Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Cấu tạo hình thức và ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:249

Thêm vào BST

Báo xấu

206
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn nắm bắt những nội dung về cơ sở lý luận, đặc điểm ngôn ngữ của thuật ngữ thể thao tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh) thông qua Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Cấu tạo hình thức và ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh) sau đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Cấu tạo hình thức và ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trần Minh Kim Nhật CẤU TẠO HÌNH THỨC VÀ NGỮ NGHĨA CỦA THUẬT NGỮ THỂ THAO TIẾNG VIỆT (so sánh với tiếng Anh) Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 60 22 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRỊNH SÂM Thành phố HỒ CHÍ MINH - 2010
LỜI CÁM ƠN Luận văn này được hoàn thành là nhờ vào sự động viên, giúp đỡ đầy nhiệt tình của Quý Thầy Cô. Với tấm lòng chân thành, học viên xin được gởi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến : - Thầy TRỊNH SÂM, người đã tận tình hướng dẫn, sửa chữa sai sót về kiến thức và phương pháp đồng thời quan tâm động viên học viên không chỉ trong thời gian học tập mà còn cả trong thời gian hoàn thành luận văn. - Quý Thầy Cô khoa Ngữ Văn trường ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. Hồ Chí Minh, quý Thầy Cô đã động viên, gợi mở nhiều ý kiến quý báu và tạo điều kiện thuận lợi cho học viên được học tập mở mang, trau dồi kiến thức. - Quý Thầy Cô phòng Sau Đại Học trường ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. Hồ Chí Minh, quý Thầy Cô đã giúp đỡ hổ trợ cho học viên có điều kiện được học tập tốt. - Ban Giám Hiệu và Quý Thầy Cô Trường THPT Chuyên Năng Khiếu TDTT NGUYỄN THỊ ĐỊNH, Quý Thầy Cô đã quan tâm chia sẻ và tạo mọi thuận lợi cho học viên . - Các bạn cùng khóa CH 17, các bạn đã quan tâm hổ trợ và tận tình giúp đỡ rất nhiều trong việc tìm kiếm tư liệu cho luận văn này. Dù đã tận tâm nổ lực nhưng do sự non kém về trình độ và kinh nghiệm thực tiễn nên luận văn còn nhiều thiếu sót. Do vậy, rất mong nhận được các ý kiến đóng góp của Quý Thầy Cô và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. TP. Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 08 năm 2010 Người thực hiện luận văn Trần Minh Kim Nhật
MỤC LỤC LỜI CÁM ƠN ...................................................................................................................... 2 3T T 3 MỤC LỤC ............................................................................................................................ 3 3T T 3 BẢNG CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT ...................................................................................... 6 3T 3T MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 7 3T T 3 0.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ..................................................................................................................... 7 3T 3T 0.2. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI ........................................................................................................................... 8 3T 3T 0.3. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ .................................................................................................. 8 3T 3T 0.4. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ......................................................................................................... 10 3T 3T 0.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU và NGUỒN NGỮ LIỆU ............................................................. 11 3T T 3 0.5.1. T 3 T 3 Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................... 11 T 3 3T 0.5.2. T 3 T 3 Nguồn ngữ liệu .................................................................................................................. 11 T 3 3T 0.6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN ...................................................................................................... 12 3T 3T CHƯƠNG 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN ...................................................................................... 13 3T 3T 1.1. THUẬT NGỮ ................................................................................................................................. 13 3T 3T 1.1.1. Định nghĩa ............................................................................................................................... 13 T 3 3T 1.1.2. Thuật ngữ tiếng Việt ................................................................................................................ 14 T 3 3T 1.1.2.1. Các tiêu chuẩn của thuật ngữ ............................................................................................ 14 T 3 T 3 1.1.2.2. Tính chính xác .................................................................................................................. 15 T 3 3T 1.1.2.3. Tính hệ thống ................................................................................................................... 16 T 3 3T 1.1.2.4.Tính quốc tế ...................................................................................................................... 18 T 3 3T 1.1.2.5.Tính dân tộc ...................................................................................................................... 19 T 3 3T 1.1.2.6.Tính ngắn gọn ................................................................................................................... 20 T 3 3T 1.1.2.7.Tính dễ dùng ..................................................................................................................... 21 T 3 3T 1.1.2.8. Tính sản sinh .................................................................................................................... 22 T 3 3T 1.1.2.8. Một số nguyên tắc tạo lập thuật ngữ.................................................................................. 22 T 3 T 3 1.1.2.9.Quá trình hình thành thuật ngữ tiếng Việt .......................................................................... 24 T 3 T 3 1.1.3. Thuật ngữ tiếng Anh ................................................................................................................ 28 T 3 3T 1.1.4.Tổng quan về cấu tạo hình thức của thuật ngữ ........................................................................... 30 T 3 T 3
