Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Khuynh hướng phê bình Mác - Xít ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX (1900 - 1945)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:148

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Khuynh hướng phê bình Mác - Xít ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX (1900 - 1945) nêu lên một số vấn đề tổng quan; các đặc điểm của huynh hướng phê bình Mác - Xít ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX; Đóng góp của phê bình Mác - Xít ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Khuynh hướng phê bình Mác - Xít ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX (1900 - 1945)

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ********* HOÀ VI THÖÔØNG KHUYNH HÖÔÙNG PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX (1900 - 1945) Chuyeân ngaønh : VAÊN HOÏC VIEÄT NAM Maõ soá : 62.22.34.01 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS.TS: NGUYEÃN THÒ THANH XUAÂN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – NAÊM 2005 1
LÔØI CAÛM ÔN Ñeå hoaøn thaønh luaän vaên Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX, ngoaøi noã löïc cuûa baûn thaân, toâi coøn coù söï giuùp ñôõ chaân tình cuûa quí thaày coâ, gia ñình vaø beø baïn gaàn xa; ñaëc bieät laø coâng lao höôùng daãn taän tuî, tinh thaàn traùch nhieäm cuøng vôùi phong caùch laøm vieäc khoa hoïc, nghieâm tuùc cuûa coâ NGUYEÃN THÒ THANH XUAÂN. Toâi voâ cuøng bieát ôn taát caû quí thaày coâ cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TPHCM vaø tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø Nhaân vaên TPHCM ñaõ nhieät tình daïy doã cho toâi suoát maáy naêm qua. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn gia ñình vaø baïn beø gaàn xa ñaõ hoã trôï cho toâi veà vaät chaát laãn tinh thaàn trong thôøi gian hoïc taäp cho ñeán ngaøy hoâm nay. Cuoái cuøng, toâi mong ñöôïc göûi lôøi caûm ôn traân troïng nhaát ñeán coâ NGUYEÃN THÒ THANH XUAÂN – Ngöôøi ñaõ cho toâi nhieàu baøi hoïc quí töø quaù trình hoïc taäp vaø laøm vieäc vôùi coâ: veà phöông phaùp laøm vieäc khoa hoïc, veà tinh thaàn traùch nhieäm vaø nhaát laø taám loøng cao caû cuûa moät nhaø giaùo. HOÀ VI THÖÔØNG 2
MUÏC LUÏC Trang Trang phuï bìa ........................................................................................................ 1 Lôøi caûm ôn ........................................................................................................ 2 Muïc luïc ........................................................................................................ 3 DAÃN LUAÄN ........................................................................................................ 5 Chöông 1. TOÅNG QUAN VEÀ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT VAØ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 1.1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít ................................................................. 18 1.1.1. Khaùi nieäm pheâ bình Maùc-xít ............................................................. 18 1.1.2. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn ................................................................... 20 1.1.2.1. Veà nguoàn goác vaø baûn chaát cuûa vaên hoïc ..................................... 20 1.1.2.2. Veà chöùc naêng cuûa vaên hoïc vaø vai troø cuûa vaên ngheä só ............. 25 1.1.2.3. Veà theá giôùi quan vaø phöông phaùp saùng taùc ............................... 28 1.1.3. Sô löôïc veà quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa pheâ bình Maùc-xít treân theá giôùi ..................................................................... 36 1.2. Khaùi quaùt veà pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX ............... 51 1.2.1. Cô sôû xaõ hoäi - lòch söû ......................................................................... 51 1.2.2. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ..................................................... 54 Chöông 2. CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA KHUYNH HÖÔÙNG PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 2.1. Caùc ñaëc ñieåm veà nguyeân taéc thaåm myõ ....................................................... 66 2.1.1. Khaùi nieäm vaên hoïc ............................................................................. 67 2.1.2. Moái quan heä nhaø vaên - taùc phaåm - ngöôøi ñoïc .................................... 70 2.1.3. Traùch nhieäm cuûa nhaø vaên, phöông phaùp saùng taùc vaø töï do trong ngheä thuaät ............................................................................. 78 2.1.4. Noäi dung vaø hình thöùc ........................................................................ 88 2.1.5. Giaù trò vaên hoïc .................................................................................... 99 2.2. Caùc ñaëc ñieåm veà phöông phaùp pheâ bình .................................................. 107 2.2.1. Phöông phaùp laäp luaän ....................................................................... 108 2.2.1.1. Phöông phaùp xaây döïng heä thoáng môû ....................................... 108 3
