Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Lịch sử: Tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” (theo chương trình giáo dục phổ thông mới) ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:82

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhiệm vụ của đề tài là nghiên cứu lí luận về dạy học chủ đề: khái niệm chủ đề và dạy học chủ đề, quy trình xây dựng chủ đề, phân loại chủ đề dạy học, ưu và nhược điểm của dạy học chủ đề trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông. Khảo sát, điều tra học sinh và giáo viên ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình để tìm hiểu về tình hình dạy và học lịch sử hiện nay ở trường. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Lịch sử: Tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” (theo chương trình giáo dục phổ thông mới) ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ THƠM TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “HỒ CHÍ MINH TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM” (THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI) Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BÌNH MINH- TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ HÀ NỘI- 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ THỊ THƠM TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “HỒ CHÍ MINH TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM” (THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI) Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BÌNH MINH- TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN LỊCH SỬ Mã số: 8.14.01.11 Người hướng dẫn khoa học: TS. Đoàn Nguyệt Linh HÀ NỘI- 2019
LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành tại Trường Đại học Giáo dục- Đại học Quốc gia Hà Nội, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS. Đoàn Nguyệt Linh- người đã tận tình hướng dẫn. giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình thực hiện và cung cấp những tài liệu cần thiết để phục vụ cho luận văn tốt nghiệp. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu và toàn thể đội ngũ giảng viên, cán bộ trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã giảng dạy và tạo điều kiện giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu tại trường. Xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô giáo và các em học sinh trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình đã giúp đỡ tác giả hoàn thành luận văn. Cuối cùng, tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên, quan tâm và tạo điều kiện để tác giả có nguồn động lực thực hiện luận văn này. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 28 tháng 11 năm 2019 Tác giả Lê Thị Thơm i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT TỪ VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 DH Dạy học 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 LS Lịch sử 5 PP Phương pháp 6 THPT Trung học phổ thông ii
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................. vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1 .............................................................................................................12 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “HỒ CHÍ MINH TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM” (CHƯƠNG TRÌNH 2018) TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BÌNH MINH- TỈNH NINH BÌNH .........................................................12 1.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................................12 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản .................................................................................12 1.1.2. Phân loại chủ đề dạy học ................................................................................14 1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học chủ đề ..................................................15 1.1.4. Ý nghĩa của việc dạy học chủ đề ở trường Trung học phổ thông ...................18 1.1.5. Quy trình tổ chức dạy học chủ đề trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông ..................................................................................................................20 