1.1.4.1. Thuật ngữ tiếng Việt ......................................................................................................... 30 T 3 3T 1.1.4.2. Thuật ngữ tiếng Anh ......................................................................................................... 33 T 3 3T 1.1.5.Tổng quan về cấu tạo ngữ nghĩa của thuật ngữ .......................................................................... 37 T 3 T 3 1.1.5.1. Thuật ngữ tiếng Việt ......................................................................................................... 37 T 3 3T 1.1.5.2. Thuật ngữ tiếng Anh ......................................................................................................... 42 T 3 3T 1.2. THUẬT NGỮ VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ..................................................................... 45 3T T 3 1.2.1. Nhu cầu chuẩn hóa thuật ngữ thể thao tiếng Việt ...................................................................... 46 T 3 T 3 1.2.1.2. Tổng quan về các bộ môn thể thao .................................................................................... 47 T 3 T 3 1.2.1.3. Nhu cầu chuẩn hóa thuật ngữ thể thao............................................................................... 54 T 3 T 3 1.2.2. Thuật ngữ thể thao trên báo chí ................................................................................................ 55 T 3 3T 1.2.2.1. Hệ thống cách gọi tên vận động viên ................................................................................ 55 T 3 T 3 1.2.2.2. Cách sử dụng thuật ngữ trên báo ....................................................................................... 56 T 3 T 3 1.2.3. Tiểu kết.................................................................................................................................... 57 T 3 3T CHƯƠNG 2 : ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ CỦA THUẬT NGỮ THỂ THAO TIẾNG 3T VIỆT (so sánh với tiếng Anh) ............................................................................................ 58 3T 2.1. CẤU TRÚC HÌNH THỨC CỦA THUẬT NGỮ THỂ THAO.......................................................... 58 3T T 3 2.1.1. Đôi nét về cấu trúc hình thức của thuật ngữ thể thao ............................................................... 58 T 3 T 3 2.1.2.Cấu trúc hình thức của thuật ngữ thể thao tiếng Việt ................................................................. 65 T 3 T 3 2.1.2.1. Thuật ngữ thể thao là từ đơn ............................................................................................. 65 T 3 3T 2.1.2.2. Thuật ngữ thể thao là từ ghép ........................................................................................... 67 T 3 T 3 2.1.3. Cấu trúc hình thức của thuật ngữ thể thao tiếng Anh ................................................................ 72 T 3 T 3 2.1.3.1. Thuật ngữ thể thao là từ đơn ............................................................................................. 72 T 3 3T 2.1.3.2. Thuật ngữ thể thao là từ ghép ........................................................................................... 75 T 3 T 3 2.1.3.3. Thuật ngữ thể thao là cụm từ ............................................................................................ 78 T 3 T 3 2.2. CẤU TRÚC NGỮ NGHĨA CỦA THUẬT NGỮ THỂ THAO ......................................................... 80 3T T 3 2.2.1. Đôi nét về cấu trúc ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao................................................................ 80 T 3 T 3 2.2.2. Cấu trúc ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt ............................................................... 81 T 3 T 3 2.2.2.1. Thuật ngữ thể thao là từ đơn ............................................................................................. 81 T 3 3T 2.2.2.2. Thuật ngữ thể thao là từ ghép ........................................................................................... 82 T 3 T 3 2.2.2.3. Thuật ngữ thể thao là cụm từ ............................................................................................ 83 T 3 T 3
2.2.3. Cấu trúc ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Anh ............................................................... 83 T 3 T 3 2.2.3.1. Thuật ngữ thể thao là từ đơn ............................................................................................. 83 T 3 3T 2.2.3.2. Thuật ngữ thể thao là từ ghép ........................................................................................... 85 T 3 T 3 2.2.3.3. Thuật ngữ thể thao là cụm từ ............................................................................................ 86 T 3 T 3 2.3. TIỂU KẾT....................................................................................................................................... 87 3T T 3 KẾT LUẬN ........................................................................................................................ 88 3T T 3 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 91 3T 3T PHU LỤC ........................................................................................................................... 95 3T T 3 PHỤ LỤC 1 ........................................................................................................................................... 95 3T T 3 PHỤ LỤC 2 ......................................................................................................................................... 137 3T T 3 PHỤ LỤC 3 ......................................................................................................................................... 179 3T T 3 PHỤ LỤC 4 ......................................................................................................................................... 182 3T T 3
BẢNG CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT STT NỘI DUNG Tiếng VIỆT Tiếng ANH 1. Vận động viên VĐV 2. Danh từ (dt) (n) 3. Động từ (đgt) (v) 4. Tính từ (tt) (adj) 5. Cụm từ (ct) (phr) 6. Cụm từ cố định (ctcđ) (exp) 7. Ghép chính phụ (gh C-P) (cn) 8. Ghép đẳng lập (gh ĐL) (cn)
