Luận văn Thạc sĩ Sư phạm hoá học: Sử dụng bài tập hóa học trong dạy học phần Hiđrocacbon không no - Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:154

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài nghiên cứu này được thực hiện nhằm tuyển chọn, xây dựng, sử dụng bài tập hóa học(BTHH) để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS trong dạy học phần Hiđrocacbon không no- Hóa học lớp 11 THPT. Để hiểu rõ hơn mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của luận văn này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm hoá học: Sử dụng bài tập hóa học trong dạy học phần Hiđrocacbon không no - Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐÀO THỊ HOÀNG LY SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC TRONG DẠY HỌC PHẦN HIĐROCACBON KHÔNG NO- HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SƢ PHẠM HÓA HỌC Hà Nội – 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐÀO THỊ HOÀNG LY SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC TRONG DẠY HỌC PHẦN HIĐROCACBON KHÔNG NO- HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SƢ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học (bộ môn Hóa học) Mã số: 8 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Nguyễn Thị Sửu Hà Nội – 2017
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy giáo, cô giáo hƣớng dẫn; các thầy giáo, cô giáo khoa Hóa học, khoa Sau đại học và Ban Giám hiệu Trƣờng Đại giáo dục- Đại học quốc gia Hà Nội; đồng nghiệp và các em học sinh. Lời đầu tiên,tôi xin đƣợc bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất đếnPGS.TS Nguyễn Thị Sửu đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo, động viên và giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Hóa học, Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học Trƣờng Đại học giáo dục- Đại học quốc gia Hà Nội đã trực tiếp giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi có cơ hội học tập nâng cao trình độ về chuyên môn, nghiệp vụ, đặc biệt là lĩnh vực lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học. Đồng thời, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng THPT Phú Xuyên A, Trƣờng THPT Phú Xuyên B, các bạn đồng nghiệp và các em HS đã cùng đồng hành, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt thời gian thực nghiệm. Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, tôi đã dành nhiều công sức và tâm huyết, xong do thời gian và năng lực còn phần hạn chế nên không thể tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhâ ̣n đƣơ ̣c sƣ̣ góp ý , nhâ ̣n xét từ các thầ y cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn đƣợc đầy đủ và hoàn chỉnh hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 10 năm 2017 Tác giả Đào Thị Hoàng Ly i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BTHH Bài tập hóa học BT Bài tập CTCT Công thức cấu tạo CTPT Công thức phân tử GV Giáo viên GD & ĐT Giáo dục và đào tạo GQVĐ Giải quyết vấn đề HS Học sinh NL Năng lực NLVDKT Năng lực vận dụng kiến thức NXB Nhà xuất bản NXBGD Nhà xuất bản giáo dục PPDH Phƣơng pháp dạy học PƢ Phản ứng PTHH Phƣơng trình hóa học PTTQ Phƣơng trình tổng quát SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TNSP Thực nghiệm sƣ phạm TP Thành phố VDKT Vận dụng kiến thức ii
MỤC LỤC Lời cảm ơn…………………………………………………………………….i Danh mục các chữ viết tắt trong luận văn.........................................................ii Mục lục Danh mục các bảng..........................................................................................iii Danh mục các hình...........................................................................................iv MỞ ĐẦU CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BÀI TẬP HÓA HỌC VÀ NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC...................................... 6 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 6 1.2. Năng lực và sự phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông ..... 7 1.3. Dạy học phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học của học sinh... 16 1.4. Bài tập hóa học định hƣớng phát triển năng lực ...................................... 22 1.5. Thực trạng sử dụng bài tập hóa học và phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trong quá trình dạy học hóa học ở một số trƣờng THPT ở huyện Phú Xuyên - TP Hà Nội hiện nay......................................................... 26 1.5.1. Mục đích và nội dung điều tra .............................................................. 