Luận văn Thạc sĩ Triết học: Sự dung hợp của Phật giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> -----------------------<br /> <br /> PHẠM NGỌC ANH<br /> <br /> SỰ DUNG HỢP CỦA PHẬT GIÁO VỚI<br /> TÍN NGƢỠNG THỜ MẪU CỦA NGƢỜI VIỆT<br /> <br /> Chuyên ngành: Triết học<br /> Mã số: 60220301<br /> <br /> ́<br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIÊT HỌC<br /> <br /> NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐẶNG THỊ LAN<br /> <br /> Hà Nội, 2016<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 3<br /> 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 3<br /> 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ................................. 4<br /> 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 9<br /> 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 10<br /> 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................. 10<br /> 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn................................................... 10<br /> 7. Kết cấu cấu của luận văn: ............................................................................ 10<br /> NỘI DUNG......................................................................................................... 11<br /> CHƢƠNG 1: KHÁI LƢỢC VỀ PHẬT GIÁO VIỆT NAM VÀ TÍN<br /> NGƢỠNG THỜ MẪU CỦA NGƢỜI VIỆT................................................... 11<br /> 1.1. Quá trình hình thành, phát triển và đặc trƣng của Phật giáo Việt Nam.... 11<br /> 1.1.1.<br /> <br /> Sự du nhập của Phật giáo vào Việt Nam ............................................ 11<br /> <br /> 1.1.2.<br /> <br /> Sự phát triển của Phật giáo Việt Nam ................................................. 16<br /> <br /> 1.1.3.<br /> <br /> Đặc trưng của Phật giáo Việt Nam ..................................................... 21<br /> <br /> 1.2. Khái lƣợc về tín ngƣỡng thờ Mẫu của ngƣời Việt .................................. 25<br /> 1.2.1. Nguồn gốc của tín ngưỡng thờ Mẫu ...................................................... 25<br /> 1.2.2. Đặc trưng của tín ngưỡng thờ Mẫu ........................................................ 28<br /> 1.3.<br /> <br /> Cơ sở cho sự dung hợp của Phật giáo với tín ngƣỡng thờ Mẫu ......... 35<br /> <br /> 1.3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế và cơ sở tâm lý cho sự dung hợp giữa Phật<br /> giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu .............................................................................. 36<br /> 1.3.2. Cơ sở triết lý của Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu .............................. 40<br /> CHƢƠNG 2: NHỮNG BIỂU HIỆN CỦA SỰ DUNG HỢP GIỮA PHẬT<br /> GIÁO VỚI TÍN NGƢỠNG THỜ MẪU CỦA NGƢỜI VIỆT ...................... 49<br /> 2.1. Sự dung hợp thể hiện qua hình tƣợng Phật Mẫu Man Nƣơng và thờ<br /> Tứ Pháp .............................................................................................................. 49<br /> 1<br /> <br /> 2.1.1. Sự dung hợp thể hiện qua hình tượng Phật Mẫu Man Nương............. 49<br /> 2.1.2.Sự dung hợp của Phật giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu thông qua hệ thống<br /> điện thờ và nghi lễ thờ Tứ Pháp ........................................................................ 58<br /> 2.2. Sự dung hợp thể hiện qua hình tƣợng Thánh Mẫu Liễu Hạnh ............ 67<br /> 2.2.1. Sự dung hợp của Phật Giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu thông qua hình<br /> tượng Mẫu Liễu Hạnh ....................................................................................... 67<br /> 2.2.2. Sự dung hợp của Phật giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu thông qua hệ thống<br /> nghi lễ và điện thờ .............................................................................................. 77<br /> 2.3. Những biểu hiện và giá trị của sự dung hợp giữa Phật giáo và tín<br /> ngƣỡng thờ Mẫu của ngƣời Việt ...................................................................... 85<br /> 2.3.1. Sự dung hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt<br /> khẳng định tính độc đáo của Phật giáo Việt Nam............................................ 85<br /> 2.3.2. Sự dung hợp giữa Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt làm<br /> phong phú thêm bản sắc văn hóa Việt Nam ..................................................... 86<br /> KẾT LUẬN ........................................................................................................ 