Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu phân tích để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay, từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu tại Việt Nam trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT BẠCH MINH THẮNG Tæ CHøC Vµ HO¹T §éNG KINH DOANH B¸N LÎ X¡NG DÇU THEO PH¸P LUËT VIÖT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT BẠCH MINH THẮNG Tæ CHøC Vµ HO¹T §éNG KINH DOANH B¸N LÎ X¡NG DÇU THEO PH¸P LUËT VIÖT NAM Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380101.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. ĐẶNG VŨ HUÂN HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Bạch Minh Thắng
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT, QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH BÁN LẺ XĂNG DẦU TẠI VIỆT NAM ..................................................................................................... 7 1.1. Khái niệm và đặc điểm của hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu .............................................................................................. 7 1.1.1. Khái niệm hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ............................... 7 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu........................ 10 1.2. Mô hình tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật Việt Nam .................................................................. 13 1.2.1. Tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu............................ 13 1.2.2. Mô hình kinh doanh bán lẻ xăng dầu ................................................. 15 1.3. Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán lẻ xăng dầu .................. 21 1.3.1. Cấp phép cho hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu........................ 22 1.3.2. Quản lý về đo lường, chất lượng trong kinh doanh xăng dầu............ 24 1.3.3. Quản lý giá bán xăng dầu, công khai, minh bạch trong điều hành giá và kinh doanh xăng dầu ................................................................ 28 1.3.4. Áp dụng các biện pháp an toàn và bảo vệ môi trường của các cơ sở kinh doanh bán lẻ xăng dầu ........................................................... 30 Tiểu kết Chương 1 ......................................................................................... 33
Chương 2: THỰC TIỄN THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH BÁN LẺ XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM HIỆN NAY................................................................... 34 2.1. Thực trạng tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay ......................................................................... 34 2.1.1. Khái quát tình hình hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam .... 34 2.1.2. Những kết quả đạt được trong tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ................................................................................... 38 2.1.3. Những hạn chế, bất cập trong tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu và những nguyên nhân ..................................................... 43 2.2. Thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay............................................. 48 2.2.1. Những ưu điểm trong quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ........................................................................ 48 2.2.2. Những điểm bất cập, hạn chế trong quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ............................................... 51 2.2.3. Những nguyên nhân từ thực trạng hạn chế, bất cập........................... 53 2.3. Thực trạng quy định pháp luật Việt Nam về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ................................................... 54 2.3.1. Những ưu điểm của quy định pháp luật Việt Nam về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ............................................... 54 2.3.2. Những hạn chế và bất cập còn tồn tại trong quy định pháp luật Việt Nam về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ....... 55 Tiểu kết Chương 2 ........................................................................................... 59 Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC, HOẠT ĐỘNG KINH DOANH BÁN LẺ XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM ........ 60 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam........................................ 60