26 1.5.2. Đối tượng, phương pháp và địa bàn điều tra ....................................... 26 1.5.3. Kết quả điều tra ..................................................................................... 26 1.5.4. Đánh giá kết quả điều tra ..................................................................... 32 CHƢƠNG 2: PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH THÔNG QUA HỆ THỐNG BÀI TẬP phần HIĐROCACBON KHÔNG NO - HÓA HỌC 11 ....................................... 34 2.1. Phân tích nội dung, cấu trúc chƣơng trình phần Hiđrocacbon không no - Hóa học 11 ở trƣờng THPT ............................................................................ 35 2.1.1. Mục tiêu phần hiđrocacbon không no - hóa học 11 ............................. 35 2.1.2. Cấu trúc nội dung phần hiđrocacbon không no - hóa học 11 .............. 36 iii
2.1.3. Một số phương pháp dạy học và nội dung cần chú ý khi dạy học phần hiđrocacbon không no - hóa học 11................................................................ 37 2.2. Nguyên tắc lựa chọn và quy trình xây dựng bài tập hóa học để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT ........................................... 39 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn và xây dựng bài tập hóa học để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT .................................................... 39 2.2.2. Quy trình xây dựng bài tập hóa học để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT .......................................................................... 40 2.3. Hệ thống bài tập phần Hiđrocacbon không no - Hóa học 11 để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh ...................................................... 41 2.3.1. Nguyên tắc sắp xếp hệ thống bài tập hóa học ...................................... 41 2.3.2. Hệ thống bài tập về “anken” ................................................................ 41 2.3.3. Hệ thống bài tập về “ankađien” ........................................................... 50 2.4. Sử dụng bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh ..................................................................................................... 60 2.4.1. Sử dụng bthh để phát triển năng lực vận dụng kiến thức trong các bài dạy nghiên cứu kiến thức mới ......................................................................... 60 2.4.2. Sử dụng bthh để phát triển năng lực vận dụng kiến thức trong các bài ôn tập, luyện tập .............................................................................................. 62 2.4.3. Sử dụng bài tập hóa học để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trong kiểm tra đánh giá .................................................................... 65 2.4.3. Sử dụng bài tập hóa học để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh thông qua bài tập tự học (bài tập về nhà) ........................................ 66 2.5. Thiết kế kế hoạch bài học và công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh ............................................................................................. 67 2.5.1. Thiết kế kế hoạch bài học ...................................................................... 67 2.5.2. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh ......................................................................................................................... 76 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................... 87 iv
3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 87 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 87 3.3. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm ........................................... 87 3.3.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm sư phạm ......................................... 87 3.3.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................ 88 3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ................................................................. 89 3.4.1.Phương pháp xử lí kết quả TNSP ........................................................... 