Luận văn Thạc sĩ Sinh học: Nghiên cứu thảm thực vật khô hạn ven biển huyện Ninh Hải - tỉnh Ninh Thuận

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:155

Thêm vào BST

Báo xấu

142
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Sinh học: Nghiên cứu thảm thực vật khô hạn ven biển huyện Ninh Hải - tỉnh Ninh Thuận khảo sát các đặc điểm về dạng sống, về cơ quan dinh dưỡng, tìm hiểu những đặc điểm thích nghi của hệ thực vật với điều kiện đặc biệt khắc nhiệt của môi trường - nắng, nóng, khô hạn, cát trắng bạc màu, đất đai khô cằn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sinh học: Nghiên cứu thảm thực vật khô hạn ven biển huyện Ninh Hải - tỉnh Ninh Thuận

BOÄ GIAÙO DUÏC & ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH. -------------------- Thieàu Leâ Phong Lan NGHIEÂN CÖÙU THAÛM THÖÏC VAÄT KHOÂ HAÏN VEN BIEÅN HUYEÄN NINH HAÛI – TÆNH NINH THUAÄN Chuyeân ngaønh: Sinh Thaùi Hoïc – Moâi Tröôøng Maõ soá: 60 42 60 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ SINH HOÏC Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: PGS.TS. TRAÀN HÔÏP Thaønh phoá Hoà Chí Minh Thaùng 6/2006
Caùc chöõ vieát taét: BTTN: Baûo toàn thieân nhieân KHCNMT: Khoa hoïc coâng ngheä moâi tröôøng SHNÑ: Sinh hoïc nhieät ñôùi VQG: Vöôøn Quoác gia WWF: Quyû Quoác teá vaø baûo veä thieân nhieân
MÔÛ ÑAÀU Ñaët vaán ñeà Tænh Ninh Thuaän thuoäc mieàn duyeân haûi trung boä Vieät Nam. Ñaây laø moät trong nhöõng tænh coù ñieàu kieän khí haäu khaéc nghieät vaøo baäc nhaát trong caû nöôùc: naéng gioù quanh naêm, muøa khoâ haïn keùo daøi, noùng nhö “rang”, löôïng möa thaáp nhaát treân toaøn quoác. Huyeän Ninh Haûi ôû ven bieån phía Baéc tænh Ninh Thuaän, vôùi toång chieàu daøi 60km bôø bieån, nôi ñaây hoäi tuï ñaày ñuû vaø ñaëc saéc nhaát moïi ñieàu kieän khaéc nghieät cuûa Ninh Thuaän, bieåu hieän baèng vieäc hình thaønh thaûm thöïc vaät khoâ haïn ña daïng ven bieån ñaëc tröng. Thaûm thöïc vaät ven bieån nhieät ñôùi, trong ñoù röøng khoâ haïn laø moät sinh caûnh heát söùc ñoäc ñaùo, haáp daãn vôùi nhieàu nhaø khoa hoïc theá giôùi. Chuùng coù nhöõng ñaëc ñieåm sinh hoïc raát ñaëc bieät, vöøa thích öùng vôùi moâi tröôøng ñaëc bieät khoâ haïn vöøa ña daïng veà hình thaùi, daïng soáng vaø söï phaùt trieån. Chuùng coù vai troø quan troïng trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân trong vuøng, laø nôi cö truù, sinh soáng cuûa nhieàu loaøi ñoäng vaät quí hieám. Ñaëc bieät röøng khoâ haïn ven bieån huyeän Ninh Haûi coù vai troø to lôùn trong vieäc taïo laäp moät sinh caûnh phong phuù, baûo veä beàn vöõng caùc vuøng caùt ven bieån, caûi thieän moâi tröôøng ñeå môû roäng dieän tích luïc ñòa, laøm bình phong choáng gioù baõo, ngaên caûn söï sa maïc hoùa laán vaøo ñaát lieàn. Ngoaøi taùc duïng to lôùn gìn giöõ söï caân baèng sinh thaùi töï nhieân vaø phaùt trieån beàn vöõng cuûa vuøng ven bieån. Röøng khoâ haïn ven bieån coøn chöùa ñöïng nhieàu loaøi caây quí hieám, caây baûn ñòa coù giaù trò nghieân cöùu khoa hoïc vaø laø nôi baûo toàn caùc nguoàn gen chòu haïn nhieät ñôùi ven bieån. Do ñaëc ñieåm ñaëc saéc naøy, chính phuû ñaõ ñoàng yù ñeå UBND tænh Ninh Thuaän thaønh laäp Vöôøn Quoác gia (VQG) Nuùi Chuùa, nhaèm taïo ñieàu kieän baûo toàn 1