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................22 1.2.2. Mục đích, nội dung và đối tượng khảo sát ......................................................23 1.2.3. Kết quả khảo sát ..............................................................................................25 CHƯƠNG 2 ..............................................................................................................35 XÂY DỰNG KẾ HOẠCH VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “HỒ CHÍ MINH TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM” (CHƯƠNG TRÌNH 2018) TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BÌNH MINH- TỈNH NINH BÌNH.........................................................................................................................35 2.1. Vị trí, mục tiêu và nội dung cơ bản của chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” .........................................................................................................................35 2.1.1. Vị trí ................................................................................................................35 2.1.2 Mục tiêu ...........................................................................................................36 2.2.3. Nội dung..........................................................................................................37 iii
2.2. Đề xuất kế hoạch tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” trong dạy học Lịch sử ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình ...........................................................................................................................51 2.3. Thử nghiệm sư phạm .........................................................................................65 2.3.1. Mục đích thử nghiệm ......................................................................................65 2.3.4. Kết quả thử nghiệm .........................................................................................66 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................73 1.Kết luận ..................................................................................................................73 2.Khuyến nghị ...........................................................................................................74 PHỤ LỤC iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Cách thức giáo viên vận dụng dạy học chủ đề trong dạy học lịch sử ......26 Bảng 1.2. Thuận lợi của GV khi vận dụng dạy học chủ đề ......................................27 Bảng 1.3. Khó khăn của GV khi vận dụng dạy học chủ đề ......................................28 Bảng 1.4. Cách thức giáo viên vận dụng dạy học chủ đề trong dạy học lịch sử ......30 Bảng 1.5. Thuận lợi của HS khi GV vận dụng dạy học chủ đề trong dạy học lịch sử ...................................................................................................................................31 Bảng 1.6. Khó khăn của HS khi GV vận dụng dạy học chủ đề vào bài học lịch sử .31 Bảng 1.7. Mong muốn của HS khi GV vận dụng dạy học chủ đề vào bài dạy.........32 Bảng 2.1. Thống kê kết quả kiểm tra của lớp 12C....................................................67 Bảng 2.2. Thống kê kết quả kiểm tra lớp 12C theo nhóm điểm và tỷ lệ % ..............67 Bảng 2.3. Thống kê các kĩ năng học sinh được rèn luyện ........................................68 Bảng 2.4. Thống kê các kỹ năng học sinh được rèn luyện (Theo tỉ lệ %) ................68 Bảng 2.5. Tổng hợp kết quả về thái độ học tập của học sinh ...................................69 Bảng 2.6. Tổng hợp kết quả về thái độ học tập của học sinh (Theo tỉ lệ %) ............69 v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Nhận thức của GV về sự cần thiết của việc dạy học chủ đề ................25 Biểu đồ 1.2. Mức độ hứng thú của HS khi học chủ đề lịch sử .................................27 Biểu đồ 1.3. Mức độ cần thiết của dạy học chủ đề trong dạy học Lịch sử ...............29 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục luôn được coi là chìa khóa đối với sự phát triển của mọi quốc gia, dân tộc ở mọi thời đại và cũng chính trên chặng đường xây dựng và phát triển đất nước trải dài hàng