89 3.4.2. Khảo sát lớp đối chứng và lớp thực nghiệm ......................................... 91 3.4.3. Xử lí kết quảcác bài kiểm tra ................................................................ 92 3.4.4. Nhận xét, đánh giá thực nghiệm sư phạm........................................... 100 TIểU KếT CHƢƠNG 3 ................................................................................. 103 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 104 1.Kết luận ...................................................................................................... 104 2. Khuyến nghị .............................................................................................. 105 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 106 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 112 v
DANH MỤC CÁC BẢNG BảNG 1.1. CÁC NLTHÀNH PHầN VÀ MứC Độ THể HIệN CủA NLVDKT HÓA HọC VÀO CUộC SốNG .......................................................................... 18 BảNG 3.1. ĐốI TƢợNG VÀ ĐịA BÀN TNSP ............................................... 88 BảNG 3.2. SO SÁNH GIÁ TRị MứC Độ ảNH HƢởNG VớI BảNG TIÊU CHÍ COHEN ........................................................................................................... 91 BảNG 3.3. HọC LựC CủA HọC SINH LớP THựC NGHIệM VÀ LớP ĐốI CHứNG ........................................................................................................... 91 BẢNG 3.4. KẾT QUẢ BAI KIỂM TRA SỐ 1............................................... 92 BảNG 3.5. PHÂN LOạI KếT QUả HọC TậP BÀI KIểM TRA Số 1 ............. 93 BảNG 3.6. BảNG PHÂN PHốI TầN Số, TầN XUấT VÀ TầN SUấT LŨY TÍCH KếT QUả BÀI KIểM TRA Số 1 ........................................................... 93 BảNG 3.7. BảNG TổNG HợP CÁC THAM Số ĐặC TRƢNG ...................... 94 BảNG 3.8. KếT QUả BÀI KIểM TRA Số 2 ................................................... 94 BảNG 3.9. PHÂN LOạI KếT QUả HọC TậP BÀI KIểM TRA Số 2 ............. 95 BảNG 3.10. BảNG PHÂN PHốI TầN Số, TầN XUấT VÀ TầN SUấT LŨY TÍCH KếT QUả BÀI KIểM TRA Số 2 ........................................................... 95 BảNG 3.11. BảNG TổNG HợP CÁC THAM Số ĐặC TRƢNG .................... 96 BảNG 3.12. BảNG TổNG HợP KếT QUả ĐÁNH GIÁ NLVDKT CủA HS THPT PHÚ XUYÊN A ................................................................................... 97 BảNG 3.13. BảNG TổNG HợP KếT QUả ĐÁNH GIÁ NLVDKT CủA HS THPT PHÚ XUYÊN B ................................................................................... 98 vi
DANH MỤC CÁC HÌNH HÌNH 1.1. SƠ ĐỒ CẤU TRÚC CHUNG CỦA NĂNG LỰC ......................... 8 HÌNH 1.2. MÔ HÌNH TẢNG BĂNG VỀ CẤU TRÚC NĂNG LỰC ............. 9 HÌNH 3.1. BIỂU ĐỒ CỘT PHÂN LOẠI KẾT QUẢ BÀI KIỂM TRA SỐ 1 93 HÌNH 3.2. ĐƢỜNG LŨY TÍCH BIỂU DIỄN KẾT QUẢ BÀI KIỂM TRA SỐ 1 ................................................................................................................. 94 HÌNH 3.3. BIỂU ĐỒ CỘT PHÂN LOẠI KẾT QUẢ BÀI KIỂM TRA SỐ 2 95 HÌNH 3.4. ĐỒ THỊ ĐƢỜNG LŨY TÍCH BIỂU DIỄN KẾT QUẢ BÀI KIỂM TRA SỐ 2 ........................................................................................................ 96 vii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Thế giới hiện nay đang thay đổi nhanh chóng bởi sự phát triển nhƣ vũ bão của công nghệ thông tin nên sẽ tác động mạnh mẽ đến sự phát triển nghề nghiệp nguồn nhân lực trong thế kỷ 21, với những đòi hỏi về kiến thức rất khác so với thời đại công nghiệp của thế kỷ 20. Hoa Kỳ, một quốc gia có nền khoa học công nghệ và giáo dục hàng đầu thế giới, cũng đã nhận thấy những yêu cầu này. Ngay từ những năm đầu của thế kỷ 21, họ đã nhận ra rằng những gì chúng ta đang giáo dục học sinh trong nhà trƣờng sẽ không đáp ứng đƣợc những nhu cầu của các tập đoàn hàng đầu, với quy mô hoạt động toàn cầu của Mỹ. Ở nƣớc ta trong những năm gần đây, ngành giáo dục cũng đã có những sự đổi mới mạnh mẽ để có thể tạo ra nguồn nhân lực chất lƣợng cao, phù hợp với yêu cầu của xã hội hiện đại và hội nhập. Một trong những định hƣớng đổi mới đƣợc giáo dục chú trọng đó là chuyển từ dạy học theo hƣớng truyền đạt tri thức thụ động sang hƣớng dẫn học sinh chủ động tiếp cận tri thức, dạy học theo định hƣớng phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết cho học sinh. Nghị quyết của Ban Chấp Hành Trung ƣơng Đảng khóa XI (Nghị quyết số 29- NQ/TW, ngày 4/11/2013) đã khẳng định quan điểm chỉ đạo trong định hƣớng đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và đào tạo là:” Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Nghị quyết đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII Đảng Cộng Sản Việt Nam (28/1/2016) cũng đã xác định một trong các nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn mới là:” Phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tập trung xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm việc, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh”. 1
Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, cho nên để đạt hiệu quả cao trong việc dạy học bộ môn này, cần phải gắn lý thuyết với thực tiễn, thực hành. Faraday đã từng phát biểu: “Không có ngành khoa học nào lại cần thực hành như hóa học, những định luật cơ bản, những học thuyết và những kết luận của nó đều dựa vào các sự kiện cụ thể”. Bộ môn Hóa học đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục, trong đó có vai trò phát triển những năng lực cần thiết cho học sinh. Tuy nhiên thực tế việc dạy và học hóa học ở trƣờng phổ thông còn nhiều bất cập. Chƣơng trình, tài liệu, thiết bị dạy học, đặt biệt là phƣơng pháp dạy học của giáo viên có ảnh hƣởng không nhỏ đến chất lƣợng và kết quả đào tạo. Do đó, việc áp dụng các phƣơng pháp dạy học (PPDH) tích cực vào dạy học bộ môn Hóa học ở trƣờng phổ thông là hết sức quan trọng trong việc giúp học sinh hình thành và phát triển các năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức hóa học: từ quan sát các hiện tƣợng hóa học, phân tích các yếu tố ảnh hƣởng, quan hệ giữa các hiện tƣợng và quá trình hóa học, vận dụng các kiến thức hóa học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn... Từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Sử dụng bài tập hóa học trong dạy học phần Hiđrocacbon không no- Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh”. 2. Mục đích nghiên cứu Tuyển chọn, xây dựng, sử dụng bài tập hóa học(BTHH) để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS trong dạy học phần Hiđrocacbon không no- Hóa học lớp 11 THPT. 3. Câu hỏi nghiên cứu Xây dựng bài tập hóa học phần Hiđrocacbon không no và tổ chức dạy học nhƣ thế nào để phát huy đƣợc năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT? 2
4. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng đƣợc hệ thống bài tập đa dạng và sử dụng chúng trong sự phối hợp hợp lí với các phƣơng pháp dạy học (PPDH) tích cực thì sẽ phát triển đƣợc năng lực vận dụng kiến thức cho HS góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học hóa học ở trƣờng THPT. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài về các vấn đề: Đổi mới PPDH hóa học theo định hƣớng phát triển năng lực (NL); Phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS (NLVDKT) và bài tập hóa học định hƣớng phát triển NL học sinh… - Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng BTHH nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS trong quá trình dạy học ở một số trƣờng THPT thuộc thành phố Hà Nội. - Tuyển chọn, xây dựng BTHH định hƣớng phát triển NLVDKT cho học sinh lớp 11 THPT. - Nghiên cứu sử dụng BTHH đã xây dựng trong quá trình dạy học một cách hợp lí để phát triển NLVDKT cho HS. - Thiết kế kế hoạch bài học và bộ công cụ đánh giá sự phát triển NLVDKT của HS. - Thực nghiệm sƣ phạm để đánh giá tính phù hợp của BTHH đã xây dựng và tính hiệu quả, khả thi của các biện pháp đã đề xuất. 6. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: quá trình dạy học hóa học ở trƣờng THPT. - Đối tƣợng nghiên cứu: phát triển năng lực VDKT cho HS. 7. Phạm vi nghiên cứu 3
- Nội dung kiến thức đƣợc giới hạn trong phần hiđrocacbon không no chƣơng trình Hóa học lớp 11 THPT. - Địa bàn nghiên cứu: Trƣờng THPT Phú Xuyên B, Trƣờng THPT Phú Xuyên A - Hà Nội. - Thời gian nghiên cứu: từ 12/2016 - 4/2017. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản, tài liệu về quan điểm dạy học tích cực, năng lực và phát triển NLVDKT, luật giáo dục, các chủ trƣơng của Đảng và nhà nƣớc về đổi mới giáo dục phổ thông, bài tập hóa học và tác dụng của bài tập hóa học, một số phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực nhƣ: phƣơng pháp dạy theo góc, phƣơng pháp dạy học hợp đồng, kĩ thuật sơ đồ tƣ duy, khăn trải bàn…; nghiên cứu và phân tích nội dung chƣơng trình sách giáo khoa Hóa học 11, các nguồn tài liệu khác nhƣ: internet, tạp chí, sách báo… 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu câu hỏi. - Phƣơng pháp phỏng vấn. - Phƣơng pháp chuyên gia. - Thực nghiệm sƣ phạm. 8.2. Phương pháp xử lí thông tin Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học trong giáo dục và sƣ phạm ứng dụng để xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm. 4