MỞ ĐẦU 0.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Ở Việt Nam, “Chơi thể thao cho khoẻ” nói lên thể thao, trong cái nhìn chung của xã hội, thường được liên kết với khái niệm ‘giải trí’, ‘trò chơi vận động’... hay được xem là các hoạt động nhằm giải tỏa sức ép công việc. Thậm chí, trên báo chí, tin tức thể thao thường nằm ở vị trí không mấy trang trọng. Tuy vậy, bất cứ một cuộc nghiên cứu xã hội học nào cũng chỉ ra vai trò quan yếu của thể thao trong xã hội, nhất là xã hội công nghiệp . Thể thao càng ngày càng đóng vai trò quan trọng không những trong việc rèn luyện thể chất con người mà còn có những đóng góp nhất định cho việc nâng cao chất lượng sống của cộng đồng và xã hội trong xu hướng chung hiện nay là giao lưu và hội nhập. Thông qua lịch sử, sự phát triển của thuật ngữ trong các môn thể thao cũng đóng góp phần không nhỏ trong lĩnh vực xã hội không chỉ ở khía cạnh định dạng trong ngôn ngữ mà còn ở phương diện nâng cao sức khỏe cho cộng đồng. Sự phát triển của thể thao trong mỗi quốc gia luôn sánh đôi với việc sử dụng bản ngữ trong huấn luyện, thi đấu hay kỹ thuật nhằm đảm bảo tính chính xác với vận động viên và sự hiểu biết phổ cập trong khán thính giả. Đã qua thời gian mà ta phải chấp nhận “oẳn, tù, tì” (một, hai, ba [one, two, three])(tiếng Anh) hay ‘nu, manh, tết’ (ném biên, bóng chạm tay, đội đầu [nouer, main, tête]) bởi đó chỉ là những từ vay mượn từ tiếng nước ngoài (tiếng Pháp). Trong quá trình phát triển để hội nhập thế giới, thể thao đòi hỏi tính chuyên nghiệp. Xây dựng thuật ngữ thể thao cũng là một trong các vấn đề bức thiết cho sư phát triển của các bộ môn thể thao trong yêu cầu chung của xã hội. Sự phát triển của thuật ngữ thể thao chịu ảnh hưởng của xã hội, phản ánh xã hội và ngược lại thuật ngữ thể thao cũng tác động làm phong phú thêm ngôn ngữ trong xã hội. Nhìn một cách khái quát, ngôn ngữ thể thao được thể hiện trong các điều lệ, quy định, tổ chức thi đấu, trong các tài liệu chuyên ngành thể thao. Là một người chuyên giảng dạy môn tiếng Anh trong một số trường năng khiếu Thể Dục Thể Thao ở thành phố Hồ Chí Minh, bản thân người viết cũng thường không ít lúng túng khi gọi tên các bộ môn cụ thể, các động tác cụ thể; điều này cũng thường xảy ra với các huấn luyện viên, các vận động viên. Đôi khi thuật ngữ thể thao như là một thứ biệt ngữ, chỉ được giao tiếp trong phạm vi hẹp. Ngoài phạm vi ấy, hầu như mọi người đều xa lạ. Rồi giữa
các hình thức vay mượn và các từ ngữ tiếng Việt ví dụ như “elbow” và “khu vực góc sân” trong môn bóng rổ… thì nên chọn từ ngữ nào. “elbow” súc tích ngắn gọn, trong khi “khu vực góc sân”, nếu giải thích thì là “ nơi tiếp giáp cạnh của khu vực trước rổ với vạch ném phạt”…rõ ràng hình thức trước có nhiều ưu thế. Nhìn chung, thuật ngữ thể thao cần phải được sưu tập, phân loại và phân tích trên nhiều phương diện. Từ tất cả những điều trình bày trên, chúng tôi mạnh dạn chọn “Cấu trúc hình thức và ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh) “ là đề tài nghiên cứu. 0.2. GIỚI HẠN ĐỀ TÀI Theo từ điển tiếng Việt do Trung Tâm Tự Điển Học, Vietlex xuất bản thì: “ thể thao, những hoạt động nhằm nâng cao thể lực, sức khỏe cho con người, thường tổ chức thành các hình thức trò chơi, luyện tập, thi đấu theo những nguyên tắc nhất định.” (tr.1202) Như vậy, khái niệm thể thao trong “hình thức cấu tạo và ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh)” còn khá rộng, cần thiết phải tiếp tục minh định giới hạn. Phạm vi của đề tài này được khuôn định như sau, thuật ngữ thể thao được sưu tập trong năm bộ môn cụ thể gồm : - Điền kinh (Track and Field) - Bóng chuyền (Volleyball) - Bóng rổ (Basketball) - Bóng đá (Soccer, Football) - Bóng ném (Handball) 0.3. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ So với các ngành nghiên cứu khác, ngành nghiên cứu về thuật ngữ tiếng Việt lại gắn liền sâu sắc với quá trình hình thành các ngành khoa học. Như ta biết, trước 1945, có rất nhiều học giả nghi ngờ về khả năng biểu đạt các khái niệm khoa học của tiếng Việt. Và có thể nói, sự phát triển của thuật ngữ gắn liền với sự phát triển của chữ quốc ngữ, với nhiều bộ môn khoa học khác nhau. Lúc đầu, một số nhà trí thức như Dương Quảng Hàm, Vũ Công
Nghi, Trương Văn Thịnh, Nguyễn Triệu Luật, Đinh Gia Trinh, Lê văn Kim thống nhất chủ trương : - Khởi xướng việc tạo ra thuật ngữ khoa học bằng tiếng Việt và đẩy mạnh việc phổ biến chúng trên báo chí. - Thông qua việc thảo luận trên báo chí, thông qua các quan điểm khoa học khác nhau, có thể lựa chọn các giải pháp làm cho hệ thống thuật ngữ phong phú và giữ được đặc tính của tiếng Việt. Trong quá trình đó, có thể kể “Danh từ khoa học” của Hoàng Xuân Hãn xuất bản năm 1942 là một cột mốc quan trọng, đánh dấu sự lớn mạnh về nhiều mặt của giới khoa học Việt Nam, trong đó có việc làm chủ các khái niệm khoa học bằng tiếng mẹ đẻ. Trong cuốn sách này, tác giả đã xác lập được tám điểm cơ bản về “tính cách của một danh từ khoa học”. Kế đến là sự ra đời của báo Khoa Học (1942) do Ông Nguyễn Xiển chủ trương. Đây là tờ báo tập hợp được phần lớn các nhà khoa học trong Nam ngoài Bắc kể cả Việt kiều ở nước ngoài. Các bài viết trên báo này, một mặt cung cấp những nhận thức về lý thuyết, mặt khác cũng dành nhiều thời gian cho những phân tích cụ thể đối với từng thuật ngữ cụ thể. Năm 1964, ở miền Bắc, Hội Đồng Khoa Học về thuật ngữ thuộc Ủy ban Khoa Học Nhà Nước được thành lập. Từ đây hàng loạt từ điển thuật ngữ ra đời như : - Danh từ sinh vật học Nga-Việt 1962 - Danh từ toán học Nga-Việt 1963 - Danh từ địa lý Nga-Việt 1963 - Danh từ y dược Pháp-Việt 1964 - Thuật ngữ tâm lý và giáo dục Nga-Pháp-Việt 1967 - Thuật ngữ ngôn ngữ học Nga-Việt 1970 - Từ điển kỹ thuật tổng hợp Nga-Việt 1975 Nhìn chung, các công trình trên chủ yếu là căn cứ vào một từ điển nước ngoài như tiếng Nga, tiếng Pháp rồi dịch đối chiếu các từ ấy ra tiếng Việt. Cần thấy vào những năm thuộc thập niên 70, hàng loạt tạp chí chuyên ngành ra đời ở miền Bắc cũng góp phần làm phong phú thêm vốn thuật ngữ khoa học. Ở miền Nam, đáng chú ý là một số công trình về thuật ngữ của Lê Văn Thới, Nguyễn văn Dương bàn về “Nguyên tắc phiên dịch danh từ chuyên môn tiếng nước ngoài” (xuất bản năm 1964). Ngoài ra còn có thể kể đến các ý kiến của các nhà khoa học đăng trên các tạp chí Bách Khoa như : Phạm Hoàng Hộ, Trần Kim Thạch, Vũ Văn Mẫu, Đào Trọng Dương...