chục thế kỷ ấy, chúng ta cũng từng nếm trải biết bao nỗi đắng cay, gian truân. Chính vì vậy lịch sử là một trong những nội dung giáo dục được chú trọng. Lịch sử không chỉ là những cái đã qua mà còn là nơi chứa đựng giá trị văn hóa và giúp chúng ta dự báo cả tương lai. Lịch sử là nền tảng vững chắc của truyền thống yêu nước và là điểm tựa cho lòng tin vào sức mạnh của dân tộc. Khoa học lịch sử còn là cánh cửa mở ra cho dân tộc ta đến với các nền văn hóa, văn minh của nhân loại. Lịch sử là môn học không chỉ giúp cho các em học sinh hiểu biết quá khứ hào hùng của dân tộc và những giá trị của ngày hôm nay mà còn góp phần dạy cho thế hệ trẻ Việt Nam biết làm người, giáo dục cho họ hiểu biết những phẩm giá, nhân cách con người Việt, góp phần nâng cao văn hóa cho học sinh. Nhận thấy xu thế phát triển của thời đại và tầm quan trọng của nguồn lực con người, hiện nay chúng ta chủ trương đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực của học sinh. Điều này được thể hiện qua Nghị quyết Hội nghị số 29- NQ/TW ngày 4/11/2013 của Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá- hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, đã chỉ ra rằng: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là vấn đề lớn, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, điều kiện bảo đảm thực hiện” để nâng cao hơn nữa chất lượng giáo dục và chất lượng đào tạo nguồn lực con người. Tuy nhiên, thực tế cho thấy: việc đổi mới phương pháp/hình thức dạy học khi áp dụng vào thực tiễn chưa mang lại hiệu quả cao. Đặc biệt, dạy học môn Lịch sử hiện nay chủ yếu được giảng dạy theo lối một chiều, chú trọng đến truyền đạt kiến thức mà chưa chú trọng đến việc phát triển các 1
năng lực và kĩ năng cho học sinh. Việc đó vô tình hình thành cho các em suy nghĩ rằng: Học lịch sử là học thuộc, nạp vào trí nhớ theo lối thầy đọc trò chép, thầy giảng trò nghe, học sinh học thuộc theo thầy, theo sách giáo khoa và nội dung kiểm tra chủ yếu mang tính sự kiện, diễn biến học thuộc. Do vậy, học sinh rất thụ động trong việc tiếp nhận kiến thức và không có cơ hội để thể hiện được năng lực bản thân. Chính vì vậy, việc vận dụng các phương pháp dạy học mới cho môn Lịch sử càng gặp nhiều khó khăn. Vấn đề đặt ra bức thiết hiện nay là làm thế nào vận dụng các phương pháp mới trong dạy học môn Lịch sử để đạt hiệu quả cao nhất, vừa kích thích sự hứng thú của học sinh với môn học, vừa tăng cường được tính chủ động sáng tạo của học sinh. Đó là, cũng đã có nhiều hình thức, cách thức và phương pháp dạy học mới được vận dụng vào trong dạy học, trong đó có dạy học chủ đề. Dạy học chủ đề là một hình thức dạy học có nhiều tính ưu việt, phù hợp với từng điều kiện hoàn cảnh của mỗi trường, giúp phát triển học sinh một cách toàn diện cả về kiến thức lẫn các kĩ năng thực hành, không chỉ giúp học sinh phát huy thế mạnh cá nhân, phát triển trí tuệ mà còn bổ sung, khắc phục những thiếu sót của bản thân để hướng học sinh tới sự phát triển toàn diện cả về mặt kiến thức và giúp các em luôn sẵn sàng cho tương lai. Tuy nhiên, việc vận dụng dạy học chủ đề ở trường phổ thông nói chung và ở trường trung học phổ thông Bình Minh nói riêng, vẫn chưa đạt kết quả cao, do giáo viên chưa thật sự nhận thức đúng tầm quan trọng, vai trò của dạy học chủ đề, học sinh thụ động và phụ thuộc nhiều vào giáo viên trong quá trình tiếp nhận kiến thức, làm cho chất lượng dạy học bộ môn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Như vậy, đổi mới và tiến tới thực thi dạy học chủ đề để hướng học sinh tới sự phát triển toàn diện cả về mặt kiến thức tự nhiên và xã hội, là nhu cầu bức thiết đặt ra cho toàn ngành giáo dục. Trong những năm gần đây, việc đổi mới một cách đồng bộ quá trình giáo dục từ việc đổi mới cách quản lí giáo dục đến đổi mới nội dung chương trình sách giáo khoa, phương pháp giáo dục đã đưa đến một số chuyển biến về cách dạy và học ở các trường trung học phổ thông. Đặc biệt, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chính thức ban 2