9. Những đóng góp mới của đề tài - Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận về đổi mới giáo dục theo định hƣớng phát triển năng lực HS và phát triển NLVDKT cho HS thông qua sử dụng BTHH định hƣớng phát triển NL học sinh. - Tuyển chọn, xây dựng và phƣơng pháp sử dụng BTHH đề phát triển NLVDKT vào giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. - Xây dựng đƣợc bộ công cụ đánh giá sự phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh thông qua sử dụng BTHH định hƣớng NL trong dạy học Hóa học phần Hiđrocacbon không no – Hóa học 11. 10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, phụ lục, nội dung luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về BTHH và năng lực vận dụng kiến thức. Chƣơng 2: Phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh thông qua hệ thống bài tập phần Hiđrocacbon không no - Hóa học 11. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 5
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BÀI TẬP HÓA HỌC VÀ NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC 1.1.Lịch sử vấn đề nghiên cứu Chúng tôi đã tìm hiểu và nhận thấyđã có một số công trình khoa học nghiên cứu về việc hình thành và phát triển NLVDKT cho HS nhƣ: - Nguyễn Đức Dũng, Hoàng Đình Xuân (2013), “ Rèn luyện và phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT qua hệ thống bài tập phần hóa học hữu cơ có nội dung thực tiễn”, Tạp chí giáo dục, (7/2013), tr. 118-119 và 132. - Nguyễn Ngọc Hà (2011), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập có nội dung thực tiễn trong dạy học hóa học ở cá c trường THPT tỉnh Sơn La (phần hoá học phi kim lớp 10 và 11), Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội. - Đậu Thị Thịnh (2011), Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho HS Trung học phổ thông phần hữu cơ lớp 12 nâng cao, Luận văn thạc sĩKhoa học Giáo dục, trƣờng Đại học giáo dục-Đại học quốc gia Hà Nội. - Trần Thị Tao Ly (2011), Một số biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn cho học sinh THPT, Luận văn Thạc sĩGiáo dục học, trƣờng ĐHSP Hà Nội. - Phan Thị Nhung (2014), Phát triển NLVDKT cho HS thông qua HTBT phần hiđrocacbon - Hóa học 11 nâng cao, Luận văn thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trƣờng ĐHSP Hà Nội. - Nguyễn Thị Hoàn (2014), Phát triển năng lực vận dụng kiến thức thông qua dạy học chương “ Dẫn xuất Halogen – Ancol – Phenol” hóa học lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trƣờng ĐHGD - ĐHQG Hà Nội. 6
- Nguyễn Văn Khánh (2012), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống BTHH có nội dung thực tiễn để phát triển năng lực vận dụng kiến thức của học sinh Trung học phổ thông tỉnh Nam Định (phần hữu cơ Hóa học lớp 12 nâng cao), Luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục, trƣờng Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội… Tuy nhiêncác công trình nghiên cứu về việc sử dụng bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS trong dạy học phần Hiđrocacbon không no chƣa đƣợc nghiên cứu một cách hệ thống. Từ đó chúng tôi xác định việc lựa chọn đề tài của mình là cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trong việc nâng cao chất lƣợng dạy học hóa học ở trƣờng THPT. 1.2. Năng lực và sự phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông 1.2.1. Khái niệm năng lực Có rất nhiều định nghĩa về NL và khái niệm này đang thu hút sự quan tâm của rất nhiều nhà nghiên cứu. Theo tác giả Bernd Meier, Nguyễn Văn Cƣờng: "Năng lực là khả năng thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động giải quyết các nhiệm vụ, vấn đề trong những tình huống thay đổi thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ sở hiểu biết, kỹ năng, kỹ xảo và kinh nghiệm cũng nhƣ sự sẵn sàng hành động" [8]. Trong [5] Bộ GD&ĐT (tháng 4/2017) đã xác định: "Năng lực là thuộc tính cá nhân đƣợc hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con ngƣời huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác nhƣ hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể". Trong luận văn này chúng tôi cũng đồng ý với quan niệm: “Năng lực là khả năng thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động, giải quyết các 7
