Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: Phạm Thông | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn cùng tham khảo luận văn để nắm chi tiết nội dung những vấn đề lý luận và thực trạng về tình hình, diễn biến tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019, từ đó đưa ra những dự báo về tình hình tội phạm cũng như đề xuất các giải pháp góp phần phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN CHÍ THÀNH TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN CHÍ THÀNH TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK Chuyên ngành : Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm Mã số : 8 38 01 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. NGUYỄN VĂN HUYÊN HÀ NỘI, năm 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn trong luận văn dựa trên số liệu bảo đảm độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Đăk Lắk, ngày tháng năm 2020 Tác giả Nguyễn Chí Thành
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK .......................................................................................................7 1.1. Khái niệm tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ....................................7 1.2. Các thông số của tình hình tội phạm hiện trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ................11 1.3. Tội phạm ẩn trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .............................................................16 1.4. Các yếu tố tự nhiên và xã hội tác động đến tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ..............................................................................................................21 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK TỪ NĂM 2015 ĐẾN NĂM 2019 .............................................27 2.1. Thực trạng phần hiện của tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ..........27 2.2. Thực trạng phần ẩn của tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .............51 CHƯƠNG 3. DỰ BÁO VÀ GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK TRONG THỜI GIAN TỚI ..........55 3.1. Dự báo tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .......................................55 3.2. Giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ...............57 KẾT LUẬN ..............................................................................................................79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 ANTT An ninh trật tự 2 BLHS Bộ luật Hình sự 3 BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự 4 CSĐT Cảnh sát điều tra 5 CSĐTTP Cảnh sát điều tra tội phạm 6 CSHS Cảnh sát hình sự 7 THTP Tình hình tội phạm 8 TTATXH Trật tự an toàn xã hội 9 TTXH Trật tự xã hội 10 UBND Uỷ ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang bảng Mức độ tổng quan tuyệt đối của tình hình tội phạm trên địa 2.1. 28 bàn tỉnh Đắk Lắk.từ năm 2015 đến năm 2019 Mức độ tổng quan tương đối của tình hình tội phạm trên địa 2.2. bàn tỉnh Đắk Lắk so với tình hình tội phạm cả nước từ năm 28 2015 đến năm 2019 Cơ số tội phạm của tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk 2.3. 29 Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Cơ số hành vi phạm tội của tình hình tội phạm trên địa bàn 2.4. 30 tỉnh Đắk Lắk Mức độ tội danh xảy ra của tình hình tội phạm trên địa bàn 2.5. tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 so với số tội danh 30 của Bộ luật Hình sự Tỉ lệ giữa số bị cáo và số vụ phạm tội đã xét xử từ năm 2015 2.6. 31 đến năm 2019 Mức độ nhóm tội xâm phạm sở hữu của tình hình tội phạm 2.7. 32 trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Nhóm tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng trên 2.8. 33 địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Mức độ nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, 2.9. danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 33 đến năm 2019 Nhóm tội phạm về ma túy trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2.10. 34 2015 đến năm 2019 Mức độ nhóm tội phạm xâm phạm quyền tự do, dân chủ của 2.11. công dân trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 35 2019