nguoàn ña daïng sinh hoïc phong phuù vaø ñaëc saéc coù moät khoâng hai cuûa caû nöôùc ñeå nghieân cöùu, baûo veä vaø toân taïo loaïi röøng khoâ haïn naøy. Nhaän thaáy heä thöïc vaät vuøng ven bieån huyeän Ninh Haûi ñaëc tröng ñieån hình cho moät khu heä sinh hoïc khoâ haïn cuûa tænh vaø caû nöôùc, coù ñaày ñuû caùc giaù trò veà baûo toàn, ña daïng sinh vaät vaø heä sinh thaùi neân chuùng toâi thaáy coù theå nghieân cöùu saâu hôn veà caùc loaïi hình röøng trong boái caûnh thaûm thöïc vaät khoâ haïn, ñeå goùp phaàn baûo veä toát sinh caûnh khoâ haïn vaø baûo toàn caùc loaøi thöïc vaät ñaëc höõu cuõng nhö nguoàn gen chòu haïn quí hieám nôi ñaây. Ñeà taøi cuûa luaän vaên mang teân: “Nghieân cöùu thaûm thöïc vaät khoâ haïn ven bieån huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh Thuaän”. Muïc ñích nghieân cöùu ñeà taøi Xuaát phaùt töø quan ñieåm Thaûm thöïc vaät laø taám göông phaûn aùnh trung thaønh nhaát cuûa ngoaïi caûnh trong ñoù cheá ñoä möa, ñoä aåm, ñaëc bieät laø chæ soá khoâ haïn laø nhaân toá quyeát ñònh caùc kieåu thaûm thöïc vaät, cuøng vôùi caùc khaûo cöùu böôùc ñaàu, muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø nghieân cöùu nhöõng ñaëc ñieåm veà hình thaùi cuûa caùc loaøi caây vuøng khoâ haïn ven bieån, söï phaân boá, söï aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän ñaëc bieät khaéc nghieät naøy ñeán söï hình thaønh caùc kieåu röøng khoâ haïn ñaëc tröng. Treân cô sôû khaûo saùt caùc ñaëc ñieåm veà daïng soáng, veà cô quan dinh döôõng, ñeà taøi cuõng böôùc ñaàu tìm hieåu nhöõng ñaëc ñieåm thích nghi cuûa heä thöïc vaät vôùi caùc ñieàu kieän ñaëc bieät khaéc nghieät cuûa moâi tröôøng: naéng, noùng, khoâ haïn, caùt traéng baïc maøu, ñaát ñai khoâ caèn. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên: - Xaây döïng danh luïc thöïc vaät vuøng khoâ haïn ven bieån huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh thuaän, saép xeáp theo hoï, boä trong heä thoáng sinh tieán hoaù. 2
- Moâ taû theo caùc phieáu ñieàu tra, ñònh danh theo caùc danh phaùp khoa hoïc, boå sung baèng caùc boä aûnh maøu, boä tieâu baûn cuûa caùc loaøi thöïc vaät ñaëc tröng cho vuøng khoâ haïn ven bieån huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh Thuaän. - Khaûo saùt, xaùc ñònh caùc ñaëc ñieåm thích nghi, söï bieán ñoåi veà hình thaùi caùc loaøi caây trong hoaøn caûnh khoâ haïn. - Ñieàu tra thu thaäp taøi lieäu treân toaøn boä ñòa baøn röøng khoâ haïn, thu thaäp taøi lieäu treân oâ tieâu chuaån, ñònh hình cho caùc traïng thaùi röøng ñeå coù cô sôû nhaän ñònh veà caáu truùc vaø keát caáu cuûa caùc kieåu röøng thuoäc thaûm thöïc vaät röøng khoâ haïn. - Thoáng keâ caùc loaøi caây ñaëc höõu, quí hieám, coù giaù trò kinh teá ñeå goùp phaàn baûo toàn nguoàn gen thöïc vaät vuøng khoâ haïn, baûo toàn ña daïng sinh hoïc, cuûa heä sinh thaùi röøng khoâ haïn ven bieån cöïc Nam Trung Boä. - Taïo cô sôû cho vieäc tuyeân truyeàn giaùo duïc, baûo veä moâi tröôøng vaø taøi nguyeân thieân nhieân. Ñoàng thôøi gôïi yù moät soá sinh caûnh khoâ haïn, coù caûnh quan ñeïp, coù yù nghóa giaùo duïc, phuïc vuï tham quan, phaùt trieån du lòch sinh thaùi. Phaïm vi nghieân cöùu vaø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Ñeà taøi “Nghieân cöùu thaûm thöïc vaät khoâ haïn ven bieån huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh Thuaän”. Chæ khaûo saùt nhöõng sinh caûnh thuoäc thaûm thöïc vaät khoâ haïn naèm ven theo chieàu daøi bôø bieån töø ñoä cao 300m trôû xuoáng, doïc theo tænh loä 702 veà höôùng Ñoâng Baéc (coù baûn ñoà khoanh vuøng nghieân cöùu). Tính caáp thieát vaø thieát thöïc cuûa ñeà taøi Trong nhöõng naêm qua, Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân tænh Ninh Thuaän, VQG Nuùi Chuùa, phoái hôïp vôùi Phaân vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng II, ñaõ tieán haønh ñieàu tra, khaûo saùt, laäp danh luïc ñoäng vaät, thöïc vaät, nhö moät taøi 3
