Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Toán: Dạy học khám phá có hướng dẫn ở trường trung học phổ thông với chủ đề tích phân và ứng dụng lớp cho học sinh lớp 12 ban Cơ bản

Chia sẻ: Ganuongmuoixa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là đề xuất một số tình huống và thiết kế một số hoạt động dạy học chủ đề tích phân và ứng dụng theo phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn. Áp dụng phương pháp dạy học mới này nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của người học đồng thời nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc dạy môn Toán nói chung và nội dung tích phân và ứng dụng cho học sinh lớp 12 nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Toán: Dạy học khám phá có hướng dẫn ở trường trung học phổ thông với chủ đề tích phân và ứng dụng lớp cho học sinh lớp 12 ban Cơ bản

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN VĂN KIÊN DẠY HỌC KHÁM PHÁ CÓ HƢỚNG DẪN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VỚI CHỦ ĐỀ TÍCH PHÂN VÀ ỨNG DỤNG CHO HỌC SINH LỚP 12 BAN CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN HÀ NỘI – 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN VĂN KIÊN DẠY HỌC KHÁM PHÁ CÓ HƢỚNG DẪN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG VỚI CHỦ ĐỀ TÍCH PHÂN VÀ ỨNG DỤNG CHO HỌC SINH LỚP 12 BAN CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN TOÁN) Mã số: 8 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Hồng Minh HÀ NỘI – 2017
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên trong luận văn này, tác giả xin chân thành cảm ơn Khoa sau đại học - Đại học giáo dục Hà Nội và các thầy giáo, cô giáo tham gia giảng dạy tại Khoa đã giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Tác giả xin cảm ơn TS. Nguyễn Thị Hồng Minh - Người đã trực tiếp hướng dẫn tác giả thực hiện đề tài này. Không có sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của Cô, tác giả khó có thể hoàn thiện được các công việc theo đúng các yêu cầu về chất lượng và thời gian. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh Trường Trung học Phổ thông Phạm Quang Thẩm, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình những người đã tạo điều kiện thuận lợi để tác giả được đi học, đồng thời giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, gia đình và bạn bè đã quan tâm giúp đỡ, động viên, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, xong luận văn chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Tác giả mong nhận được sự đóng góp quý báu của thầy cô, các nhà khoa học, đồng nghiệp và bạn đọc để hoàn thiện luận văn nghiên cứu này hơn. Hà Nội, tháng 11 năm 2017 Tác giả Trần Văn Kiên i
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT [?] Câu hỏi hoặc bài kiểm tra [!] Dự đoán câu trả lời hoặc cách xử lý của học sinh BTVN Bài tập về nhà DHKP Dạy học khám phá ĐC Đối chứng GV Giáo viên HS Học sinh PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm ii
MỤC LỤC Lời cảm ơn ......................................................................................................... i Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt.............................................................. ii Danh mục các bảng .......................................................................................... vi Danh mục các biểu đồ ..................................................................................... vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3 5. Vấn đề nghiên cứu......................................................................................... 3 6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 4 8. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................... 4 9. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 10. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 4 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.......................................... 6 1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 6 1.1.1. Một số khái niệm về dạy học khám phá ................................................. 6 1.1.1.1. Khái niệm khám phá ............................................................................ 6 1.1.1.2. Khái niệm dạy học khám phá ............................................................... 6 1.1.2. Dạy học bằng các hoạt động khám phá có hướng dẫn............................ 6 1.1.2.1. Khái quát về dạy học khám phá có hướng dẫn .................................... 