Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết của Mạc Can

ghhgfhsf65<br /> BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH<br /> <br /> NGUYỄN THỊ THẮM<br /> <br /> NGHỆ THUẬT TỰ SỰ<br /> TRONG TIỂU THUYẾT CỦA MẠC CAN<br /> <br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN<br /> CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM<br /> MÃ SỐ: 60.22.01.21<br /> <br /> NGƢỜI HƢỚNG D N<br /> <br /> HOA HỌC:<br /> <br /> TS. LÊ THANH NGA<br /> <br /> NGHỆ AN - 2014<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> 1.1. Đã đƣợc dịch, giới thiệu và ứng dụng trong thực tiễn nghiên cứu văn học ở<br /> Việt Nam từ lâu, thu hút sự quan tâm nồng nhiệt của giới nghiên cứu, của những<br /> ngƣời quan tâm văn học, tự sự học hiện nay đã trở thành một trong những trung tâm<br /> lí thuyết văn học ở Việt Nam. Tuy nhiên, những nghiên cứu về tự sự học cho đến<br /> nay chƣa phải đã hoàn tất, và việc ứng dụng nó trong nghiên cứu văn học cũng chƣa<br /> thể kết thúc một cách chóng vánh ở thời điểm này. Vì vậy, từ góc nhìn tự sự học để<br /> nghiên cứu một trƣờng hợp văn học cụ thể sẽ góp phần nhận thức rõ hơn lí thuyết<br /> này, hoặc góp thêm một chút trong hành trình giới thiệu một lí thuyết nghiên cứu<br /> văn học ở Việt Nam.<br /> 1.2. Tiểu thuyết là một thể loại có vai trò quan trọng trong đời sống văn học<br /> Việt Nam đƣơng đại với những nỗ lực cách tân trên nhiều bình diện, trong đó có tự<br /> sự. Đã có nhiều nghiên cứu về tiểu thuyết nói chung hoặc tiểu thuyết của một tác<br /> giả, một khuynh hƣớng nói riêng và thu đƣợc nhiều thành tựu. Nghiên cứu tự sự<br /> trong tiểu thuyết không phải là điều mới mẻ, song, bằng việc khảo sát một tác giả cụ<br /> thể, từ đó sẽ góp phần nhận diện tự sự của tiểu thuyết hôm nay vẫn là một việc hữu<br /> ích.<br /> 1.3. Có thể coi Mạc Can là một trong những cây bút có đóng góp trong công<br /> cuộc cách tân văn xuôi đƣơng đại Việt Nam, nhất là văn xuôi Nam Bộ. Mạc Can đã<br /> nỗ lực vƣợt lên chính bản thân mình, có hành trình không mệt mỏi âm thầm sáng<br /> tác và nỗ lực làm mới mình, để trở thành gƣơng mặt tiêu biểu trong số các cây bút<br /> Nam Bộ trong thời kỳ đƣơng đại. Nghiên cứu sáng tác nói chung và nghệ thuật tự<br /> sự nói riêng của Mạc Can, vì vậy, góp phần vào việc hình dung diện mạo văn xuôi<br /> và văn học của một vùng, tuy thành tựu chƣa thực sự phong phú nhƣng đã có một<br /> truyền thống, nhất là có một bản sắc.<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2. Lịch sử vấn đề<br /> Trong thời gian qua, Mạc Can đã gây bất ngờ với bạn đọc về những sáng tác<br /> của mình. Ông trở thành một hiện tƣợng văn học gây xôn xao dƣ luận trong những<br /> năm 2005, 2006. Những tác phẩm của ông có một vị trí quan trọng đối với văn học<br /> Nam Bộ nói riêng và văn học Việt Nam nói chung. Chính vì lẽ đó mà nhiều tác<br /> phẩm của ông gây đƣợc chú ý trên văn đàn và đƣợc giới lý luận phê bình quan tâm<br /> nghiên cứu, tìm hiểu, khám phá.