lieäu khoa hoïc ban ñaàu phuïc vuï coâng taùc baûo toàn thieân nhieân (BTTN) vaø laøm cô sôû cho vieäc nghieân cöùu trong nhöõng naêm tieáp theo. Heä sinh thaùi röøng khoâ haïn ven bieån huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh Thuaän, ít nhieàu ñaõ coù söï taùc ñoäng cuûa con ngöôøi ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau, coù nhieàu loaøi ñang coù nguy cô bò tuyeät dieät, giaûm soá caù theå roõ reät. Hôn nöõa, heä sinh thaùi röøng khoâ haïn raát nhaïy caûm, deã bò huûy hoaïi vaø khaû naêng phuïc hoài laø raát khoù. Do ñoù vieäc nghieân cöùu thaûm thöïc vaät nhaèm höôùng tôùi vieäc giaùo duïc, baûo veä caùc nguoàn gen chòu haïn, phuïc hoài, taïo ñieàu kieän phaùt trieån nhöõng loaøi quí hieám, ñaëc höõu, tieâu bieåu cho röøng khoâ haïn tænh nhaø laø raát caàn thieát. 4
Baûn ñoà khoanh vuøng nghieân cöùu thaûm thöïc vaät khoâ haïn ven bieån huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh Thuaän. 5
CHÖÔNG I: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 1.1 Caùc nghieân cöùu tröôùc ñaây veà thaûm thöïc vaät khoâ haïn, trong vaø ngoaøi nöôùc. Vôùi caùc giaù trò ña daïng vaø ñoäc ñaùo, kieåu röøng khoâ vaø baùn khoâ haïn ñaõ thu huùt söï quan taâm nghieân cöùu cuûa nhieàu taäp theå khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc. Taïi Chaâu phi, Chaâu Myõ hay Chaâu UÙc vieäc nghieân cöùu caùc kieåu röøng khoâ haïn thöôøng ñöôïc quan taâm ñaùng keå. Töø naêm 1967, Cocheme vaø Franquin ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu veà caáu truùc röøng khoâ haïn taïi Niger. Lamprecht (1989) ñaõ moâ taû kieåu röøng khoâ ruïng laù vôùi thaønh phaàn loaøi thaáp, chæ coù 1-2 taàng taùn röøng vôùi löôïng möa töø 700-1000mm/naêm. Mitloehner (1990, 1993, 1995, 1997) ñaõ lieân tuïc tieán haønh nghieân cöùu söï thích nghi cuûa thaûm thöïc vaät trong ñieàu kieän khoâ haïn taïi Chaco thuoäc Paraguay, Ñoâng Caprivi thuoäc Namibia. Schmid (1974) ñöa ra nhaän xeùt raèng trong vuøng khí haäu baùn khoâ haïn, nhö tröôøng hôïp cuûa Ninh Thuaän, thì chính do löôïng möa thaáp (< 700mm) vaø khoâng ñeàu, cuõng nhö taàng ñaát maët noâng vaø nhieàu caùt, ñaõ khoâng taïo ñieàu kieän cho vieäc hình thaønh moät kieåu thaûm thöïc vaät phong phuù nhö vuøng ven bieån töø Ninh Haûi ñeán khu vöïc Caø Naù .[54] Naêm 1964, P.E. Odum, khi nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa nhaân toá khí haäu leân quaàn xaõ caây buïi vaø röøng ruïng laù ñaõ moâ taû: “ÔÛ ñaâu maø ñieàu kieän ñoä aåm chieám vò trí trung gian giöõa moät beân laø sa maïc – savan vaø röøng möa thì ôû ñaáy coù röøng caây buïi – caây gai nhieät ñôùi vaø röøng ruïng laù nhieät ñôùi. Nhaân toá khí haäu cô baûn ñoù laø löôïng möa . . .”[48] ÔÛ Vieät Nam, trong luaän vaên tieán só, M.Schimid, ñaõ moâ taû khaù kyõ moät soá kieåu thaûm thöïc vaät taïi vuøng Ninh Thuaän trong quyeån “Veùgeùtation Du Vieät Nam – Orstom Paris – 1974”.[54] 6
Trong quyeån “Caùc ñieàu kieän ñaát ñai taïi ñoàng baèng Ninh Thuaän” – Nha Khaûo Cöùu – Boä Canh Noâng xuaát baûn naêm 1965 cuûa taùc giaû Thaùi Coâng Tuïng, ñaõ moâ taû khaù chi tieát ñoàng baèng ven bieån thuoäc mieàn duyeân haûi Trung Vieät Ninh Thuaän, nhöõng ñoài caùt Ba Ngoøi Cam Ranh cuûa Khaùnh Hoøa, nhöõng ñoài caùt khoâ khan cuûa vuøng Caø Naù – Vónh Haûo. Cuøng vôùi vieäc moâ taû caùc ñieàu kieän ñaát ñai, Thaùi Coâng Tuïng ñaõ moâ taû moät soá caây gai ñaëc saéc cuûa vuøng khoâ haïn nhö caùc gioáng Capparis, Zizyphus, Randia; nhöõng caây laù möôùt nhö Tephrosria, Triumphetta . . ., ngoaøi ra coøn moâ taû thaûo moäc thieân nhieân ôû nhöõng vuøng caùt doïc duyeân haûi, treân caùc ñoài caùt di ñoäng, gaàn bôø,. . .