hành Chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử (Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 25 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo). Trong đó, chương trình môn Lịch sử nhấn mạnh các quan điểm: khoa học, hiện đại; hệ thống, cơ bản; thực hành, thực tiễn; dân tộc, nhân văn; mở, liên thông, giúp học sinh tiếp cận lịch sử thế giới, lịch sử khu vực Đông Nam Á và lịch sử dân tộc một cách khoa học. Chương trình môn Lịch sử cấp trung học phổ thông lần này đã có những thay đổi rõ rệt, tri thức lịch sử không còn thiết kế theo mạch thông sử mà theo hệ thống các chủ đề lịch sử. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được đưa vào thực tế thử nghiệm có thể gây ra khó khăn cho giáo viên và học sinh vì các chủ đề trong chương trình mới chưa được cung cấp nội dung và kế hoạch tổ chức dạy học cụ thể, khiến cho cả giáo viên lẫn học sinh đều lúng túng trong việc tự tổ chức và thực hiện các hoạt động học tập của chủ đề. Để đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới trong tương lai, trường trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình luôn khuyến khích các giáo viên bộ môn nói chung và giáo viên bộ môn Lịch sử nói riêng tích cực tự học và tự nghiên cứu qua các tài liệu, sách tham khảo ứng dụng phương pháp mới vào dạy học chủ đề, chủ điểm có nội dung liên quan đến nhiều môn học và gắn liền với thực tiễn vào các tiết dạy của mình. Bên cạnh đó, ngoài việc giáo viên cần phân tích được những đổi mới trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, chương trình môn học Lịch sử và trong các hoạt động giáo dục, vấn đề đổi mới về sách giáo khoa môn học hoặc các chủ đề dạy học, thì giáo viên cần thường xuyên phải đổi mới về tư duy dạy học, luôn cập nhật các thông tin mới nhất về yêu cầu đổi mới giáo dục nhất là việc đổi mới hình thức và các phương pháp dạy học để góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử nói riêng và dạy học nói chung ở các trường Trung học phổ thông. Xuất phát từ chính những lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn vấn đề: Tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” (theo chương trình giáo dục phổ thông mới) ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình làm đề tài nghiên cứu luận văn của mình. 3
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Vài năm trở lại đây, cũng đã có một số hướng nghiên cứu và một số đề tài nghiên cứu việc vận dụng dạy học chủ đề nói chung và dạy học môn Lịch sử nói riêng của các nhà nghiên cứu, các nhà nghiên cứu lịch sử trong và ngoài nước đề cập đến ở nhiều góc độ khác nhau. Cụ thể: 2.1. Tài liệu nước ngoài Trong chuyên khảo “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào” viết vào năm 1973 của nhà giáo dục Lịch sử người Liên Xô cũ N.G. Đai-ri đã chỉ ra những yêu cầu quan trọng nhất của giờ học và việc chuẩn bị giờ học lịch sử. Tác giả nhấn mạnh đến công tác chuẩn bị của người thầy giáo mà trước hết là chuẩn bị về mặt nội dung kiến thức trong các bài học vì “Nội dung của hầu như giờ học nào cũng đều gắn bó chặt chẽ với những giờ học trước và giờ học sau”. Việc người thầy xây dựng thành các chủ đề trong môn Lịch sử sẽ giúp học sinh thấy rõ hệ thống kiến thức vì các sự kiện có mối quan hệ gắn bó với nhau, từ đó ta thấy được tầm nhìn hiệu quả của việc hệ thống kiến thức các nội dung lịch sử có liên quan. Bên cạnh đó, người thầy còn xác định những chủ đề nào học sinh chỉ học trong một bài học cụ thể, những chủ đề nào học sinh sẽ học lại trong các bài học khác. Trong cuốn tài liệu tham khảo với tên gọi “Giáo dục học” của tác giả I. A. Llinna viết vào năm 1973 đặc biệt nhấn mạnh đến việc phát huy tính tích cực của người học, đó là yếu tố quan trọng giúp người học hứng thú với việc lĩnh hội kiến thức và tự tìm ra cho bản thân một vài hình thức/phương pháp học tập hiệu quả. Tài liệu tham khảo “Các phương pháp dạy học hiệu quả” viết năm 2001 của các tác giả Robert J. Marzano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock. Các tác giả, đưa ra một vài biện pháp giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dạy học như: khích lệ học sinh học tập, học tập theo hình thức nhóm, người học tự lập ra mục tiêu học tập, giáo viên gợi ý các câu hỏi cho người học, ... Thêm nữa, các tác giả cũng khẳng định dù có áp dụng thêm bao nhiêu hình thức dạy học hay bao nhiêu phương pháp dạy học nào thì giáo viên phải luôn là người nuôi dưỡng cho học sinh các hoạt động học tập tích cực, kích thích người học tích cực và chủ động lĩnh hội kiến thức. Những gợi ý trên của các tác giả, có ý nghĩa vô 4