<br /> 2.1. Những nhận định, đánh giá về tiểu thuyết của Mạc Can<br /> Truyện ngắn và tiểu thuyết của Mạc Can có nhiều yếu tố mang tính tự truyện,<br /> mang ý nghĩa đời tƣ, có tƣ tƣởng nhân văn sâu sắc. Vì vậy, khi nhà văn xuất hiện trên<br /> văn đàn văn học thì ngay lập tức có tiếng vang. Văn của ông đủ sức lôi cuốn các nhà lý<br /> luận, phê bình văn học bởi phong cách riêng.<br /> Nhận xét về Tấm ván phóng dao, Hồ Anh Thái nhấn mạnh: “Với tiểu thuyết<br /> Tấm ván phóng dao, Mạc Can đã sử dụng hiệu quả thủ pháp gián cách. Mọi sự kiện<br /> biến động của cuộc sống bên ngoài đƣợc tái hiện lập tức đƣợc đẩy ra xa đƣa qua<br /> màng lọc của chàng thiếu niên, khắc in lại đó những đồ thị run rẩy. Chuyện thế sự<br /> khi ấy chỉ còn là cái cớ để cho những rung cảm của một con ngƣời có dịp trào ra,<br /> ngân lên. Sự kiện ngay phút chốc đƣợc xóa mờ đi, nhƣờng chỗ cho những chiêm<br /> nghiệm, những rung động, những cung bậc tình cảm tinh tế nhiều vẻ. Nhiều trang<br /> viết đạt đến độ hiếm hoi về nỗi buồn thấm thía của kiếp làm ngƣời”. Hàn Thủy cho<br /> rằng “Tấm ván phóng dao là một tiểu thuyết rất thành công. Và với những nhân vật<br /> chịu đựng những nỗi đau về tình anh em, tình gia đình, tình ngƣời, đều có đƣợc một<br /> cuộc sống lƣơng thiện trong một gánh xiếc rong”.<br /> Trong Tuyển tập Mạc Can của Nhà xuất bản Thanh niên, nhà văn Nguyên Ngọc<br /> cho rằng Tấm ván phóng dao: “là một tiểu thuyết đáng chú ý trong nhiều tác phẩm<br /> cùng thể loại xuất hiện trong vài ba năm trở lại đây, gây đƣợc tiếng vang tốt trong<br /> <br /> 3<br /> <br /> ngƣời đọc”. Nhà văn Miêng (Nguyễn Thị Xuân Sƣơng) viết một cách xúc động:<br /> “không có bức tƣờng nào giữa ngƣời viết và ngƣời đọc, chỉ có nỗi niềm, chỉ có cảm<br /> thông, chỉ có lòng cam chịu nƣớc mắt ngƣợc vào lòng… Chỉ có những giấc mơ kể cho<br /> anh nghe, còn giấc mơ đổi đời u uẩn của chính mình thì âm ỉ giấu… Có lẽ vậy mà đọc<br /> Mạc Can “không ngừng đƣợc”. Cũng về Tấm ván phóng dao, Mai Ninh viết: “Tấm ván<br /> phóng dao là tiểu thuyết đầu tiên của một ngòi bút xuất hiện chƣa bao lâu trong văn<br /> giới Việt Nam nhƣng chỉ với đôi truyện ngắn đã tạo đƣợc tiếng vang hiếm có”.<br /> Trên báo Văn nghệ, số 37, với bài viết “Cuộc tự vƣợt đáng trân trọng” (Báo<br /> cáo tổng kết cuộc thi tiểu thuyết 2002 - 2004 của Hội Nhà vănViệt Nam), nhà thơ<br /> Hữu Thỉnh - Chủ tịch, Trƣởng ban Chung khảo cuộc thi đã có nhận định về Tấm<br /> ván phóng dao, rằng: Tiểu thuyết của Mạc Can “cơ hồ nhƣ không tựa vào sự kiện<br /> nào cả… Cái khác lạ, cái độc đáo của cuốn tiểu thuyết này là dòng chảy nội tâm của<br /> tác giả đƣợc đẩy lên bình diện thứ nhất mang âm hƣởng độc thoại sâu lắng”.<br /> Cũng trong bài viết Từ cuộc thi 2002-2004 của Hội Nhà văn Việt Nam trên<br /> báo Văn nghệ, số 38, ngày 17/9/2005, Phong Lê đã chia sẻ những suy nghĩ riêng<br /> của mình nhân một cuộc thi trong bối cảnh chung của nền tiểu thuyết chúng ta. Ông<br /> đƣa ra những nhận định khá toàn diện về diện mạo của các tác phẩm dự thi tiểu<br /> thuyết Việt Nam, nhìn chung vẫn chỉ quen với cách trang bị hiện thực và trữ tình<br /> truyền thống. Ông đặc biệt có cảm tình với cách tìm tòi để làm mới cách