Trong điều kiện đất nước đã thống nhất, vào cuối các năm 1979-1980, Ủy Ban Khoa Học Xã Hội Việt Nam, Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã liên tiếp tổ chức nhiều cuộc hội thảo bàn về thuật ngữ, tổ chức tại Hà Nội, Tp. HCM và Tp. Huế. Trên cơ sở các hội nghị này, “ Một số quy định về chính tả trong sách giáo khoa cải cách giáo dục” được công bố vào tháng 11 năm 1980, do phó chủ nhiệm Ủy Ban Khoa Học Xã Hội Việt Nam Phạm Huy Thông và Thứ trưởng Bộ Giáo Dục và Đào Tạo Võ Thuần Nho ký. Tiếc rằng các quy định này chưa thật sự đi vào cuộc sống. Sau đó, vào những năm đất nước đổi mới, cùng với sự phát triển của nhiều ngành, một số từ điển thuật ngữ nhất là từ điển khoa học ra đời. Trên tạp chí Ngôn Ngữ rải rác có một số bài viết nhận xét về hệ thống thuật ngữ như Tài Chính-Kế Toán, Ngân Hàng, thuật ngữ về thương mại, tài chính… . Theo khảo sát chưa đầy đủ của chúng tôi thì hình như chưa có một công trình nào bàn về thuật ngữ Thể Dục Thể Thao, đối tượng khảo sát chính của luận văn này. Trên cơ sở thừa hưởng kết quả nghiên cứu của các công trình đi trước, luận văn này sẽ khảo sát các hệ thống thuật ngữ thể thao của năm bộ môn đã xác định một cách hệ thống. 0.4. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các đặc điểm về cấu tạo hình thức và ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt, so sánh với các thuật ngữ thể thao tiếng Anh trong các bộ môn điền kinh, bóng rổ, bóng chuyền,bóng đá, bóng ném. Các thuật ngữ này thuộc hệ thống lớn (thể thao) hay các hệ thống nhỏ (bộ môn cụ thể) có thể là tên gọi các động tác, các từ ngữ thường dùng trong chỉ đạo kỹ thuật thi đấu hay huấn luyện, các từ ngữ thường xuất hiện trên các báo hay tạp chí thể thao tiếng Việt và tiếng Anh. Thử xem qua một mục thông tin nhỏ của Thông Tấn Xã Việt Nam : “Bên đường đua nữ, Katie Hoff cũng đang nhắm đến vài chiếc huy chương vàng, thế nhưng Hoff mới tìm được chiếc huy chương đồng đầu tiên ở nội dung 400 mét hỗn hợp nữ. Stephanie Rice của Úc đã đoạt huy chương vàng nội dung 400 hỗn hợp cá nhân nữ bằng thành tích phá kỷ lục thế giới do Hoff đang nắm giữ trước đó. Kỷ lục thế giới mới của Stephanie Rice lập được là 4 phút và 29,45 giây. Kirsty Coventry của Zimbabwe về nhì, và Katie Hoff về thứ ba.” Trong bài vừa dẫn ở trên, ta có thể đơn cử một số thuật ngữ thể thao thuộc các hệ thống như sau :
STT HỆ THỐNG THUẬT NGỮ 1. Tên gọi - đường đua nữ - kỷ lục thế giới 2. Môn thi đấu - 400 mét hỗn hợp nữ - 400 hỗn hợp cá nhân nữ 3. Thành tích - huy chương vàng / huy chương đồng (Bảng 0.4.1) Như vậy, tuy là cùng hệ thống thuật ngữ, nhưng tùy theo đặc điểm nội dung có thể tiếp tục chia nhỏ hơn. Trong đó có những thuật ngữ dùng cho nhiều bộ môn , mà cũng có thể chỉ chuyên đề một lĩnh vực hẹp. Luận văn này dựa vào các sưu tập, tiến hành phân loại các thuật ngữ trong phạm vi đã giới hạn. Nói cụ thể, đối tượng khảo sát gồm 1583 thuật ngữ của năm bộ môn và tập trung ở hai bình diện : cấu tạo và ngữ nghĩa. 0.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU và NGUỒN NGỮ LIỆU 0.5.1. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:  Phương pháp thống kê : giúp chúng tôi tính toán, xác định tần số xuất hiện của các thuật ngữ, để từ đó nêu lên các kết luận trong quá trình nghiên cứu của luận án.  Phương pháp miêu tả : nhằm phân tích đặc điểm cấu tạo và nội dung của thuật ngữ thể thao tiếng Việt, tiếng Anh.  Phương pháp so sánh đối chiếu : để tìm ra sự tương đồng và dị biệt của hai hệ thống thuật ngữ thể thao tiếng Anh và tiếng Việt. Thông qua phương pháp này, có thể phát hiện ra các ảnh hưởng và các khó khăn trong việc dịch thuật các thuật ngữ thể thao tiếng Anh sang tiếng Việt nhằm có được cách giải quyết thích hợp. 0.5.2. Nguồn ngữ liệu Chúng tôi đã sưu tập được một hệ thống thuật ngữ thể thao gồm 1583 đơn vị tiếng Việt, bao gồm :  568 thuật ngữ về bộ môn điền kinh  259 thuật ngữ về bộ môn bóng rổ
 253 thuật ngữ về bộ môn bóng chuyền  342 thuật ngữ về bộ môn bóng đá  161 thuật ngữ về bộ môn bóng ném và một hệ thống thuật ngữ tiếng Anh tương đương với số lương này. Cần thấy, đôi khi, một thuật ngữ tiếng Anh có thể có nhiều cách sử dụng, nhiều biến thể khác nhau trong tiếng Việt và cũng có hệ thuật ngữ như vậy trong mối quan hệ với hệ thống tiếng Việt so với tiếng Anh. Trong các trường hợp này, nếu là tiếng Anh tương ứng một đối một với tiếng Việt, chúng tôi chỉ tính là một, với thuật ngữ điển hình nhất, và trong tiếng Việt cũng vậy. Và để tiện cho việc theo dõi, chúng tôi sẽ cung cấp các phụ lục tương ứng. 0.6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN Hiện nay, có một thực tế là việc sử dụng các thuật ngữ trong sinh hoạt hằng ngày, trên các phương tiện truyền thông là khá phức tạp, ngay trong các sách giáo khoa cũng có tình trạng này. Điều đó cũng nổi rõ trong phạm vi các ngành thể dục thể thao. Tất cả đều có nguyên nhân xâu xa của nó, các môn thể thao hiện đại đều được du nhập từ phương Tây. Luận văn này không có tham vọng giải quyết những vấn đề lý thuyết, mà hy vọng thông qua việc sử dụng, phân loại, miêu tả, có thể cung cấp một bức tranh toàn diện về thuật ngữ thể thao tiếng Việt. Từ đó, gợi ra đối chiếu về cách sử dụng thuật ngữ trên quan điểm của người sử dụng. 0.7. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN Ngoài hai phần “mở đầu” có tính chất tổng quan và “kết luận”, nội dung chính của luận văn được triển khai trong hai chương : Chương I : Cơ sở lý luận : xác định bộ máy khái niệm liên quan, dùng nó như là cơ sở để lý giải các hiện tượng cụ thể. Chương II : Đặc điểm ngôn ngữ của thuật ngữ thể thao tiếng Việt, luận văn tập trung miêu tả trên hai bình diện hình thức cấu tạo và ngữ nghĩa của thuật ngữ thể thao tiếng Việt, và trong một chừng mực nhất định có tiến hành so sánh đối chiếu với tiếng Anh.Ngoài ra, luận văn còn có các phụ lục bao gồm: - phụ lục 1: thuật ngữ thể thao Việt-Anh - phụ lục 2: thuật ngữ thể thao Anh-Việt - phụ lục 3: các từ, cụm từ gốc Hán-Việt có sức sản sinh cao - phụ lục 4: một số thuật ngữ thể thao
CHƯƠNG 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN Xét về phạm vi sử dụng, thuật ngữ rõ ràng có phạm vi sử dụng hẹp, gắn liền với một nội dung khoa học nào đó. Chúng thường biểu thị một khái niệm lý thuyết chung , cụ thể hay trừu tượng của một lĩnh vực tri thức hay hoạt động chuyên môn nhất định. Và như vậy, cũng có thể nói được là chúng gắn liền với con người sử dụng. Tuy nhiên, vấn đề không phải đơn giản như thế. Thuật ngữ khoa học với tư cách là một tiểu hệ thống đối lập với từ ngữ sinh hoạt hằng ngày. Ở bình diện hình thức cấu tạo và ngữ nghĩa có ít nhiều khác biệt so với từ ngữ bình thường. Trước khi đi vào mô tả cụ thể, chúng tôi sẽ tổng quan một số vấn đề về lý thuyết. 1.1. THUẬT NGỮ 1.1.1. Định nghĩa Trong cuốn Đại từ điển tiếng Việt của Nguyễn Như Ý, thuật ngữ (term) được định nghĩa là từ ngữ biểu thị một khái niệm, xác định thuộc hệ thống những khái niệm của một ngành khoa học nhất định; còn gọi là danh từ khoa học, chuyên ngữ hay chuyên danh. [38, tr.1599] Theo Ông Đỗ Hữu Châu, thuật ngữ khoa học, kỹ thuật bao gồm các đơn vị từ vựng được dùng để biểu thị những sự vật, hiện tượng, hoạt động, đặc điểm… trong những ngành kỹ thuật công nghiệp và trong những ngành khoa học tự nhiên hay xã hội. [6, tr.639] Theo Ông Nguyễn Thiện Giáp, thuật ngữ là bộ phận từ ngữ đặc biệt của ngôn ngữ. Nó bao gồm những từ và cụm từ cố định, là tên gọi chính xác của các loại khái niệm và các đối tượng thuộc các lĩnh vực chuyên môn của con người. Nó có thể được cấu tạo trên cơ sở các từ có ý nghĩa sự vật cụ thể. Nội dung của thuật ngữ ít nhiều tương ứng với ý nghĩa của các từ tạo nên chúng. [19, tr.221] Theo Ông Nguyễn Văn Tu, thuật ngữ là bộ phận từ của một ngôn ngữ biểu đạt các khái niệm khoa học. Thuật ngữ là những từ và những cụm từ chỉ những khái niệm của một ngành khoa học, ngành sản xuất hay ngành văn hóa nào đó…[36 ,tr. 204] Trong tự điển Oxford, thuật ngữ được định nghĩa là từ hay cụm từ dùng để gọi tên sự vật, nhất là khi sự vật này liên quan đến các lĩnh vực chuyên biệt.(Term is a word or phrase
used as the name of something, especially one connected with a particular type of language.) [50, tr.1583] Thuật ngữ có ý nghĩa biểu vật trùng hoàn toàn với sự vật, hiện tượng… có thực trong thực tế. Ý nghĩa biểu niệm của thuật ngữ cũng là những khái niệm về các sự vật, hiện tượng đúng như chúng tồn tại trong tư duy, trong giao tiếp của ngành học hữu quan. Chúng có thể tập hợp thành những khái niệm gần nhau, có liên quan chặt chẽ với nhau thành từng nhóm. Mỗi nhóm cũng làm một “hệ thống” khái niệm. Một hệ thống lớn lại bao gồm nhiều hệ thống nhỏ. Trong mỗi hệ thống khái niệm có thể có một khái niệm chính bao trùm hoặc làm trung tâm tập hợp những khái niệm khác thành cụm. Lấy ví dụ trong những môn thể thao, ta có những hệ thống thuật ngữ về kỹ thuật thi đấu, về tổ chức, điều lệ,.. Tiếng Việt là một ngôn ngữ đơn lập. Việc cấu tạo theo phương thức thêm thành tố phụ vào một thành tố chính, trong đó thành tố chính mang nghĩa khái quát chỉ tổng loại, thành tố phụ hạn định nghĩa của thành tố chính chỉ loại cụ thể, là phương thức thường gặp nhất. Ví dụ: bóng / bóng đá, bóng chuyền, bóng rổ, bóng ném…. Trong tiếng Anh, việc thêm các yếu tố vào thuật ngữ này cũng được thực hiện theo hình thức từ ghép