2.2.1.2. Phöông phaùp so saùnh – ñoái chöùng khaùch quan ........................ 111 2.2.1.3. Phöông phaùp giaûi thích xaây döïng khaùi nieäm............................ 113 2.2.2. Ngoân ngöõ pheâ bình ........................................................................... 114 2.2.2.1. Ngoân ngöõ ñoái thoaïi................................................................... 115 2.2.2.2. Ngoân ngöõ nhieàu gioïng ñieäu ..................................................... 116 Chöông 3. ÑOÙNG GOÙP CUÛA PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 3.1. Nhöõng ñoùng goùp chung ............................................................................ 120 3.1.1. Xaây döïng thaønh coâng neàn taûng lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi ñaàu tieân ôû Vieät Nam .............................................................. 120 3.1.2. Khôi nguoàn saùng taïo, ñöa vaên hoïc trôû veà phuïc vuï ñôøi soáng nhaân daân vaø thöïc tieãn caùch maïng ....................................... 121 3.1.3. Kieán taïo cô sôû phöông phaùp khoa hoïc cho pheâ bình hieän ñaïi ......... 123 3.1.4. Moät neàn pheâ bình giaøu tính vaên hoùa, daân chuû vaø “nhieät tình trí tueä” khoâng ngöøng töï vaän ñoäng ñieàu chænh ........................ 124 3.2. Caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít tieâu bieåu nöûa ñaàu theá kæ XX .......................... 125 3.2.1. Haûi Trieàu (1908 - 1954) ................................................................... 125 3.2.2. Ñaëng Thai Mai (1902 - 1984) .......................................................... 131 3.3. Nhöõng haïn cheá trong pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX ................... 137 3.3.1. Ñôn giaûn hoaù phaûn aùnh luaän vaø nhaän thöùc luaän Maùc-xít ................ 137 3.3.2. Hình thöùc ngheä thuaät, giaù trò thaåm myõ vaø vaên baûn ngoân töø taùc phaåm chöa ñöôïc quan taâm ñuùng möùc ................................ 139 3.3.3. Vaán ñeà vai troø cuûa chuû theå saùng taïo coøn boû ngoû ............................. 141 3.3.4. Tính thaåm myõ trong ngoân ngöõ pheâ bình coøn haïn cheá ..................... 142 KEÁT LUAÄN .................................................................................................... 144 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .................................................................................... 149 PHUÏ LUÏC .................................................................................................... 159 4
DAÃN LUAÄN 1. Lí do choïn ñeà taøi Trong neàn vaên hoïc truyeàn thoáng cuûa daân toäc, pheâ bình töø laâu ñaõ gaén boù vôùi caùc sinh hoaït vaên chöông döôùi hình thöùc bình vaên, bình thô nhö moät thuù chôi tao nhaõ cuûa caùc baäc vaên nhaân taøi töû. Nhöng pheâ bình vaên hoïc theo nghóa hieän ñaïi thì phaûi ñeán nhöõng naêm ba möôi cuûa theá kæ XX môùi thöïc söï coù maët treân vaên ñaøn khi xaõ hoäi Vieät nam ñaõ hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän caàn thieát veà kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa, hoïc thuaät… Neáu nhö söï phaùt trieån vaên hoïc thôøi kì naøy ñöôïc ñaùnh giaù baèng toác ñoä “moät naêm baèng ba möôi naêm” thì neàn pheâ bình vaên hoïc töông öùng vôùi noù cuõng ñaõ böôùc ñi baèng “ñoâi hia baûy daëm”. Vôùi khoaûng thôøi gian ngaén nguûi töø ngaøy taäp Pheâ bình vaø caûo luaän cuûa Thieáu Sôn “thaäm thuït nhö moät naøng daâu môùi” xuaát hieän (naêm 1933) cho ñeán Caùch maïng thaùng Taùm naêm 1945, pheâ bình nöôùc ta ñaõ thöïc söï tröôûng thaønh vaø laøm troøn söù meänh cuûa mình treân töøng böôùc ñi cuûa vaên hoïc daân toäc giai ñoaïn naøy, trong ñoù phaûi keå ñeán vai troø cuûa Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX . Thaønh töïu cuûa pheâ bình vaên hoïc thôøi kì naøy bao quaùt nhieàu lónh vöïc: pheâ bình taùc giaû, taùc phaåm, theå loaïi, giai ñoaïn vaên hoïc… trong ñoù coù nhieàu taùc phaåm ñeán nay vaãn giöõ nguyeân söùc soáng. Nhieàu vaán ñeà lí luaän maø pheâ bình vaên hoïc giai ñoaïn naøy ñaët ra vaãn ñang laø nhöõng vaán ñeà thôøi söï vaên hoïc hoâm nay. Moät ñaëc ñieåm noåi baät cuûa pheâ bình vaên hoïc Vieät nam nöûa ñaàu theá kæ XX laø söï phong phuù, ña daïng veà noäi dung, ñeà taøi vaø khuynh höôùng tö töôûng… Ñieàu ñoù ñaõ daãn ñeán söï buøng noå caùc cuoäc tranh luaän soâi noåi, keùo daøi treân baùo chí. Nhìn chung, caùc cuoäc tranh luaän – cuoäc ñaáu tranh giöõa caùc khuynh höôùng tö töôûng – ñaõ goùp phaàn xaây döïng vaø cuûng coá caùc khuynh höôùng tö töôûng vaø lí luaän khoa hoïc, tieán boä, goùp phaàn ñöa neàn vaên hoùa, vaên hoïc daân toäc phaùt trieån theo con ñöôøng ñuùng ñaén, phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi, ñaát nöôùc vaø daân toäc. Giöõ vò trí noåi baät nhaát trong vai 5
troø naøy laø khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít. Thoâng qua caùc cuoäc tranh luaän vaên hoïc, ñaëc bieät laø cuoäc tranh luaän “ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh”, xu höôùng pheâ bình Maùc-xít ñaõ theå hieän tieáng noùi doõng daïc cuûa mình ngay töø khi môùi ra ñôøi, taïo söï thu huùt roäng raõi töø phía coâng chuùng, taùc ñoäng maïnh meõ vaø saâu saéc ñeán tình hình vaên hoïc vaø tö töôûng ñöông thôøi vaø trôû thaønh boä phaän coù tính chaát muõi nhoïn, doïn ñöôøng cho vaên hoïc daân toäc tieán leân khi traøo löu vaên hoïc laõng maïn ñaõ ñi vaøo ngoõ cuït, beá taéc vaø suy thoaùi. Boû qua nhöõng maët naøo ñoù coøn haïn cheá, khuynh höôùng pheâ bình vaên hoïc Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp voâ cuøng quan troïng cho neàn vaên hoïc nöôùc ta. Tuy nhieân, trong suoát moät thôøi gian khaù daøi, pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX chæ ñöôïc quan taâm nhö moät vaán ñeà ñaáu tranh tö töôûng ñeå khaúng ñònh caùi ñuùng – caùi sai, nhìn nhaän vaø phuû nhaän. Vieäc nhaän ñònh, ñaùnh giaù xu höôùng naøy vôùi tö caùch moät theå loaïi, döôùi goùc ñoä khoa hoïc vaãn chöa ñöôïc xem xeùt ñuùng möùc. Trong caùc saùch giaùo khoa hieän haønh xu höôùng pheâ bình Maùc-xít vaãn chöa ñöôïc coi nhö moät theå loaïi thuoäc boä phaän vaên hoïc Caùch maïng giai ñoaïn 1930-1945. Töø nhöõng naêm 90 trôû laïi ñaây, ñoä luøi thôøi gian