3.1.1. Những tiêu chí cơ bản để hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu....................................................... 60 3.1.2. Hoàn thiện pháp luật nhằm đảm bảo tính ổn định, hiệu quả và minh bạch của thị trường kinh doanh bán lẻ xăng dầu ...................... 66 3.1.3. Hoàn thiện pháp luật nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp mọi thành phần kinh tế tham gia hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu để bảo đảm tính cạnh tranh và tăng nguồn cung xăng dầu ......... 68 3.1.4. Hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả quản lý giá bán xăng dầu theo cơ chế giá thị trường, phù hợp với hội nhập kinh tế quốc tế ............................................................................................ 69 3.1.5. Hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao vai trò, trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ........ 70 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam......................................................................................... 71 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu....................................................... 71 3.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ............................................... 80 Tiểu kết Chương 3 ......................................................................................... 83 KẾT LUẬN .................................................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 86
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Nguyên nghĩa CTCP Công ty cổ phần DN Doanh nghiệp POS Thiết bị bán hàng PV Oil Tổng công ty Dầu Việt Nam TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Xăng dầu là nguồn năng lượng quan trọng để phát triển kinh tế của mỗi quốc gia, đặc biệt với những nước có nền công nghiệp phát triển và đang phát triển như nước ta. Mặt hàng xăng dầu thực sự thiết yếu đối với hoạt động sản xuất, đời sống dân sinh, an ninh quốc phòng và là một trong những nhân tố đảm bảo an ninh năng lượng của đất nước mà trong thời gian dài chưa thể thay thế. Thực tế trong nhiều năm qua, hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu chưa bao giờ “bớt nóng” trên báo chí vì là hoạt động kinh tế có tính nhạy cảm cao, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh năng lượng, đời sống dân sinh, sự ổn định cũng như tốc độ phát triển kinh tế của đất nước. Xăng dầu là loại hàng hóa đặc biệt, nó có những tiêu chuẩn về kỹ thuật rất khắt khe và có nhiều vấn đề phát sinh trong quá trình tổ chức và hoạt động kinh doanh. Kinh doanh mặt hàng xăng dầu thuộc diện kinh doanh có điều kiện, muốn kinh doanh mặt hàng này, theo quy định của pháp luật, thương nhân phải đạt các điều kiện về chủ thể kinh doanh, về cơ sở vật chất kỹ thuật và trang thiết bị; về bảo vệ môi trường và phòng chống cháy nổ; về trình độ chuyên môn và sức khỏe của cán bộ, nhân viên... Hiện nay, cả nước có 33 thương nhân đầu mối xuất, nhập khẩu xăng dầu được phân giao hạn mức nhập khẩu xăng dầu hằng năm, pha chế xăng dầu, mua bán xăng dầu, nguyên liệu với các thương nhân đầu mối khác. Các đầu mối này được phân phối xăng dầu qua hệ thống bán lẻ trực thuộc và bán qua các thương nhân phân phối, tổng đại lý, đại lý, thương nhân nhượng quyền bán lẻ xăng dầu. Hệ thống các tổng đại lý, đại lý bán lẻ xăng dầu, theo quy định hiện hành, mỗi hệ thống chỉ được quyền nhập xăng dầu từ một thương nhân đầu mối/phân phối. Quy định hiện hành cũng buộc các thương nhân đầu mối/phân phối, 1