Số hiệu Tên bảng Trang bảng Mức độ nhóm tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trên 2.12. 36 địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Nhóm tội phạm về môi trường trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ 2.13. 37 năm 2015 đến năm 2019 Mức độ nhóm tội phạm xâm phạm trật tự quản lý hành chính 2.14. 38 trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Mức độ nhóm tội phạm về chức vụ trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 2.15. 39 từ năm 2015 đến năm 2019 Mức độ nhóm tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp trên địa 2.16. 39 bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Mức độ tội danh xảy ra nhiều nhất của tình hình tội phạm trên 2.17. 41 địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Diễn biến của tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ 2.18. 42 2015-2019 Diễn biến của tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ 2.19. 43 2015-2019 Diễn biến của một số tội phạm cụ thể trên địa bàn tỉnh Đắk 2.20. 44 Lắk từ 2015-2019 Cơ cấu theo địa bàn phạm tội của tình hình tội phạm trên địa 2.21. 46 bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Cơ cấu theo loại hình phạt áp dụng của tình hình tội phạm 2.22. 47 trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Cơ cấu theo độ tuổi của tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh 2.23. 48 Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 Tỉ lệ vụ án khởi tố và vụ án xét xử trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 2.24. 52 từ năm 2015 đến năm 2019
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tỉnh Đắk Lắk với diện tích 13.125,4 km2 nằm trên địa bàn Tây Nguyên, trong khoảng tọa độ địa lý từ 107°28'57" - 108°59'37" độ kinh Đông và từ 12°9'45" - 13°25'06" độ vĩ Bắc, phía Bắc giáp tỉnh Gia Lai, phía Nam giáp tỉnh Lâm Đồng, phía Đông giáp tỉnh Phú Yên và tỉnh Khánh Hòa, phía Tây giáp Vương quốc Cam Pu Chia và tỉnh Đắk Nông. Đắk Lắk với vị trí được đánh giá là nóc nhà Đông Dương, là một trong những địa phương có vị trí mang tính chiến lược về an ninh quốc phòng và là khu vực trung chuyển, giao thương kinh tế giữa các vùng miền trong cả nước. Đắk Lắk có đường biên giới dài 70 km chung với nước Campuchia, cùng với đó là mạng lưới đường Quốc lộ có tổng chiều dài 576,5 km gồm các tuyến Quốc lộ 26, 27, 29, 14, 14C. Tổng các cầu trên các đường Quốc lộ là 114 cầu với chiều dài 4.198,6 m nằm trên tuyến giao thông huyết mạch của cả nước và là một trong những tỉnh thuộc vùng kinh tế năng động của khu vực miền Trung - Tây Nguyên. Dân số trung bình Đắk Lắk 1.777 nghìn người, trong đó dân số đô thị chiếm 22,2%, còn lại chủ yếu là dân số nông thôn chiếm 77,87%. Cộng đồng dân cư Đắk Lắk gồm 44 dân tộc, trong đó người Kinh chiếm trên 70%; các dân tộc thiểu số như Ê Đê, M'nông, Thái, Tày, Nùng,... chiếm gần 30% dân số toàn tỉnh.. Trong những năm qua, cùng với sự phát triển chung của cả nước, tỉnh Đắk Lắk có bước phát triển vượt bậc trở thành tỉnh có tốc độ phát triển nhanh trong khu vực Tây nguyên nói riêng và cả nước nói chung. Kinh tế toàn tỉnh trong tất cả các lĩnh vực được duy trì tốc độ tăng trưởng tương đối cao; văn hóa - xã hội được quan tâm, có nhiều chuyển biến tích cực, đời sống nhân dân được cải thiện đáng kể về vật chất và tinh thần, các công trình, dự án an sinh, phúc lợi xã hội được đẩy mạnh và đầu tư đúng mức, công tác đối ngoại được đẩy mạnh. Môi trường đầu tư được chú trọng cải thiện tạo sức hút lớn đối với các nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Bên cạnh sự phát triển của các ngành dịch vụ, thương mại, lĩnh vự du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái, dã ngoại của tỉnh trong những năm gần đây đang được đầu tư trọng điểm, vươn mình trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh; mỗi năm thu hút hàng 1