nöûa theá kæ ñaõ cho pheùp coù moät caùch nhìn toaøn dieän vaø khoa hoïc hôn veà nhöõng thaønh töïu cuûa pheâ bình noùi chung cuõng nhö xu höôùng pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn tröôùc Caùch maïng noùi rieâng. Ngaøy caøng xuaát hieän nhieàu baøi nghieân cöùu coâng phu vaø nghieâm tuùc veà vaán ñeà naøy. Ñieàu ñoù ñaõ cho thaáy ñaây laø moät vaán ñeà khoa hoïc ñang ñaët ra cho giôùi nghieân cöùu vaên hoïc ngaøy nay. Trong xu theá giao löu khoa hoïc quoác teá soâi ñoäng hieän nay, cuøng vôùi quaù trình hoïc taäp, tieáp thu vaø öùng duïng thi phaùp hoïc vaøo vieäc nghieân cöùu vaên hoïc, khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû nöôùc ta cuõng töø giaõ ngoâi vò thoáng lónh cuûa mình. Nhöng pheâ bình thi phaùp hoïc cuõng ñang coù nguy cô rôi vaøo ñoäc toân. Trong khi ñoù, ñoái vôùi lónh vöïc khoa hoïc nhaân vaên, veà nguyeân taéc, khoâng coù khuynh höôùng hay phöông phaùp naøo laø chìa khoùa vaïn naêng cho moïi hieän töôïng vaên hoïc; caùc phöông phaùp, 6
khuynh höôùng khaùc bieät ñeàu coù khaû naêng boå sung, hoaøn thieän cho nhau vaø vieäc vaän duïng, phoái hôïp phöông phaùp naøo laø tuøy thuoäc vaøo ñoái töôïng nghieân cöùu cuï theå. Do ñoù, nghieân cöùu, phaân tích vaø ñaùnh giaù khaùch quan, khoa hoïc caùc phöông phaùp pheâ bình noùi chung vaø khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít noùi rieâng laø coâng vieäc raát caàn thieát ñeå goùp phaàn xaây döïng vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån khoa nghieân cöùu vaên hoïc ôû nöôùc ta trong tình hình thöïc tieãn hieän nay. Maët khaùc, pheâ bình Maùc-xít ôû nöôùc ta cuõng nhö treân theá giôùi ñang ñöùng tröôùc yeâu caàu ñoåi môùi. Vieäc xem xeùt, nhaän ñònh laïi khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX theå hieän yù thöùc phaûn tænh coù yù nghóa ñònh höôùng vaø töï hoaøn thieän nhöõng maët coøn haïn cheá cuûa baûn thaân phöông phaùp naøy nhaèm ñaùp öùng kòp thôøi yeâu caàu phaùt trieån cuûa khoa hoïc. 2. Lòch söû vaán ñeà: Tröôùc naêm 1945, ngay ôû trong giai ñoaïn môùi hình thaønh, pheâ bình Maùc-xít ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng cuûa pheâ bình ñöông thôøi. Haàu nhö taát caû caùc vaán ñeà, luaän ñieåm cuûa pheâ bình Maùc-xít ñeàu ñöôïc ñöa ra baøn baïc, ñoái thoaïi giöõa nhöõng ngöôøi uûng hoä laäp tröôøng tö töôûng Maùc-xít vaø nhöõng ngöôøi chöa bò thuyeát phuïc bôûi quan ñieåm naøy. Veà phía nhöõng ngöôøi taùn ñoàng vaø uûng hoä, coù theå keå ñeán Phan Vaên Huøm vôùi baøi ñeà töïa quyeån Duy taâm hay duy vaät cuûa Haûi Trieàu (naêm 1935), Hoà Xanh vaø baøi Pheâ bình Cuoán Duy taâm hay duy vaät Haûi Trieàu (naêm 1936), Haûi Thanh vaø Lôøi töïa vieát cho cuoán saùch Vaên só vaø xaõ hoäi cuûa Haûi Trieàu (naêm 1937) cuøng nhieàu yù kieán raûi raùc treân caùc baøi baùo cuûa caùc taùc giaû: Laâm Moäng Quang, Hoaû Sôn, Sôn Traø, v.v.. Ñöùng veà phía quan ñieåm khoâng taùn ñoàng tính chaát qui phaïm, giaùo ñieàu cuûa pheâ bình Maùc-xít vaø ñaáu tranh cho töï do ngheä thuaät, coù theå keå ñeán Thieáu Sôn, Hoaøi Thanh, Leâ Traøng Kieàu, Löu Troïng Lö… Nhöng nhìn chung, caùc baøi vieát veà pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy coù tính chaát ñaáu tranh tö töôûng vaø quan ñieåm ngheä thuaät hôn laø muïc tieâu nghieân cöùu khoa hoïc. Nhöõng ngöôøi taùn ñoàng laäp tröôøng tö töôûng Maùc-xít luùc naøy bò thuyeát phuïc chuû yeáu bôûi cô sôû lí luaän Maùc-xít vaø söï nhaïy caûm veà yeâu caàu cuûa thöïc tieãn lòch söû hôn laø xuaát phaùt töø hieåu bieát thöïc tieãn vaø baûn chaát vaên chöông. Ngöôïc laïi, phía 7
khoâng hoaøn toaøn taùn ñoàng quan ñieåm Maùc-xít do döïa vaøo voán kinh nghieäm, tri thöùc vaên chöông vaø caûm thuï cuûa baûn thaân. Do vaäy, hai thaùi ñoä ñoái vôùi pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy thöïc chaát do xuaát phaùt töø hai cô sôû khaùc nhau, khoâng ñoái laäp maø hoaøn toaøn coù theå boå sung cho nhau. Töø naêm 1945 ñeán naêm 1975, pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi vai troø cuûa Haûi Trieàu vaø Ñaëng Thai Mai cuõng trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu ôû caû hai mieàn Nam – Baéc. ÔÛ mieàn Baéc, coù theå keå ñeán caùc coâng trình tieâu bieåu: Vuõ Ñöùc Phuùc, Nguyeãn Ñöùc Ñaøn – Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam 1930 - 1945 – Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1964; Vuõ Ñöùc Phuùc – Baøn veà nhöõng cuoäc ñaáu tranh tö töôûng trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi 1930 - 1954 – Nxb KHXH, Haø Noäi, 1971; Hoàng Chöông - Haûi Trieàu, Veà vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 1969. Trong ñoù, coâng trình cuûa Vuõ Ñöùc Phuùc (Baøn veà…) ñaõ heä thoáng hoaù vaán ñeà pheâ bình ñaàu theá kæ moät caùch töông ñoái ñaày ñuû nhöng vieäc ñaùnh giaù cuûa taùc giaû chuû yeáu döïa treân laäp tröôøng tö töôûng vôùi thaùi ñoä cöùng raén neân nhöõng nhaän ñònh cuûa coâng trình ñöa ra coù phaàn chöa thaät söï thoaû ñaùng. Coâng trình Sô thaûo lòch söû… cuûa taùc giaû tröôùc ñoù cuõng chæ ñeà caäp ñeán vaán ñeà moät caùch sô löôïc vaø nhieàu thieáu soùt. Ngoaøi ra coøn coù caùc coâng trình cuûa Hoàng Chöông: Maáy vaán ñeà lí luaän vaø Pheâ bình vaên ngheä, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. ÔÛ mieàn Nam, vieäc nghieân cöùu pheâ bình Maùc-xít noùi rieâng vaø pheâ bình ñaàu theá kæ noùi chung phaûi keå ñeán coâng lao cuûa GS. Thanh Laõng thuoäc Ñaïi hoïc Vaên khoa Saøi Goøn. Giaù trò lôùn nhaát trong caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa oâng laø cung caáp cho ngöôøi ñoïc böùc tranh toaøn caûnh veà pheâ bình ñaàu theá kæ baèng vieäc taäp hôïp caùc baøi pheâ bình cuûa giai ñoaïn naøy thaønh moät boä söu taäp ñoà soä trong Tuyeån taäp möôøi ba naêm tranh luaän vaên hoïc - Vaên hoïc Vieät Nam 1932 - 1945 (13 taäp), (Nxb Phong traøo vaên hoùa, Saøi Goøn, 1972,1975). OÂng cuõng heä thoáng hoaù caùc khuynh höôùng pheâ bình giai ñoaïn naøy caên cöù vaøo tính chaát baùo chí vaø noäi dung cuûa noù qua Baûng löôïc ñoà vaên hoïc Vieät Nam 1862 – 1945 (Nxb Trình baøy, Saøi Goøn, 1967) trong ñoù Haûi Trieàu - Ñaëng Thai Mai – 8
