đoạn trong quá trình thực hiện tội phạm. Trong đó, chuẩn bị phạm tội là sự thể hiện bước đầu ra bên ngoài thế giới khách quan của ý định phạm tội, khi đó người phạm tội đã có những hành vi tạo ra điều kiện để việc phạm tội được tiến hành thuận lợi nhưng chưa bắt đầu thực hiện tội phạm đó. Việc chuẩn bị càng chu đáo, cẩn thận, càng thể hiện mong muốn, quyết 12