triệu lượt khách đến tham quan, lưu trú (trong đó, có gần 01 triệu lượt du khách nước ngoài). Cùng với sự phát triển về kinh tế - xã hội, tác động, ảnh hưởng từ mặt trái của cơ chế thị trường đã và đang đặt ra nhiều khó khăn, thách thức đối với công tác đảm bảo ANTT của tỉnh. Mặc dù chính quyền tỉnh Đắk Lắk đã rất quan tâm tới công tác phòng, chống tội phạm, bài trừ tệ nạn xã hội những THTP vẫn đang có xu hướng phát triển ngày càng phức tạp. Trong đó, bắt đầu có sự hình thành, liên kết hoạt động dưới hình thức băng, ổ, nhóm ở một số loại tội phạm như các tội phạm có tính chất chiếm đoạt, tội phạm về ma túy, tội phạm xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng và xuất hiện một số loại tội phạm mới: Tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm mua bán người,...Tội phạm về ma tuý ngày càng diễn biến hết sức phức tạp, số đối tượng nghiện ma túy có chiều hướng gia tăng qua từng năm. Hoạt động khai thác, vận chuyển lâm, khoáng sản trái phép xảy ra ở nhiều địa phương, đặc biệt là tại các khu vực vườn quốc gia, cửa khẩu, biên giới giáp ranh nước Campuchia; các hành vi xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, môi trường còn phổ biến. Tai nạn giao thông, cháy, nổ vẫn còn xảy ra ở mức cao, gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Xuất phát từ thực trạng THTP như trên, xét thấy cần thiết phải nghiên cứu chuyên sâu về THTP trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk để cơ sở đó đưa ra các dự bào mang tính chất phòng ngừa, đồng thời đề xuất các kiến nghị, giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa tình hình tội phạm trong thời gian tới. Với những lý do trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” làm luận văn Thạc sỹ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Tình hình nghiên cứu đề tài về lý luận Nhằm củng cố hệ thống lý luận có liên quan đến nội dung luận văn, trong quá trình nghiên cứu, tác giả có tham khảo một số công trình, sản phẩm, tài liệu khoa học sau: - Giáo trình “Tội phạm học” của trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, năm 2012 [36]; - Giáo trình “Tội phạm học” của GS.TS Võ Khánh Vinh, trường Đại học 2
Huế, năm 2013 [48]; - “Tội phạm học đại cương” của Dương Tuyết Miên, Nxb Chính trị - Hành chính, năm 2013 [18]; - “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam” của PGS.TS Phạm Văn Tỉnh, Nxb Công an nhân dân, năm 2007 [30]; - Giáo trình “Một số vấn đề lý luận về tình hình tội phạm ở Việt Nam” của Nguyễn Văn Cảnh và Phạm Văn Tỉnh, do Học viện Cảnh sát nhân dân, Bộ Công an ấn hành năm 2013. 2.2. Tình hình nghiên cứu đề tài về thực tiễn Về tình hình nghiên cứu thực tiễn liên quan đến đề tài luận văn, các công trình khoa học sau đây đã được tham khảo. - Bùi Thị Tâm (2018), Tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Học viện Khoa học xã hội Việt Nam; - Cao Đăng Nuôi (2016), Tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn khu vực Miền trung – Tây Nguyên, Luận án Tiến sĩ Luật học, Học viện Cảnh sát nhân dân[19]; - Lê Hữu Tài (2017), Đấu tranh phòng, chống tội phạm có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, Luận văn thạc sỹ Luật học, Đại học Cảnh sát nhân dân[12]; - Nguyễn Thị Hồng Phương (2018), Các tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa, Luận văn thạc sỹ Luật học, Học viện Cảnh sát nhân dân[16]; - Nguyễn Văn Giàu (2017), Nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, Luận văn thạc sỹ Luật học, Học viện Cảnh sát nhân dân [8]; Các công trình, đề tài nghiên cứu khoa học nêu trên đã góp phần củng cố, làm sáng tỏ về mặt lý luận cũng như nêu lên được tình hình, nguyên nhân, điều kiện và những giải pháp, kiến nghị, đề xuất góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa có công trình nào 3