6 1.1.2.2. Tổ chức các hoạt động học tập khám phá ............................................ 7 1.1.3. Cấu trúc dạy học khám phá ..................................................................... 8 1.1.4. Những điều kiện để áp dụng dạy học bằng các hoạt động khám phá ..... 8 1.1.5. Những ưu điểm và thách thức của phương pháp dạy học khám phá ...... 9 1.1.5.1. Ưu điểm của dạy học khám phá ........................................................... 9 1.1.5.2. Thách thức của dạy học khám phá ....................................................... 9 1.1.6. Các hoạt động và hoạt động thành phần ............................................... 10 1.1.6.1. Khái quát ............................................................................................ 10 1.1.6.2. Phát hiện những hoạt động tương thích với nội dung ........................ 11 1.1.6.3. Phân tích các hoạt động thành các hoạt động thành phần ................. 11 iii
1.1.6.4. Lựa chọn hoạt động dựa vào mục đích .............................................. 11 1.1.7. Vận dụng phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn .................... 12 1.1.7.1. Hoạt động của giáo viên trong dạy học khám phá có hướng dẫn ...... 12 1.1.7.2. Hoạt động của học sinh ...................................................................... 14 1.1.7.3. Quy trình tổ chức ............................................................................... 15 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 15 1.2.2. Thực trạng dạy và học chủ đề tích phân và ứng dụng trong trường trung học phổ thông .................................................................................................. 16 1.2.2.1. Thực trạng của học sinh khi tính tích phân và ứng dụng ................... 16 1.2.2.2. Thực trạng giáo viên khi dạy tích phân và ứng dụng ........................ 17 1.2.2.3. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................ 17 1.3. Tiểu kết chương 1..................................................................................... 19 Chƣơng 2: VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC KHÁM PHÁ CÓ HƢỚNG DẪN CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ TÍCH PHÂN VÀ ỨNG DỤNG LỚP 12 BAN CƠ BẢN ............................ 21 2.1. Dạy học lý thuyết bằng khám phá ............................................................ 21 2.1.1. Dạy học khám phá khái niệm ................................................................ 21 2.1.1.1. Các con đường hình thành khái niệm ................................................ 21 2.1.1.2. Các hoạt động dạy học khái niệm theo hướng khám phá. ................. 22 2.1.2. Dạy học khám phá định lý .................................................................... 25 2.1.2.1. Vị trí và yêu cầu của việc dạy học các định lý................................... 25 2.1.2.2. Các con đường dạy học các định lý ................................................... 25 2.1.2.3. Dạy học định lý theo hướng khám phá .............................................. 26 2.2. Dạy học giải bài tập tích phân bằng dạy học khám phá .......................... 29 2.2.1. Vị trí và chức năng của việc dạy học giải toán ..................................... 29 2.2.2. Các yêu cầu đối với lời giải .................................................................. 29 2.2.3. Dạy học giải toán theo hướng khám phá .............................................. 30 2.3. Thiết kế một số giáo án dạy học chủ đề tích phân và ứng dụng của tích phân bằng pháp dạy học khám phá ................................................................. 41 2.3.1. Giáo án số 1 ........................................................................................... 41 2.3.2. Giáo án số 2 ........................................................................................... 45 2.3.3. Giáo án số 3 ........................................................................................... 49 2.4. Tiểu kết chương 2..................................................................................... 53 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................... 54 iv