Buøi Coâng Tröøng ñöôïc xeáp vaøo khuynh höôùng pheâ bình duy vaät Maùc-xít. Ngoaøi ra coøn coù theå keå ñeán Phaïm Theá Nguõ vôùi Vieät Nam vaên hoïc söû giaûn öôùc taân bieân 1962 - 1945 (Nxb Quoác hoïc tuøng thö, Saøi Goøn, 1965) vaø Löôïc khaûo vaên hoïc cuûa Nguyeãn Vaên Trung (Nxb Nam Sôn, Saøi Goøn, 1968, T.3) vôùi hai quan ñieåm ñaùnh giaù vaø nhìn nhaän khaùc bieät. Phaïm Theá Nguõ nhìn nhaän vaán ñeà theo quan ñieåm keá thöøa tinh thaàn khoa hoïc vaø lí luaän hoïc taäp töø phöông Taây coøn Nguyeãn Vaên Trung thì xuaát phaùt töø quan ñieåm cuûa oâng veà baûn chaát, neàn taûng vaø khaû naêng cuûa pheâ bình. Tuy nhieân, caû hai coâng trình naøy ñeàu daønh cho pheâ bình 1930 - 1945 moät soá trang raát khieâm toán. Cuõng thuoäc veà khuynh höôùng nghieân cöùu vaên hoïc söû, coøn coù Vaên hoïc söû thôøi khaùng Phaùp 1858 – 1945 cuûa Leâ Vaên Sieâu (Nxb Trí Ñaêng, Saøi Goøn, 1972), trong ñoù taùc giaû coù ñieåm qua caùc taùc giaû pheâ bình tieâu bieåu giai ñoaïn naøy vaø Ñaëng Thai Mai laø moät trong soá ñoù. Töø naêm 1975 ñeán nay, caùc coâng trình nghieân cöùu veà pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX taêng leân nhanh choùng caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng vaø coù xu höôùng tieán daàn ñeán muïc tieâu khoa hoïc vôùi söï nhìn nhaän thaáu tình ñaït lí hôn. Vaán ñeà ñöôïc nghieân cöùu treân nhieàu phöông dieän vôùi caùch tieáp caän, phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc vaän duïng cuõng ngaøy caøng phong phuù, ña daïng. Trong Nhaø vaên Vieät Nam, Taäp 1 (Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi, 1979), taùc giaû Phan Cöï Ñeä ñaõ daønh nhieàu coâng phu cho vieäc giôùi thieäu taùc giaû Ñaëng Thai Mai. Thaùng 11-1982, qua Baøi noùi taïi cuoäc hoïp trieån khai coâng taùc pheâ bình vaên hoïc (trích trong Veà lí luaän vaø pheâ bình vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Söï thaät, Haø Noäi, 1983), taùc giaû Hoaøng Tuøng khaúng ñònh laïi phöông phaùp pheâ bình treân cô sôû chuû nghóa Marx - Lenin nhöng taùc giaû cuõng chæ döøng laïi ôû nhaän ñònh treân laäp tröôøng chính trò: “Veà phöông phaùp chung, ngöôøi ta noùi tôùi haøng chuïc phöông phaùp nhöng thöïc chaát coù theå noùi ngaøy nay coù hai phöông phaùp pheâ bình ñoái laäp nhau: phöông phaùp pheâ bình treân cô sôû chuû nghóa Marx – Lenin phöông phaùp pheâ bình treân cô sôû caùc lí thuyeát tö saûn… Pheâ bình laø ñaáu tranh tö töôûng neân khoâng coù söï “chung soáng” giöõa quan ñieåm voâ saûn vaø phöông phaùp tö saûn 9
trong phöông phaùp pheâ bình” [50, tr.32]. Ñeán Töø ñieån vaên hoïc (Nxb KHXH, Haø Noäi, 1983), Nguyeãn Hoaønh Khung, Traàn Höõu Taù ñaõ ñöa ra nhöõng nhaän ñònh xaùc ñaùng hôn veà Haûi Trieàu, Ñaëng Thai Mai, veà Vaên hoïc khaùi luaän… ôû möùc ñoä khaùi quaùt vaø cô baûn. Naêm 1986, GS. Nguyeãn Hueä Chi ñaõ giôùi thieäu khaù ñaày ñuû , toaøn dieän vaø heä thoáng veà toaøn boä cuoäc ñôøi, söï nghieäp – nhöõng ñoùng goùp to lôùn cuûa GS. Ñaëng Thai Mai ñoái vôùi neàn vaên hoïc daân toäc trong Taùc gia lí luaän pheâ bình nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam 1945 – 1975 (Nxb KHXH, Haø Noäi, 1986). Veà cuoäc tranh luaän Ngheä thuaät vò ngheä thuaät vaø ngheä thuaät vò nhaân sinh, Tröôøng Chinh cuõng nhìn nhaän hôïp lí coâng lao cuûa Haûi Trieàu trong Veà vaên hoùa ngheä thuaät (Nxb Söï thaät, Haø Noäi, 1986). Töø naêm 1994 trôû ñi, nhaân kæ nieäm 40 naêm ngaøy maát cuûa Haûi Trieàu, nhieàu coâng trình nghieân cöùu coù giaù trò veà Haûi Trieàu vaø cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935 - 1939 laàn löôït xuaát hieän. Nhôù kieän töôùng trong buùt chieán vì moät neàn vaên hoïc vò nhaân sinh, khuynh höôùng taû thöïc xaõ hoäi cuûa Nguyeãn Ngoïc Thieän (Vaên ngheä Quaân ñoäi, (8), 1994, tr.102-106) theå hieän loøng töôûng nieäm vaø khaúng ñònh coâng lao Haûi Trieàu treân cô sôû ñieåm nhìn khaùch quan lòch söû. Giaûng vaên vaên hoïc Vieät Nam 1930 – 1945, T.III – Vaên hoïc Caùch maïng cuûa caùc taùc giaû Haø Minh Ñöùc, Traàn Khaùnh Thaønh, Ñoaøn Ñöùc Phöông (Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 1995) ñaõ coù caùch nhìn khaùi quaùt vaø saéc saûo veà yù nghóa lòch söû vaø giaù trò khoa hoïc lí luaän cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ qua coâng lao cuûa Haûi Trieàu vaø Ñaëng Thai Mai. Vaán ñeà phöông phaùp pheâ bình, phong caùch pheâ bình cuõng ñöôïc löu yù. Ngoaøi Haûi Trieàu vaø Ñaëng Thai Mai, taùc phaåm coøn nhaéc ñeán coâng lao ñoùng goùp cho pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy cuûa nhieàu caây buùt khaùc. Naêm 1996, Nxb Chính trò Quoác gia xuaát baûn coâng trình taäp hôïp caùc baøi nghieân cöùu baøn baïc cuûa nhieàu taùc giaû veà Haûi Trieàu: Haûi Trieàu – nhaø lí luaän tieân phong (Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi, 1996). Cuõng trong naêm naøy, Nguyeãn Ngoïc Thieän xuaát baûn Nhìn laïi cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935 - 1939 (Nxb KHXH, Haø Noäi, 1996) taäp hôïp moät soá baøi vieát vaø tö lieäu veà cuoäc tranh luaän trong ñoù ñaùng löu yù laø baøi vieát cuøng teân cuûa chính taùc giaû vaø baøi YÙ nghóa cuûa cuoäc tranh luaän luaän ngheä thuaät 1935 - 10