cùng quan trọng trong việc tổ chức dạy học chủ đề và khẳng định cho vai trò của người học luôn được đề cao dưới sự hướng dẫn, tổ chức và hỗ trợ của chính bản thân người dạy học trong quá trình công tác giảng dạy môn lịch sử ở trường Trung học phổ thông. 2.2. Tài liệu trong nước Hiện nay ở nước ta, trong nhiều cuốn sách và trong các tài liệu và các bài nghiên cứu. Các tác giả và các nhà nghiên cứu, đều đề cập đến dạy học chủ đề, vai trò và ý nghĩa to lớn của dạy học chủ đề trong quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay ở nước ta. Cụ thể: Trong cuốn “Phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường phổ thông” của hai tác giả Vũ Quang Hiển và Hoàng Thanh Tú, đã đề cập đến khái niệm dạy học tích hợp và việc vận dụng tích hợp trong dạy học Lịch sử và khi đó giáo viên sẽ là người chủ động trong việc phân tích nội dung chương trình và lựa chọn các phương pháp, phương tiện phối hợp trong quá trình triển khai dạy học chủ đề làm cho kiến thức các phần, chương, bài học bổ sung cho nhau, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn các sự kiện đã học. Dạy học chủ đề giúp cho giáo viên có thể linh hoạt trong quá trình giảng dạy, học sinh được chủ động tìm tòi và chiếm lĩnh kiến thức. Điều này, được thể hiện rõ trong cuốn “Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường phổ thông- Một số vấn đề về lí luận và thực tiễn ” của tác giả Hoàng Thanh Tú, tác giả đã chỉ ra việc căn cứ vào trình độ của học sinh, loại bài ôn tập trong chương trình, mục tiêu cần đạt để lựa chọn và cấu trúc lại nội dung ôn tập sao cho phù hợp với các hình thức tổ chức và phương pháp tiến hành dạy học lịch sử theo các chủ đề, chuyên đề để tạo cho học sinh tư duy lôgic vấn đề mà còn làm tăng khả năng hiểu bài và giúp quá trình ôn tập của học sinh hiệu quả hơn nữa. Trong bài viết “Nhìn nhận lại chương trình, sách giáo khoa Lịch sử hiện hành và một số vấn đề trao đổi, định hướng xây dựng chương trình, sách giáo khoa sau năm 2015” (Nguyễn Xuân Trường, 2015). Tác giả cũng khẳng định, việc tổ chức dạy học chủ đề rất phù hợp với thực trạng dạy học Lịch sử hiện nay ở nước ta, vừa để nội dung kiến thức của môn lịch sử trung học phổ thông không bị lặp lại kiến thức của 5
môn lịch sử trung học cơ sở vừa để đảm bảo được tính toàn diện giữa các chủ đề với nhau, học sinh sẽ không bị nhàm chán khi tham gia vào các hoạt động học tập. Bên cạnh đó, cũng tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam, hai tác giả Nguyễn Thị kim Thoa và Nguyễn Văn Linh cũng đề xuất cho rằng: “nên thiết kế bài học dưới dạng chủ đề lịch sử”. Theo tác giả, nếu thiết kế thành các chủ đề học tập không những không bị lặp lại kiến thức đã học, phát huy được tối đa được khả năng sáng tạo và tư duy của người học, mà còn thuận tiện trong việc đổi mới hình thức dạy học hoặc phương pháp dạy học một cách hiệu quả nhất. Trong tài liệu tham khảo với tên gọi là “Đổi mới phương pháp dạy học chương trình và sách giáo khoa” viết vào năm 2007 của tác giả Trần Bá Hoành thuộc NXB Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả đưa ra một số biện pháp dạy học tích cực ở trường trung học phổ thông như: dạy học vấn đáp, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học dự án không chỉ là “chuẩn bị cho học sinh thích ứng với đời sống xã hội tôn trọng mục đích, nhu cầu, khả năng hứng thú, lợi ích học tập của học sinh”, mà còn giúp người dạy phát huy tốt hơn nữa các hình thức/ phương pháp dạy học. Trong tài liệu của tác giả Nguyễn Thị Côi với tựa đề “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông” viét vào năm 2008 thuộc NXB Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả đề cập tới việc làm thế nào để tổ chức giờ học lịch sử hiệu quả và đưa ra một vài gợi ý: giáo viên cần phải thực hiện những yêu cầu cơ bản đối với bài học lịch sử, biết vận dụng cấu trúc bài học mềm dẻo. Qua đó, chúng tôi có thể làm căn cứ để tiến hành tổ chức dạy học chủ đề một cách có hiệu quả. Trên bài đăng “Biên soạn sách giáo khoa Lịch sử sau năm 2015 theo hướng phát triển năng lực học sinh”, của tác giả Hoàng Thanh Tú trên Tạp chí Khoa học năm 2014. Khi trình bày về việc đổi mới cách học lịch sử thì điều quan trọng nhất là cần phải hình thành cho học sinh năng lực chủ đạo như: năng lực nhận thức, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học, năng lực sử dụng công nghệ thông tin. Ngoài ra, tác giả còn cho rằng: “sách giáo khoa sau năm 2015 bậc trung học phổ thông nên viết theo chủ đề” trong đó cần tập trung vào các chủ đề như: giáo dục cho học sinh ý thức về chủ quyền lãnh thổ hay truyền thống dân tộc, ... và đối với từng thời kì, mỗi 6