nghiên cứu chuyên sâu về tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực trạng về tình hình, diễn biến tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019, từ đó đưa ra những dự báo về tình hình tội phạm cũng như đề xuất các giải pháp góp phần phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận văn đã tập trung giải quyết các nhiệm vụ cụ thể sau: Một là, nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm Hai là, phân tích làm rõ thực trạng tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015 đến năm 2019 trên cơ sở các số liệu thống kê của các cơ quan tiến hành tố tụng cấp tỉnh, đặc biệt là của Tòa án nhân dân và các bản án hình sự sơ thẩm xét xử các tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Ba là, Đưa ra những dự báo về tình hình tội phạm từ đó đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Luận văn tập trung nghiên cứu, làm rõ tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk; - Chương trình công tác năm, hồ sơ báo cáo sơ kết, tổng kết; hồ sơ khởi tố vụ án, khỏi tố bị can của Cơ quan Cảnh sát Điều tra, Công an tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015-2019; - Chương trình công tác năm, hồ sơ báo cáo sơ kết, tổng kết; hồ sơ truy tố của Cơ quan Điều tra, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015-2019; - Chương trình công tác năm, hồ sơ báo cáo sơ kết, tổng kết; hồ sơ xét xử của Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk từ năm 2015-2019; 4
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung và chuyên ngành, đề tài đã tập trung nghiên cứu, làm rõ tình hình tội phạm dưới góc độ của chuyên ngành Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. - Về không gian, đề tài tập trung nghiên cứu, làm rõ tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. - Về thời gian, đề tài tập trung nghiên cứu làm rõ tình hình tội phạm trong khoảng thời gian 5 năm (từ năm 2015 đến năm 2019). 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và hệ thống các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước và Ủy ban nhân dân, các đơn vị chuyên trách trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để làm rõ thực trạng, tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, Luận văn chủ yếu sử dụng một số phuơng pháp nghiên cứu cụ thể: phương pháp thống kê hình sự; phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh; phương pháp tổng kết kinh nghiệm; phương pháp lựa chọn điển hình. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn nghiên cứu toàn diện hệ thống lý luận về tình hình tội phạm, trên cơ sở đó khảo sát làm rõ thực trạng tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Kết quả nghiên cứu của luận văn đã góp phần củng cố, làm phong phú thêm lý luận về tình hình tội phạm, ngoài ra còn được nghiên cứu áp dụng vào thực tiễn, sử dụng làm tài liệu giảng dạy và nghiên cứu sau này. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo, ứng dụng thực tiễn vào trong công tác đấu tranh, phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa 5
bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng, cũng như có giá trị tham khảo, ứng dụng cho các địa bàn có đặc điểm tương tự, phù hợp khác. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục bảng biểu, nội dung của luận văn được kết cấu gồm ba chương: Chương 1. Lý luận về tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Chương 2. Thực trạng tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk Chương 3. Dự báo và giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. 6
CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK 1.1. Khái niệm tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk Dưới góc độ nghiên cứu về khoa học tội phạm, có thể nói khái niệm về “tình hình tội phạm” (hay tình trạng tội phạm) là một trong những khái niệm cơ bản đầu tiên. Đây không đơn thuần chỉ là một thuật ngữ khoa học mà đồng thời nó cũng là một thuật ngữ được dùng trong ngôn ngữ phổ thông, ngôn ngữ đời thường. Trong khoa học tội phạm, tình hình tội phạm là khái niệm cơ bản, cơ sở đầu tiên [46, tr. 56]. Đấu tranh với tội phạm dưới góc độ Tội phạm học không đơn thuần chỉ dựa trên quan điểm xem tội phạm là những hành vi riêng lẻ - đơn nhất, mà phải nhìn nhận tội phạm trong tổng thể của nó, trong mối quan hệ của nó với “toàn bộ xã hội”, tội phạm với tư cách là một bộ phận, một chỉnh thể của một hiện tượng xã hội tiêu cực, phát sinh và phát triển dưới tác động của các nguyên nhân và điều kiện xã hội nhất định, vận động theo những quy luật riêng và sẽ bị “tiêu vong” thông qua sự biến đổi của xã hội [48, tr 57]. Nói cách khác, Tội phạm học không xác định hành vi cụ thể nào được coi là tội phạm, các chế tài áp dụng với nó mà tội phạm học thực chất là nghiên cứu tìm ra bản chất của nó là gì; đặt nó trong mối quan hệ với các quá trình, hiện tượng xã hội khác; xác định, làm rõ các nguyên nhân, điều kiện làm phát sinh, phát triển tội phạm tiến tới thu hẹp, hạn chế, loại bỏ; đề xuất, đưa ra hệ thống các giải pháp chung cũng như giải pháp có tính chất chuyên biệt góp phần ngăn chặn tội phạm, kiềm chế, hạn chế tội phạm phát sinh. Đây là hướng tiếp cận khoa học, biện chứng. Ngoài ra, nghiên cứu về tội phạm học còn nghiên cứu, tìm cách kiềm chế, hạn chế không để tội phạm xảy ra, giúp cho mọi cá nhân, tổ chức không còn những điều kiện, khả năng thuận lời thể trở thành người phạm tội tiềm tàng hay nạn nhân tiềm tàng của các loại tội phạm.Xét trong phạm vi đó thì chúng ta có thể xác định đối tượng nghiên cứu cơ bản của Tội phạm học chính là tình hình tội phạm. Khi nghiên cứu về khái niệm tình hình tội phạm, hiện nay vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau: 7
Theo GS.TS Võ Khánh Vinh, khái niệm “Tình hình tội phạm” được hình thành trên cơ sở chuyển mức độ nhận thức từ nhựng sự kiện, hiện tượng tiêu cực, hành vi phạm tội, các loại tội phạm dưới góc độ đơn nhất đến một khái niệm chung, khái quát hơn, phức tạp hơn. Nghĩa là đi từ mức độ nhận thức thấp đến mức độ nhận thức cao hơn, khái quát hơn những nhận thức đã thu được. THTP là khái niệm chung được khái quát từ tổng thể thống nhất các tội phạm đã được thực hiện; THTP ở đậy không mang tính chất chung chung, trừu tượng mà phải gắn với trong một địa bàn nhất định (địa điểm, vị trí, không gian xảy ra) và ở một khoảng thời gian nhất định. Trên sơ sở nghiên cứu, THTP có các đặc điểm cơ bản như: THTP là một hiện tượng xã hội; đồng thời nó cũng màn tính lịch sử (thay đổi); là hiện tượng xã hội mang tính giai cấp; đặc biệt nói đến tình hình tội phạm nói chung và tội phạm nói riêng có thể thấy, nó là một hiện tượng pháp lý- hình sự; bao gồm tổng thể thống nhất toàn bộ các tội phạm xảy ra trong xã hội; tồn tại, gắn liền trên với một địa bàn (không gian) nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định. Định nghĩa THTP như sau:“Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội, pháp lý - hình sự được thay đổi về mặt lịch sử, mang tính giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất (hệ thống) các tội phạm được thực hiện trong một xã hội (quốc gia, vùng lãnh thổ…) nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định (ngắn hạn, dài hạn, giai đoạn…dựa theo mục đích và phạm vi nghiên cứu của chủ thể)” [147, tr.60- 61]. Theo quan điểm của PGS. TS Phạm Văn Tỉnh: Dưới góc độ nghiên cứu cảu tội phạm học, khi nghiên cứu về phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm không phải chỉ đơn thuần dựa trên quan điểm xem 30 tội phạm là những hành vi riêng lẻ - đơn nhất, mà xem xét tội phạm trong tổng thể của nó, trong mối quan hệ với “Toàn bộ xã hội”, và trong một khía cạnh nào đó, THTP cũng chính là đối tượng nghiên cứu của tội phạm học. TS Phạm Văn Tỉnh cũng đưa ra khái niệm THTP: “Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội tiêu cực mang tính lịch sử cụ thể và pháp lý hình sự, có tính giai cấp và được biểu hiện thông qua tổng thể các tội phạm cùng các chủ thể thực hiện các tội phạm đó trong một đơn vị hành chính lãnh thổ nhất định và trong một thời gian cụ thể nhất định” [114, tr.10]. 8