1939 – Nhöõng vaán ñeà cuûa lí luaän vaên hoïc hoâm qua vaø hoâm nay (Baøi vieát ñaõ ñöôïc in treân TCVH (7), 1994, tr.7). Nhöõng baøi vieát naøy ñaõ cung caáp cho ngöôøi ñoïc böùc tranh lòch söû veà quaù trình hình thaønh - phaùt trieån – keát thuùc cuûa cuoäc tranh luaän ñoàng thôøi ñöa ra nhöõng ñaùnh giaù veà ñoùng goùp vaø nhöõng ñieàu coøn haïn heïp cuûa phong traøo theo caùch nhìn cuûa tö duy lí luaän hieän ñaïi. Cuøng naêm naøy coøn coù baøi Baûn lónh ngoøi buùt cuûa Haûi Trieàu (TCVH, (8), tr 20) cuûa Loäc Phöông Thuyû vôùi nhöõng vaán ñeà veà phong caùch pheâ bình. Cuõng veà ñeà taøi Haûi Trieàu vaø cuoäc tranh luaän ngheä thuaät naøy, sau ñoù khoâng laâu ñaõ coù coâng trình bieân khaûo raát coâng phu vaø coù giaù trò cuûa Vu Gia: Haûi Trieàu – Ngheä thuaät vò nhaân sinh (Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi, 1998). Ngay sau ñoù, trong Toång taäp VHVN, T. 37 (Nxb KHXH, Haø Noäi, 2000), taùc giaû Buøi Ngoïc Traùc cuõng daønh hôn boán möôi trang ñeå giôùi thieäu vaø ñaùnh giaù laïi toaøn boä quaù trình hình thaønh phaùt trieån pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam tröôùc 1945 töø Haûi Trieàu ñeán Ñaëng Thai Mai, Nguyeãn Ñình Thi, Tröôøng Chinh v.v.. vaø cung caáp hôn saùu traêm trang tö lieäu goàm caùc vaên kieän cuûa Ñaûng vaø caùc baøi vieát thuoäc khuynh höôùng pheâ bình Maùc- xít giai ñoaïn naøy. Nhöõng naêm ñaàu cuûa thieân nieân kæ môùi, khoâng ít nhöõng coâng trình nghieân cöùu coù giaù trò veà ñeà taøi xuaát hieän vôùi phöông phaùp nghieân cöùu ñoåi môùi roõ reät. Treân ñieåm nhìn phong caùch hoïc, Haø Minh Ñöùc ñöa ra nhöõng nhaän ñònh veà Phong caùch vaø buùt phaùp vaên chöông Ñaëng Thai Mai (TCVH, (1), 2003, tr.10-14). Vaên hoïc khaùi luaän cuõng ñöôïc Traàn Ñình Söû nhìn nhaän laïi theo tö duy lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi qua baøi vieát Vaên hoïc khaùi luaän cuûa Ñaëng Thai Mai - Coâng trình lí luaän vaên hoïc hieän ñaïi ñaàu tieân (TCVH, (2), 2003, tr.11-14). Nguyeãn Ngoïc Thieän cuõng coù baøi nghieân cöùu veà Ñaëng Thai Mai töø quan ñieåm lòch söû trong Ñaëng Thai Mai vaø cuoäc tranh luaän ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh (TCVH, (7), 2003, tr.37-41). Trong naêm 2004, ñaùng löu yù laø coâng trình Pheâ bình vaên hoïc Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX (1900 - 1945) cuûa taùc giaû Nguyeãn Thò Thanh Xuaân (Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM, 2004). Baèng moät khoái löôïng tri thöùc phong phuù, coâng trình ñaõ heä thoáng hoaù, so saùnh 11
vaø phaân tích ñeå phaùc hoaï moät böùc tranh toaøn caûnh veà hoaït ñoäng pheâ bình nöûa ñaàu theá kæ theo dieãn tieán lòch söû, ñoàng thôøi phaân tích nhöõng ñaëc ñieåm, thaønh töïu cuûa noù trong moái quan heä vôùi nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi ñöông thôøi. Vôùi söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa phöông phaùp khoa hoïc vaø thaùi ñoä lao ñoäng nghieâm tuùc, coù theå noùi ñaây laø coâng trình nghieân cöùu hieän ñaïi ñaàu tieân veà dieän maïo cuûa pheâ bình Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ tröôùc treân bình dieän toång theå. Coâng trình cuõng ñaõ cung caáp cho ngöôøi ñoïc moät caùi nhìn khaùi quaùt veà lòch söû phaùt sinh cuõng nhö nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa pheâ bình Maùc-xít trong heä thoáng caùc xu höôùng pheâ bình ñöông thôøi, nhöng do phaïm vi ñeà taøi quaù roäng, taùc giaû chöa coù dòp ñi saâu phaân tích caën keõ khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít cuûa giai ñoaïn naøy. Cuøng ñoái töôïng nghieân cöùu vôùi taùc giaû Nguyeãn Thò Thanh Xuaân, trong naêm 2004, coøn coù baøi Caùc hình thaùi tö duy pheâ bình ñaàu theá kæ XX cuûa taùc giaû Trònh Baù Ñónh (Taïp chí Hoàn Vieät II, Trung taâm nghieân cöùu Quoác hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 2004). Vaän duïng moâ hình giao tieáp ngoân ngöõ cuøng vôùi phöông phaùp heä thoáng – caáu truùc, taùc giaû noã löïc xaây döïng caùc cô sôû phöông phaùp tö duy theo moâ hình nhö laø neàn taûng theå hieän baûn chaát rieâng cuûa moãi khuynh höôùng pheâ bình ñaàu theá kæ tröôùc, trong ñoù pheâ bình Maùc-xít ñöôïc xeáp vaøo loaïi hình thaùi pheâ bình luaän hoïc. Giaù trò tieâu bieåu cuûa coâng trình naøy laø ñöa ra moät ñieåm nhìn môùi veà ñeà taøi vaø gôïi yù cho vieäc vaän duïng saùng taïo nhöõng phöông phaùp khoa hoïc vaøo nghieân cöùu vaø pheâ bình noùi chung. Ngoaøi ra coøn coù theå keå ñeán baøi vieát Haûi Trieàu (1908 -1954) cuûa Nguyeãn Ngoïc Thieän (Taïp chí Nhaø vaên (2), 2004, tr.66-76) theå hieän söï toång keát, nhìn nhaän laïi toaøn boä cuoäc ñôøi, söï nghieäp cuûa Haûi Trieàu vaø baøi YÙ nghóa trieát hoïc cuûa pheâ bình vaên hoïc cuûa Hoà Só Vònh (Taïp chí Cöûa Vieät, (120), 2004, tr.68- 71), trong ñoù vaán ñeà cuoäc tranh luaän ngheä thuaät 1935 -1939 ñöôïc soi saùng laïi ôû goùc ñoä vaên hoùa. Toùm laïi, do yù nghóa vaø vai troø lòch söû ñaëc bieät cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX, ñeà taøi ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu qua nhieàu theá heä töø nhieàu phöông phaùp tieáp caän khaùc nhau. Thaät khoù coù theå naøo thoáng keâ ñaày ñuû veà toaøn boä 12