tổng đại lý, đại lý phải kiểm soát chặt chẽ hệ thống bán lẻ của mình, chịu trách nhiệm liên đới khi các cửa hàng bán lẻ có các hành vi vi phạm. Thực tế, cả nước có khoảng 13.000 cửa hàng bán lẻ xăng dầu, trong đó, các cửa hàng thuộc hệ thống của 13 doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu có trên 3.000 (chiếm 25 - 30%), số còn lại là các cửa hàng của đại lý, tổng đại lý, nhượng quyền [24]. Theo quy định hiện hành, đại lý bán lẻ xăng dầu chỉ được ký hợp đồng làm đại lý cho một tổng đại lý hoặc một thương nhân đầu mối/phân phối xăng dầu. Nếu tổng đại lý hoặc thương nhân đầu mối/phân phối xăng dầu đó không kinh doanh nhiên liệu sinh học, thì đại lý được ký thêm hợp đồng làm đại lý cho một pháp nhân khác để kinh doanh nhiên liệu sinh học. Việc kiểm soát nguồn xăng dầu thông qua hóa đơn xuất, nhập. Tuy nhiên, trên thực tế, việc kiểm soát khối lượng xăng dầu đầu vào, đầu ra theo hóa đơn đối với đại lý bán lẻ xăng dầu chưa chặt chẽ, đặc biệt là việc bán lẻ xăng dầu không xuất hóa đơn vẫn còn tràn lan, nên đại lý xăng dầu rất dễ “hợp thức hóa” khi mua xăng dầu trôi nổi trên thị trường, xăng dầu giả để pha trộn với xăng dầu nhập chính thức từ thương nhân đầu mối/phân phối, tổng đại lý… rồi ung dung bán cho người tiêu dùng để trục lợi. Trước khi lực lượng công an phá vụ án Trịnh Sướng và đồng bọn sản xuất, tiêu thụ xăng giả, trong thực tế, xăng rởm, xăng kém chất lượng đã xuất hiện trên thị trường nước ta từ lâu. Việc quản lý chất lượng xăng dầu còn tồn tại nhiều kẽ hở, chế tài xử lý vi phạm còn nhẹ, công tác kiểm tra, kiểm soát hoạt động kinh doanh xăng dầu vẫn còn nhiều bất cập, chồng chéo, hiệu quả không cao [24]. Hiện nay, có rất nhiều cơ quan có thể kiểm tra, kiểm soát kinh doanh xăng dầu như: Quản lý thị trường, Sở Khoa học và Công nghệ, Công an… Chính vì vậy, khi phát hiện vụ sản xuất xăng giả quy mô lớn của Trịnh Sướng và đồng bọn, nhiều ý kiến cho rằng, các cơ quan chức năng không làm tròn nhiệm vụ vì… sợ giẫm chân lên nhau. 2
Có thể nói, pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay đang có rất nhiều hạn chế, bất cập. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách toàn diện và có chiều sâu về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật Việt Nam hiện nay trong bối cảnh nước ta đang triển khai những chính sách “cởi mở” hơn bằng việc cho nhà đầu tư nước ngoài tham gia cùng với rất nhiều biến động lớn về thị trường kinh doanh bán lẻ xăng dầu tại Việt Nam là vấn đề có tính cấp thiết. Với các lý do được phân tích ở trên, nên tác giả đã lựa chọn đề tài “Tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật Việt Nam” để nghiên cứu và làm Luận văn Thạc sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu Tình hình nghiên cứu liên quan đến hoạt động kinh doanh xăng dầu trong những năm trước đây đã có một số công trình nghiên cứu như: - Luận án Tiến sỹ kinh tế của tác giả Nguyễn Duyên Cường (2011) với đề tài “Đổi mới quản lý nhà nước hoạt động kinh doanh xăng dầu của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” [8]; - Luận án Tiến sỹ kinh tế của tác giả Bùi Thị Hồng Việt (2012) với đề tài “Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam” [20]; - Luận văn Thạc sỹ kinh tế của tác giả Cảnh Chí Hùng (2014) với đề tài “Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc” [10]; - Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Thị Ánh (2015) “Kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu”, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội [1]; - Luận văn Thạc sĩ luật học của Nguyễn Thế Cường (2016) với đề tài “Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay”, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội [9]; 3
- Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Ngô Thị Liên (2018) với đề tài “Thực hiện pháp luật về kinh doanh xăng dầu trên địa bàn tỉnh Lai Châu”, Khoa Luật – Đại học Quốc gia [11]; Mặc dù được tiếp cận dưới nhiều giác độ khác nhau như quản lý kinh tế hay dưới giác độ luật học, nhưng thực tế, các công trình nghiên cứu chủ yếu phân tích hoạt động kinh doanh xăng dầu nói chung, các hành vi gây hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu hoặc luận bàn về quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu… mà chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trên đây sẽ là tư liệu quý giá để học viên tham khảo và kế thừa trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là khái quát, phân tích để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay, từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu tại Việt Nam trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu trên đây, luận văn xác định các nhiệm vụ chủ yếu sau đây: - Khái quát, phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam. - Nghiên cứu, đánh giá thực trạng thực thi pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra các mặt ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân. 4
- Đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu tại Việt Nam trong giai đoạn tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn, hệ thống các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu và thực tiễn thực hiện pháp luật về vấn đề này ở Việt Nam hiện nay. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung và không gian, phạm vi nghiên cứu của luận văn là các quy định liên quan đến tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo quy định pháp luật tại Việt Nam, từ đó, phân tích thực tế việc thực thi và tác động của các quy định pháp luật tới việc tổ chức hoạt động và kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay. Về thời gian, Luận văn nghiên cứu tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu kể từ khi Nghị định số 83/2014/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu có hiệu lực từ ngày 01/11/2014 cho đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu đã đặt ra, trong quá trình nghiên cứu, luận văn đã sử dụng phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách của Nhà nước ta về xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh đó, một số phương pháp nghiên cứu cơ bản, chủ yếu được sử dụng như: Phương pháp tổng hợp, phân tích và diễn giải; phương pháp thống kê, hệ thống hóa tài liệu; phương pháp so sánh và đánh giá; phương pháp quy nạp và diễn dịch... 5
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận, việc nghiên cứu đề tài luận văn góp phần làm rõ cơ sở lý luận pháp luật về tổ chức, điều kiện và quy trình hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu tại pháp luật Việt Nam. Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu tại Việt Nam, chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân trong quá trình thực thi pháp luật Việt Nam về vấn đề này, từ đó, đưa ra phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam. Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ là tài liệu nghiên cứu có giá trị cho các cơ quan xây dựng và thực thi pháp luật trong lĩnh vực kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam, là tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu và giảng dạy tại các cơ sở đào tạo về kinh tế và luật học ở Việt Nam. 7. Kết cấu luận văn Chương 1: Những vấn đề lý luận và thực tiễn pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam. Chương 2: Thực tiễn thực thi pháp luật về tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam hiện nay. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về tổ chức, hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam. 6
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT, QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH BÁN LẺ XĂNG DẦU TẠI VIỆT NAM 1.1. Khái niệm và đặc điểm của hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu 1.1.1. Khái niệm hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu 1.1.1.1. Khái niệm xăng dầu Xăng dầu là sản phẩm của quy trình lọc dầu mỏ, là hỗn hợp chất lỏng dễ cháy của hydrocacbon, chủ yếu là hexan, heptan và chỉ số octan, thu được từ dầu mỏ và sử dụng như một dung môi và nhiên liệu cho động cơ đốt trong. Theo Nghị định 83/2014/NĐ-CP ngày 03/09/2014 của Chính phủ, thì: Xăng dầu là tên chung để chỉ các sản phẩm của quá trình lọc dầu thô, dùng làm nhiên liệu, bao