3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 54 3.2. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 54 3.3. Tổ chức thực nghiệm................................................................................ 61 3.3.1. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................... 61 3.3.2. Kế hoạch thực nghiệm .......................................................................... 61 3.3.3. Phương pháp thực nghiệm .................................................................... 62 3.3.4. Tiến hành thực nghiệm.......................................................................... 62 3.4. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 63 3.4.1. Đánh giá định lượng .............................................................................. 65 3.4.2. Đánh giá định tính ................................................................................. 66 3.5. Tiểu kết chương 3..................................................................................... 66 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 70 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 72 v
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Các mẫu thực nghiệm sư phạm được chọn .................................... 61 Bảng 3.2. Bảng kết quả điểm kiểm tra 45 phút của nhóm TN và nhóm ĐC năm học 2016 - 2017 ....................................................................................... 63 Bảng 3.3. Bảng thống kê số % bài kiểm tra đạt điểm X i ............................... 63 Bảng 3.4. Bảng tổng hợp các tham số của nhóm TN và nhóm ĐC đối với bài kiểm tra năm học 2016 - 2017......................................................................... 64 vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Biểu đồ dạng cột theo bảng phân bố tần số của nhóm TN và nhóm ĐC ......................................................................................................... 63 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ dạng dạng đường thẳng theo bảng phân bố tần số của nhóm TN và nhóm ĐC .................................................................................... 64 vii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong công cuộc đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay, hội nhập với thế giới là xu thế tất yếu của mỗi quốc gia. Trong tiến trình hội nhập toàn diện ấy, mọi lĩnh vực của đất nước đều phải điều chỉnh cho phù hợp. Giáo dục cũng không là ngoài lệ. Quá trình hội nhập đòi hỏi chúng ta phải đổi mới giáo dục để hội nhập và ngược lại hội nhập cũng là cơ hội để giáo dục được phát triển. Nhiều chuyên gia đã chỉ ra rằng, giáo dục nước ta còn bất cập so với thế giới về nội dung lý thuyết còn nhiều, chương trình dạy học, phương pháp dạy học, hình thức tổ chức, kiểm tra đánh giá, quản lý trong giáo dục. Một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự lạc hậu của giáo dục nước ta so với thế giới chính là cách tiếp cận dạy học, hay phương pháp giáo dục truyền thống mà chúng ta đã kế thừa và áp dụng trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc. Phương pháp dạy học truyền thống với vai trò trung tâm của người thầy đã không kích thích được khả năng tư duy sáng tạo của học sinh. Theo Luật Giáo dục 2005 và Luật Giáo dục sửa đổi 2009 đã nêu rõ: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. Nhưng dường như cách dạy học truyền thống đã ăn sâu và trở thành thói quen khó thay đổi của một bộ phận không nhỏ các thầy cô. Nhiều người ngại thay đổi, thậm chí sợ thay đổi. Đặc biệt, đối với những môn học khó, những phần chương trình phức tạp, các thầy cô thường vẫn lựa chọn cách dạy truyền thống để an toàn hơn. Thực tế đã có nhiều công trình nghiên cứu [1], [8], [10], [15], [29] về phương pháp dạy học tích cực nói chung, dạy học khám phá có hướng dẫn nói riêng, được triển khai và áp dụng nhằm thực hiện chủ trương của Đảng về đổi 1