[23] Naêm 1961, “Khaûo cöùu nieân san khoa hoïc ñaïi hoïc ñöôøng – Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn” Leâ Coâng Kieät, Phaïm Hoaøng Hoä vaø Vuõ Vaên Cöông ñaõ coù nhöõng baøi vieát veà thaûm thöïc vaät ôû nhöõng quaàn ñaûo vònh Cam Ranh – Nha Trang “Les association veùgeùtales de la presquùile de Cam Ranh (Reùgion de Nha Trang)” [50, tr.101-128] vaø baøi “La veùgeùtation de plages vaso sablonneuses de la presquile de Cam Ranh” [51,tr.129-140]. Cuõng trong taïp chí naøy Leâ Coâng Kieät vaø Nguyeãn Vaên Thuûy ñaõ thaønh laäp baûn ñoà phaân boá thaûm thöïc vaät ven bieån ôû vònh Cam Ranh tyû leä 1/50.000.[52,tr.141-154] Naêm 1962 trong taïp chí “Khaûo cöùu nieân san khoa hoïc ñaïi hoïc ñöôøng – vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn” Leâ Coâng Kieät ñaõ coù baøi vieát veà thaûm thöïc vaät treân ñaát xaùm baïc maøu ôû vònh Cam Ranh [53, tr.367-434] “La veùgeùtation psammophile de la presquíle de Cam Ranh”. Cuõng trong taïp chí naøy, naêm 1966 – 1967, Phuøng Trung Ngaân vaø Leâ Coâng Kieät ñaõ khaûo saùt vaø laäp danh luïc thöïc vaät caûnh ôû caùc ñoài caùt cuûa baùn ñaûo Quy Nhôn thoâng qua baøi vieát “Goùp phaàn vaøo söï khaûo saùt thöïc vaät caûnh caùc ñoài caùt cuûa baùn ñaûo Qui Nhôn” [16, tr.345-358]. 7
Naêm 1970, Thaùi Vaên Tröøng moâ taû veà kieåu traûng caây to, caây buïi vaø coû cao khoâ nhieät ñôùi ôû mieàn Nam nöôùc ta laø kieåu traûng nguyeân sinh thieân nhieân ñaõ toàn taïi ôû vuøng khoâ haïn giöõa Phan Rang vaø Phan Thieát . . . vôùi ñaëc ñieåm veà heä thöïc vaät ôû ñaây laø caùc caây goã thöa thôùt, nhoû beù, khaúng khiu, nhöõng caây buïi phaân taùn . . .[21], [22] Naêm 2004, Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân – Vieän Quy hoaïch vaø Thieát keá noâng nghieäp [36], ñaõ coù chöông trình ñieàu tra xaây döïng baûn ñoà ñaát tænh Ninh Thuaän tyû leä 1/50.000. Ñaây laø cô sôû khoa hoïc quan troïng ñeå nghieân cöùu caùc thaûm thöïc vaät khoâ haïn treân cô sôû caùc ñieàu kieän ñaát ñai, khí haäu. Ñaây cuõng laø taøi lieäu ñaát chi tieát ñaàu tieân cuûa Ninh Thuaän töø naêm 1975 ñeán nay. Theo keát quaû cuûa Vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng II [39], ñaõ ghi nhaän Khu BTTN röøng khoâ haïn Nuùi Chuùa coù 1265 loaøi thöïc vaät baäc cao, coù maïch treân caïn, xeáp trong 85 boä, 147 hoï vaø 596 chi thuoäc 7 ngaønh thöïc vaät khaùc nhau: + Ngaønh Thaïch tuøng (Lycopodiophyta): coù 5 loaøi, thuoäc 2 boä, 2 hoï vaø 3 chi. + Ngaønh Loõa tuøng (Psicotophyta): coù 1 loaøi thuoäc 1 boä, 1 hoï vaø 1 chi. + Ngaønh Döông xæ (Polypodiophyta): coù 23 loaøi thuoäc 6 boä, 10 hoï vaø 16 chi. + Ngaønh Thoâng (Pinophyta): coù 7 loaøi thuoäc 1 boä, 2 hoï vaø 4 chi. + Ngaønh Tueá (Cyadophyta): coù 4 loaøi thuoäc 1 boä, 1 hoï vaø 1 chi. + Ngaønh Gaém (Gnetophyta): coù 2 loaøi thuoäc 1 boä, 1 hoï vaø 1 chi. + Ngaønh Ngoïc lan (Magnoliophyta): coù 1223 loaøi thuoäc 67 boä, 130 hoï vaø 570 chi. Song song vôùi vieäc ñieàu tra thöïc vaät, Phaân vieän ñaõ thieát laäp baûn ñoà phaân boá thöïc vaät röøng cuûa Khu BTTN röøng khoâ haïn Nuùi Chuùa– tænh Ninh Thuaän, ñaây cuõng laø cô sôû ban ñaàu cho vieäc ñieàu tra, phaân loaïi thöïc vaät vuøng khoâ haïn naøy. 8
Cuõng theo keát quaû ñieàu tra cuûa Phaân vieän Ñieàu tra Quy hoaïch röøng II, naêm 2001 – 2002 veà söï phaân boá cuûa ñoäng vaät hoang daõ cho thaáy coù 306 loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng thuoäc 9 boä 29 hoï vaø 4 lôùp, trong ñoù: [39] + Lôùp thuù (Manmalia): coù 72 loaøi thuoäc 23 hoï vaø 8 boä. + Lôùp chim (Aves): coù 181 loaøi thuoäc 49 hoï vaø 17 boä. + Lôùp boø saùt (Reptilia): coù 36 loaøi thuoäc 13 hoï vaø 3 boä. + Lôùp löôõng theâ (Amphibia): coù 17 loaøi thuoäc 4 hoï vaø 1 boä. Naêm 2004, döï aùn “Baûo toàn thöïc vaät Vieät Nam”, do Vieän sinh thaùi vaø Taøi nguyeân sinh vaät toå chöùc theo quyõ Henry luce Hoa Kyø, toå chöùc khoaù ñaøo taïo thöù 3 “Veà ñieàu tra tieàm naêng vaø hieän traïng nguoàn caây thuoác ôû Vöôøn Quoác gia Nuùi Chuùa” do Nguyeãn Taäp (Vieän döôïc lieäu) höôùng daãn – Theo nhoùm ñieàu tra caây thuoác ñaõ thoáng keâ ñöôïc 718 loaøi, 481 chi, 139 hoï, thuoäc 7 ngaønh thöïc vaät ñöôïc söû duïng laøm thuoác ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau.[19] Naêm 2002, baùo caùo keát quaû khaûo saùt khu heä ñoäng vaät Khu BTTN röøng khoâ haïn Nuùi Chuùa do Phaân vieän Ñieàu tra Quy hoaïch Röøng II, Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân sinh vaät, cuøng vôùi Khu BTTN röøng khoâ haïn Nuùi Chuùa tænh Ninh Thuaän do Leâ Xuaân Caûnh phuï traùch – Theo keát quaû baùo caùo naøy ñaõ ghi nhaän ñöôïc 306 loaøi ñoäng vaät hoang daõ, thuoäc 89 hoï, 29 boä, 4 lôùp taïi Khu BTTN röøng khoâ haïn Nuùi Chuùa, bao goàm 72 loaøi thuù, 181 loaøi chim, 36 loaøi boø saùt vaø 17 loaøi eách nhaùi. Baùo caùo coù keøm theo danh luïc vaø hình aûnh.[39] Töø naêm 1998 ñeán nay, UBND tænh Ninh Thuaän cuøng vôùi Sôû Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân, Sôû Khoa hoïc coâng ngheä moâi tröôøng (KHCNMT), phoái hôïp vôùi Vieän Sinh hoïc nhieät ñôùi (SHNÑ)TP.HCM, Phaân vieän Ñieàu tra Quy hoaïch Röøng II vaø VQG Nuùi Chuùa, ñaõ coù moät soá nghieân cöùu moâ taû sô boä caùc kieåu thaûm thöïc vaät, laäp danh luïc vaø tieâu baûn thöïc vaät röøng. 9
Tuy nhieân, chöa coù moät coâng trình naøo moâ taû kyõ phaân boá cuûa chuùng, cuõng nhö chöa coù nhöõng nghieân cöùu coù heä thoáng ñaëc tröng vaø khaû naêng thích nghi ñeå toàn taïi trong ñieàu kieän khí haäu laäp ñòa khoâ haïn cuûa ñòa baøn nghieân cöùu. Trong nhöõng naêm qua ñaõ coù moät soá nghieân cöùu ban ñaàu: - Phaùt trieån du lòch sinh thaùi taïi Khu BTTN Nuùi Chuùa do quó hoã trôï phaùt trieån cuûa Canada, WWF vaø Sôû KHCNMT Ninh Thuaän thöïc hieän nhaèm xaây döïng luaän cöù cho phaùt trieån du lòch sinh thaùi taïi Khu BTTN Nuùi Chuùa – huyeän Ninh Haûi. - Xaây döïng cô sôû döõ lieäu phuïc vuï cho vieäc baûo toàn ña daïng sinh hoïc taïi Khu BTTN Nuùi Chuùa Ninh Thuaän do Khu BTTN Nuùi Chuùa thöïc hieän (2002 - 2003). - Nghieân cöùu tính ña daïng sinh hoïc Khu BTTN Nuùi Chuùa do Vieän SHNÑ tieán haønh (1999-2000). Quyõ NAGAO Nhaät Baûn taøi trôï . - Xaây döïng boä tieâu baûn thöïc vaät Khu BTTN Nuùi Chuùa do Phaân vieän Ñieàu tra vaø Quy hoaïch röøng II thöïc hieän (2001-2002). - Döï aùn baûo toàn ruøa bieån giai ñoaïn I vaøII ( thaùng 9/2000 – 12/2002) do quyõ quoác teá veà Baûo veä thieân nhieân (WWF), Sôû KHCNMT, vaø Khu BTTN Nuùi Chuùa thöïc hieän. Nhaèm baûo toàn vaø naâng cao nhaän thöùc, naêng löïc vaø quy ñònh veà baûo toàn ña daïng sinh hoïc bieån vaø baûo toàn ruøa bieån. - Quy hoaïch, phaân vuøng baûo toàn bieån (2001 - 2002) do WWF phoái hôïp vôùi Vieän Haûi döông hoïc Nha Trang vaø Sôû KHCNMT Ninh Thuaän thöïc hieän nhaèm giuùp cho ñòa phöông (xaõ Vónh Haûi – huyeän Ninh Haûi) söû duïng vaø khai thaùc beàn vöõng caùc taøi nguyeân bieån treân cô sôû khoa hoïc. - Di truù, troàng troït moät soá loaøi döôïc lieäu treân vuøng ñeäm taïi Khu BTTN Nuùi Chuùa do toå chöùc phaùt trieån Vieät Nam – Haø Lan vaø Sôû KHCNMT Ninh 10