lòch söû nghieân cöùu cuûa ñeà taøi nhöng nhìn chung vaán ñeà ñaõ ñöôïc laøm saùng toû treân nhieàu khía caïnh. Tuy vaäy, pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX vaãn coøn laø moät ñeà taøi ñoøi hoûi söï nghieân cöùu thöïc söï coù heä thoáng, khoa hoïc vaø söï ñaùnh giaù ñaày ñuû, thoûa ñaùng hôn nöõa. 3. Phaïm vi ñeà taøi Ñeå phaûn aùnh ñuùng tính chaát cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi hieän töôïng hôïp nhaát vaø giao thoa giöõa caùc lónh vöïc: lí luaän, pheâ bình taùc giaû - taùc phaåm vaø nghieân cöùu lòch söû vaên hoïc, chuùng toâi choïn khaùi nieäm pheâ bình theo nghóa roäng. Do ñoù, ñoái töôïng nghieân cöùu vaø khaûo saùt seõ laø caùc taùc phaåm vaø taùc giaû pheâ bình ñoàng thôøi laø caùc baøi vieát, caùc coâng trình lí luaän vaên hoïc vaø lieân heä vôùi vaán ñeà lòch söû vaên hoïc, goïi chung laø pheâ bình vaên hoïc; trong ñoù ñoái töôïng chính laø caùc taùc phaåm lí luaän bôûi vì ñaây laø thaønh töïu tieâu bieåu cuûa pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy. Veà maët tö lieäu, caùc saùch pheâ bình, caùc baøi pheâ bình thuoäc xu höôùng Maùc-xít treân caùc baùo vaø taïp chí xuaát baûn trong thôøi kì 1900 -1945 seõ laø tö lieäu chính ñeå khaûo saùt vaø nghieân cöùu. Ngoaøi ra, ñeå coù cô sôû ñoái chieáu vaø so saùnh, chuùng toâi coøn söû duïng taøi lieäu pheâ bình cuûa caùc khuynh höôùng pheâ bình khaùc trong cuøng thôøi kì, caùc coâng trình, baøi vieát coù lieân quan thuoäc thôøi kì tröôùc vaø sau noù. Ñoàng thôøi, chuùng toâi cuõng tham khaûo caùc coâng trình nghieân cöùu veà lí thuyeát vaên hoïc, veà lí thuyeát vaø thöïc tieãn pheâ bình Maùc-xít trong vaø ngoaøi nöôùc ñeå taïo cô sôû lí luaän cho vieäc nhaän ñònh, phaân tích ñoái töôïng. 4. Muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu: Nghieân cöùu ñeà taøi Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät nam nöûa ñaàu theá kæ XX, chuùng toâi höôùng ñeán muïc tieâu ñöa ra moät caùch nhìn töông ñoái toaøn dieän veà khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi tö caùch moät theå loaïi thuoäc boä phaän vaên hoïc Caùch maïng coù heä thoáng quan ñieåm thaåm myõ döïa treân cô sôû phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa Marx – Lenin töø quan ñieåm ñoàng ñaïi vaø lòch ñaïi: 13
• Taùi hieän quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX trong moái quan heä taùc ñoäng vôùi caùc khuynh höôùng pheâ bình khaùc vaø ñieàu kieän xaõ hoäi lòch söû Vieät Nam tröôùc 1945. • Phaân tích nhöõng ñaëc ñieåm cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX trong moái quan heä so saùnh vôùi pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn nöûa sau theá kæ XX vaø pheâ bình Maùc-xít ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi. • Nhaän ñònh nhöõng ñoùng goùp vaø nhöõng vaán ñeà haïn cheá cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX ñoái vôùi lòch söû vaên hoïc daân toäc. 5. Phöông phaùp nghieân cöùu : Döïa treân ñaëc ñieåm cuûa ñoái tuôïng nghieân cöùu (xu höôùng pheâ bình Maùc-xít trong moät giai ñoaïn cuï theå) vaø muïc tieâu cuûa ñeà taøi, chuùng toâi thöïc hieän quaù trình nghieân cöùu theo caùc phöông phaùp sau: Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít Vieät Nam giai ñoaïn nöûa ñaàu theá kæ XX naèm trong tieán trình lòch söû cuûa pheâ bình hieän ñaïi Vieät Nam ñoàng thôøi chòu taùc ñoäng, aûnh höôûng bôûi nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi – thôøi ñaïi cuøng vôùi qui luaät vaän ñoäng noäi taïi cuûa baûn thaân ñôøi soáng vaên hoïc. Do ñoù, ñeå xaùc ñònh vaø taùi hieän ñöôïc quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX caàn phaûi vaän duïng phöông phaùp lòch söû – phaùt sinh. Vieäc phaûn aùnh trung thöïc ñoái töôïng vaø yeâu caàu ñöa ra nhaän ñònh, ñaùnh giaù thoaû ñaùng, thaáu tình ñaït lí veà vai troø lòch söû, yù nghóa - giaù trò cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX ñoøi hoûi phaûi mieâu taû ñoái töôïng trong boái caûnh cuûa noù ñoàng thôøi phaûi ñaët ñoái töôïng vaøo quaù trình vaän ñoäng lòch söû tröôùc vaø sau noù. Vì vaäy, phöông phaùp mieâu taû theo quan ñieåm lòch söû cuõng raát caàn thieát cho vieäc nghieân cöùu ñeà taøi naøy. 14
Baûn thaân khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX cuõng laø moät heä thoáng bao goàm nhieàu yeáu toá caáu taïo, nhieàu khía caïnh vôùi moái lieân heä phöùc taïp vôùi nhau. Phaân tích ñaëc ñieåm cuûa pheâ bình Maùc-xít giai ñoaïn naøy khoâng theå khoâng vaän duïng phöông phaùp heä thoáng – caáu truùc ñeå coù theå phaûn aùnh ñaày ñuû toaøn dieän caùc yeáu toá, phöông dieän cuûa ñoái töôïng theo moái lieân heä logic cuûa lòch söû ñoàng thôøi soi roïi laïi vaán ñeà theo quan ñieåm hieän ñaïi. Tính chaát, yeâu caàu veà giaù trò khaùch quan, khoa hoïc cuûa coâng trình nghieân cöùu cuõng ñoøi hoûi phöông phaùp so saùnh. Chuùng toâi cuõng löu yù ñeán phöông phaùp naøy trong coâng trình ñeå ñoái chieáu giöõa caùc giai ñoaïn, caùc taùc gia, caùc quan ñieåm v.v.. töø ñoù ruùt ra nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa vaán ñeà, söï khaùc bieät vaø quaù trình chuyeån bieán, vaän ñoäng cuûa ñoái töôïng. Ngoaøi ra, pheâ bình cuõng thuoäc veà moät phöông dieän cuûa hoaït ñoäng tieáp nhaän. ÔÛ ñaây laø vaán ñeà tieáp nhaän lí luaän Maùc-xít vôùi nguoàn goác laø nguyeân lí trieát hoïc cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng (DVBC). Vieäc vaän duïng pheâ bình Maùc-xít ñöa ñeán nhöõng heä quaû nhö theá naøo ñoái vôùi ñôøi soáng vaên hoïc, ñoàng thôøi vieäc tieáp nhaän phaûn aùnh nhö theá naøo veà nguoàn goác cuûa noù cuõng nhö phaûn aùnh nhö theá naøo veà phöông phaùp tieáp caän pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam? Ñaây laø nhöõng vaán ñeà caàn ñöôïc giaûi quyeát baèng phöông phaùp lòch söû - chöùc naêng. Do ñoù, chuùng toâi cuõng vaän duïng phöông phaùp naøy trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi. 6. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa luaän vaên: Choïn ñeà taøi Khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX, chuùng toâi mong muoán ñöa ra moät caùch nhìn heä thoáng vaø toaøn dieän veà moät khuynh höôùng pheâ bình ôû giai ñoaïn hình thaønh vaø xaùc laäp choã ñöùng cuûa noù trong boái caûnh phöùc taïp vaø soâi ñoäng cuûa ñôøi soáng vaên hoïc vaø pheâ bình nöûa ñaàu theá kæ tröôùc. Pheâ bình Maùc-xít trong suoát moät thôøi gian daøi ñaõ giöõ vai troø lòch söû quan troïng trong ñôøi soáng vaên hoùa daân toäc. Do ñoù, nghieân cöùu ñeà taøi trong giai ñoaïn hình thaønh, 15