chủ đề nên tập trung vào phân tích sâu một nội dung theo lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá, quân sự. Điều này, sẽ giúp cho việc hiểu biết của học sinh mang tính hệ thống và quá khứ lịch sử cũng trở nên gần gũi với người học hơn. Những nội dung mà tác giả đề xuất ở trên, không chỉ có vai trò định hướng hết sức quan trọng không chỉ đối với việc biên soạn sách giáo khoa lịch sử trung học phổ thông sau năm 2015 mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới hình thức/phương pháp dạy học chủ đề theo hướng phát triển năng lực học sinh trong môn lịch sử. Trong báo cáo tham luận “Một số suy nghĩ ban đầu về định hướng xây dựng chương trình và sách giáo khoa Lịch sử phổ thông sau 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam. Nghiêm Đình Vỳ (2015) cho rằng: “Hiện nay môn Lịch sử ở bậc Trung học phổ thông đang được học theo chương trình đồng tâm với bậc Trung học cơ sở, nhưng mức độ chưa được tốt nhưng vẫn nên theo xu thế là trong nội bộ môn Lịch sử có những chủ đề bắt buộc và có cả chủ đề tự chọn”. Nói như vậy không có nghĩa là môn Lịch sử là môn tự chọn, mà như trên tôi đã đề nghị phải là môn cơ bản, bắt buộc. Xuất phát từ thực trạng dạy và học môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay thì yêu cầu đổi mới là vấn đề cấp bách. Dự kiến dạy học lịch sử theo những chủ đề là một trong những hương đi phù hợp và đúng đắn với thực tế giáo dục của chúng ta hiện nay. Đó là xu thế phát triển chung mà nhiều nước trên thế giới đã và đang thực hiện với nhiều những thành tựu to lớn (Nghiêm Đình Vỳ, 2015). Trong bài viết “Nhìn nhận lại chương trình, sách giáo khoa Lịch sử hiện hành và một số vấn đề định hướng xây dựng chương trình sau năm 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam đã đề xuất ở cấp Trung học phổ thông, nội dung kiến thức lịch sử không lặp lại tiến trình như ở cấp học Trung học cơ sở, được thiết kế thành các chủ đề. Như vậy, có thể thấy dạy học theo chủ đề là một trong những định hướng được nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý giáo dục đưa ra tại hội thảo và là một hướng đi đúng đắn, phù hợp với thực trạng dạy học Lịch sử hiện nay (Nguyễn Xuân Trường, 2015). 7
Trong tài liệu về “Xây dựng các chuyên đề kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn lịch sử”. Tài liệu đã đề cập đến quy trình xây dựng chủ đề dạy học: “thứ nhất là xác định vấn đề cần giải quyết trong dạy học chủ đề sẽ xây dựng; thứ hai là xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình hiện hành; thứ ba là xác định và mô tả mức độ yêu cầu; thú bốn là biên soạn các câu hỏi bài tập và cuối cùng là thiết kế tiến trình dạy học” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2014). Từ đó, chúng tôi có thể tham khảo để xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” (theo chương trình giáo dục phổ thông mới) ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình. Theo hướng nghiên cứu về dạy học chủ đề, cũng đã có một số luận văn thạc sĩ đã được bảo vệ và các đề tài được nêu dưới đây đều tập trung vào nghiên cứu về dạy học chủ đề ở cấp trung học phổ thông như: “Vận dụng dạy học chủ đề trong phần lịch sử thế giới 1945- 2000 ở trường trung học phổ thông”, luận văn thạc sĩ của Phạm Văn Long, trường Đại học Giáo dục- Đại học Quốc gia Hà Nội. “Vận dụng phương pháp dạy học theo chủ đề trong chương trình lịch sử lớp 11 (vận dụng ở trường trung học phổ thông Lương Tài- Bắc Ninh)” của Trương Thị Hoà, trường Đại học Giáo dục- Đại học Quốc gia Hà Nội. “Tổ chức dạy học chuyên đề Làng xã Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại theo định hướng giáo dục STEM”, khoá luận tốt nghiệp của Nguyễn Thị Thuỳ, trường Đại học Giáo dục- Đại học Quốc gia Hà Nội. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu ở trên đã trình bày những nội dung cơ bản về dạy học theo chủ đề trong môn lịch sử, đề cập đến một số khía cạnh làm thế nào để phát huy tính tích cực học tập của học sinh, làm thế nào để xử lí tốt mối quan hệ giữa sách giáo khoa và bài giảng của người dạy, giữa việc học ở trên lớp cũng như tự học ở nhà, nhiệm vụ dạy học của giáo viên và nhiệm vụ học của HS cũng như những ưu điểm của dạy học chủ đề. Tuy nhiên, các tài liệu chưa đi sâu vào nghiên cứu vận dụng các hình thức dạy học và phương pháp dạy học vào dạy học chủ đề trong môn học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Trên cơ sở kế thừa những nghiên cứu đi trước chúng tôi tiếp tục nghiên cứu cơ sở lí luận của dạy học chủ đề đồng thời nghiên cứu áp dụng vào việc tổ chức dạy học 8
chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” (theo chương trình giáo dục phổ thông mới) nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn lịch sử ở bậc phổ thông và góp phần khẳng định một hướng đi mới trong nghiên cứu, vận dụng một số ý tưởng tích cực và phù hợp với các chiến lược dạy học hiện đại vào thực tiễn giáo dục phổ thông nước ta hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” trong dạy học lịch sử lớp 12 trung học phổ thông (theo chương trình giáo dục phổ thông mới). Khách thể nghiên cứu là dạy học chủ đề ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Dạy học chủ đề là một vấn đề không còn khá mới đối với nước ta, bao gồm rất nhiều vấn đề và có nhiều phương diện tiếp cận. Song, với phạm vi của một luận văn tốt nghiệp, chúng tôi tập trung nghiên cứu đến dạy học chủ đề theo định hướng phát triển năng lực của học sinh, từ đó hướng tới việc xây dựng kế hoạch dạy học cho chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” (theo chương trình giáo dục phổ thông mới) trong chương trình môn Lịch sử lớp 12 ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình. Về hình thức dạy học: bài học nội khoá. Về điều tra thực trạng và thử nghiệm sư phạm: trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục tiêu nghiên cứu Trong phạm vi một luận văn tốt nghiệp, chúng tôi đặt ra mục tiêu nghiên cứu cho đề tài là: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận dạy học nói chung và thực tiễn việc dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông nói riêng, đề tài tập trung nghiên cứu nhằm xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” (theo chương trình giáo dục phổ thông mới) trong dạy học lịch sử. Chỉ rõ các hoạt 9
động cũng như nhiệm vụ của giáo viên và học sinh trong dạy học chủ đề. Bằng các kết quả nghiên cứu, điều kiện dạy học cụ thể ở trường phổ thông hiện nay khẳng định vai trò to lớn của dạy học chủ đề đối với việc rèn luyện và phát triển các kĩ năng cho học sinh Trung học phổ thông nói chung và ở trường Trung học phổ thông Bình Minh nói riêng, để góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử và đáp ứng nhu cầu về nguồn lực của xã hội hiện đại. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để hoàn thành tốt mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, luận văn của chúng tôi hướng tới thực hiện các nhiệm vụ sau: Nghiên cứu lí luận về dạy học chủ đề: khái niệm chủ đề và dạy học chủ đề, quy trình xây dựng chủ đề, phân loại chủ đề dạy học, ưu và nhược điểm của dạy học chủ đề trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông. Khảo sát, điều tra học sinh và giáo viên ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình để tìm hiểu về tình hình dạy và học lịch sử hiện nay ở trường. Nghiên cứu, phân tích cấu trúc nội dung của Chương trình giáo dục phổ thông môn lịch sử theo chương trình giáo dục mới, để xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” cho học sinh lớp 12 ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình. Thử nghiệm kế hoạch tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” cho học sinh lớp 12 ở trường Trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình để kiểm tra tính khả thi của kế hoạch dạy học và phân tích tính hiệu quả của dạy học chủ đề. 5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận của đề tài là lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, đường lối của Đảng và Nhà nước, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm về giáo dục đào tạo và dạy học lịch sử. 5.2. Cơ sở phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành luận văn này, chúng tôi đã vận dụng một số phương pháp nghiên cứu như sau: Nghiên cứu về mặt lý luận: đọc, tìm hiểu, sưu tầm và phân tích các nguồn tài liệu như: sách, báo, tạp chí, Internet, luận văn, luận án,...có đề cập các vấn 10