mới giáo dục cũng như triển khai các yêu cầu của Luật Giáo dục, nhưng những bộ môn khó, đặc biệt là những phần chương trình khó của các bộ môn khó, thường vẫn ít được quan tâm đổi mới. Ở bậc trung học phổ thông, Toán học là một bộ môn như vậy đặc biệt tích phân và ứng dụng là phần ít được quan tâm đổi mới về phương pháp dạy và học. Việc dạy và học các nội dung của phần này thường vẫn được áp dụng theo phương pháp dạy học truyền thống. Mặt khác, Toán học nói chung và nội dung Tích phân và ứng dụng lớp 12 nói riêng có tính trừu tượng cao. Nó thường xuyên xuất hiện trong các đề thi đại học Nội dung tích phân và ứng dụng lớp 12 trung học phổ thông là một nội dung mới, khó đối với các em lớp 12, đặc biệt đối với học sinh trung bình và yếu., các em lại không được làm quen từ lớp dưới. Đây là một dạng toán khó sự phức tạp của nó, tuy có làm cho giáo viên dễ gặp trở ngại, khó khăn trong giảng dạy, làm cho học sinh khó hiểu bài, gặp nhiều khó khăn trong việc xác định phương pháp giải và thường hay có tâm lý chán nản nhưng lại làm cho nó trở thành một lĩnh vực còn nhiều tiềm năng để khám phá. Có thể khẳng định rằng, chuyên đề tích phân và ứng dụng ở bậc trung học phổ thông là nội dung rất cần được đổi mới cách dạy và học để khắc phục những hạn chế vừa nêu. Hơn nữa, trong khi giảng dạy và ôn thi tốt nghiệp trung học phổ thông Quốc gia, tác giả nhận thấy việc học sinh hiểu kiến thức chương tích phân và ứng dụng còn hạn chế, kỹ năng giải các bài tập còn chưa vận dụng linh hoạt. Tất cả những điều trên chính là lý do tác giả chọn đề tài “Dạy học khám phá có hướng dẫn ở trường trung học phổ thông với chủ đề tích phân và ứng dụng lớp cho học sinh lớp 12 ban Cơ bản”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số tình huống và thiết kế một số hoạt động dạy học chủ đề tích phân và ứng dụng theo phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn. Áp dụng 2
phương pháp dạy học mới này nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của người học đồng thời nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc dạy môn Toán nói chung và nội dung tích phân và ứng dụng cho học sinh lớp 12 nói riêng. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu thực trạng vấn đề dạy và học nội dung tích phân và ứng dụng ở bậc trung học phổ thông, phân tích những ưu điểm, nhược điểm, những thuận lợi, khó khăn của giáo viên cũng như học sinh trong dạy, học nội dung này. - Xây dựng phương pháp, thiết kế bài giảng dạy học khám phá có hướng dẫn đối với nội dung tích phân và ứng dụng cho học sinh lớp 12, nhằm nâng cao hiệu quả dạy học nội dung này ở lớp 12, bậc trung học phổ thông. - Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết hiê ̣u quả của việc phát triển khả năng khám phá của học sinh trong dạy học tích phân và ứng dụng. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: là quá trình dạy học nội dung tích phân và ứng dụng ở lớp 12, bậc trung học phổ thông. Đối tượng nghiên cứu: là các biện pháp tổ chức cho học sinh khám phá có hướng dẫn những kiến thức trong dạy học chủ đề tích phân và ứng dụng ở lớp 12. 5. Vấn đề nghiên cứu Phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn áp dụng vào dạy học nội dung tích phân và ứng dụng ở lớp 12 bậc trung học phổ thông như thế nào để nâng cao chất lượng dạy học nội dung này? 6. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng hợp lý phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn trong dạy tích phân và ứng dụng ở lớp 12, bậc trung học phổ thông theo hướng nghiên cứu của đề tài thì sẽ nâng cao chất lượng dạy và học nội dung này. 3
7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Chương tích phân và ứng dụng, việc dạy học chuyên đề tích phân và ứng dụng với phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn đối với chuyên đề này ở lớp 12 bậc trung học phổ thông. Về thời gian: Từ tháng 2 năm 2017 đến tháng 9 năm 2017 8. Đóng góp mới của đề tài Xây dựng và đề xuất các hoạt động học tập theo hướng khám phá cho người học qua nội dung, tích phân và ứng dụng giải tích 12 ban cơ bản. Thiết kế được 3 giáo án sử dụng dạy học khám phá có hướng dẫn đối với chủ đề tích phân và ứng dụng. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu Nghiên cứu lý luận: thu thập, phân tích, so sánh, tổng hợp các tài liệu về phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn nói chung. Phương pháp điều tra: tiến hành trao đổi, phỏng vấn một số đồng nghiệp và một số học sinh; phát phiếu điều tra (bảng câu hỏi) để thu thập ý kiến của giáo viên và học sinh về các nội dung liên quan đến việc dạy và học chủ đề tích phân và ứng dụng lớp 12 ở bậc trung học phổ thông. Phương pháp thực nghiệm sư phạm: thực nghiệm giảng dạy một số giáo án và một số đề kiểm tra tại trường Trung học Phổ thông Phạm Quang Thẩm, Vũ Thư, Thái Bình để rút kinh nghiệm, qua đó nhận xét, sửa đổi, điều chỉnh những nghiên cứu trong luận văn. 10. Cấu trúc của luận văn Cấu trúc luận văn bao gồm: phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn dự kiến được trình bày trong 3 chương: 4