chuùng toâi cuõng kì voïng coù theå laøm saùng toû nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa noù; ñaùnh giaù, nhìn nhaän laïi caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán ñeà taøi maø tröôùc ñaây do ñieàu kieän lòch söû - xaõ hoäi, caùc coâng trình ñi tröôùc chöa coù ñieàu kieän giaûi quyeát thaät thaáu ñaùo vaø thuyeát phuïc. Töø ñieåm nhìn toång theå vaø chi tieát, chuùng toâi noã löïc ñöa ra nhöõng nhaän ñònh thöïc söï khaùch quan vaø trung thöïc veà pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX vôùi yù nguyeän taïo laäp moät naác thang cho caùc coâng trình nghieân cöùu cao hôn höôùng ñeán con ñöôøng ñoåi môùi pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam, taïo ñieàu kieän cho pheâ bình Maùc-xít coù theå phaùt huy nhöõng nhaân toá tích cöïc cuûa noù vaøo vieäc thuùc ñaåy ñôøi soáng pheâ bình vaên hoïc noùi rieâng vaø ñôøi soáng vaên hoùa daân toäc noùi chung nhanh choùng tröôûng thaønh vaø hoaø nhaäp vaøo neàn vaên hoùa vaø pheâ bình nhaân loaïi. 7. Caáu truùc cuûa luaän vaên: Daãn luaän (13 trang) Chöông 1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít vaø pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX (47 trang) 1.1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít 1.2. Khaùi quaùt veà pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX Chöông 2. Caùc ñaëc ñieåm cuûa khuynh höôùng pheâ bình Maùc-xít ôû Vieät Nam nöûa ñaàu theá kæ XX (54 trang) 2.1. Caùc ñaëc ñieåm veà nguyeân taéc thaåm myõ 2.2. Caùc ñaëc ñieåm veà phöông phaùp pheâ bình Chöông 3. Ñoùng goùp trong pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX (24 trang) 3.1. Nhöõng ñoùng goùp chung 3.2. Caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít tieâu bieåu nöûa ñaàu theá kæ XX 3.3. Nhöõng haïn cheá cuûa pheâ bình Maùc-xít nöûa ñaàu theá kæ XX Keát luaän (5 trang) 16
Chöông 1: TOÅNG QUAN VEÀ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT VAØ PHEÂ BÌNH MAÙC-XÍT ÔÛ VIEÄT NAM NÖÛA ÑAÀU THEÁ KÆ XX 1.1. Toång quan veà pheâ bình Maùc-xít: 1.1.1. Khaùi nieäm pheâ bình Maùc-xít Pheâ bình Maùc-xít laø khuynh höôùng pheâ bình vaên hoïc döïa treân cô sôû trieát hoïc coù tính qui phaïm vôùi nhöõng laäp tröôøng tö töôûng roõ raøng, döùt khoaùt cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng (CNDVBC) do Marx ñeà xuaát ñöôïc Engels vaø Lenin tieáp tuïc hoaøn thieän. Theo quan ñieåm naøy, vaên hoïc ñöôïc caét nghóa nhö laø saûn phaåm cuûa moät quaù trình nhaän thöùc con ngöôøi, moät hình aûnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan: vaên hoïc laø moät hình thaùi yù thöùc thuoäc thöôïng taàng kieán truùc chòu aûnh höôûng vaø coù quan heä qua laïi vôùi cô sôû haï taàng kinh teá. Töø ñoù, pheâ bình Maùc-xít giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà veà vaên hoïc baèng moái quan heä bieän chöùng giöõa vaên hoïc vaø ñôøi soáng xaõ hoäi. Pheâ bình Maùc-xít voán coù neàn moùng töø pheâ bình hieän thöïc chuû nghóa cuûa theá kæ XIX nhöng thöïc söï trôû thaønh moät cô sôû lí luaän coù heä thoáng thì phaûi ñeán thaäp nieân cuoái cuøng cuûa theá kæ naøy. Franz Mering (1846 -1916) – ngöôøi Ñöùc vaø Georgi Plekhanov (1856 -1818) – ngöôøi Nga laø nhöõng nhaø pheâ bình Maùc-xít ñaàu tieân ñöa heä thoáng lí thuyeát naøy vaøo thöïc tieãn nhöng caû hai ñeàu bò coi laø nhöõng nhaø pheâ bình Maùc-xít khoâng chính thoáng theo quan ñieåm chính thoáng cuûa Xoâ vieát sau ñoù. Mering vaø Plekhanov coù quan ñieåm chung laø ñeàu thöøa nhaän tính töï trò nhaát ñònh cuûa ngheä thuaät vaø quan nieäm pheâ bình Maùc-xít nhö moät khoa hoïc khaùch quan veà caùc nhaân 17
toá xaõ hoäi trong taùc phaåm vaên hoïc hôn laø moät hoïc thuyeát giaùo ñieàu veà nhöõng vaán ñeà ngheä thuaät, vaán ñeà chuû theå hay phong caùch taùc giaû. Pheâ bình Maùc-xít phaùt trieån caùc nguyeân taéc cuûa noù sôùm nhaát laø ôû Nga – Xoâ vieát. Vaø chæ khoaûng töø naêm 1932 trôû ñi, pheâ bình Maùc-xít môùi ñöôïc goïi laø “chuû nghóa hieän thöïc xaõ hoäi chuû nghóa”. Thuaät ngöõ naøy bao haøm hai yù nghóa: moät maët nhaø vaên phaûi taùi hieän thöïc taïi khaùch quan cuûa xaõ hoäi moät caùch trung thöïc – theo nghóa laø xaõ hoäi ñöông thôøi vôùi caáu truùc beân trong cuûa noù; vaø maët khaùc laø yeâu caàu nhaø vaên laáy tö töôûng xaõ hoäi chuû nghóa (XHCN) laøm nguyeân taéc tö töôûng chuû ñaïo cuûa taùc phaåm ngheä thuaät, hay cuï theå hôn laø truyeàn baù chuû nghóa coäng saûn vaø ñöôøng loái cuûa ñaûng. Caùc nhaø lí luaän coù thaåm quyeàn cuûa Xoâ vieát luùc baáy giôø tuyeân boá raèng vaên hoïc Xoâ vieát phaûi laø coâng cuï giaùo duïc yù thöùc cho giai caáp voâ saûn ñi theo con ñöôøng XHCN töông öùng vôùi lôøi yeâu caàu cuûa Stalin raèng “nhaø vaên laø nhöõng kó sö taâm hoàn”. Quan nieäm veà vaên hoïc töø ñoù cuõng trôû neân moâ phaïm vaø lí töôûng hoaù theo nghóa laø noù chæ cho chuùng ta thaáy raèng cuoäc soáng khoâng phaûi nhö laø chính noù cuûa hieän taïi maø neân laø ñi theo con ñöôøng cuûa hoïc thuyeát Maùc-xít. Caùc nhaø pheâ bình Maùc-xít tieán boä cuõng hieåu raèng ngheä thuaät chæ phaùt huy hieäu quaû cuûa noù thoâng qua nhaân vaät vaø hình töôïng; haønh ñoäng vaø caûm xuùc. Taâm ñieåm cuûa khaùi nieäm “ñieån hình” chính laø chieác caàu noái giöõa chuû nghóa hieän thöïc vaø chuû nghóa lí töôûng. Ñieån hình khoâng coù nghóa giaûn ñôn laø caùi trung bình hay caùi ñaïi dieän maø gaàn nghóa vôùi maãu hình lí töôûng, hoaëc cuï theå laø ngöôøi anh huøng theo töôûng töôïng cuûa ñoäc giaû töø cuoäc soáng thöïc teá. Moät nhaø myõ hoïc cuûa Xoâ vieát cho raèng ñieån hình laø “phaïm vi cô baûn cuûa söï bieåu hieän tính ñaûng trong ngheä thuaät. Vaán ñeà cuûa tính ñieån hình bao giôø cuõng laø moät vaán ñeà chính trò” [Daãn theo 61, tr.346]. Pheâ bình Maùc-xít ôû Nga haàu heát laø pheâ bình nhaân vaät vaø loaïi hình. Nhöõng nhaø vaên khoâng moâ taû xaõ hoäi moät caùch ñaày ñuû seõ bò coi laø chöa hoaøn thaønh traùch nhieäm ñoái vôùi ñaûng hoaëc laø nhaân vaät phieán dieän. Pheâ bình Nga Xoâ vieát sau chieán tranh theá giôùi thöù hai caøng trôû neân kheùp chaët vaøo chuû nghóa quoác gia vaø mang tính cuïc boä roõ reät: nhöõng xu höôùng chòu aûnh höôûng nöôùc ngoaøi nhö vaên hoïc 18