đề có liên quan đến đề tài của luận văn tốt nghiệp. Điều tra thực tế việc học tập môn Lịch sử, việc dạy và học chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông bằng nhiều hình thức: quan sát, dự giờ, trao đổi với giáo viên và học sinh, điều tra và khảo sát đối với học sinh, giáo viên. Điều tra xã hội học để rút ra những nhận xét và kết luận về tính khả thi của việc vận dụng dạy học chủ đề vào học sinh trung học phổ thông. Phương pháp thực nghiệm, phương pháp thống kê toán học: xử lí tỉ lệ phần trăm các số liệu thu được bằng cách lập bảng thống kê, tổng hợp kết quả. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Ý nghĩa khoa học Đề tài nghiên cứu, phân tích một cách cụ thể, rõ ràng và đầy đủ về khái niệm, đặc điểm cũng như những đặc trưng khi dạy học chủ đề. Từ đó, khẳng định vai trò và tính khả thi của việc vận dụng dạy học chủ đề theo chương trình giáo dục phổ thông mới trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng. Ý nghĩa thực tiễn Làm phong phú thêm lí luận về phương pháp dạy học lịch sử theo chương trình giáo dục phổ thông mới trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông Bình Minh nói riêng và ở các trường phổ thông nói chung. Góp phần nâng cao nhận thức cho giáo viên và học sinh, sinh viên sư phạm về vai trò và ý nghĩa của việc tổ chức dạy học chủ đề trong môn học lịch sử và là nguồn tài liệu tham khảo cho sinh viên các trường Sư phạm cùng giáo viên giảng dạy bộ môn lịch sử và nâng cao năng lực sư phạm cho chính bản thân tác giả trong quá trình tổ chức các chủ đề bài dạy trên cơ sở vận dụng vào dạy học lịch sử. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục; luận văn của chúng tôi được chia thành 2 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về việc tổ chức dạy học chủ đề trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Chương 2: Xây dựng kế hoạch và tổ chức dạy học chủ đề “Hồ Chí Minh trong lịch sử Việt Nam” ở trường trung học phổ thông Bình Minh- tỉnh Ninh Bình. 11
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “HỒ CHÍ MINH TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM” (CHƯƠNG TRÌNH 2018) TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BÌNH MINH- TỈNH NINH BÌNH 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Chủ đề Theo Viện Ngôn ngữ học (2003), Từ điển Tiếng Việt, chủ đề được hiểu là vấn đề cơ bản, là nội dung chính được đề cập đến. Trong dạy học, khái niệm chủ đề ngày nay thường được hiểu là tập hợp các đơn vị kiến thức gần nhau có mối liên hệ về lý luận và thực tiễn trong một môn học hoặc nhiều môn học để xây dựng thành một chủ đề. Và cũng có thể hiểu chủ đề là một chương hoặc có thể được kết hợp từ các tiết, bài khác nhau của một số môn học. Trong dạy học, thông qua các môn học chủ đề được thực hiện nhằm trang bị cho học sinh một số kiến thức, kĩ năng, năng lực nhất định trong quá trình học tập. Trong bài viết Dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường Trung học phổ thông của hai tác giả Nguyễn Thị Thế Bình- Lê Thị Thu (2016) trên Tạp chí Giáo dục, đã đề cập đến khái niệm chủ đề: Theo “Từ điển Tiếng Việt”, “chủ đề” là “tư tưởng trung tâm biểu hiện trong một tác phẩm văn học nghệ thuật, là chủ thể và nòng cốt của nội dung tác phẩm, là biểu hiện nhận thức, sự đánh giá và tư tưởng của tác giả đối với đời sống hiện thực” [1; tr 381]. Trong cuốn “Từ điển Hán Việt Từ nguyên” viết: “chủ” là “cốt yếu”, “đề” là “đầu mối của sự việc”, “Chủ đề” là “vấn đề cốt yếu, quan trọng” [2; tr 381]. Giải thích thêm về khái niệm dạy chủ đề, trong một cuộc chia sẻ với báo giới quốc tế hồi tháng 9 năm 2018 về vấn đề “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”, thầy hiệu trưởng tại trường phổ thông Vesala, Juha Juvonen, đã định nghĩa chủ đề: có thể hiểu chủ đề thường là những vấn đề hiện hữu đang diễn ra xung quanh như một thảm hoạ môi trường, một phát minh khoa học, hay một xu hướng thời trang, học sinh sẽ được khuyến khích đặt các câu hỏi và nhau hợp tác với nhau và với học sinh để làm 12