Thuaän thöïc hieän nhaèm xaây döïng moâ hình saûn xuaát caây döôïc lieäu treân khu vöïc nöông raãy. - Khaûo saùt boå sung vaø ñeà xuaát giaûi phaùp quaûn lyù, baûo veä nguoàn lôïi raïn san hoâ tænh Ninh Thuaän do Vieän Haûi döông hoïc Nha Trang thöïc hieän (2001 - 2002) nhaèm ñeà xuaát giaûi phaùp quaûn lyù, baûo veä nguoàn lôïi raïn san hoâ tænh Ninh Thuaän. - Xaây döïng moâ hình coäng ñoàng tham gia baûo veä san hoâ (2002 - 2003) do Chi cuïc baûo veä nguoàn lôïi thuûy saûn thöïc hieän nhaèm naâng cao nhaän thöùc veà taàm quan troïng cuûa san hoâ vaø laäp toå töï quaûn cho coäng ñoàng ngö daân ven bieån thuoäc xaõ Nhôn Haûi , Vónh Haûi – huyeän Ninh Haûi. 1.2 Khaùi quaùt caùc nhoùm nhaân toá sinh thaùi phaùt sinh quaàn theå cuûa thaûm thöïc vaät khoâ haïn. 1.2.1 Nhoùm nhaân toá töï nhieân 1.2.1.1 Vò trí ñòa lyù Huyeän Ninh Haûi naèm veà phía Baéc tænh Ninh Thuaän coù toïa ñoä ñòa lyù: + Kinh ñoä Ñoâng töø 106o 27’33” ñeán 109o 14’00”. + Vó ñoä Baéc töø 11o 37’05” ñeán 11o 61’10”. ¾ Vò trí vaø ranh giôùi: - Phía Ñoâng giaùp vôùi bieån Ñoâng. - Phía Taây giaùp huyeän Ninh Sôn - Phía Nam giaùp thò xaõ Phan Rang – Thaùp Chaøm. - Phía Baéc giaùp huyeän Cam Ranh tænh Khaùnh Hoøa. ¾ Toång chieàu daøi bôø bieån: 60km. - Ñöôïc giôùi haïn bôûi 2 vó tuyeán töø 11o 22’ ñeán 11o48’. - Phía Baéc giaùp vònh Cam Ranh. - Phía Nam giaùp vònh Phan Rang. 11
¾ Toång dieän tích töï nhieân laø 57.118,2 ha, goàm: + Ñaát noâng nghieäp: 15.439,0 ha chieám 27% + Ñaát laâm nghieäp: 14.113,2 ha chieám 24,78% + Ñaát chuyeân duøng : 2.758,0 ha chieám 4,82% + Ñaát ôû : 834,0 ha chieám 1,46% + Ñaát chöa söû duïng : 23.974,0 ha chieám 41,97% [42] 1.2.1.2 Ñòa hình – ñòa maïo Khu vöïc nghieân cöùu ñeà taøi naèm trong ñòa phaän cuûa VQG Nuùi Chuùa – huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh Thuaän. Ñòa hình cuûa VQG Nuùi Chuùa bao goàm moät hình theå nuùi hình thaønh gaàn nhö ñoäc laäp khoâng dính lieàn vôùi heä thoáng cuûa daõy Tröôøng sôn, coù teân goïi chung laø Nuùi Chuùa. Quaàn theå Nuùi Chuùa bao goàm nhieàu nuùi coù ñoä cao khaùc nhau: Nuùi chuùa coøn goïi laø nuùi Coâ Tuy laø nuùi cao nhaát cuûa vöôøn quoác gia coù ñoä cao tuyeät ñoái 1.039m (so vôùi maët nöôùc bieån) [39], naèm gaàn trung taâm cuûa vöôøn quoác gia. Töø nuùi Coâ Tuy ñòa hình chaïy thaáp daàn nhöng khoâng lieân tuïc veà caû 04 höôùng vôùi caùc ñænh nuùi cao ñaëc tröng nhö: [39] - Höôùng Baéc vaø Taây Baéc coù caùc nuùi: nuùi Söa 850m, nuùi Chuùa 858m, nuùi Nöôùc Nhæ 722m… vaø chaïy thaáp daàn goàm nhieàu ñoài nuùi thaáp ra vònh Cam Ranh vaø quoác loä 1A . - Höôùng Ñoâng vaø Ñoâng Baéc coù caùc nuùi: nuùi OÂng hay nuùi Chuùa Anh 950m, nuùi Chuùa Em 725m, nuùi Hoøn Tyù 580m … vaø chaïy thaáp daàn ra bieån Ñoâng. - Höôùng Taây vaø Taây Baéc coù caùc nuùi: EÂ Laâm Haï 894m, nuùi Hoøn Baø 896m, nuùi Chuùa 2 cao 858m … vaø chaïy thaáp daàn ra ñöôøng quoác loä 1A - Höôùng Nam vaø Ñoâng Nam coù caùc nuùi : OÂng Thoû 778m, nuùi Chuùa 3550m, nuùi Hoøn Gioà 509m . 12
Huyeän Ninh Haûi bao goàm caû VQG Nuùi Chuùa coù 05 caáp ñòa hình nhö sau:[31], [39], [42] - Ñòa hình vuøng ñoài: coù ñoä cao nhoû hôn 300m so vôùi maët bieån, chuû yeáu taäp trung ôû vuøng bieån phía Ñoâng vaø Nam vaø vuøng chaân cuûa khu quaàn heä Nuùi Chuùa, thuoäc caùc xaõ Coâng Haûi, Lôïi Haûi, tuy coù moät soá ñænh nuùi cao töø 200 - 300m nhöng ñoä chia caét ít vaø coù ñoä doác döôùi 200. - Vuøng nuùi thaáp: chuû yeáu naèm ôû phía Baéc cuûa huyeän, coù ñoä cao töø 300 - 700m naèm ôû vuøng chaân vaø söôøn cuûa caùc nuùi cao > 800m, neân coù ñoä chia caét maïnh vaø ñoä doác lôùn töø 20 - 350. - Vuøng nuùi trung bình: coù ñoä cao töø 800 – 1.039m, bao goàm caùc nuùi nhö: Coâ Tuy 1.039m, nuùi Chuùa Anh 950m, nuùi Söa 950m, EÂ Laâm Haï 900m, Hoøn Baø 830m …. , coù ñòa hình chia caét lôùn bôûi caùc khe suoái lôùn, coù ñoä doác töø 20 – 400, laø vuøng chòu aûnh höôûng caû hai cheá ñoä khí haäu nhieät ñôùi vaø aù nhieät ñôùi aåm. - Ñòa hình ñoài caùt ven bieån: phaàn lôùn naèm ôû phía Ñoâng vaø phía Nam cuûa huyeän, thuoäc caùc xaõ Vónh Haûi, Tri Haûi, Nhôn Haûi, Phöông Haûi; loaïi ñaát chuû yeáu laø ñaát caùt ñeán caùt pha, ñoä cao döôùi 100m, taïo thaønh