viết của<br /> một số tác giả, trong đó có Mạc Can. “Chỉ riêng Tấm ván phóng dao là đạt đƣợc<br /> một hiệu quả gây nên một ấn tƣợng, bởi nó không còn bị trƣợt trên những rãnh mòn<br /> quá quen thuộc của cách viết cũ, nhƣng cũng không quá tân kỳ để gây nên dị<br /> ứng…Văn của Mạc Can có sự kết hợp giữa chất thơ (tức là những kỷ niệm đƣợc lọc<br /> qua hồi tƣởng) và chất triết lý về cuộc đời, về cõi ngƣời. Bức tranh xã hội chỉ là cái<br /> phông mờ để cho con ngƣời và số phận nổi lên cận cảnh… để cho nhân vật sống<br /> đƣợc với thân phận của nó”.<br /> Văn Giá với bài viết Tấm ván phóng dao - Sức sống của giá trị nhân văn cổ điển<br /> trên Tuổi trẻ Online, cho rằng: “Câu chuyện Tấm ván phóng dao về cơ bản đƣợc trần<br /> <br /> 4<br /> <br /> thuật từ một nhân vật xƣng tôi - ngƣời kể chuyện. Gọi là kể chuyện nhƣng câu chuyện<br /> không dựa trên một cốt truyện rõ ràng”, “Tác giả chọn cách thức trần thuật theo kiểu<br /> hồi ức”, “về mặt kiến trúc, tác giả chọn cách thức tiến hành phân mảnh, nghĩa là triển<br /> khai trần thuật theo cách liên tục các mảnh liền kề, không kết dính bề mặt có tính nhân<br /> quả mà kết nối bề sâu có tính suy tƣởng. Chúng là những mảnh sự kiện, mảnh suy tƣ,<br /> mảnh tâm tình, mảnh triết lý, mảnh hồi nhớ,… đƣợc sắp đặt cạnh nhau và luân phiên<br /> theo cách không đều nhau trên bề mặt văn bản truyện”, “Sự chuyển đổi linh hoạt trong<br /> cách thức trần thuật nhƣ đã nói ở trên góp phần khắc họa nội tâm nhân vật, gợi lên mặt<br /> giấy vỉa tâm hồn sâu khuất, bí ẩn rất đỗi bất ngờ, lắm khi bất ngờ đến độ kinh ngạc”.<br /> Cũng nhận xét về văn xuôi Mạc Can, Di Linh trong bài viết Mạc Can - cuộc<br /> đời của người không định viết văn, cho rằng: “Văn Mạc Can là thứ văn chƣơng bình<br /> dân, thứ văn dành cho số đông con ngƣời”… So sánh hai giọng văn trong làng văn<br /> miền Tây: Mạc Can và Nguyễn Ngọc Tƣ, Di Linh thấy đây là hai giọng văn có phần<br /> giống nhau, nỗi buồn giống nhau, nỗi ám ảnh giống nhau. Nhận định về một số tác<br /> phẩm của Mạc Can nhƣ Con cua màu rêu, Những bầy mèo vô sinh, Người ngắm<br /> trăng, Nguyệt thực… Di Linh cho rằng chúng cùng một mô típ, và ám ảnh ngƣời<br /> đọc bởi chất liêu trai. Nhƣng “nồng độ” liêu trai trong tác phẩm Mạc Can luôn có<br /> điểm dừng, bởi nó chỉ là cách thức, là phƣơng pháp… để Mạc Can gửi gắm những<br /> thông điệp.<br /> Trên trang web Mạc Can fanclup có bài viết về Mạc Can: Viết văn như làm ảo<br /> thuật. Bài viết đã tỏ thái độ bất ngờ trƣớc cuốn tiểu thuyết Những bầy mèo vô sinh<br /> của Mạc Can: “Càng đọc càng thấy ngạc nhiên bởi không thể ngờ đƣợc trí tƣởng<br /> tƣợng của ông lại bay bổng và huyền diệu đến thế. Tiểu thuyết là câu chuyện viễn<br /> tƣởng chỉ nói về bồ câu và lũ mèo hoang, hình ảnh con ngƣời gần nhƣ không xuất<br /> hiện, nhƣng lại bất cứ ai cũng phải giật mình. Thoát ra khỏi thế giới bồ câu biết nói<br /> tiếng ngƣời, loài mèo hoang đƣợc nhân bản vô tính biết chụp hình và tàn sát loài<br /> ngƣời, thì câu chuyện chính là giữa thiện và ác, giữa bình yên và đầy rẫy những<br /> mƣu mô tính toán”.<br /> <br />