so saùnh laø ñieàu caám kò. Pheâ bình Maùc-xít luùc naøy trôû thaønh cô quan ngoân luaän cuûa nguyeân taéc tính ñaûng khoâng chæ ôû Nga maø coøn ôû nhieàu nöôùc XHCN khaùc vaø roõ raøng nhaát laø ôû Trung Hoa. Pheâ bình Maùc-xít lan roäng trong theá kæ XX vaø giai ñoaïn phaùt trieån cao nhaát laø nhöõng thaäp nieân sau chieán tranh theá giôùi thöù hai daãn ñeán vieäc thaønh laäp ñaûng phaùi ôû nhieàu quoác gia. ÔÛ Hoa kì, tieâu bieåu laø Bernard Smith vôùi coâng trình Forces in American Critisism (1939). ÔÛ Anh, ñaïi dieän tieâu bieåu nhaát cuûa pheâ bình Maùc-xít laø Christopher Caudwell (1907 -1937) vôùi coâng trình Illusion ana Reality (1937) toång hôïp töø hoïc thuyeát cuûa chuû nghóa Marx, nhaân loaïi hoïc vaø taâm lí hoïc. Nhöng cho ñeán nay, nhaø pheâ bình Maùc-xít ñöôïc coi laø tieâu bieåu nhaát cuûa theá giôùi laø Georgy Lukacs (1885 -1971) – nhaø myõ hoïc lôùn ngöôøi Hungary. Caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa oâng theå hieän söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa CNDVBC vôùi tri thöùc thöïc tieãn cuûa neàn vaên hoïc Ñöùc, caùc taùc phaåm chính cuûa oâng coù theå keå ñeán: Geothe and his age (1947), Historical Novel (1955) vaø Die Eigenant des Asthetischen (1965). Ñieàu ñaùng löu yù ôû ñaây laø, nhaán maïnh aûnh höôûng cuûa yeáu toá xaõ hoäi vaø chính trò, Lukacs vaãn khoâng phuû nhaän yeáu toá tình caûm, caûm xuùc trong caùc giaù trò cuûa vaên hoïc. 1.1.2. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn 1.1.2.1. Veà nguoàn goác vaø baûn chaát cuûa vaên hoïc: Vaên hoïc laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Ñôøi soáng con ngöôøi baét ñaàu baèng lao ñoäng vaø hoaït ñoäng ngoân ngöõ laø ñieàu kieän hình thaønh cuûa caùc giaùc quan mang thuoäc tính ngöôøi trong ñoù coù giaùc quan caûm nhaän vaø saùng taïo caùi ñeïp: “Tröôùc heát laø lao ñoäng; sau lao ñoäng vaø ñoàng thôøi vôùi lao ñoäng laø ngoân ngöõ; ñoù laø hai söùc kích thích chuû yeáu ñaõ aûnh höôûng ñeán boä oùc con vöôïn, laøm cho boä oùc ñoù daàn daàn bieán chuyeån thaønh boä oùc cuûa con ngöôøi” [59, tr.26]. Lao ñoäng cuûa con ngöôøi ñaëc bieät ôû chöùc naêng taùc ñoäng keùp cuûa noù: vöøa laøm bieán ñoåi töï nhieân, vöøa laøm bieán ñoåi chính baûn thaân con ngöôøi vaø “phaùt trieån nhöõng naêng khieáu tieàm taøng trong baûn thaân mình” bôûi vì hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con ngöôøi khaùc vôùi hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con vaät ôû tính chaát töï do, 19
chuû quan vaø coù yù thöùc cuûa noù: “Suùc vaät chæ nhaøo naën vaät chaát theo thöôùc ño vaø nhu caàu cuûa gioáng loaøi cuûa noù, coøn con ngöôøi thì coù theå saûn xuaát theo thöôùc ño cuûa baát kì gioáng naøo vaø ôû ñaâu cuõng coù theå aùp duïng thöôùc ño thích duïng cho ñoái töôïng. Do ñoù, con ngöôøi cuõng nhaøo naën vaät chaát theo qui luaät cuûa caùi ñeïp” [59, tr.17-18]. Cuøng vôùi quaù trình phaùt trieån ngaøy caøng phong phuù, tinh vi vaø phöùc taïp cuûa caùc hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát, xaõ hoäi ngaøy caøng xuaát hieän nhöõng hình thöùc hoaït ñoäng mang tính chaát tröøu töôïng vaø phöùc taïp hôn maø hình thöùc cao nhaát laø khoa hoïc vaø ngheä thuaät: “Nhôø hoaït ñoäng cuûa baøn tay cuûa caùc khí quan phaùt aâm vaø cuûa boä oùc chaúng nhöõng ôû moãi caù nhaân maø caû trong xaõ hoäi nöõa, loaøi ngöôøi ñaõ coù ñuû khaû naêng hoaøn thaønh nhöõng coâng vieäc haøng ngaøy phöùc taïp hôn (…) lao ñoäng cuõng ngaøy caøng nhieàu veû hôn, hoaøn thieän hôn (…) cuoái cuøng ngheä thuaät vaø khoa hoïc ra ñôøi beân caïnh thöông nghieäp vaø coâng nghieäp…” [59, tr.27-28]. Nhö vaäy vaên hoïc vaø ngheä thuaät noùi chung laø saûn phaåm cuûa quaù trình xaõ hoäi hoaù loaøi ngöôøi, moät trong nhöõng thaønh töïu cao nhaát cuûa caùc hoaït ñoäng mang tính loaøi vaø moät hình aûnh minh chöùng cho söï hoaøn thieän cuûa caùc giaùc quan mang thuoäc tính ngöôøi. Vaên hoïc, xeùt cho cuøng laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Do ñoù, vaên hoïc mang tính xaõ hoäi saâu saéc. Pheâ bình Maùc-xít quan nieäm baát kì neàn vaên hoïc naøo cuõng hình thaønh treân moät cô sôû hieän thöïc nhaát ñònh. Hieän thöïc laø maûnh ñaát nuoâi döôõng ñoàng thôøi laø chìa khoùa ñeå giaûi quyeát moïi hieän töôïng phöùc taïp trong ñôøi soáng vaên hoïc. Taát caû nhöõng ñieàu kieän hieän thöïc taùc ñoäng vaøo vaên hoïc thoâng qua vai troø cuûa nhaø vaên. Nhaø vaên phaûn aùnh ñôøi soáng hieän thöïc thoâng qua laêng kính chuû quan cuûa mình. Moãi nhaø vaên coù moät caùch löïa choïn phöông phaùp saùng taùc khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo theá giôùi quan rieâng nhöng xeùt cho cuøng theá giôùi quan cuûa nhaø vaên cuõng laø moät saûn phaåm cuûa xaõ hoäi do thöïc tieãn qui ñònh. Do ñoù, tính hieän thöïc laø moät thuoäc tính baûn chaát cuûa vaên hoïc. CNDVBC giaûi quyeát moái quan heä giöõa hieän thöïc xaõ hoäi vaø ñôøi soáng vaên hoïc theo nguyeân taéc cuûa pheùp bieän chöùng. Neáu nhö Hegel chæ quan nieäm bieän chöùng nhö 20