hay cụm từ. Ví dụ: ball / football, volleyball, basketball, handball… . Các nhà ngôn ngữ học Nga thường nhấn mạnh đến tính lý do của thuật ngữ. Nói cách khác, trong phạm vi từ ngữ bình thường, mối quan hệ giữa từ và sở chỉ là không có lý do, còn trong thuật ngữ thì ngược lại. Một thuật ngữ bền vững là một thuật ngữ sử dụng các thuộc tính nổi trội để định danh đối tượng. Và phần lớn các thuật ngữ trong nhiều ngành khoa học khác nhau đều dùng cách đặc trưng này. Đến đây, chúng tôi có thể xác định khái niệm thuật ngữ như sau: là từ hay cụm từ chuyên môn, được sử dụng trong hoạt động chuyên ngành. Thuật ngữ là yếu tố khái niệm cơ sở của mọi ngôn ngữ dùng cho mục đích chuyên môn, nó là sự biểu đạt bằng từ ngữ một khái niệm của một hệ thống khái niệm thuộc một lĩnh vực tri thức chuyên ngành nhất định. 1.1.2. Thuật ngữ tiếng Việt 1.1.2.1. Các tiêu chuẩn của thuật ngữ Theo Đề Cương Văn hóa (1943), Đảng Cộng Sản Việt Nam chủ trương xây dựng một nền văn hóa theo phương châm khoa học , dân tộc, đại chúng. Hiện nay, khi xác định tính
chuẩn mực của thuật ngữ, có nhiều ý kiến rất khác nhau. Phần sau đây, chúng tôi sẽ tổng hợp một số đặc điểm nổi bật và được nhiều người công nhận. 1.1.2.2. Tính chính xác Mọi từ trong ngôn ngữ đều liên hệ với khái niệm, nhưng các khái niệm được biểu hiện trong các từ thông thường khác với các khái niệm được biểu hiện trong các thuật ngữ. Các khái niệm được biểu hiện trong các từ thông thường chỉ là các khái niệm thông thường, còn các khái niệm được biểu hiện trong các thuật ngữ là các khái niệm chính xác, các định nghĩa. Muốn đạt được tính chất khoa học, trước tiên thuật ngữ phải bảo đảm được sự chính xác , rõ ràng. Một thuật ngữ chính xác phải thể hiện nội dung khoa học một cách rõ ràng mạch lạc. Mức chính xác khoa học yêu cầu thuật ngữ phải thể hiện đúng nội dung khái niệm thể hiện. Một thuật ngữ chính xác tuyệt đối không làm cho người nghe hiểu sai lầm hay nhầm lẫn từ khái niệm này qua khái niệm khác. Khi đề cập đến vấn đề cấu trúc hình thức và ngữ nghĩa của thuật ngữ, ta phải chú ý đến mặt quy ước xã hội – quy ước giữa người này với người khác và tất nhiên cả tính lịch sử trong yêu cầu chính xác của nó. Giữa cấu trúc hình thức và ngữ nghĩa của thuật ngữ tất nhiên phải có sự phù hợp nhất định. Lấy từ ‘bóng’ trong tiếng Việt làm ví dụ, ta thấy từ này có một hình thức duy nhất nhưng mang nhiều khái niệm có yếu tố xã hội và khoa học. TỪ HÌNH NỘI DUNG TƯƠNG ĐƯƠNG TRONG THỨC TIẾNG ANH BÓNG BÓNG1 Hình in trên mặt nền do Shadow P [ Old English ánh sáng chiếu rọi vào vật sceaduwe, form of sceadu< gì tạo nên. Indo-European, "darkness"] BÓNG2 Hồn người chết hiện về A ghost / phantom [ Old P nhập vào xác người nào đó, English gāst < WGermanic] theo mê tín. BÓNG3 Bầu thuỷ tinh chân không A lamp [12th century. Via P hay có khí trơ, có dây kim French lampe < Latin lampas loại, khi dòng điện đi qua < Greek, "torch" < lampein
thì phát sáng. "to shine"] BÓNG4 Quả cầu rỗng bằng cao su A ball [13th century. < Old P hay nhựa dùng làm đồ chơi Norse böllr or assumed Old thể thao hay đồ chơi của English beall < Germanic] con trẻ. (Nguyễn Như Ý(1999), Microsoft® Encarta® 2009. tr.179, Đại từ điển Tiếng © 1993-2008 Microsoft Việt, NXB Văn Hóa-Thông Corporation. Tin) (Bảng I.1.2.1.1.) Với ví dụ trên, từ “bóng1”và “bóng P P 2” P P là từ ngữ xã hội, “bóng1” và “bóng3” là thuật ngữ vật P P P P lý, “bóng4” là thuật ngữ thể thao. P P Trong một hệ thống, thuật ngữ chính xác là một thuật ngữ khi nói ra, viết ra thì người nghe hay người đọc hiểu một và chỉ một khái niệm ứng với nó mà thôi. Tính chính xác về ngữ nghĩa làm cho thuật ngữ tự thân không mang ý nghĩa biểu thái. Tính chính xác cũng loại trừ tính nhiều nghĩa của thuật ngữ.Nói cách khác, mổi thuật ngữ chỉ có một giá trị duy nhất, thể hiện một khái niệm duy nhất. Muốn đảm bảo tính chính xác rõ ràng của mỗi thuật ngữ trong mỗi hệ thống thuật ngữ, phải cố gắng tiến tới nguyên tắc “mỗi khái niệm có một thuật ngữ và mỗi thuật ngữ chỉ một khái niệm”. Nguyên tắc này không đòi hỏi phải xoá bỏ tất cả những hiện tượng đồng âm, đồng nghĩa giữa những hệ thống thuật ngữ khác nhau, giữa những lĩnh vực khác nhau cũng như giữa lĩnh vực chuyên môn với các sinh hoạt thông thường do các hiện tượng này không phá vỡ tính hệ thống, tiêu chuẩn thứ hai của thuật ngữ. 1.1.2.3. Tính hệ thống Ngôn ngữ là cái vỏ của tư duy, vì tư duy con người chỉ có thể thực hiện thông qua ngôn ngữ, vì ngôn ngữ là những ký hiệu ghi lại kết quả suy luận trừu tượng của tư duy. Hệ thống khái niệm không thể nào tách rời khỏi hệ thống ký hiệu, vì “ngôn ngữ là một hệ thống các ký hiệu biểu đạt khái niệm” [42, tr.33]. Nói một cách cụ thể hơn, thuật ngữ là “cái