moät daõy daøi vaø heïp chaïy doïc ven bieån. - Ñòa hình ñoàng baèng: phaàn lôùn ñaát dai coù ñoä cao töø 100m ñeán 300m, ñòa hình töông ñoái baèng phaúng, höôùng doác töø Taây Baéc xuoáng Ñoâng Nam vaø doác daàn ra bieån; laø moät vuøng roäng lôùn saûn xuaát löông thöïc chuû yeáu cuûa huyeän; goàm caùc xaõ Taân Haûi, Xuaân Haûi, Hoä Haûi. 1.2.1.3 Khí haäu Ñaëc tröng cuûa khí haäu Ninh Thuaän mang tính nhieät ñôùi gioù muøa, khoâ haïn, naéng noùng vaø gioù nhieàu. Do ñoâï aåm vaø löôïng möa thaáp ñaõ taïo neân sinh caûnh röøng khoâ haïn ñaëc tröng VQG Nuùi Chuùa. Theo soá lieäu thu thaäp töø traïm khí 13
töôïng thuûy vaên taïi Phan Rang vaø Nha Hoá, döôùi ñaây laø moät soá chæ tieâu chính veà khí haäu:[42] - Nhieät ñoä trung bình naêm khoaûng 270C; nhieät ñoä thaáp nhaát tuyeät ñoái 14,4cC; nhieät ñoä cao nhaát tuyeät ñoái: 41,70C; bieân ñoä nhieät ngaøy töø 7,6 – 9,60C, caû naêm laø 80C . - Ñoä aåm: ñoä aåm töông ñoái trung bình laø 71% (laø möùc thaáp nhaát trong tænh vaø caû nöôùc); muøa khoâ hanh (thaùng 1-2): ñoä aåm trung bình < 65%; muøa möa (thaùng 9-10-11): ñoä aåm trung bình khoaûng 80%. - Löôïng möa: do ñòa hình ñoài nuùi daøy ñaëc, caùc thung luõng bò che chaén kín laøm haïn cheá aûnh höôûng cuûa gioù muøa Taây Nam laø nguyeân nhaân daãn tôùi löôïng möa thaáp. Löôïng möa trung bình naêm raát thaáp (691,9mm), phaân boá khoâng ñoàng ñeàu. Löôïng möa thaáp nhaát 272,2mm, cao nhaát laø 1.231,2mm. - Gioù: muøa ñoâng, gioù chuû yeáu töø höôùng Ñoâng vaø Ñoâng Baéc vaø gioù Taây; muøa heø gioù töø Taây vaø Taây Nam. 14
TRAÏM PHAN RANG: Hình 1.1: Giaûn ñoà vuõ nhieät Gaussen – Walter Thaùng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Toång Löôïng möa(mm) 6 1 3 19 61 45 40 49 126 185 192 51 695 Soá ngaøy möa 1 1 1 1 3 6 3 11 6 8 10 1 52 0 Nhieät ñoä (0 C) 20 25.6 27.2 28.6 29.0 29.0 29.4 29.1 28.2 26.7 26.1 25.3 27.5 Ñoä aåm (%) 76.1 76.1 76.1 78.3 81.8 81.2 79.5 80.0 84.5 85.9 83.0 79.6 80.3 Baûng 1.1: Baûng caùc yeáu toá khí haäu Phan Rang (Nguoàn: Traïm khí töôïng thuûy vaên Nha Hoá 2001– Ninh Thuaän) 1.2.1.4 Thuûy vaên 15
Toàn taïi heä thoáng nöôùc ngaàm vaø soâng suoái trong khu vöïc goàm caùc suoái: suoái Nöôùc Ngoït, suoái Kieàn Kieàn, Ñoâng Nha, Loà OÀ. Ao hoà treân nuùi ñaù vaùch coù nöôùc quanh naêm. - Haûi vaên: thuûy trieàu mang tính baùn nhaät khoâng ñeàu. Ñoä lôùn thuûy trieàu trong kyø nöôùc cöôøng töø 2,0 – 3,5m. Soùng bieån töø thaùng 1 – 4: höôùng Ñoâng Baéc – Ñoâng, ñoä cao trung bình 9 -1m, cöïc ñaïi 2,5m; töø thaùng 5 - 9: höôùng Taây - Taây Nam, ñoä cao trung bình 1-1,1m, cöïc ñaïi 2-2,5m; töø thaùng 10 -12: höôùng Ñoâng Baéc; ñoä cao trung bình 1,2m, cöïc ñaïi 2,5m. Nhieät ñoä trung bình nöôùc bieån trong caùc thaùng khoaûng 250C, ñoä maën trung bình naêm khoaûng 31 – 33%. 1.2.1.5 Ñòa chaát vaø thoå nhöôõng VQG Nuùi Chuùa naèm trong mieàn Tröôøng Sôn Nam. Coù tuoåi ñòa chaát caùch ñaây haøng trieäu naêm, ñöôïc caáu taïo treân neàn ñòa chaát vöõng chaéc cuûa khoái Macma xaâm nhaäp vaø phuùn xuaát xen keõ nhau vôùi 03 loaïi ñaù meï chính ñaëc tröng laø:[35], [37], [39], [40], [42] - Andelit thuoäc nhoùm Macma trung tính coù haøm löôïng Silic giao ñoäng töø 50-60%. - Ñaù Liparit (Riolit) coøn goïi laø ñaù löu vaân coù maøu xaùm traéng hoaëc hôi ñen. - Ñaù Granit hay coøn goïi laø ñaù hoa cöông thuoäc nhoùm macma acit, laø loaïi ñaù chuû yeáu, vaø laø saûn phaåm vaät chaát hình thaønh nhieàu loaïi ñaát chính trong khu vöïc. Treân cô sôû 3 loaïi ñaù meï chính treân, qua quaù trình phong hoùa röûa troâi… ñaõ hình thaønh 4 loaïi ñaát chính ñaëc tröng thöôøng thaáy: + Ñaát baïc maøu treân Macma acit vaø caùt (Xa): Coù haàu heát ôû caùc vuøng ñoài, nuùi thaáp thöôøng ôû ñoä cao töø 200 -700m so vôùi maët bieån. Loaïi ñaát naøy ñöôïc hình thaønh treân saûn phaåm cuûa ñaù meï Macma 16