gồm: Xăng động cơ, dầu điêzen, dầu hỏa, dầu ma dút, nhiên liệu bay; nhiên liệu sinh học và các sản phẩm khác dùng làm nhiên liệu động cơ, không bao gồm các loại khí hóa lỏng và khí nén thiên nhiên [6]. Xăng dầu có các đặc điểm cơ bản sau đây: (i) Là một loại chất lỏng, nguy cơ gây cháy nổ cao, dễ bắt lửa, chỉ va chạm mạnh cũng có khả năng gây cháy nổ. Khi cháy chúng phát sáng, thể tích tăng đột ngột và sinh nhiệt; (ii) Xăng dầu là một loại sản phẩm dễ hao hụt trong quá trình vận chuyển, lưu kho và kinh doanh do khả năng bốc hơi rất mạnh; (iii) Xăng dầu là loại sản phẩm độc hại. Quá trình khai thác, chế biến cũng như vận chuyển, phân phối, bảo quản có thể gây rò rỉ hoặc tai nạn, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người và môi trường: (iv) Xăng dầu là nguồn nhiên liệu của nhiều ngành kinh tế, là đầu vào không thể thiếu của nhiều ngành kinh tế. Do đó, khi lượng xăng dầu không đáp ứng đủ nhu cầu sẽ làm cho quy mô các hoạt động kinh tế giảm sút. 7
Khi giá xăng dầu tăng cao, chi phí sản xuất các mặt hàng xăng dầu như yếu tố đầu vào tăng lên [6]. 1.1.1.2. Khái niệm hoạt động kinh doanh xăng dầu Kinh doanh là một thuật ngữ được sử dụng rất phổ biến trong đời sống kinh tế của nước ta cũng như các nước trên thế giới, trên thực tế khái niệm kinh doanh có nhiều cách hiểu. Theo cách hiểu thông thường, kinh doanh được hiểu là các hoạt động nhằm tìm kiếm lợi nhuận thông qua việc mua, bán hàng hóa. Theo cách hiểu này thì kinh doanh đồng nhất với khái niệm thương mại được nêu trong Luật Thương mại Việt Nam. Khái niệm “kinh doanh” chính thức được pháp luật Việt Nam ghi nhận từ năm 1990 khi Quốc hội ban hành hai bộ luật rất quan trọng, đó là Luật Công ty năm 1990 và Luật Doanh nghiệp tư nhân năm 1990. Đến năm 1999, khái niệm kinh doanh một lần nữa được nhắc lại trong Luật Doanh nghiệp như sau: “Kinh doanh được hiểu là việc thực hiện một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sinh lợi” [15]. Theo đó, kinh doanh bao hàm cả các hoạt động mua bán trao đổi hàng hóa, các hoạt động sản xuất, gia công, đầu tư hay các hoạt động khác nhằm mục đích sinh lợi. Cách hiểu này về kinh doanh khá tương đồng với khái niệm thương mại được nêu ra trong Luật Thương mại sửa đổi năm 2005. Theo Luật Thương mại 2005, “hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục tiêu sinh lợi khác” [16], đây cũng là cách hiểu phổ biến về thương mại trên thế giới. Như vậy, hiện nay khái niệm kinh doanh được hiểu như là thương mại theo nghĩa rộng. Kinh doanh là thuật ngữ được sử dụng rất phổ biến trong đời sống kinh tế của nước ta cũng như các nước trên thế giới, trên thực tế khái niệm kinh doanh có nhiều cách hiểu. 8
Theo cách hiểu thông thường, kinh doanh được hiểu là các hoạt động nhằm tìm kiếm lợi nhuận thông qua việc mua, bán hàng hóa. Theo quy định tại Luật Doanh nghiệp 2014 quy định: “Kinh doanh là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình, đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích sanh lợi” [18]. Từ cách hiểu và định nghĩa “kinh doanh” theo Luật Thương mại và Luật Doanh nghiệp, Nghị định số 83/2014/NĐ-CP, ngày 03/09/2014 của Chính phủ quy định: Kinh doanh xăng dầu bao gồm các hoạt động như: xuất khẩu (xăng dầu, nguyên liệu sản xuất trong nước và xăng dầu, nguyên liệu có nguồn gốc nhập khẩu), nhập khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, gia công xuất khẩu xăng dầu, nguyên liệu; sản xuất và pha chế xăng dầu; phân phối xăng dầu tại thị trường trong nước; dịch vụ cho thuê kho, cảng, tiếp nhận, bảo quản và vận chuyển xăng dầu [6]. 1.1.1.3. Khái niệm hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu Hoạt động kinh doanh bán lẻ là một nội dung và là một trong những phương thức thực hiện dịch vụ phân phối được xem là đặc trưng nhất. Theo cách hiểu chung nhất, dịch vụ bán lẻ hàng hóa là một hình thức phân phối hàng hóa, mà theo đó, nhà phân phối bán hàng hóa trực tiếp cho người tiêu dùng. Theo khoản 8 Điều 3 Nghị định số 23/2007/NĐ-CP ngày 12/02/2007 của Chính phủ quy định chi tiết Luật Thương mại về hoạt động mua bán hàng hóa và các hoạt động liên quan trực tiếp đến mua bán hàng hóa của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, thì “bán lẻ là hoạt động bán hàng hóa trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng” [5]. Như vậy, tuy có nhiều định nghĩa bán lẻ theo nhiều cách khác nhau, nhưng tất cả đều thể hiện một đặc điểm chung của bán lẻ đó là hoạt động dịch vụ đưa hàng hóa đến tay người tiêu dùng cuối cùng (tiêu dùng trong sản xuất 9