vỏ”, cái hình thức chứa đựng một nội dung khái niệm khoa học. Mỗi thuật ngữ đều bị quy định bởi trường từ vựng và trường khái niệm. Trường từ vựng là những liên hệ của thuật ngữ với các từ khác trong ngôn ngữ nói chung. Trường khái niệm có tính chất tất yếu hơn và cũng chỉ có thuật ngữ mới bị quy định bởi trường khái niệm. Mỗi lĩnh vực khoa học hay ngành nghề chuyên môn đều có một hệ thống các khái niệm chặt chẽ, hữu hạn, thể hiện qua hệ thống các thuật ngữ của mình. Từ khái niệm bao trùm , có ngoại diện lớn nhất đến những khái niệm về chi tiết có ngoại diện nhỏ nhất được phân chia dần dần thành tầng, lớp. Ví dụ, trong các bộ môn thể thao tồn tại hệ thống các khái niệm - về tên gọi (bóng: bóng đá nam / nữ; chạy: chạy cự ly ngắn / dài; …) - về huấn luyện(nhảy: nhảy cao, nhảy xa; chuyền: chuyền cao/thấp…) - về thi đấu (trong nhà / ngoài trời; tài tử / chuyên nghiệp; …) - về kỹ thuật (độ cao của lưới nam / nữ; các loại lỗi…) - về thiết bị (sân; các loại bóng; huấn luyện / thi đấu…) - về tổ chức ( trọng tài chính / phụ / bàn; thời lượng; quan chức …). Mỗi thuật ngữ đều chiếm một vị trí trong hệ thống khái niệm, đều nằm trong một hệ thống thuật ngữ nhất định. Giá trị của mỗi thuật ngữ được xác định bởi mối quan hệ của nó với những thuật ngữ khác trong cùng hệ thống. Các thuật ngữ không thể đứng biệt lập một mình mà luôn là yếu tố của một hệ thống thuật ngữ nhất định. Tính hệ thống về nội dung của thuật ngữ kéo theo tính hệ thống về hình thức của nó. Muốn thuật ngữ không cản trở đối với cách hiểu, lại thể hiện được vị trí của nó trong hệ thống thuật ngữ qua cấu tạo hình thức của thuật ngữ phải có thể khu biệt nó về chất đối với các thuật ngữ khác tầng, khác lớp đồng thời có thể khu biệt nó về mặt quan hệ so với các khái niệm khác cùng tầng, cùng lớp. Ví dụ, trong lớp thuật ngữ thể thao cấu tạo với từ “bóng”,ta có “bóng đá”, “bóng rổ”, “bóng chuyền”, “bóng ném”, “bóng chày”, … trong đó, “bóng” có giá trị phân biệt về chất của nội dung khái niệm của thuật ngữ này với các thuật ngữ khác. Các từ còn lại như đá, rổ, chuyền, ném, chày, … có giá trị khu biệt lẫn nhau trong lớp thuật ngữ này. Hay trong tiếng Anh, với hình vị “ball”, ta có các kết hợp sau : “football”, “basketball”, “volleyball”, “handball”, “baseball” ..). Do tính hệ thống trong cách cấu tạo hình thức của thuật ngữ mà người ta có thể dễ dàng nắm được nội hàm mà thuật ngữ biểu thị.
1.1.2.4.Tính quốc tế Thuật ngữ là bộ phận từ vựng đặc biệt biểu hiện những khái niệm khoa học, chuyên môn chung cho những người nói những thứ tiếng khác nhau. Vì vậy, sự thống nhất thuật ngữ giữa các ngôn ngữ là cần thiết và bổ ích. Chính điều này đã tạo nên tính quốc tế của thuật ngữ. Thông thường, nói đến tính quốc tế của thuật ngữ, người ta chú ý tới biểu hiện cấu tạo hình thức của chúng: các ngôn ngữ dùng các thuật ngữ giống hoặc tương tự nhau, cùng xuất phát từ một gốc chung. Ví dụ: các thuật ngữ như “axít” (acid / acide), “xăng” (essence), “ma-ra-tông” (marathon) …. Thực ra, về cấu tạo hình thức, tính quốc tế của thuật ngữ chỉ có tính chất tương đối. Mức độ thống nhất của các thuật ngữ rất khác nhau, có thuật ngữ thống nhất trên phạm vi rộng, có thuật ngữ thống nhất trên phạm vi hẹp hơn do truyền thống lịch sử hình thành các khu vực văn hoá khác nhau. Tính thống nhất của thuật ngữ thể hiện ở sự thống nhất trong phạm vi các khu vực. Thuật ngữ của ngôn ngữ Ấn Âu thường bắt nguồn từ các tiếng Hy Lạp, La Tinh… ,trong khi thuật ngữ tiếng Việt và nhiều tiếng khác ở Đông Nam Á phần lớn dựa trên cơ sở các yếu tố gốc Hán. Có lẽ do sự thống nhất tương đối trong cấu tạo hình thức của thuật ngữ mà nhiều người đã xem nhẹ tính quốc tế của thuật ngữ . Nếu chú ý tới mặt ngữ nghĩa của thuật ngữ, thì phải thừa nhận rằng, tính quốc tế của thuật ngữ là một đặc trưng quan trọng. Nó phân biệt thuật ngữ với những bộ phận từ vựng khác vì thuật ngữ biểu hiện những khái niệm khoa học, chuyên môn chung cho những người nói những thứ tiếng khác nhau. Về mặt cấu trúc hình thức, việc đảm bảo tính quốc tế đôi khi mâu thuẫn với tính dân tộc, tính dễ hiểu trong cấu tạo hình thức của thuật ngữ. Ví dụ : STT MÔN TIẾNG ANH TIẾNG VIỆT 1. Bóng chuyền Drop float service Phát bóng thấp tay nghiêng mình 2. Bóng đá Deceptive foot work Động tác giả 3. Bóng rổ Timer Trọng tài theo dõi giờ (Bảng I.1.2.1.3.) Nói cụ thể, cụm thuật ngữ “phát bóng thấp tay nghiêng mình” trong bộ môn bóng chuyền là dịch nghĩa từ “drop float service”, “động tác giả” trong bộ môn bóng đá được dịch nghĩa từ “deceptive foot work”còn “trọng tài theo dõi giờ” là dịch nghĩa từ “timer” trong bộ môn bóng rổ.