90<br /> DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 92<br /> <br /> 2<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Việt Nam là quốc gia có nhiều loại hình tín ngưỡng, tôn giáo. Với 54 dân<br /> tộc anh em, mỗi dân tộc, kể cả người Kinh (Việt) đều lưu giữ những hình thức<br /> tín ngưỡng, tôn giáo riêng của mình. Người Việt có các hình thức tín ngưỡng<br /> dân gian như thờ cũng ông bà tổ tiên, thờ Thành hoàng, thờ những người có<br /> công với cộng đồng, dân tộc, thờ thần, thờ thánh, nhất là tục thờ Mẫu của cư dân<br /> nông nghiệp lúa nước. Cùng với vị trí địa lý nằm ở khu vực Đông Nam Á có ba<br /> mặt giáp biển, Việt Nam rất thuận lợi trong mối giao lưu với các nước trên thế<br /> giới và cũng là nơi rất dễ cho việc thâm nhập các luồng văn hoá, các tôn giáo<br /> trên thế giới.Chính vì thế ở Việt Nam có không ít những tôn giáongoại lai như<br /> Phật giáo, Hồi giáo, Kitô giáo…Trong đó mỗi loại hình tôn giáo lại có một cách<br /> tiếp cận biến đổi khác nhau, để có thể truyền bá tư tưởng của mình một cách tốt<br /> nhất. Tuy nhiên, điểm chung của chúng đều không thể nào xóa bỏ được các loại<br /> hình tín ngưỡng, tôn giáo bản địa, mà rút cuộc đều phải chung sống với nó, nếu<br /> muốn thu phục được tín đồ.<br /> Tại Việt Nam, khi Phật giáo du nhập vào đã có một hệ thống tín ngưỡng<br /> dân gian khá đa dạng, phong phú. Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt có lịch<br /> sử hình thành và phát triển từ rất lâu đời, là một loại hình tín ngưỡng tiêu biểu,<br /> mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Khi vào Việt Nam, Phật giáo đã nhanh<br /> chóng tổng hợp chặt chẽ với hình thức tín ngưỡng này tạo nên một Phật giáo<br /> riêng có của Việt Nam. Phật giáo Việt nam là sản phẩm của giao lưu, tiếp biến<br /> văn hóa Việt - Ấn nên ngay từ điểm khởi đầu ấy, nó đã đặt ra mối quan hệ tương<br /> tác biện chứng giữa văn hóa và tôn giáo, giữa các yếu tố văn hóa nội sinh và tôn<br /> giáo ngoại nhập.<br /> Mặt khác, tín ngưỡng thờ Mẫu đã hòa quyện cùng Phật giáo để bổ sung<br /> cho mình những triết lý nhân sinh, nhân bản, lòng từ bi vượt ra ngoài biên giới<br /> quốc gia, nâng triết lý nhân sinh lên một tầm cao mới. Sự tiếp biến, giao thoa<br /> 3<br /> <br /> giữa Phật giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu dân gian Việt Nam đã tạo cho Phật giáo<br /> cũng như tín ngưỡng này mang một sắc thái mới không hòa lẫn với Phật giáo ở<br /> nước khác cũng như tín ngưỡng của nền văn hóa khác.<br /> Từ đó,nghiên cứu mối quan hệ giữa Phật giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu<br /> Việt Nam trong dòng chảy lịch sử dân tộc là để khẳng định bản sắc riêng của<br /> Phật giáo Việt Nam, khai thác giá trị văn hóa dân tộc, nhằm góp phần xây dựng<br /> nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, củng cố khối đại đoàn kết toàn<br /> dân.Tất cả những khía cạnh trên là cơ sở để tôi lựa chọn cho mình nghiên cứu đề<br /> tài “Sự dung hợp của Phật giáo với tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt”.<br /> 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài<br /> -<br /> <br /> Các công trình ghiên cứu về Phật giáo Việt Nam<br /> Các công trình nghiên cứu là sách:<br /> Nguyễn Lang với “ Việt Nam Phật giáo sử luận” (Nxb Văn học Hà Nội<br /> <br /> 1992) đã đề cập đến các giai đoạn du nhập của Phẩt giáo vào Việt Nam, vai trò<br /> của các thiền sư trong công cuộc dựng nước và giữ nước của các triều đại phong<br /> kiến Việt Nam. Đây là công trình nghiên cứu công phu, chi tiêt về Phật giáo<br /> Việt Nam từ khởi nguyên hình thành trải qua các triều đại phong kiến cho đến<br /> thể kỷ XX với phong trào chấn hưng Phật giáo. Ở mỗi giai đoạn lịch sử, tác giả<br /> đều đi sâu phân tích các nội dung tư tưởng của Phật giáo và các đại diện tiêu<br /> biểu cho từng trường phái. Từ đó, tác giả khái quát đặc điểm nổi bật của Phật<br /> giáo Việt Nam gắn với các thời kỳ tương ứng.<br /> Cuốn sách: “Phật giáo với dân tộc” của Thích Thanh Từ (Nxb Thành phố<br /> Hồ Chí Minh, năm 1992). Trong phần 1 của công trình nghiên cứu này, tác giả<br /> đã nêu rõ đạo Phật chung sống với người dân Việt Nam hơn 20 thế kỷ, là sợi<br /> dây liên lạc đã thắt chặt đạo Phật với dân tộc Việt Nam thành một khối bất khả<br /> phân ly. Tư tưởng đạo Phật đã thấm nhuần tinh thần dân tộc bởi sự liên hệ mật<br /> thiết này, người dân Việt Nam coi đạo Phật là đạo của tổ tiên truyền lại. Từ buổi<br /> đầu dựng nước đến cuối thời Trần, các thiền sư Phật giáo đã có sự đóng góp<br /> 4<br /> <br />