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn liên quan đến phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn. Chương 2: Dạy học khám phá có hướng dẫn ở trường trung học phổ thông với chủ đề tích phân và ứng dụng cho học sinh lớp 12 ban cơ bản. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 5
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC KHÁM PHÁ CÓ HƢỚNG DẪN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm về dạy học khám phá 1.1.1.1. Khái niệm khám phá Theo từ điển tiếng việt: “Khám phá có nghĩa là tìm ra những điều gì còn bị giấu kín. Khám phá là một thuật ngữ chủ yếu sử dụng trong dạy học các môn khoa học trong nhà trường. Nó dùng để chỉ cách đặt câu hỏi, cách tìm kiếm hoặc thông tin, tìm hiểu về các hiện tượng, phát hiện ra những điều còn ẩn bên trong các sự vật hiện tượng. Khám phá là tích cực hóa hoạt động của người học mà ở đấy dưới sự hướng dẫn của giáo viên học sinh tiếp thu đước cái mới, giải quyết vấn đề, đồng thời nó cũng là cách thức, con đường tìm kiếm những điều kỳ diệu và các vấn đề khó giải quyết từ đó nhận biết được thế giới khách quan” [25]. 1.1.1.2. Khái niệm dạy học khám phá Theo tài liệu [15], tác giả đã quan niệm: “Dạy học khám phá thực chất là một cách dạy nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh mà ở đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên học sinh tự mình khám phá và lĩnh hội tri thức mới. Qua đó, học sinh học nắm vững lý thuyết, kỹ năng và thái độ học tập tích cực”. 1.1.2. Dạy học bằng các hoạt động khám phá có hướng dẫn 1.1.2.1. Khái quát về dạy học khám phá có hướng dẫn Theo tài liệu [20], tác giả cho rằng: “Dạy học khám phá có hướng dẫn là giáo viên cần thiết kế các hoạt động phù hợp với nội dung mục tiêu đối tượng để 6
thông qua hoạt động đó học sinh không chỉ khám phá được tri thức mà còn rèn luyện các kỹ năng phát triển các năng lực của học sinh”. “Dạy học khám phá có hướng dẫn trong nhà trường không chỉ nhằm phát hiện những điều mà loài người chưa biết mà còn giúp học sinh khám phá các kiến thức mà loài người đã phát hiện được nhưng đối với học sinh là những điều mới mẻ” [17]. Tóm lại, dạy học khám phá có hướng dẫn không phải là quá trình mò mẫm tự phát mà là quá trình có hướng dẫn của giáo viên trong đó giáo viên khéo léo đặt học sinh vào địa vị người phát hiện lại khám phá lại các tri thức của nhân loại. Qua việc khám phá các kiến thức học sinh nhớ lâu và biết vận dụng các kiến thức đã học vào giải các bài tập. 1.1.2.2. Tổ chức các hoạt động học tập khám phá Các hoạt động khám phá trong học tập có thể là: - Trả lời câu hỏi. - Điền từ, điền bảng, tra bảng… - Lập bảng, biểu đồ, đồ thị, sơ đồ. - Phân tích nguyên nhân, thông báo kết quả. - Thảo luận, tranh cãi về một vấn đề. - Giải bài toán, bài tập. - Điều tra thực trạng, đề xuất giải pháp cải thiện thực trạng, thực hiện giải pháp lớn. - Làm bài tập lớn, chuyên đề, luận án, luận văn, đề án Quyết định hiệu quả học tập là những gì học sinh làm chứ không phải những gì giáo viên làm. Vì vậy phải thay đổi quan niệm soạn giáo án, từ tập 7
trung vào thiết kế các hoạt động của giáo viên chuyển sang tập trung vào thiết kế các hoạt động của học sinh. 1.1.3. Cấu trúc dạy học khám phá Giáo viên nêu vấn đề học tập Dạy học khám Học sinh hợp tác giải quyết vấn đề phá Dạy học khám phá có tính cụ thể và do đó dễ cho người bắt đầu học trong lĩnh vực nào đó. Hầu hết các nhiệm vụ khám phá được dựa trên các bài toán thực hoặc tình huống thực. Vì vậy, dạy học khám phá giúp HS dễ dàng hiểu được kiến thức. Dạy học khám phá làm cho thông tin rõ ràng hơn. Trong dạy học khám phá, các kiến thức thường được trình bày trong một bối cảnh gắn liền với việc sử dụng nó, người học dễ nhận ra cách sử dụng nó và thấy được giá trị của kiến thức đối với bản thân mình. 1.1.4. Những điều kiện để áp dụng dạy học bằng các hoạt động khám phá - Dạy học khám phá gợi được động cơ học tập cho HS. Hầu hết các quá trình trong dạy học khám phá là khêu gợi được tính tò mò của HS. Khía cạnh tò mò và quá trình tìm kiếm những điều còn ẩn dấu nhằm thỏa mãn tính tò mò cả hai đều là những dạng của động cơ. - Dạy học khám phá làm cho thông tin rõ ràng hơn. Trong dạy học khám phá, các kiến thức thường được trình bày trong một bối cảnh gắn liền với việc sử dụng nó, người học dễ nhận ra cách sử dụng nó và thấy được giá trị của kiến thức đối với bản thân mình. 8