nhiệm vụ, vấn đề trong những tình huống thay đổi thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ sở hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo và kinh nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động” [8, tr.68]. 1.2.2. Các loại năng lực và cấu trúc năng lực Có nhiều loại NL khác nhau. Để hình thành và phát triển NL cần xác định đƣợc các thành phần và cấu trúc của chúng. Việc mô tả cấu trúc và các thành phần NL cũng khác nhau. Theo [8], cấu trúc chung của NL hành động đƣợc mô tả là sự kết hợp của bốn NL thành phần: NL chuyên môn, NL PP, NL xã hội và NL cá thể. Hình 1.1. Sơ đồ cấu trúc chung của năng lực + NL chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng nhƣ khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có PP và chính xác về mặt chuyên môn. Nó đƣợc tiếp nhận qua việc học nội dung – chuyên môn và chủ yếu gắn với khả năng nhận thức và tâm lí vận động. + NL phƣơng pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với những hành động có kế hoạch, định hƣớng mục đích trong việc giải quyết các vấn đề và nhiệm vụ. Năng lực phƣơng pháp (NLPP) bao gồm NLPP chung và PP chuyên môn. Trung tâm của phƣơng pháp nhận thực là những khả năng tiếp nhận, xử lí, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức. 8
+ NL xã hội (Social competency): Là khả năng đạt đƣợc mục đích trong những tình huống giao tiếp ứng xử xã hội cũng nhƣ trong những nhiệm vụ khác nhau trong sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác. Nó đƣợc tiếp nhận qua việc học giao tiếp. + NL cá thể (Induvidual competency): Là khả năng xác định, đánh giá đƣợc những cơ hội phát triển cũng nhƣ những giới hạn của cá nhân, phát triển năng khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm, chuẩn gí trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử. Mô hình cấu trúc NL trên đây có thể cụ thể hóa trong từng lĩnh vực chuyên môn nghề nghiệp khác nhau. Còn theo [6], mô hình tảng băng về cấu trúc năng lực đƣợc mô tả nhƣ sau: Hành vi (quan sát 1. Làm đƣợc Kiến thức Kỹ năng 2. Suy nghĩ Thái độ Chuẩn, giá trị, niềm tin Động cơ 3. Mong Nét nhân cách muốn Tƣ chất Hình 1.2. Mô hình tảng băng về cấu trúc năng lực Mô hình tảng băng gồm 3 tầng: tầng LÀM; tầng SUY NGHĨ; tầng MONG MUỐN. Tầng 1 là tầng LÀM: là tầng những gì mà cá nhân thực hiện đƣợc, làm đƣợc vì thế nên có thể quan sát đƣợc. 9
Tầng 2 là tầng SUY NGHĨ: là tầng tiền đề tức là những kiến thức, kỹ năng tƣ duy cùng với giá trị niềm tin là cơ sở quan trong để phát triển tƣ duy, suy nghĩ … là điều kiện để phát triển NL ở dạng tiềm năng, không quan sát đƣợc. Tầng 3 là tầng MONG MUỐN: là tầng sâu nhất, quyết định cho sự khởi phát và tính độc đáo của NL đƣợc hình thành, trong đó động cơ và tính tích cực của nhân cách có tính quyết định. 1.2.3. Đặc điểm của năng lực Theo các tài liệu [3], [7], thì năng lực có các đặc điểm nhƣ sau: - Năng lực chỉ có thể quan sát đƣợc qua hoạt động của các nhân ở các tình huống nhất định. - Năng lực luôn tồn tại dƣới hai hình thức: Năng lực chung (key competency) và năng lực chuyên biệt (domain-specific competency). Năng lực chung là năng lực cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả vào nhiều hoạt động và các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. Năng lực này cần thiết cho tất cả mọi ngƣời. Năng lực chuyên biệt chỉ cần thiết với một số ngƣời hoặc cần thiết ở một số tình huống nhất định. Các năng lực chuyên biệt không thể thay thế đƣợc các năng lực chung. - Năng lực đƣợc hình thành và phát triển trong và ngoài nhà trƣờng. Nhà trƣờng đƣợc coi là môi trƣờng chính thức giúp HS có đƣợc những năng lực cần thiết nhƣng đó không phải là nơi duy nhất. Những bối cảnh không gian không chính thức nhƣ gia đình, cộng đồng, phƣơng tiện thông tin đại chúng, tôn giáo và môi trƣờng văn hóa…góp phần bổ sung và hoàn thiện năng lực cá nhân. - Năng lực và các thành tố của nó không bất biến mà có thể thay đổi từ năng lực sơ đẳng, thụ động tới năng lực bậc cao mang tính tự chủ cá nhân. Vì vậy, để xem xét năng lực của một cá nhân nào đó chúng ta không chỉ nhằm tìm ra 10