và tiêu dùng của cá nhân hay gia đình). Nói cách khác, bán lẻ gồm tất cả các hoạt động liên quan đến việc bán hàng hóa trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng để họ sử dụng vào mục đích cá nhân, không kinh doanh. Ở đây, người tiêu dùng là người cuối cùng mua được hàng hóa đó và mua hàng hóa đó với mục đích để tiêu dùng. Theo khái niệm này thì “bán lẻ” phải là hoạt động liên quan đến bán hàng hóa trực tiếp và có đối tượng người mua là “người tiêu dùng cuối cùng”. Hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu là một hoạt động kinh tế có tính nhạy cảm cao, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh năng lượng và sự ổn định cũng như tốc độ phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Ở Việt Nam hiện nay, kinh doanh bán lẻ xăng dầu được xếp là ngành kinh doanh có điều kiện và được Nhà nước quản lý chặt chẽ, từ khâu nhập khẩu đến hình thành giá và phân phối. Để quản lý hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu, Nhà nước đưa ra các cơ chế cụ thể, qua đó quy định trách nhiệm và cách thức phối hợp của các đơn vị quản lý. Bán lẻ hàng hóa là phương thức bán hàng trực tiếp cho người tiêu dùng hoặc các tổ chức kinh tế hoặc các đơn vị kinh tế tập thể mua về để tiêu dùng nội bộ. Xăng, dầu là loại hàng hóa đặc biệt, được các cá nhân người tiêu dùng, các đơn vị, tổ chức kinh tế sử dụng nhằm thỏa mãn các nhu cầu tiêu dùng của họ. Tương tự hoạt động kinh doanh bán lẻ các loại hàng hóa khác, “kinh doanh bán lẻ xăng dầu là hoạt động bán xăng dầu trực tiếp cho người tiêu dùng (bao gồm các cá nhân, tổ chức, đơn vị kinh tế) để tiêu dùng nội bộ; kinh doanh bán lẻ xăng dầu nhằm mục đích sinh lợi”. 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu Xuất phát từ đặc điểm của mặt hàng kinh doanh là xăng dầu với những đặc tính lý hóa riêng như đã đề cập ở trên, để được phép kinh doanh cơ sở 10
kinh doanh cần đảm bảo đạt được những điều kiện nhất định như: (i) Phải có thiết bị và phương tiện chuyên dùng cho kinh doanh xăng dầu, công tác phòng cháy, chữa cháy phải gắn liền với toàn bộ quá trình hoạt động kinh doanh, có biện pháp hạn chế tối đa tác động đến môi trường…, tùy thuộc vào các hoạt động cụ thể của kinh doanh xăng dầu. Hoạt động kinh doanh xăng dầu liên quan trực tiếp đến cơ sở hạ tầng kinh tế. Có thể nói, các cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ kinh doanh xăng dầu như hệ thống cảng biển, hệ thống vận tải, hệ thống kho chứa là bộ phận cấu thành quan trọng của cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế. Các hệ thống này càng phát triển thì không chỉ tạo thuận lợi cho hoạt động kinh doanh xăng dầu nói riêng mà còn tăng cường tiềm lực phát triển của nền kinh tế nói chung. Xăng dầu là mặt hàng kinh doanh chịu ảnh hưởng mạnh của các quan hệ kinh tế - chính trị quốc tế. Do vị trí và tầm quan trọng của xăng dầu, mỗi quốc gia đều xây dựng chiến lược riêng về lĩnh vực này. Trên thực tế, quan hệ ngoại giao song phương, chính sách phong tỏa, cấm vận của các nước lớn có ảnh hưởng trực tiếp đến việc xuất nhập khẩu xăng dầu. Là mặt hàng chiến lược, các quốc gia, đặc biệt là các nước có thế lực trong buôn bán quốc tế luôn sử dụng xăng dầu như một con bài trong các quan hệ kinh tế - chính trị quốc tế. Vì vậy, kinh doanh xăng dầu không chỉ đơn thuần là một hoạt động kinh tế, mà còn chịu ảnh hưởng trực tiếp của tình hình chính trị quốc tế. Xăng dầu là mặt hàng có tính nhạy cảm cao. Như trên đã trình bày, xăng dầu là mặt hàng có ý nghĩa quan trọng ảnh hưởng đến đời sống kinh tế, xã hội, chính trị và an ninh quốc phòng, do đó, kinh doanh xăng dầu là lĩnh vực nhạy cảm, một thay đổi nhỏ trong cung cầu có thể có tác động lớn đến kinh tế xã hội đất nước. Kinh doanh xăng dầu tại Việt Nam có đặc điểm là kinh doanh hàng hóa nhập khẩu. Việt Nam phải nhập khẩu phần lớn xăng dầu cho nhu cầu 11
trong nước nên chịu ảnh hưởng khá rõ từ những biến động của thị trường xăng dầu thế giới. Mặc dù, Nhà máy lọc dầu Dung Quất đã đi vào hoạt động từ năm 2009, nhưng Việt Nam hiện vẫn đang nhập khẩu một lượng lớn xăng dầu cho tiêu dùng. So với các đặc điểm của kinh doanh xăng dầu, thì kinh doanh bán lẻ xăng dầu đơn giản hơn nhiều do tính chất đặc thù, phạm vi và mô hình của hoạt động bán lẻ, cụ thể kinh doanh bán lẻ xăng dầu được tổ chức theo mô hình bán lẻ trực tiếp tại các cửa hàng bán lẻ chuyên kinh doanh xăng dầu, là cơ sở cuối cùng trong hệ thống tổ chức kinh doanh xăng dầu từ xuất nhập khẩu, sản xuất trong nước đến người tiêu dùng, không bao gồm các hoạt động xuất khẩu, tạm nhập tái xuất và các dịch vụ xăng dầu khác như dịch vụ thuê kho cảng, tiếp nhận, bảo quản và vận chuyển xăng dầu. Với những đặc điểm riêng có của xăng dầu nên xăng dầu là một mặt hàng kinh doanh có điều kiện. Kinh doanh bán lẻ xăng dầu có một số đặc điểm cơ bản sau: Về hoạt động, kinh doanh bán lẻ xăng dầu là việc thực hiện lưu chuyển hàng hóa (xăng dầu) thông qua hoạt động mua - bán trực tiếp với người tiêu dùng. Người mua xăng, dầu để tiêu dùng (không phải để sản xuất, kinh doanh), thỏa mãn những nhu cầu của họ. Về hàng hóa, xăng dầu là loại sản phẩm có hình thái vật chất mà doanh nghiệp mua về để bán trực tiếp cho người tiêu dùng. Xăng dầu là mặt hàng gây độc hại cho người bán và người tiêu dùng, dễ cháy, nổ, có ảnh hưởng nhiều đến môi trường. Xăng dầu là mặt hàng đặc biệt, có tính chất quan trọng chiến lược, ảnh hưởng rất lớn đến phát triển kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng. Mặt hàng này được Nhà nước độc quyền quản lý nguồn nhập khẩu. Về tổ chức kinh doanh, kinh doanh bán lẻ xăng dầu được tổ chức theo mô hình bán lẻ trực tiếp tại các cửa hàng chuyên kinh doanh xăng, dầu. Cửa hàng xăng dầu (là cơ sở cuối cùng trong hệ thống tổ chức kinh doanh xăng, dầu từ nhập khẩu, sản xuất trong nước đến người tiêu dùng). 12
Về cơ sở kinh doanh, các cửa hàng bán lẻ xăng dầu được xây dựng cố định, có đầy đủ trang thiết bị chuyên dùng và có điều kiện bảo đảm phòng chống cháy, nổ, bảo vệ môi trường… Quy mô xây dựng, kỹ thuật xây dựng và công nghệ của các cửa hàng xăng, dầu cũng như mật độ cửa hàng trên địa bàn cung ứng có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của dịch vụ bán hàng. Về hình thức bán lẻ, kinh doanh bán lẻ xăng dầu cũng áp dụng đầy đủ các hình thức bán lẻ như các hình thức bán lẻ các hàng hóa khác. 1.2. Mô hình tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật Việt Nam 1.2.1. Tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu Tổ chức và hoạt động kinh doanh bán lẻ xăng dầu được hiểu là hệ thống phân phối bán lẻ xăng dầu thông qua hệ thống phân phối chính là các cửa hàng bán lẻ xăng dầu trực thuộc các thương nhân kinh doanh xăng dầu theo quy định của pháp luật Việt Nam. Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ban hành ngày 03/09/2014 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu (Nghị định số 83/2014/NĐ-CP) đã quy định cụ thể các thương nhân kinh doanh xăng dầu bao gồm: Thương nhân kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu; thương nhân sản xuất xăng dầu; thương nhân phân phối xăng dầu; thương nhân làm tổng đại lý kinh doanh xăng dầu; thương nhân làm đại lý bán lẻ xăng dầu; thương nhân nhận quyền bán lẻ xăng dầu; thương nhân kinh doanh dịch vụ xăng dầu [6]. Theo các quy định tại Nghị định số 83/2014/NĐ-CP, doanh nghiệp kinh doanh bán lẻ xăng dầu phải là tổ chức kinh tế, đủ điều kiện, và đã đăng ký kinh doanh bán lẻ xăng dầu theo pháp luật, thực hiện việc bán lẻ xăng dầu tại cửa hàng bán lẻ xăng dầu của mình, cụ thể cửa hàng bán lẻ xăng dầu thuộc sở hữu, đồng sở hữu của thương nhân là đại lý hoặc tổng đại lý hoặc thương nhân nhận quyền bán lẻ xăng, dầu hoặc thương nhân phân phối xăng, dầu 13