acit vaø caùt neân ñaát coù thaønh phaàn cô giôùi nheï, taàng ñaát moûng, coù nhieàu keát von vaø ñaù ong trong ñaát cuõng nhö treân maët, coù ñoä chua cao, deã thoaùt nöôùc vaø ngheøo chaát dinh döôõng. + Ñaát xaùm naâu vuøng baùn khoâ haïn (Xk): Phaân boá ôû vuøng baùn sôn ñòa, cuõng ñöôïc hình thaønh treân ñaù meï Macma acit vaø phuø sa coå thuoäc vuøng khí haäu khoâ haïn. Ñaát coù maøu xaùm ñen ñeán maøu naâu xaùm, coù thaønh phaàn cô giôùi nheï, taàng ñaát maët coù nhieàu soûi, saïn vaø ñaù loä ñaàu (tyû leä ñaù loä ñaàu coù nôi tôùi 50-60%), haøm löôïng dinh döôõng thaáp, chua, khoâ.[37] + Ñaát vaøng ñoû treân ñaù meï Mac ma acit (Fa): Coù dieän tích khaù lôùn, phaân boá ôû nhieàu ñoä cao khaùc nhau, nhöng thöôøng taäp trung nhieàu ôû vuøng nuùi cao >700m coù ñoä chia caét vaø ñoä doác lôùn, taàng ñaát khaù daøy, coù thaønh phaàn cô giôùi nheï, chua, ngheøo muøn vaø chaát dinh döôõng, khaû naêng giöõ nöôùc keùm.[42] + Ñaát xoùi moøn trô soûi ñaù (E): Thöôøng ôû caùc vuøng söôøn, doác, ñænh vuøng ñoài, nuùi coù ñoä doác lôùn, ñaát bò baøo moøn röûa troâi maïnh, taàng ñaát moûng < 50cm, tyû leä ñaù laãn vaø loä ñaàu khaù cao ( 50% - 70%), ngheøo chaát dinh döôõng, chua vaø khoâ, thaûm thöïc vaät ngheøo naøn (chuû yeáu laø coû vaø caây buïi).[35] 1.2.2 Nhaân toá con ngöôøi 1.2.2.1 Tình hình daân sinh kinh teá khu vöïc ven bieån huyeän Ninh Haûi – tænh Ninh Thuaän. + Daân cö : taäp trung ôû caùc xaõ ven ñoàng baèng laø chuû yeáu, caùc xaõ mieàn nuùi daân cö thöa thôùt, soáng chuû yeáu baèng saûn xuaát noâng nghieäp. + Daân toäc : chuû yeáu coù 3 daân toäc chính ñoù laø daân toäc Kinh, Chaêm, Raéc-laây. 17
+ Toân giaùo : coù moät boä phaän theo Phaät giaùo, Thieân Chuùa giaùo, Tin Laønh, ñaïo Hoài,... coøn laïi chuû yeáu khoâng theo ñaïo.[42] + Daân soá : Tính ñeán thaùng 4/2004 coù 22.498 hoä, 126.011 khaåu. Trong ñoù daân toäc Kinh chieám 74,76%, Raéc Laây chieám 17,49%, Chaêm chieám tæ leä 7,75%.[42] + Tình hình kinh teá - Xaõ hoäi : laø moät huyeän coù neàn kinh teá thuaàn noâng, chuû yeáu saûn xuaát noâng nghieäp, nuoâi troàng vaø ñaùnh baét thuyû saûn. Coâng nghieäp, dòch vuï-du lòch chöa phaùt trieån ngang taàm vôùi ñieàu kieän saün coù.[42] 1.2.2.2 Tình hình giao thoâng Hieän nay, vieäc ñaàu tö caùc coâng trình giao thoâng ñeán caùc trung taâm xaõ ñaõ ñöôïc caûi thieän, moät soá ñöôøng lieân xaõ nhö tænh loä 702, 704, QL1, ñaõ hoaøn thaønh, nhöng ñaàu tö chöa ñuùng möùc, ñaõ bò xuoáng caáp hö hoûng, khaû naêng mang laïi hieäu quaû chöa cao. Giao thoâng noâng thoân möùc ñoùng goùp cuûa nhaân daân coøn nhieàu haïn cheá, chöa ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån, vieäc ñi laïi cuûa nhaân daân coøn nhieàu khoù khaên. Khoaûng caùch töø xaõ ñeán trung taâm huyeän lî coøn quaù xa, xaõ coù cöï ly xa nhaát ñeán trung taâm huyeän laø 40 km, chuû yeáu laø caùc xaõ phía baéc cuûa huyeän. 1.2.2.3 Saûn xuaát noâng nghieäp Laø ngheà chính cuûa cö daân soáng trong vuøng nghieân cöùu. Do ñaát ñai khoâ caèn khoâng chuû ñoäng ñöôïc nguoàn nöôùc töôùi tieâu neân haøng naêm löông thöïc saûn xuaát ra khoâng ñuû töï cung caáp. Do ñoù ngöôøi daân thöôøng döïa vaøo röøng ñeå sinh soáng nhö: Saên baét chim thuù, ñoát than, phaùt röøng laøm raãy. Troàng hoa maøu, caây aên quaû, ñoåi laáy caùc nhu yeáu phaåm caàn thieát. Bình quaân thu nhaäp 170kg thoùc/ naêm, neáu tính caû giaù trò caây coâng nghieäp coù theå ñaït 200kg thoùc/naêm [42]. Theo ñaùnh giaù thì moät ngöôøi ôû noâng thoân coù thu nhaäp nhö treân ñöôïc xeáp vaøo möùc 18