- Để lôi cuốn được học sinh trong các tiết học cần có sự hướng dẫn của giáo viên cho mỗi hoạt động. - Giáo viên phải giám sát việc thực hiện các hoạt động của học sinh, biết gần gũi với học sinh phát hiện kịp thời những nhóm di lệch hướng. - Để dạy học tốt cần tổ chức nhiều hoạt động dạy học khám phá. Nội dung sách giáo khoa phải gọn nhẹ để cả thầy và trò có đủ thời gian cần thiết thực hiện các hoạt động. 1.1.5. Những ưu điểm và thách thức của phương pháp dạy học khám phá 1.1.5.1. Ưu điểm của dạy học khám phá - Là phương pháp dạy học hướng vào hoạt động của người học; HS được khuyến khích coi việc học là công việc của bản thân hơn là công việc của GV, nhu cầu học hỏi của người học nhờ đó cũng tăng lên. - Là phương pháp dạy học hỗ trợ việc phát triển năng lực nhận thức riêng cũng như tài năng của HS. - Người học học được cách khám phá và phát triển trí nhớ của bản thân. Cách duy nhất mà một người học học được các kĩ thuật khám phá đó là họ phải có cơ hội để khám phá. Thông qua khám phá người học dần dần sẽ học được cách tổ chức và thực hiện các nghiên cứu của mình. - Phát triển trí nhớ của người học, bởi trong khám phá người học phải tự tìm hiểu, tức phải tự huy động kinh nghiệm của bản thân và vốn kiến thức đã có để nắm bắt vấn đề đang học. Kết quả là các em sẽ hiểu được vấn đề, mối liên quan giữa vấn đề mới với các kiến thức có trước và do đó sẽ nhớ lâu hơn, thậm trí có thể tái hiện lại kiến thức khi có những thông tin có liên quan. 1.1.5.2. Thách thức của dạy học khám phá 9
- Khi giảng dạy nếu hoạt động khám phá mất nhiều thời gian thì tiến trình bài dạy không thực hiện được. - Khi dạy học khám phá cần phân chia theo đối tượng học sinh , đối với học sinh trung bình, yếu cần cho học sinh khám phá những nội dung đơn giản , đối với học sinh khá, giỏi cần cho học sinh khám phá những nội dung khó. 1.1.6. Các hoạt động và hoạt động thành phần 1.1.6.1. Khái quát Trong quá trình dạy học người thầy đóng vai trò chủ đạo trong việc tổ chức điều khiển lãnh đạo và định hướng cho học sinh trên con đường lĩnh hội tri thức nhằm đạt được mục đích dạy học. Đây là quá trình điều khiển con người chứ không phải điều khiển máy móc, vì vậy cần quan tâm đến yếu tố tâm lý, chẳng hạn học sinh có sẵn sàng, có hứng thú thực hiện hoạt động này, hoạt động khác hay không. Trong phương pháp dạy học các hoạt động thường thể hiện theo quan điếm như sau: + Gợi động cơ cho các hoạt động học tập. + Dẫn dắt học sinh lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, phương pháp, phương tiện và kết quả của hoạt động. Trên đây là những tư tưởng chủ đạo giúp người thầy giáo điều khiển quá trình học tập của học sinh. Những tư tưởng chủ đạo này cũng là những luận điểm phân biệt với quan điểm thực dụng phản diện, chỉ quan tâm đến những hoạt động thụ động máy móc Những tư tưởng chủ đạo trên cũng thể hiện tính toàn diện của mục đích dạy học việc kiến tạo một tri thức, rèn luyện một kỹ năng, hình thành một thái độ cũng là nhằm giúp học sinh hoạt động trong học tập cũng như trong đời sống. 10
Như vậy những mục đích thành phần được thống nhất trong hoạt động, điều này thể hiện mối liên hệ cơ hữu giữa chúng với nhau. 1.1.6.2. Phát hiện những hoạt động tương thích với nội dung Hoạt động là phương thức tồn tại của con người là sự tác đông qua lại giữa con người với thế giới khách quan để tạo ra sản phẩm vật chất và tinh thần. Chẳng hạn, khi một người may áo thì kết quả bên ngoài là cái áo may được, còn kết quả bên trong là những tri thức được kiến tạo, những kỹ năng được rèn luyện là sự trưởng thành của chủ thể trong quá trình may cái áo này. Những hoạt động sau đây cần được chú ý: + Nhận dạng và thể hiện. + Những hoạt động toán học phức hợp. + Những hoạt động trí tuệ phổ biến trong toán học. + Những hoạt động trí tuệ chung. + Những hoạt động ngôn ngữ. 1.1.6.3. Phân tích các hoạt động thành các hoạt động thành phần Trong quá trình hoạt động, cần tăng cường cho học sinh tham gia nhiều hoạt đông, nhiều hoạt động lớn có thể chia thành nhiều hoạt động nhỏ để học sinh dễ thực hiện. 1.1.6.4. Lựa chọn hoạt động dựa vào mục đích Mỗi nội dung đều tiềm ẩn nhiều hoạt động. Trong hoạt động nếu tổ chức nhiều hoạt động cùng môt lúc nếu thì rơi vào tình trạng dàn trải, làm cho học sinh rối ren, lúng túng. Để các hoạt động không rơi vào tình trạng dàn trải, không làm cho học sinh rối ren, lúng túng cần chọn lọc các hoạt động có nội dung điển hình sau đó mới thực hiện các nội dung còn lại. 11