Trên cơ sở nghiên cứu các quan điểm của các nhà khoa học nghiên cứu về khoa học tội phạm, bên cạnh việc kế thừa, tác giả cũng đã phân tích làm rõ sự thống nhất biện chứng giữa các yếu tố cấu thành THTP biểu hiện ở các thông số (đặc điểm) về lượng gồm: thực trạng (mức độ) và động thái (diễn biến); các thông số về chất gồm: cơ cấu và tính chất. Sự thay đổi một trong các thông số trên đều dẫn đến sự thay đổi của THTP nói chung. Trong đó, thực trạng của THTP là số lượng các tội phạm đã được thực hiện và chủ thể thực hiện tội phạm gắn liền với một địa bàn nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định. Động thái của THTP: là sự vận động và thay đổi của thực trạng, cơ cấu của THTP trong một khoảng thời gian nhất định (1 năm, 3 năm, 5 năm, giai đoạn…). Cơ cấu của THTP là tỉ trọng và mối tương quan của các loại tội phạm khác nhau trong tổng thể số lượng chung của chúng dến ra trong phạm vi địa lí, vùng lãnh thổ, quốc gia trong một khoảng thời gian xác định. Tính chất của THTP được thể hiện thông qua số lượng các loại tội phạm và mức độ nguy hiểm nhất cho xã hội trong cơ cấu chung của THTP, cũng như ở các đặc điểm nhân thân của chủ thể thực hiện hoặc có liên quan đến tội phạm. Từ những góc độ nghiên cứu nói trên, chúng ta có thể hiểu khai niệm tình hình tội phạm như sau: “Tình hình tội phạm là một hiện tượng xã hội tiêu cực mang tính lịch sử và tính giai cấp, thể hiện thực trạng, động thái, diễn biến, xu hướng phát triển của các loại tội phạm hay từng loại tội phạm cụ thể trong một khoảng thời gian và một phạm vi không gian nhất định. Trên cơ sở nghiên cứu làm rõ khái niệm tình hình tội phạm, luận văn cũng tập trung xác định các dấu hiệu của tình hình tội phạm, theo đó: Thứ nhất, THTP là hiện tượng xã hội, bởi nó tồn tại trong xã hội, có nguồn gốc xã hội, có nguyên nhân từ xã hội, có nội dung xã hội và số phận của nó cũng mang tính xã hội. THTP luôn có sự tác động trực tiếp hoặc gián tiếp mang tính tiêu cực đến đời sống xã hội, xâm hại đến các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ, phá vỡ những giá trị, đạo đức xã hội, gây rối trật tự xã hội nói chung và ở tỉnh Đắk Lắk nói riêng. Thứ hai, THTP là hiện tượng pháp lý - hình sự: Đây là một trong những dấu 9
hiệu mang tính hình thức nhưng lại có ý nghĩa đặc trưng, rất quan trọng trong quá trình nghiên cứu và đánh giá tổng thể về THTP nói chung và ở tỉnh Đắk Lắk nói riêng, dấu hiệu này là cơ sở để phân biệt được tội phạm với các vi phạm pháp luật khác, các hành vi tiêu cực trong xã hội. Từ đó có thể xác định chính xác, đầy đủ đối tượng nghiên cứu của tội phạm học. Sự thay đổi của pháp luật hình sự đều ảnh hưởng trực tiếp đến các thông số cơ bản của THTP trong thực tế. Thứ ba, THTP trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk là hiện tượng mang tính giai cấp, bởi chính giai cấp thống trị trong xã hội sẽ quyết định việc quy định hành vi nào được coi tội phạm và hệ thống các biện pháp, chế tài sử dụng trên cơ sở tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội đó gây ra đối với lợi ích của giai cấp mình, đồng thời giai cấp thống trị có toàn quyền đề ra hệ thống các quy trình, thủ tục trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử đối với tội phạm và người phạm tội. Thứ tư, THTP là hiện tượng có sự vận động thay đổi theo quá trình lịch sử: THTP không phải là hiện tượng bất biến trong xã hội mà nó có sự thay đổi và mất đi trong những điều kiện lịch sử nhất định. Sự thay đổi đó tùy thuộc vào quá trình vận động, thay đổi của các hình thái kinh tế xã hội khác nhau trong từng giai đoạn lịch sử nhất định, mặt khác trong cùng một hình thái kinh tế xã hội nếu có sự thay đổi thì THTP cũng có sự thay đổi theo. Thứ năm, với tính cách là hiện tượng xã hội tiêu cực, THTP bao giờ cũng gắn với “phạm vi” không gian và thời gian nhất định. Tức nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm cũng xuất hiện, tồn tại và phát triển trong phạm vi không gian và phạm vi thời gian nhất định. Ở mỗi không gian, thời gian, vị trí địa lý khác nhau luôn tồn tại những nguyên nhân, điều kiện phát sinh, phát triển tội phạm khác nhau. Bởi vậy, khi nghiên cứu về tình hình tội phạm phải gắn liền nó với một phạm vi không gian nhất định (huyện, tỉnh, quốc gia, vùng miền, khu vực…) và một khoảng thời gian xác định (01 năm, 02 năm, 05 năm, 10 năm, giai đoạn…). Chính không gian và thời gian nghiên cứu đó cho thấy được tính quy luật của tình hình tội phạm với tính cách là hiện tượng xã hội tiêu cực. Thứ sáu, tình hình tội phạm là khái niệm (phạm trù) mang tính tổng thể, hiểu ở mức khái quát cao hơn hành vi phạm tội cụ thể. Nói cách khác, khi nghiên cứu 10
tình hình tội phạm là quá trình tổng hợp, phân tích, so sánh, đánh giá dựa trên tổng thể tất cả những tội phạm đã xảy ra trên thực tế và tất cả chủ thể đã thực hiện chúng, bất kể chúng đã được xử lý hay chưa bị bị xử lý về hình sự. Khi nghiên cứu tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk cần được nghiên cứu, phân tích, so sánh đánh giá trong tổng thể tình hình tội phạm, nó vừa là một quan hệ giữa cái chung và cái riêng, có sự thống nhất dưới gọc độ nghiên cứu lý luận về tình hình tội phạm nói chung nhưng cũng có những đặc điểm, thông số riêng mang nét đặc trưng của một địa bàn cụ thể từ đó làm cơ sở để đưa ra đánh giá, dự bào và đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh, phòng ngừa. Trên cơ sở phân tích đó có thể đưa ra khái niệm tình hình tội phạm như sau: Tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk là một hiện tượng xã hội tiêu cực mang tính pháp lý - hình sự có tính vận động, thay đổi về mặt lịch sử và giai cấp bao gồm tổng thể thống nhất các tội phạm và người thực hiện tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019 1.2. Các thông số của tình hình tội phạm hiện trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 1.2.1. Thực trạng (mức độ) của tình hình tội phạm Có thể hiểu thực trạng tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk là số lượng các tội phạm đã thực hiện và chủ thể thực hiện các tội phạm đó trên địa bàn Đắk Lắk trong một khoảng thời gian nhất định. Số lượng các tội phạm đã thực hiện được xác định như sau: (1) Số lượng các tội phạm và bị cáo bị Tòa án xét xử và tuyên bản án buộc tội; (2) Số lượng các vụ án đã khởi tố, truy tố hình sự nhưng bị đình chỉ điều tra, truy tố vì không chứng minh được tội phạm hoặc người phạm tội; (3) Các số liệu phản ánh về số lượng các tội phạm không được phát hiện (các tội phạm ẩn); (4) Hệ số của tình hình tội phạm; (5) Mức độ của tình hình tội phạm tái phạm. Thực trạng (mức độ) của THTP thường được khảo sát trên các phương diện như mức độ tổng quan, mức độ nhóm [19, tr.14]. 11
- Mức độ tổng quan: được xác định trên cơ sở tổng số vụ án và bị cáo đã khởi tố và đưa ra xét xử trên một địa bàn nhất định và trong một khoảng thời gian nhất định. Mức độ tổng quan được thể hiện qua chỉ số tội phạm và cơ số hành vi phạm tội [30, tr 27]. Chỉ số tội phạm được tính dựa trên tổng số vụ phạm tội trên 10.000 dân trong một năm. Cơ số hành vi phạm tội được tính dựa trên số hành vi phạm tội (số bị cáo) trên 10.000 dân trong một năm. Trên cơ sở các chỉ số này, người ta chia ra thành các mức độ cảnh báo khác nhau nhằm nêu lên thực trạng, mức độ, diễn biến, tính chất của tình hình tội phạm trên địa phương đó, đồng thời đó còn là cơ sở để so sánh với chỉ số này của các đơn vị lãnh thổ, địa phương có điều kiện xã hội tương đương để đánh giá THTP tại nơi nào nghiêm trọng hơn. [30, tr 28] Trên cơ sở lý luận trên, tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk cũng được xác định dưa trên hai mức độ là tổng quan tuyệt đối với tổng quan tương đối. Trong đó, mức độ tổng quan tuyệt đối trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk thể hiện toàn bộ số người phạm tội (số bị cáo) cùng số tội phạm (số vụ án) do họ thực hiện trong giai đoạn 2015 - 2019 trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Đây là số liệu thống kê hình sự cơ bản hàng năm để phục vụ cho việc nghiên cứu, đánh giá tình hình tội phạm, qua đó làm rõ diễn biến, cơ cấu và tính chất. Mức độ tổng quan tương đối, tức là so sánh ở dạng % (Kết quả này là tỷ lệ tình hình tội phạm (tính theo %) trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk). - Mức độ nhóm: là tổng số vụ phạm tội của một nhóm tội phạm nào đó (nhóm tội phạm về ma túy; nhóm tội phạm về môi trường….) trong tổng số vụ án đã xảy ra trong cùng một thời gian, không gian. Bên cạnh đó, còn nghiên cứu làm rõ mức độ từng loại tội phạm cụ thể (thường lấy điển hình) là tổng số vụ phạm tội của một tội phạm cụ thể nào đó trong tổng số vụ án đã xảy ra. 1.2.2. Động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm Có thể hiểu động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm đó là: “ là sự vận động và thay đổi về thực trạng và cơ cấu của tình hình tội phạm trong một đơn vị lãnh chính lãnh thổ và trong một khoảng thời gian nhất định (một năm, năm năm, gian đoạn 2 năm, 3 năm...)” [23, tr.20]. Với ý nghĩa như vậy, có thể hiểu động thái (diễn biến) của tình hình tội phạm 12
trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk là sự phản ánh xu hướng, diễn biến tăng, giảm, ổn định tương đối của THTP nói chung hoặc của từng nhóm tội phạm, từng tội phạm cụ thể nói riêng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong một khoảng thời gian nhất định (một năm, ba năm, năm năm, mười năm ...). Cụ thể, luận văn nghiên cứu tổng thể về tình tình tội phạm trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. Để nêu lên được diễn biến của THTP trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn này, tác giả lấy năm 2014 là năm gốc với tỷ lệ 100% trên cơ sở đó tổng hợp, phân tích, so sánh đối với các năm tiếp theo từ đó đưa ra những nhận định, đánh giá tổng quan cụ thể theo từng nhóm nhằm làm rõ tính chất, diễn biến của THTP trên địa bàn này làm cơ sở để đưa ra những dự đoán về xu hướng vận động của THTP trong những năm tiếp theo giúp cho việc thiết kế, áp dụng các biện pháp phòng ngừa sát với thực tế Tuy nhiên, trong quá trình nghiên cứu cần xác định rõ, diễn biến của THTP nói chung và diễn biến THTP trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk bị tác động, làm thay đổi bởi hai loại yếu tố: Một là, các yếu tố xã hội (đấy là các yếu tố thuộc về nhóm nguyên nhân điều kiện): sự thay đổi, phát triển của nền kinh tế tỉnh, vấn đề phân hóa giàu nghèo, dân số, tình hình an ninh trật tự, cơ chế chính sách cũng như các chủ trương, đường lối phát triển kinh tế xã hội nói chung, đấu tranh, phòng ngừa tội phạm nói riêng.... khi nghiên cứu về THTP cũng cần chú ý xác định rõ mức độ tác động, ảnh hưởng của các quá trình xã hội, hiện tượng xã hội khác. Xác định rõ vấn đề này rất có ý nghĩa rất lớn khi xác định các nguyên nhân và điều kiện của nhóm tội, tội phạm cụ thể ở một địa bàn nào đó tăng lên một cách đột ngột. Phải xác định được đâu là nguyên nhân cơ bản, chủ yếu nhất để lựa chọn biện pháp phòng ngừa phù hợp. Hai là, các yếu tố về mặt pháp lý: sự thay đổi về mặt pháp lý, đặc biệt là sự thay đổi về pháp luật hình sự, đặc biệt là BLHS, Bộ luật TTHS 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 có hiệu lực, qua đó ảnh hưởng, tác động nhất định đến việc tội phạm hóa, phi tội phạm hóa, hình sự hóa, phi hình sự hóa cũng như quy trình, thẩm quyền có liên quan đến hoạt động điều tra, truy tố, xét sử. Những nội dung này sẽ ảnh hưởng đáng kể đến “đồ thị” diễn biến của THTP. 13