Rõ ràng, tính chuyên biệt trong sử dụng của các thuật ngữ trên được thể hiện khá rõ, thậm chí cách định danh động tác giả là tùy vào bộ môn thể thao, đó có thể là động tác của chân hoặc của tay. Tất cả điều này cho thấy tính quốc tế và tính dân tộc hình như mâu thuẫn với nhau. Đây là vấn đề phức tạp, luận văn sẽ phân tích kỹ hơn ở chương sau. 1.1.2.5.Tính dân tộc Thuật ngữ là bộ phận từ ngữ đặc biệt của ngôn ngữ dùng để gọi chính xác các khái niệm, các đối tượng thuộc lĩnh vực khoa học, chuyên môn, nhất thiết phải là một bộ phận của ngôn ngữ dân tộc. Do đó, thuật ngữ phải có tính chất dân tộc, phải mang màu sắc ngôn ngữ dân tộc. Mỗi ngôn ngữ có màu sắc riêng, có đặc điểm riêng của nó. Muốn giữ được cái bản sắc tinh hoa của ngôn ngữ dân tộc, thì giữ gìn tính chất trong sáng của tiếng nói dân tộc là một việc vô cùng quan trọng, mà trong đó, điều nổi bật trước tiên là vấn đề giữ gìn sự trong sáng trong từ ngữ chuyên môn, khoa học. Thuật ngữ phải sử dụng các từ thông thường trong tiếng nói của quần chúng cũng nhằm mục đích nêu rõ ý nghĩa của nó. Thông thường, tính dân tộc của thuật ngữ được thể hiện qua: - phương thức cấu tạo : thuật ngữ tiếng Việt sử dụng phương thức từ hóa hình vị để tạo các từ đơn và phương thức ghép biệt lập. Các thuật ngữ là từ đơn thường biểu thị hệ thống lớn còn từ ghép và cụm từ thường chỉ các hệ thống nhỏ hơn . Ví dụ, thuật ngữ “chạy” là một hệ thống ; với phương thức ghép có thể có được các hệ thống con như: STT MÔN HỆ THỐNG HỆ THỐNG CON 1. ĐIỀN KINH CHẠY Chạy lao, chạy tiếp sức, chạy maratông, … 2. BÓNG ĐÁ CHẠY Chạy có bóng, chạy chỗ, … (Bảng I.1.2.1.4.a) - xét về nguồn gốc, thuật ngữ có thể hình thành từ bản ngữ hay vay mượn. Các hình vị này có thể có nguồn gốc Ấn-Âu, Hán-Việt hay thuầnViệt. Đề cao tính dân tộc và giữ gìn sự trong sáng trong tiếng Việt không có nghĩa là loại bỏ tất cả các thuật ngữ không phải là gốc Việt mà phải là cố định lại, chỉnh lại cho phù hợp với tiếng Việt .
Ví dụ : trong môn bóng đá, để biểu thị khái niệm “bóng ra ngoài biên, khoảng thời gian trọng tài tạm dừng trận đấu hay ngay sau tiếng còi công nhận bàn thắng” thuật ngữ tiếng Anh là “ball out of play”[ball (quả bóng); out of play (ngoài cuộc chơi)] thì tiếng Việt lại sử dụng cụm từ “bóng chết”‘. Trong lịch sử phát triển của bộ môn bóng đá Việt Nam, đã có giai đoạn các cầu thủ sử dụng các thuật ngữ vay mượn trực tiếp từ tiếng Pháp nhưng qua tiếng Việt các từ này đã được cố định lại thành các từ đơn tiết như sau: STT KHÁI NIỆM TIẾNG PHÁP TIẾNG VIỆT 1. “Dùng đầu đội bóng” [Tête] (cái đầu) [Tết] 2, “Bóng chạm tay” [Main] (bàn tay) [Manh] 3. “Ném biên” [Nouer] (tổ chức) [Nu] 4. “Phạt góc” [Corner] (góc) [Cọt ne] (Bảng I.1.2.1.4.b) Việc đảm bảo tính dân tộc trong các thuật ngữ không những chứng tỏ khả năng phong phú của tiếng Việt mà còn thể hiện tính khoa học và tính dễ dùng của thuật ngữ. 1.1.2.6.Tính ngắn gọn Trong ngôn ngữ, thuật ngữ mang tính định danh. Tính chất này đòi hỏi thuật ngữ phải ngắn gọn về hình thức. Đối với thuật ngữ thể thao, hình thức ngắn gọn của thuật ngữ có tác dụng thiết thực, tiện lợi và hiệu quả. Muốn thuật ngữ ngắn gọn, cần bỏ bớt nhửng yếu tố không cần thiết, nhất là các hư từ (như của, bằng ,về…). chằng hạn như “đá quả bóng cận khung thành” thành “đá cận thành”, “nhảy lên dùng đầu đánh bóng” thành “đánh đầu”. Tính ngắn gọn của thuật ngữ còn thể hiện quy luật tiết kiệm trong ngôn ngữ. Tuy thuật ngữ càng ngắn gọn càng hay, nhưng phài đảm bảo tính chính xác, không được lạm dụng tính ngắn gọn của thuật ngữ mà làm người đọc, người nghe hiểu sai.Thuật ngữ thể thao rất cần đến tính chất này do tốc độ và sự chính xác là hai trong những tính chất quan trọng của thể thao. Thí dụ: