Luận văn: Thực trạng thu nộp quỹ BHXH và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ BHXH Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Kim Kim | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:70

Thêm vào BST

Báo xấu

136
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn: thực trạng thu nộp quỹ bhxh và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ bhxh việt nam hiện nay', luận văn - báo cáo, kinh tế - thương mại phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Thực trạng thu nộp quỹ BHXH và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ BHXH Việt Nam hiện nay

Luận văn: Thực trạng thu nộp quỹ BHXH và một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu nộp quỹ BHXH Việt Nam hiện nay
Th ự c tr ạng thu nộ p qu ỹ BHXH và m ột số bi ện ph áp nh ằm nâng cao hi ệu qu ả thu nộp quỹ BHXH Việt Nam hiện nay PHẦN THỨ NHẤT KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BHXH VÀ QUỸ BHXH I. TÍNH TẤT YẾU KHÁCH QUAN HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN BHXH 1. Sự tồn tại khách quan của BHXH Con ng ờ i mu ố n t ồ n t ạ i v à ph á t tri ể n tr ớ c h ế t ph ả i ă n, m ặ c, ở v à đ i l ạ i v.v... Để tho ả m ã n nh ữ ng nhu c ầ u t ố i thi ể u đó , ng ờ i ta ph ả i lao độ ng để l à m ra nh ữ ng s ả n ph ẩ m c ầ n thi ế t. Khi s ả n ph ẩ m đợ c t ạ o ra ng à y c à ng nhi ề u th ì đờ i s ố ng con ng ờ i ng à y c à ng đầ y đủ v à ho à n thi ệ n, x ã h ộ i ng à y c à ng v ă n minh h ơ n. Nh v ậ y, vi ệ c tho ả m ã n nh ữ ng nhu c ầ u sinh s ố ng v à ph á t tri ể n c ủ a con ng ờ i ph ụ thu ộ c v à o ch í nh kh ả n ă ng lao độ ng c ủ a h ọ . Nhng trong th ự c t ế , kh ô ng ph ả i l ú c n à o con ng ờ i c ũ ng ch ỉ g ặ p thu ậ n l ợ i, c ó đầ y đủ thu nh ậ p v à m ọ i đ i ề u ki ệ n sinh s ố ng b ì nh th ờ ng. Tr á i l ạ i, c ó r ấ t nhi ề u tr ờ ng h ợ p kh ó kh ă n b ấ t l ợ i, í t nhi ề u ng ẫ u nhi ê n ph á t sinh l à m cho ng ờ i ta b ị gi ả m ho ặ c m ấ t thu nh ậ p ho ặ c c á c đ i ề u ki ệ n sinh s ố ng kh á c. Ch ẳ ng h ạ n, b ấ t ng ờ b ị ố m đ au hay b ị tai n ạ n trong lao độ ng, m ấ t vi ệ c l à m hay khi tu ổ i gi à kh ả n ă ng lao độ ng v à kh ả n ă ng t ự ph ụ c v ụ b ị suy gi ả m v.v... Khi r ơ i v à o nh ữ ng tr ờ ng h ợ p n à y, c á c nhu c ầ u c ầ n thi ế t trong cu ộ c
s ố ng kh ô ng v ì th ế m à m ấ t đ i, tr á i l ạ i c ó c á i c ò n t ă ng l ê n, th ậ m ch í c ò n xu ấ t hi ệ n th ê m m ộ t s ố nhu c ầ u m ớ i nh: c ầ n đợ c kh á m ch ứ a b ệ nh v à đ i ề u tr ị ố m đ au; tai n ạ n th ơ ng t ậ t n ặ ng c ầ n ph ả i c ó ng ờ i ch ă m s ó c nu ô i d ỡ ng v.v... B ở i v ậ y, mu ố n t ồ n t ạ i v à ổ n đị nh cu ộ c s ố ng, con ng ờ i v à x ã h ộ i lo à i ng ờ i ph ả i t ì m ra v à th ự c t ế đã t ì m ra nhi ề u c á ch gi ả i quy ế t kh á c nhau nh: san s ẻ , đù m b ọ c l ẫ n nhau trong n ộ i b ộ c ô ng đồ ng; đ i vay, đ i xin ho ặ c d ự a v à o s ự c ứ u tr ợ c ủ a Nh à n ớ c v.v... R õ r à ng, nh ữ ng c á ch đó l à ho à n to à n th ụ độ ng v à kh ô ng ch ắ c ch ắ n. Khi n ề n kinh t ế h à ng ho á ph á t tri ể n, vi ệ c thu ê m ớ n nh â n c ô ng tr ở n ê n ph ổ bi ế n. L ú c đầ u ng ờ i ch ủ ch ỉ cam k ế t tr ả c ô ng lao độ ng, nhng v ề sau đã ph ả i cam k ế t c ả vi ệ c b ả o đả m cho ng ờ i l à m thu ê c ó m ộ t s ố thu nh ậ p nh ấ t đị nh để h ọ trang tr ả i nh ữ ng nhu cu thi ế t y ế u khi kh ô ng may b ị ố m đ au, t ạ i n ạ n, thai s ả n v.v... Trong th ự c t ế , nhi ề u khi c á c tr ờ ng h ợ p tr ê n kh ô ng x ả y ra v à ng ờ i ch ủ kh ô ng ph ả i chi ra m ộ t đồ ng n à o. Nhng c ũ ng c ó khi x ả y ra d ồ n d ậ p, bu ộ c h ọ ph ả i b ỏ ra m ộ t l ú c nhi ề u kho ả n ti ề n l ớ n m à h ọ kh ô ng mu ố n. V ì th ế , m â u thu ẫ n ch ủ - th ợ ph á t sinh, gi ớ i th ợ li ê n k ế t đấ u tranh bu ộ c gi ớ i ch ủ th ự c hi ệ n cam k ế t. Cu ộ c đấ u tranh n à y di ễ n ra ng à y c à ng r ộ ng l ớ n v à c ó t á c độ ng nhi ề u m ặ t đế n đờ i s ố ng kinh t ế x ã h ộ i. Do v ậ y, Nh à n ớ c đã ph ả i đứ ng ra can thi ệ p v à đ i ề u ho à m â u thu ẫ n. S ự can thi ệ p n à y m ộ t m ặ t l à m t ă ng đợ c vai tr ò c ủ a Nh à n ớ c, m ặ t kh á c bu ộ c c ả gi ớ i ch ủ v à gi ớ i th ợ ph ả i đó ng g ó p m ộ t kho ả n ti ề n nh ấ t đị nh h à ng th á ng đợ c t í nh to á n ch ặ t ch ẽ d ự a tr ê n c ơ s ở x á c su ấ t r ủ i ro x ả y ra đố i v ớ i ng ờ i l à m thu ê . S ố ti ề n đó ng g ó p c ủ a c ả ch ủ v à th ợ h ì nh th à nh m ộ t qu ỹ ti ề n t ệ t ậ p trung tr ê n ph ạ m vi qu ố c gia. Qu ỹ n à y c ò n đợ c b ổ sung t ừ ng â n s á ch Nh à n ớ c khi c ầ n thi ế t nh ằ m đả m b ả o đờ i s ố ng cho ng ờ i lao độ ng khi g ặ p ph ả i nh ữ ng bi ế n c ố b ấ t l ợ i. Ch í nh nh ờ nh ữ ng m ố i quan h ệ r à ng bu ộ c đó m à r ủ i ro, b ấ t l ợ i c ủ a ng ờ i lao độ ng đợ c d à n tr ả i, cu ộ c s ố ng c ủ a ng ờ i lao độ ng v à gia đì nh h ọ ng à y c à ng đợ c đả m b ả o ổ n đị nh. Gi ớ i ch ủ c ũ ng th ấ y m ì nh c ó l ợ i v à đợ c b ả o v ệ , s ả n xu ấ t kinh doanh di ễ n ra b ì nh th ờ ng, tr á nh đợ c nh ữ ng x á o tr ộ n kh ô ng c ầ n thi ế t. V ì v ậ y, ngu ồ n qu ỹ ti ề n t ệ t ậ p trung đợ c thi ế t l ậ p ng à y c à ng l ớ n v à nhanh ch ó ng. Kh ả n ă ng gi ả i quy ế t c á c ph á t sinh l ớ n c ủ a qu ỹ ng à y c à ng đả m b ả o.
To à n b ộ nh ữ ng ho ạ t độ ng v ớ i nh ữ ng m ố i quan h ệ r à ng bu ộ c ch ặ t ch ẽ tr ê n đợ c th ế gi ớ i quan ni ệ m l à BHXH đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng. Nh v ậ y BHXH ra đờ i v à ph á t tri ể n l à m ộ t t ấ t y ế u kh á ch quan v à ng à y c à ng ph á t tri ể n c ù ng v ớ i s ự ph á t tri ể n c ủ a m ỗ i qu ố c gia, m ọ i th à nh vi ê n trong x ã h ộ i đề u th ấ y c ầ n thi ế t tham gia BHXH, n ó tr ở th à nh quy ề n l ợ i v à nhu c ầ u c ủ a ng ờ i lao độ ng v à đợ c th ừ a nh ậ n l à nhu c ầ u t ấ t y ế u kh á ch quan. 2. Qu á tr ì nh ph á t tri ể n c ủ a BHXH 2.1. S ơ l ợ c l ị ch s ử h ì nh th à nh v à ph á t tri ể n ch í nh s á ch v ề BHXH tr ê n th ế gi ớ i BHXH đã c ó t ừ l â u v à th ự c s ự tr ở th à nh ho ạ t độ ng mang t í nh x ã h ộ i t ừ đầ u th ế k ỷ 19. B ộ lu ậ t đầ u ti ê n v ề ch ế độ b ả o hi ể m đợ c h ì nh th à nh ở Anh v à o n ă m 1819 v ớ i t ê n g ọ i "Lu ậ t nh à m á y" v à t ậ p trung v à o b ả o hi ể m cho ng ờ i lao độ ng l à m vi ệ c trong c á c x ở ng th ợ . V à o n ă m 1883, lu ậ t b ả o hi ể m ố m đ au h ì nh th à nh ở Đứ c. C ũ ng t ạ i Đứ c, m ộ t s ố c á c lu ậ t kh á c đợ c h ì nh th à nh, sau đó ch ẳ ng h ạ n lu ậ t tai n ạ n lao độ ng h ì nh th à nh n ă m 1884; lu ậ t b ả o hi ể m ng ờ i gi à v à t à n t ậ t do lao độ ng h ì nh th à nh n ă m 1889. Đế n nay BHXH đợ c th ự c hi ệ n tr ê n r ấ t nhi ề u n ớ c v à tr ở th à nh m ộ t b ộ ph ậ n quan tr ọ ng trong ho ạ t độ ng c ủ a Li ê n h ợ p qu ố c. M ộ t t ổ ch ứ c qu ố c t ế l ớ n nh ấ t th ế gi ớ i hi ệ n nay. Trong tuy ê n ng ô n c ủ a Li ê n h ợ p qu ố c th ô ng qua ng à y 10 th á ng 12 n ă m 1948 c ó ghi: "T ấ t c ả m ọ i ng ờ i, v ớ i t c á ch l à th à nh vi ê n c ủ a x ã h ộ i, c ó quy ề n h ở ng BHXH. Quy ề n đó đặ t c ơ s ở tr ê n s ự tho ả m ã n c á c quy ề n v ề kinh t ế , x ã h ộ i v à v ă n ho á c ầ n cho nh â n c á ch v à s ự t ự do ph á t tri ể n con ng ờ i".. Để th ể ch ế ho á tinh th ầ n đó , t ổ ch ứ c lao độ ng qu ố c t ế ILO (m ộ t t ổ ch ứ c c ơ c ấ u trong li ê n h ợ p qu ố c) đã đ a ra C ô ng ớ c 102 quy đị nh v ề ti ê u chu ẩ n t ố i thi ể u c ủ a BHXH v à nh ữ ng khuy ế n ngh ị c á c n ớ c th à nh vi ê n v ề vi ệ c th ự c hi ệ n c á c ti ê u chu ẩ n n à y. 2.2. Kh á i qu á t v ề s ự h ì nh th à nh v à ph á t tri ể n ch í nh s á ch BHXH ở Vi ệ t Nam Nh ở ph ầ n tr ê n, BHXH ph á t tri ể n g ắ n li ề n v ớ i s ự ph á t tri ể n c ủ a n ề n kinh t ế h à ng ho á , ở Vi ệ t Nam trong g ầ n m ộ t th ế k ỷ cai tr ị , b ọ n th ự c d â n Ph á p h ầ u nh kh ô ng đề ra đợ c nh ữ ng g ì để b ả o v ệ c á c quy ề n c ơ b ả n c ủ a con ng ờ i. Kh ô ng
t h ự c hi ệ n đợ c ch ế độ ch í nh s á ch v ề BHXH đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng Vi ệ t Nam. Ngay sau c á ch m ạ ng th á ng 8 th à nh c ô ng tr ê n c ơ s ở Hi ế n ph á p n ă m 1946 c ủ a n ớ c Vi ệ t Nam d â n ch ủ c ộ ng ho à , Ch í nh ph ủ đã ban h à nh m ộ t lo ạ t c á c s ắ c l ệ nh quy đị nh v ề c á c ch ế độ tr ợ c ấ p ố m đ au, tai n ạ n, hu tr í cho c ô ng nh â n vi ê n ch ứ c Nh à n ớ c (c ó S ắ c l ệ nh 29/SL ng à y 12/3/1947; S ắ c l ệ nh 76/SL ng à y 20/5/1950 v à S ắ c l ệ nh 77/SL ng à y 22/5/1950). C ơ s ở ph á p l ý ti ế p theo c ủ a BHXH đợ c th ể hi ệ n trong Hi ế n ph á p n ă m 1959. Hi ế n ph á p n ă m 1959 c ủ a n ớ c ta đã th ừ a nh ậ n c ô ng nh â n vi ê n ch ứ c c ó quy ề n đợ c tr ợ c ấ p BHXH. Quy ề n n à y đợ c c ụ th ể ho á trong Đ i ề u l ệ t ạ m th ờ i v ề BHXH đố i v ớ i c ô ng nh â n vi ê n ch ứ c Nh à n ớ c, ban h à nh k è m theo Ngh ị đị nh 218/CP ng à y 27/12/1961 v à Đ i ề u l ệ đã i ng ộ qu â n nh â n ban h à nh k è m theo Ngh ị đị nh 161/CP ng à y 30/10/1964 c ủ a Ch í nh ph ủ . Su ố t trong nh ữ ng n ă m th á ng kh á ng chi ế n ch ố ng x â m l ợ c, ch í nh s á ch BHXH n ớ c ta đã g ó p ph ầ n ổ n đị nh v ề m ặ t thu nh ậ p, ổ n đị nh cu ộ c s ố ng cho c ô ng nh â n vi ê n ch ứ c, qu â n nh â n v à gia đì nh h ọ , g ó p ph ầ n r ấ t l ớ n trong vi ệ c độ ng vi ê n s ứ c ng ờ i s ứ c c ủ a cho th ắ ng l ợ i c ủ a cu ộ c kh á ng chi ế n ch ố ng x â m l ợ c th ố ng nh ấ t đấ t n ớ c. T ừ n ă m 1986, Vi ệ t Nam ti ế n h à nh c ả i c á ch kinh t ế v à chuy ể n đổ i n ề n kinh t ế t ừ c ơ ch ế k ế ho ạ ch ho á t ậ p trung sang c ơ ch ế th ị tr ờ ng. S ự thay đổ i v ề c ơ ch ế kinh t ế đò i h ỏ i c ó nh ữ ng thay đổ i t ơ ng ứ ng v ề ch í nh s á ch x ã h ộ i n ó i chung v à ch í nh s á ch BHXH n ó i ri ê ng. Hi ế n ph á p n ă m 1992 đã n ê u r õ : "Nh à n ớ c th ự c hi ệ n ch ế độ BHXH đố i v ớ i c ô ng ch ứ c Nh à n ớ c v à ng ờ i l à m c ô ng ă n l ơ ng, khuy ế n kh í ch ph á t tri ể n c á c h ì nh th ứ c BHXH kh á c đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng". Trong v ă n ki ệ n Đạ i h ộ i VII c ủ a Đả ng c ộ ng s ả n Vi ệ t Nam c ũ ng đã ch ỉ r õ , c ầ n đổ i m ớ i ch í nh s á ch BHXH theo h ớ ng m ọ i ng ờ i lao độ ng v à c á c đơ n v ị kinh t ế thu ộ c c á c th à nh ph ầ n kinh t ế đề u c ó ngh ĩ a v ụ đó ng g ó p BHXH, th ố ng nh ấ t t á ch qu ỹ BHXH ra kh ỏ i ng â n s á ch. Ti ế p đế n V ă n ki ệ n Đạ i h ộ i Đả ng l ầ n th ứ VIII c ũ ng đã n ê u l ê n "M ở r ộ ng ch ế độ BHXH đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng thu ộ c c á c th à nh ph ầ n kinh t ế ". Nh v ậ y, c á c v ă n b ả n tr ê n c ủ a Đả ng v à Nh à n ớ c l à nh ữ ng c ơ s ở ph á p l ý quan tr ọ ng cho vi ệ c đổ i m ớ i ch í nh s á ch BHXH n ớ c ta theo c ơ ch ế th ị tr ờ ng. Ngay sau khi B ộ lu ậ t lao độ ng c ó hi ệ u l ự c t ừ ng à y 1/1/1995, Ch í nh ph ủ đã ban h à nh Ngh ị đị nh 12/CP ng à y 26/1/1995 v ề Đ i ề u l ệ BHXH đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng trong c á c th à nh ph ầ n kinh t ế . N ộ i dung c ủ a b ả n đ i ề u l ệ n à y g ó p ph ầ n th ự c hi ệ n m ụ c ti ê u c ủ a Đả ng v à Nh à n ớ c đề ra, g ó p ph ầ n th ự c hi ệ n c ô ng b ằ ng v à s ự ti ế n b ộ x ã h ộ i, g ó p ph ầ n l à m l à nh m ạ nh ho á th ị tr ờ ng lao độ ng v à đồ ng
t h ờ i đá p ứ ng đợ c s ự mong m ỏ i c ủ a đô ng đả o ng ờ i lao độ ng trong c á c th à nh ph ầ n kinh t ế c ủ a c ả n ớ c. II. NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA BHXH 1. Khái niệm BHXH B ả o hi ể m x ã h ộ i l à m ộ t trong nh ữ ng ch í nh s á ch x ã h ộ i quan tr ọ ng c ủ a Đả ng v à Nh à n ớ c. Ch í nh s á ch BHXH đã đợ c th ể ch ế ho á v à th ự c hi ệ n theo Lu ậ t. BHXH l à s ự chia s ẻ r ủ i ro v à c á c ngu ồ n qu ỹ nh ằ m b ả o v ệ ng ờ i lao độ ng khi h ọ kh ô ng c ò n kh ả n ă ng l à m vi ệ c. "B ả o hi ể m x ã h ộ i l à s ự b ả o đả m thay th ế ho ặ c b ù đắ p m ộ t ph ầ n thu nh ậ p cho ng ờ i lao độ ng khi h ọ b ị m ấ t ho ặ c gi ả m kho ả n thu nh ậ p t ừ ngh ề nghi ệ p do b ị m ấ t ho ặ c gi ả m kh ả n ă ng lao độ ng ho ặ c m ấ t vi ệ c l à m do nh ữ ng r ủ i ro x ã h ộ i th ô ng qua vi ệ c h ì nh th à nh, s ử d ụ ng m ộ t qu ỹ t à i ch í nh do s ự đó ng g ó p c ủ a c á c b ê n tham gia BHXH, nh ằ m g ó p ph ầ n đả m b ả o an to à n đờ i s ố ng c ủ a ng ờ i lao độ ng v à gia đì nh h ọ , đồ ng th ờ i g ó p ph ầ n b ả o đả m an to à n x ã h ộ i". Ch í nh v ì v ậ y, đố i t ợ ng c ủ a BHXH ch í nh l à thu nh ậ p c ủ a ng ờ i lao độ ng b ị bi ế n độ ng gi ả m ho ặ c m ấ t đ i do b ị gi ả m ho ặ c m ấ t kh ả n ă ng lao độ ng, m ấ t vi ệ c l à m c ủ a nh ữ ng ng ờ i lao độ ng tham gia BHXH. Đồ i t ợ ng tham gia BHXH l à ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng. Tuy v ậ y, tu ỳ theo s ự ph á t tri ể n kinh t ế – x ã h ộ i cu ả m ỗ i n ớ c m à đố i t ợ ng n à y c ó th ể l à t ấ t c ả ho ặ c m ộ t b ộ ph ậ n nh ữ ng ng ờ i lao độ ng n à o đó . D ớ i gi á c độ ph á p l ý , BHXH l à m ộ t lo ạ i ch ế độ ph á p đị nh b ả o v ệ ng ờ i lao độ ng, s ử d ụ ng ngu ồ n ti ề n đó ng g ó p c ủ a ng ờ i lao độ ng, ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng v à s ự t à i tr ợ , b ả o h ộ c ủ a Nh à n ớ c, nh ằ m tr ợ c ấ p v ậ t ch ấ t cho ng ờ i đợ c b ả o hi ể m v à gia đì nh trong tr ờ ng h ợ p b ị gi ả m ho ặ c m ấ t thu nh ậ p b ì nh th ờ ng do ố m đ au, tai n ạ n lao độ ng, b ệ nh ngh ề nghi ệ p, thai s ả n, th ấ t nghi ệ p, h ế t tu ổ i lao độ ng theo quy đị nh c ủ a ph á p lu ậ t, ho ặ c ch ế t. Qu ỹ b ả o hi ể m x ã h ộ i d à nh chi tr ả c á c ch ế độ tr ợ c ấ p v à qu ả n l ý ph í đợ c h ì nh th à nh t ừ đó ng g ó p c ủ a ng ờ i lao độ ng, ch ủ s ử d ụ ng lao độ ng v à ngu ồ n h ỗ tr ợ c ủ a Nh à n ớ c.
Q u ỹ BHXH đợ c Nh à n ớ c b ả o h ộ để t ồ n t ạ i v à ph á t tri ể n. M ụ c đí ch ch í nh c ủ a c á c ch ế độ BHXH l à tr ợ c ấ p v ậ t ch ấ t cho ng ờ i b ả o hi ể m khi g ặ p r ủ i ro đã đợ c quy đị nh trong lu ậ t. 2. Những nguyên tắc của BHXH 2.1. BHXH l à s ự b ả o đả m v ề m ặ t x ã h ộ i để ng ờ i lao độ ng c ó th ể duy tr ì v à ổ n đị nh cu ộ c s ố ng khi b ị m ấ t s ứ c lao độ ng t ạ m th ờ i ( ố m đ au, thai s ả n, tai n ạ n lao độ ng v.v... ). Đâ y l à nguy ê n t ắ c đả m b ả o ý ngh ĩ a v à t í nh ch ấ t c ủ a b ả o hi ể m. N ó v ừ a mang gi á tr ị v ậ t ch ấ t, v ừ a mang t í nh x ã h ộ i. Đ i ể m n à y đợ c th ể hi ệ n tr ớ c h ế t l à s ự b ả o đả m b ằ ng v ậ t ch ấ t (qua c á c ch ế độ BHXH). M ứ c b ả o đả m v ề v ậ t ch ấ t c ũ ng l à y ế u t ố quan tr ọ ng ả nh h ở ng t ớ i y ế u t ố tham gia v à o BHXH v à v ì v ậ y ả nh h ở ng đế n s ự ph á t tri ể n c ủ a s ự nghi ệ p n à y. V ề m ặ t x ã h ộ i, theo nguy ê n t ắ c n à y, BHXH l ấ y s ố đô ng b ù s ố í t, l ấ y qu ã ng đờ i lao độ ng th ự c t ế c ó thu nh ậ p l à c ơ s ố để b ả o đả m cho qu ã ng đờ i kh ô ng tham gia v à o lao độ ng (m ấ t s ứ c lao độ ng hay cao tu ổ i). 2.2. BHXH vừa mang tính bắt buộc, vừa mang tính tự nguyện T í nh b ắ t bu ộ c th ể hi ệ n ở ngh ĩ a v ụ tham gia t ố i thi ể u (th ờ i gian m ứ c đó ng b ả o hi ể m v.v...). Nh v ậ y, Nh à n ớ c đó ng vai tr ò t ổ ch ứ c, đị nh h ớ ng để ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng hi ể u đợ c ngh ĩ a v ụ v à tr á ch nhi ệ m h ợ p l ý tham gia v à o c á c quan h ệ v ề BHXH. Đ i ề u n à y đợ c th ể ch ế ho á trong B ộ lu ậ t Lao độ ng v à c á c v ă n b ả n ph á p quy kh á c v ề BHXH. T í nh t ự nguy ệ n c ó ý ngh ĩ a khuy ế n kh í ch m ứ c tham gia, c á c lo ạ I h ì nh v à ch ế độ b ả o hi ể m, m à ng ờ i lao độ ng c ó th ể tham gia tr ê n c ơ s ở s ự ph á t tri ể n c ủ a h ệ th ố ng BHXH c ủ a m ộ t s ố n ớ c trong t ừ ng giai đ o ạ n nh ấ t đị nh. Nguy ê n t ắ c n à y cho ph é p BHXH c ó đ i ề u ki ệ n để ph á t tri ể n v à m ở r ộ ng h ơ n. 2.3. X á c đị nh đú ng đắ n m ứ c t ố i thi ể u c ủ a c á c ch ế độ BHXH V ấ n đề n à y c ó quan h ệ tr ự c ti ế p đế n c á c kh í a c ạ nh c ó li ê n quan đế n vi ệ c thi ế t k ế c á c ch í nh s á ch v à n ộ i dung c ụ th ể c ủ a t ừ ng ch ế độ BHXH. M ứ c t ố i thi ể u c ủ a c á c ch ế độ BHXH l à m ứ c đó ng đị nh k ỳ (h à ng th á ng), m ứ c th ờ i gian t ố i thi ể u để tham gia v à đợ c h ở ng c á c ch ế độ BHXH c ụ th ể . C á c m ứ c t ố i thi ể u
n à y, khi thi ế t k ế th ờ ng d ự a v à o ti ề n l ơ ng t ố i thi ể u, ti ề n l ơ ng b ì nh qu â n, qu ả ng đờ i lao độ ng v.v... M ặ t kh á c, m ứ c t ố i thi ể u c ò n ph ả i t í nh đế n gi á tr ị c ủ a c á c ch ế độ BHXH m à ng ờ i tham gia đợ c h ở ng. Nguy ê n t ắ c n à y li ê n quan tr ứ c ti ế p đế n vi ệ c t ạ o ngu ồ n, x â y d ự ng qu ỹ BHXH, v à khuy ế n kh í ch ng ờ i lao độ ng v à c á c t ầ ng l ớ p x ã h ộ i tham gia. 2.4. BHXH ph ả i đả m b ả o s ự th ố ng nh ấ t v à li ê n t ụ c c ả v ề m ứ c tham gia v à th ờ i gian th ứ c hi ệ n, đả m b ả o quy ề n l ợ i c ủ a ng ờ i lao độ ng Nguy ê n t ắ c n à y đả m b ả o s ự th í ch h ợ p c ủ a BHXH trong c ơ ch ế th ị tr ờ ng, trong đó s ự di chuy ể n v à bi ế n độ ng lao độ ng c ó th ể x ả y ra, th ậ m tr í mang t í nh th ờ ng xuy ê n. S ự thay đổ i n ơ I l à m vi ệ c v à thay đổ i h ợ p đồ ng lao độ ng c ả v ể n ộ i dung đố i, t á c v.v … t ạ o ra nh ữ ng giai đ o ạ n c ó th ể v ệ th ờ i gian v à kh ô ng gian c ủ a qu á tr ì nh l à m vi ệ c. Đ i ề u n à y c ó th ể x ả y ra trong c ả c á c quan h ệ v ề BHXH. Vi ệ c đả m b ả o cho ng ờ i tham gia BHXH c ó th ể duy tr ì quan h ệ m ộ t c á ch li ê n t ụ c theo th ờ i gian c ó tham gia v à th ố ng nh ấ t v ề c á c ch ế độ s ẽ t ạ o ra s ự linh ho ạ t c ầ n thi ế t v à thu ậ n ti ê n cho ng ờ i lao độ ng tham gia v à o c á c quan h ệ BHXH t ố t h ơ n, đầ y đủ v à t í ch c ự c h ơ n. Do v ậ y, m ứ c tham gia v à th ờ i gian th ự c t ế tham gia l à c ă n c ứ ch ủ y ế u nh ấ t đẻ duy tr ì quan h ệ BHXH đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng. 2.5. C ô ng b ằ ng trong BHXH Đâ y l à nguy ê n t ắ c r ấ t quan tr ọ ng songc ũ ng r ấ t ph ứ c t ạ p trong ch í nh s á ch BHXH. Quan h ệ BHXH đợ c th ự c hi ê n trong m ộ t th ờ i gian d à i, c ả trong v à ngo à i qu á tr ì nh lao độ ng. Trong qu á tr ì nh đó c ó th ể c ó s ự thay đổ i di ễ n ra. M ứ c v à th ờ i gian tham gia c ủ a t ừ ng ng ờ i v à m ứ c h ở ng l ơ ng c ủ a h ọ c ũ ng c ó th ể kh ô ng gi ố ng nhau. Vi ệ c theo r õ i v à ghi nh ậ n c á c v ấ n đề n à y kh ô ng đơ n gi ả n nh ấ t l à trong đ i ề u ki ệ n m ộ t h ệ th ố ng BHXH đ ang c ò n c ó nh ữ ng kh á c bi ệ t v ề đố i t ợ ng th à nh ph ầ n v à khu v ự c tham gia ở n ớ c ta hi ệ n nay. Do v ậ y đả m b ả o c ô ng b ằ ng trong BHXH l à r ấ t c ầ n thi ế t nhng r ấ t kh ó đả m b ả o t í nh tuy ệ t đố i . S ự c ô ng b ằ ng, tr ớ c h ế t l à ph ả i đặ t trong trong quan h ệ gi ữ a đó ng g ó p v à đợ c h ở ng. Đ i ề u n à y đợ c th ể hi ê n trong n ộ i dung v à đ i ề u ki ê n tham gia trong t ừ ng ch ế độ v ề BHXH. X é t tr ê n g ó c độ kh á c, c ô ng b ằ ng c ò n đặ t trongc á c quan h ệ x ã h ộ i gi ữ a nh ữ ng ng ờ i tham gia BHXH trong t ừ ng khu v ự c hay gi ữ a c á c
v ù ng, đị a b à n, ng à nh ngh ề kh á c nhau v.v … d ự a tr ê n nguy ê n t ắ c t í nh x ã h ộ i c ủ a b ả o hi ể m. Tr ê n đâ y l à nh ữ ng nguy ê n t ắ c ph ả i t í nh đế n khi thi ế t k ế v à th ự c hi ệ n c á c quan h ệ v à c á c ch ế độ v ề BHXH. 3. Bản chất của BHXH B ả n ch ấ t c ủ a BHXH đợ c th ể hi ệ n ở nh ữ ng n ộ i dung ch ủ y ế u sau đâ y: - BHXH l à nhu c ầ u kh á ch quan, đ a d ạ ng v à ph ứ c t ạ p c ủ a x ã h ộ i, nh ấ t l à trong x ã h ộ i m à s ả n xu ấ t h à ng ho á ho ạ t độ ng theo c ơ ch ế th ị tr ờ ng, m ố i quan h ệ thu ê m ớ n lao độ ng ph á t tri ể n đế n m ộ t m ứ c độ n à o đó . Kinh t ế c à ng ph á t tri ể n th ì BHXH c à ng đ a d ạ ng v à ho à n thi ệ n. V ì th ế c ó th ể n ó i kinh t ế l à n ề n t ả ng c ủ a BHXH hay BHXH kh ô ng v ợ t qu á tr ạ ng th á i kinh t ế c ủ a m ỗ i n ớ c. - M ố i quan h ệ gi ữ a c á c b ê n trong BHXH ph á t sinh tr ê n c ơ s ở quan h ệ lao độ ng v à di ễ n ra gi ữ a 3 b ê n: B ê n tham gia BHXH, b ê n BHXH v à b ê n đợ c BHXH. B ê n tham gia BHXH c ó th ể ch ỉ l à ng ờ i lao độ ng ho ặ c c ả ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng. B ê n BHXH (B ê n nh ậ n nhi ệ m v ụ BHXH) th ô ng th ờ ng l à c ơ quan chuy ê n tr á ch do Nh à n ớ c l ậ p ra v à b ả o tr ợ . B ê n đợ c BHXH l à ng ờ i lao độ ng v à gia đì nh h ọ khi c ó đủ c á c đ i ề u ki ệ n r à ng bu ộ c c ầ n thi ế t. - Nh ữ ng bi ế n c ố l à m gi ả m ho ặ c m ấ t kh ả n ă ng lao độ ng, m ấ t vi ệ c l à m trong BHXH c ó th ể l à nh ữ ng r ủ i ro ng ẫ u nhi ê n tr á i v ớ i ý mu ố n ch ủ quan c ủ a con ng ờ i nh: ố m đ au, tai n ạ n lao độ ng, b ệ nh ngh ề nghi ệ p... Ho ặ c c ũ ng c ó th ể l à nh ữ ng tr ờ ng h ợ p x ả y ra kh ô ng ho à n to à n ng ẫ u nhi ê n nh: Tu ổ i gi à , thai s ả n v.v.... Đồ ng th ờ i những biến cố đó có thể diễn ra cả trong và ngoài quá trình lao độ ng. - Ph ầ n thu nh ậ p c ủ a ng ờ i lao độ ng b ị gi ả m ho ặ c m ấ t đ i khi g ặ p ph ả i nh ữ ng bi ế n c ố , r ủ i ro s ẽ đợ c b ù đắ p ho ặ c thay th ế t ừ m ộ t ngu ồ n qu ỹ ti ề n t ệ t ậ p trung đợ c t ồ n t í ch l ạ i. Ngu ồ n qu ỹ n à y do b ê n tham gia BHXH đó ng g ó p l à ch ủ y ế u, ngo à i ra c ò n đợ c s ự h ỗ tr ợ t ừ ph í a Nh à n ớ c. - M ụ c ti ê u c ủ a BHXH l à nh ằ m tho ả m ã n nh ữ ng nhu c ầ u thi ế t y ế u c ủ a ng ờ i lao độ ng trong tr ờ ng h ợ p b ị gi ả m ho ặ c m ấ t thu nh ậ p, m ấ t vi ệ c l à m. M ụ c ti ê u n à y đã đợ c t ổ ch ứ c lao độ ng qu ố c t ế (ILO) c ụ th ể ho á nh sau:
+ Đề n b ù cho ng ờ i lao độ ng nh ữ ng kho ả n thu nh ậ p b ị m ấ t để đả m b ả o nhu c ầ u sinh s ố ng thi ế t y ế u c ủ a h ọ . + Ch ă m s ó c s ứ c kho ả n v à ch ố ng b ệ nh t ậ t. + X â y d ự ng đ i ề u ki ệ n s ố ng đá p ứ ng c á c nhu c ầ u c ủ a d â n c v à c á c nhu c ầ u đặ c bi ệ t c ủ a ng ờ i gi à , ng ờ i t à n t ậ t v à tr ẻ em. V ớ i nh ữ ng m ụ c ti ê u tr ê n, BHXH đã tr ở th à nh m ộ t trong nh ữ ng quy ề n con ng ờ i v à đợ c Đạ i h ộ i đồ ng Li ê n h ợ p qu ố c th ừ a nh ậ n v à ghi v à o Tuy ê n ng ô n Nh â n quy ề n ng à y 10/12/1948 r ằ ng: "T ấ t c ả m ọ i ng ờ i v ớ i t c á ch l à th à nh vi ê n c ủ a x ã h ộ i c ó quy ề n h ở ng b ả o hi ể m x ã h ộ i, quy ề n đó đợ c đặ t c ơ s ở tr ê n s ự tho ả m ã n c á c quy ề n v ề kinh t ế , x ã h ộ i v à v ă n ho á nhu c ầ u cho nh â n c á ch v à s ự t ự do ph á t tri ể n con ng ờ i". Ở n ớ c ta, BHXH l à m ộ t b ộ ph ậ n quan tr ọ ng trong ch í nh s á ch b ả o đả m x ã h ộ i. Ngo à i BHXH, ch í nh s á ch b ả o đả m x ã h ộ i c ò n c ó c ứ u tr ợ x ã h ộ i v à u đã i x ã h ộ i. C ứ u tr ợ x ã h ộ i l à s ự gi ú p đỡ c ủ a Nh à n ớ c v à x ã h ộ i v ề thu nh ậ p v à c á c đ i ề u ki ệ n sinh s ố ng kh á c đố i v ớ i m ọ i th à nh vi ê n trong x ã h ộ i, trong nhng tr ờ ng h ợ p b ị b ấ t h ạ nh, r ủ i ro, ngh è o đó i, kh ô ng đủ kh ả n ă ng để t ự lo cu ộ c s ố ng t ố i thi ể u c ủ a b ả n th â nv à gia đì nh. S ự gi ú p đỡ n à y d ợ c th ể hi ệ n b ằ ng c á c ngu ồ n qu ỹ d ự ph ò ng c ủ a Nh à n ớ c, b ằ ng ti ề n ho ặ c hi ệ n v ậ t đí ng g ó p c ủ a c á c t ổ ch ứ c x ã h ộ i v à nh ữ ng ng ờ i h ả o t â m. Ư u đã i x ã h ộ i l à s ự đã i ng ộ đặ c bi ệ t v ề c ả v ậ t ch ấ t v à tinh th ầ n c ủ a Nh à n ớ c, c ủ a x ã h ộ i nh ằ m đề n đá p c ô ng lao đố i v ớ i nh ữ ng ng ờ i hay m ộ t b ộ ph ậ n x ã h ộ i c ó nhi ề u c ố ng hi ế n cho x ã h ộ i. Ch ẳ ng h ạ n nh ữ ng ng ờ i c ó c ô ng v ớ i n ớ c, li ệ t s ỹ v à th â n nh â n li ệ t s ỹ , th ơ ng binh,b ệ nh binh v.v... đề u l à nh ữ ng đố i t ợ ng đợ c h ở ng s ự đã i ng ộ c ủ a Nh à n ớ c, c ủ a x ã h ộ i, u đã i x ã h ộ i tuy ệ t nhi ê n kh ô ng ph ả i l à s ự b ố th í , ban ơ n, m à n ó l à m ộ t ch í nh s á ch x ã h ộ i c ó m ụ c ti ê u ch í nh tr ị - kinh t ế - x ã h ộ i, g ó p ph ầ n c ủ ng c ố th ể ch ế ch í nh tr ị c ủ a Nh à n ớ c tr ớ c m ắ t v à l â u d à i, đả m b ả o s ự c ô ng b ằ ng x ã h ộ i. M ặ c d ù c ó nhi ề u đ i ể m kh á c nhau v ề đố i t ợ ng v à ph ạ m vi, song BHXH, c ứ u tr ợ x ã h ộ i v à u đã i x ã h ộ i đề u l à nh ữ ng ch í nh s á ch x ã h ộ i kh ô ng th ể thi ế u
đ ợ c trong m ộ t qu ố c gia. Nh ữ ng ch í nh s á ch n à y lu ô n b ổ sung cho nhau, h ỗ tr ợ nhau v à t ấ t c ả đề g ó p ph ầ n đả m b ả o an to à n x ã h ộ i. 4. Chức năng của BHXH BHXH c ó nh ữ ng ch ứ c n ă ng ch ủ y ế u sau đâ y: - Thay th ế ho ặ c b ù đắ p m ộ t ph ầ n thu nh ậ p cho ng ờ i lao độ ng tham gia b ả o hi ể m khi h ọ b ị gi ả m ho ặ c m ấ t thu nh ậ p do m ấ t kh ả n ă ng lao độ ng ho ặ c m ấ t vi ệ c l à m. S ự b ả o đả m thay th ế ho ặ c b ù đắ p n à y ch ắ c ch ắ n s ẽ x ả y ra v ì suy cho c ù ng, m ấ t kh ả n ă ng lao độ ng s ẽ đế n v ớ i t ấ t c ả m ọ i ng ờ i lao độ ng khi h ế t tu ổ i lao độ ng theo c á c đ i ề u ki ệ n quy đị nh c ủ a BHXH. C ò n m ấ t vi ệ c l à m v à m ấ t kh ả n ă ng lao độ ng c ũ ng s ẽ đợ c h ở ng tr ợ c ấ p BHXH v ớ i m ứ c h ở ng ph ụ thu ộ c v à o c á c đ i ề u ki ệ n c ầ n thi ế t, th ờ i đ i ể m v à th ờ i h ạ n đợ c h ở ng ph ả i đú ng quy đị nh. Đâ y l à ch ứ c n ă ng c ơ b ả n nh ấ t c ủ a BHXH, n ó quy ế t đị nh nhi ệ m v ụ , t í nh ch ấ t v à c ả c ơ ch ế t ổ ch ứ c ho ạ t độ ng c ủ a BHXH. - Ti ế n h à nh ph â n ph ố i v à ph â n ph ố i l ạ i thu nh ậ p gi ữ a nh ữ ng ng ờ i tham gia BHXH. Tham gia BHXH kh ô ng ch ỉ c ó ng ờ i lao độ ng m à c ả nh ữ ng ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng. C á c b ê n tham gia đề u ph ả i đó ng g ó p v à o qu ỹ BHXH. Qu ỹ n à y d ù ng để tr ợ c ấ p cho m ộ t s ố ng ờ i lao độ ng tham gia khi h ọ b ị gi ả m ho ặ c m ấ t thu nh ậ p. S ố l ợ ng nh ữ ng ng ờ i n à y th ờ ng chi ế m t ỷ tr ọ ng nh ỏ trong t ổ ng s ố nh ữ ng ng ờ i tham gia đó ng g ó p. Nh v ậ y, theo quy lu ậ t s ố đô ng b ù s ố í t, BHXH th ự c hi ệ n ph â n ph ố i l ạ i thu nh ậ p theo c ả chi ề u d ọ c v à chi ề u ngang. Ph â n ph ố i l ạ i gi ữ a nh ữ ng ng ờ i lao độ ng c ó thu nh ậ p cao v à th ấ p, gi ữ a nh ữ ng ng ờ i kho ẻ m ạ nh đ ang l à m vi ệ c v ớ i nh ữ ng ng ờ i ố m y ế u ph ả i ngh ỉ vi ệ c v.v... Th ự c hi ệ n ch ứ c n ă ng n à y c ó ngh ĩ a l à BHXH g ó p ph ầ n th ự c hi ệ n c ô ng b ằ ng x ã h ộ i. - G ó p ph ầ n k í ch th í ch ng ờ i lao độ ng h ă ng h á i lao độ ng s ả n xu ấ t n â ng cao n ă ng su ấ t lao độ ng c á nh â n v à n ă ng su ấ t lao độ ng x ã h ộ i. Khi kho ẻ m ạ nh tham gia lao độ ng s ả n xu ấ t, ng ờ i lao độ ng đợ c ch ủ s ử d ụ ng lao độ ng tr ả l ơ ng ho ặ c ti ề n c ô ng. Khi ố m đ au, thai s ả n, tai n ạ n lao độ ng, ho ặ c khi v ề gi à đã c ó BHXH tr ợ c ấ p thay th ế ngu ồ n thu nh ậ p b ị m ấ t. V ì th ế cu ộ c s ố ng c ủ a h ọ v à gia đì nh h ọ lu ô n đợ c đả m b ả o ổ n đị nh v à c ó ch ỗ d ự a. Do đó , ng ờ i lao độ ng lu ô n y ê n t â m, g ắ n b ó t ậ n t ì nh v ớ i c ô ng vi ệ c, v ớ i n ơ i l à m vi ệ c. T ừ đó , h ọ r ấ t t í ch c ự c lao độ ng
s ả n xu ấ t, n â ng cao n ă ng su ấ t lao độ ng v à hi ệ u qu ả kinh t ế . Ch ứ c n ă ng n à y bi ể u hi ệ n nh m ộ t đò n b ẩ y kinh t ế k í ch th í ch ng ờ i lao độ ng n â ng cao n ă ng su ấ t lao độ ng c á nh â n v à k é o theo l à n ă ng su ấ t lao độ ng x ã h ộ i. - G ắ n b ó l ợ i í ch gi ữ a ng ờ i lao độ ng v ớ i ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng, gi ữ a ng ờ i lao độ ng v ớ i x ã h ộ i. Trong th ự c t ế lao độ ng s ả n xu ấ t, ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng v ố n c ó nh ữ ng m â u thu ẫ n n ộ i t ạ i, kh á ch quan v ề ti ề n l ơ ng, ti ề n c ô ng, th ờ i gian lao độ ng v.v... Th ô ng qua BHXH, nh ữ ng m â u thu ẫ n đó s ẽ đợ c đ i ề u ho à v à gi ả i quy ế t. Đặ c bi ệ t, c ả hai gi ớ i n à y đề u th ấ y nh ờ c ó BHXH m à m ì nh c ó l ợ i v à đợ c b ả o v ệ . T ừ đó l à m cho h ọ hi ể u nhau h ơ n v à g ắ n b ó l ợ i í ch đợ c v ớ i nhau. Đố i v ớ i Nh à n ớ c v à x ã h ộ i, chi cho BHXH l à c á ch th ứ c ph ả i chi í t nh ấ t v à c ó hi ệ u qu ả nh ấ t nhng v ẫ n gi ả i quy ế t đợ c kh ó kh ă n v ề đờ i s ố ng cho ng ờ i lao độ ng v à gia đì nh h ọ , g ó p ph ầ n l à m cho s ả n xu ấ t ổ n đị nh, kinh t ế , ch í nh tr ị v à x ã h ộ i đợ c ph á t tri ể n v à an to à n h ơ n. 5. Tính chất của BHXH BHXH g ắ n li ề n v ớ i đờ i s ố ng c ủ a ng ờ i lao độ ng, v ì v ậ y n ó c ó m ộ t s ố t í nh ch ấ t c ơ b ả n sau: - T í nh t ấ t y ế u kh á ch quan trong đờ i s ố ng x ã h ộ i Nh ở ph ầ n tr ê n đã tr ì nh b à y, trong qu á tr ì nh lao độ ng s ả n xu ấ t ng ờ i lao độ ng c ó th ể g ặ p nhi ề u bi ế n c ố , r ủ i ro khi đó ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng c ũ ng r ơ i v à o t ì nh c ả nh kh ó kh ă n kh ô ng c ả m nh: s ả n xu ấ t kinh doanh b ị gi á n đ o ạ n, v ấ n đề tuy ể n d ụ ng lao độ ng v à h ợ p đồ ng lao độ ng lu ô n ph ả i đợ c đặ t ra để thay th ế v.v... S ả n xu ấ t c à ng ph á t tri ể n, nh ữ ng r ủ i ro đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng v à nh ữ ng kh ó kh ă n đố i v ớ i ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng c à ng nhi ề u v à tr ở n ê n ph ứ c t ạ p, d ẫ n đế n m ố i quan h ệ ch ủ - th ợ ng à y c à ng c ă ng th ẳ ng. Để gi ả i quy ế t v ấ n đề n à y, Nh à n ớ c ph ả i đứ ng ra can thi ệ p th ô ng qua BHXH. V à nh v ậ y, BHXH ra đờ i ho à n to à n mang t í nh kh á ch quan trong đờ i s ố ng kinh t ế x ã h ộ i c ủ a m ỗ i n ớ c. - BHXH c ó t í nh ng ẫ u nhi ê n, ph á t sinh kh ô ng đồ ng đề u theo th ờ i gian v à kh ô ng gian. T í nh ch ấ t n à y th ể hi ệ n r ấ t r õ ở nh ữ ng n ộ i dung c ơ b ả n c ủ a BHXH. T ừ th ờ i đ i ể m h ì nh th à nh v à tri ể n khai, đế n m ứ c đó ng g ó p c ủ a c á c b ê n tham gia
đ ể h ì nh th à nh qu ỹ BHXH. T ừ nh ữ ng r ủ i ro ph á t sinh ng ẫ u nhi ê n theo th ờ i gian v à kh ô ng gian đế n m ứ c tr ợ c ấ p BHXH theo t ừ ng ch ế độ cho ng ờ i lao độ ng v.v... - BHXH v ừ a c ó t í nh kinh t ế , v ừ a c ó t í nh x ã h ộ i, đồ ng th ờ i c ò n c ó t í nh d ị ch v ụ. T í nh kinh t ế th ể hi ệ n r õ nh ấ t l à ở ch ỗ , qu ỹ BHXH mu ố n đợ c h ì nh th à nh, b ả o to à n v à t ă ng tr ở ng ph ả i c ó s ự đó ng g ó p c ủ a c á c b ê n tham gia v à ph ả i đợ c qu ả n l ý ch ặ t ch ẽ , s ử d ụ ng đú ng m ụ c đí ch. M ứ c đó ng g ó p c ủ a c á c b ê n ph ả i đợ c t í nh to á n r ấ t c ụ th ể d ự a tr ê n x á c su ấ t ph á t sinh thi ệ t h ạ i cu ả t ậ p h ợ p ng ờ i lao độ ng tham gia BHXH. Qu ỹ BHXH ch ủ y ế u d ù ng để tr ợ c ấ p cho ng ờ i lao độ ng theo c á c đ i ề u ki ệ n c ủ a BHXH. Th ự c ch ấ t, ph ầ n đó ng g ó p c ủ a m ỗ i ng ờ i lao độ ng l à kh ô ng đá ng k ể , nhng quy ề n l ợ i nh ậ n đợ c l à r ấ t l ớ n khi g ặ p r ủ i ro. Đố i v ớ i ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng vi ệ c tham gia đó ng g ó p v à o qu ỹ BHXH l à để b ả o hi ể m cho ng ờ i lao độ ng m à m ì nh s ử d ụ ng. X é t d ớ i g ó c độ kinh t ế , h ọ c ũ ng c ó l ợ i v ì kh ô ng ph ả i b ỏ ra m ộ t kho ả n ti ề n l ớ n để trang th ả i cho nh ữ ng ng ờ i lao độ ng b ị m ấ t ho ặ c gi ả m kh ả n ă ng lao độ ng. V ớ i Nh à n ớ c BHXH g ó p ph ầ m l à m gi ả m g á nh n ặ ng cho ng â n s á ch đồ ng thời quỹ BHXH còn là nguồn đầu t đáng kể cho nền kinh tế quốc d â n. BHXH l à b ộ ph ậ n ch ủ y ế u c ủ a h ệ th ố ng b ả o đả m x ã h ộ i, v ì v ậ y t í nh x ã h ộ i c ủ a n ó th ể hi ệ n r ấ t r õ n é t. X é t v ề l â u d à i, m ọ i ng ờ i lao độ ng trong x ã h ộ i đề u c ó quy ề n tham gia BHXH. V à ng ợ c l ạ i, BHXH ph ả i c ó tr á ch nhi ệ m b ả o hi ể m cho m ọ i ng ờ i lao độ ng v à gia đì nh h ọ , k ể c ả khi h ọ c ò n đ ang trong độ tu ổ i lao độ ng. T í nh x ã h ộ i c ủ a BHXH lu ô n g ắ n ch ặ t v ớ i t í nh d ị ch v ụ c ủ a n ó . Khi n ề n kinh t ế - x ã h ộ i ng à y c à ng ph á t tri ể n th ì t í nh d ị ch v ụ v à t í nh ch ấ t x ã h ộ i ho á c ủ a BHXH c ũ ng ng à y c à ng cao. 6. Những quan điểm cơ bản về BHXH Khi th ự c hi ệ n BHXH, C á c n ớ c đề u ph ả i l ự a ch ọ n h ì nh th ứ c, c ơ ch ế v à m ứ c độ tho ả m ã n c á c nhu c ầ u BHXH ph ù h ợ p v ớ i t ạ p qu á n, kh ả n ă ng trang tr ả i v à đì nh h ớ ng ph á t tri ể n kinh t ế - x ã h ộ i c ủ a n ớ c m ì nh. Đồ ng th ờ i, ph ả i nh ậ n th ứ c th ố ng nh ấ t c á c quan đ i ể m v ề BHXH sau đâ y:
6.1. 6 .1. Ch í nh s á ch BHXH l à m ộ t b ộ ph ậ n c ấ u th à nh v à l à b ộ ph ầ n quan tr ọ ng nh ấ t trong ch í nh s á ch BHXH M ụ c đí ch ch ủ y ế u c ủ a ch í nh s á ch n à y nh ằ m đả m b ả o đờ i s ố ng cho ng ờ i lao độ ng v à gia đì nh h ọ , khi ng ờ i lao độ ng b ị gi ả m ho ặ c m ấ t thu nh ậ p do b ị gi ả m ho ặ c m ấ t kh ả n ă ng lao độ ng, m ấ t vi ệ c l à m. Ở n ớ c ta, BHXH n ằ m trong h ệ th ố ng c á c ch í nh s á ch v à x ã h ộ i c ủ a Đả ng v à Nh à n ớ c. Th ự c ch ấ t, đâ y l à m ộ t trong nh ữ ng lo ạ i ch í nh s á ch đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng nh ằ m đá p ứ ng m ộ t trong nh ữ ng quy ề n v à nhu c ầ u hi ể n nhi ê n c ủ a con ng ờ i , nhu c ầ u an to à n v ề vi ệ c l à m,an to à n lao độ ng,an to à n x ã h ộ i v.v... Ch í nh s á ch BHXH c ò n th ể hi ệ n tr ì nh độ v ă n minh, ti ề m l ự c v à s ứ c m ạ nh kinh t ế , kh ả n ă ng t ổ ch ứ c v à qu ả n l ý c ủ a m ỗ i qu ố c gia. Trong m ộ t ch ừ ng m ự c nh ấ t đị nh,n ó c ò n th ể hi ệ n t í nh u vi ệ t c ủ a m ộ t ch ế độ x ã h ộ i. N ế u t ổ ch ứ c v à th ự c hi ệ n t ố t ch í nh s á ch BHXH s ẽ l à độ ng l ự c to l ớ n ph á t huy ti ề m n ă ng s á ng t ạ o c ủ a ng ờ i lao độ ng trong qu á tr ì nh ph á t tri ể n kinh t ế - x ã h ộ i c ủ a đấ t n ớ c. 6.2. Ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng ph ả i c ó ngh ĩ a v ụ v à tr á ch nhi ệ m BHXH cho ng ờ i lao độ ng Ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng th ự c ch ấ t l à c á c t ổ ch ứ c, c á c doanh nghi ệ p v à c á c c á nh â n c ó thu ê m ớ n lao độ ng. H ọ ph ả i c ó ngh ĩ a v ụ đó ng g ó p v à o qu ỹ BHXH v à c ó tr á ch nhi ệ m th ự c hi ệ n c á c ch ế độ BHXH đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng m à m ì nh s ử d ụ ng theo đú ng lu ậ t ph á p quy đị nh. Ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng mu ố n ổ n đị nh s ả n xu ấ t kinh doanh th ì ngo à i vi ệ c ph ả i ch ă m lo đầ u t để c ó thi ế t b ị hi ệ n đạ i, c ô ng ngh ệ ti ê n ti ế n c ò n ph ả i ch ă m lo tay ngh ề v à đờ i s ố ng cho ng ờ i lao độ ng m à m ì nh s ử d ụ ng. Khi ng ờ i lao độ ng l à m vi ệ c b ì nh th ờ ng th ì ph ả i tr ả l ơ ng tho ả đá ng cho h ọ . Khi h ọ g ặ p r ủ i ro, b ị ố m đ au, tai n ạ n lao độ ng, b ệ nh ngh ề nghi ệ p v.v... trong đó c ó r ấ t nhi ề u tr ờ ng h ợ p g ắ n v ớ i qu á tr ì nh lao độ ng v ớ i nh ữ ng đ i ề u ki ệ n lao độ ng c ụ th ể c ủ a doanh nghi ệ p th ì ph ả i c ó tr á ch nhi ệ m BHXH cho h ọ . Ch ỉ c ó nh v ậ y, ng ờ i lao độ ng m ớ i y ê n t â m, t í ch c ự c lao độ ng s ả n xu ấ t, ph á t huy s á ng ki ế n c ả i ti ế n k ỹ thu ậ t g ó p ph ầ n n â ng cao n ă ng su ấ t lao độ ng v à t ă ng hi ệ u qu ả kinh t ế cho doanh nghi ệ p.
6.3. 6 .3. Ng ờ i lao độ ng đợ c b ì nh đẳ ng v ề ngh ĩ a v ụ v à quy ề n l ợ i đố i v ớ i BHXH, kh ô ng ph â n bi ệ t nam n ữ , d â n t ộ c, t ô n gi á o, ngh ề nghi ệ p v.v... Đ i ề u đó c ó ngh ĩ a l à m ọ i ng ờ i lao độ ng trong x ã h ộ i đề u đợ c h ở ng BHXH nh tuy ê n ng ô n d â n quy ề n đã n ê u, đồ ng th ờ i b ì nh đẳ ng v ề ngh ĩ a v ụ đó ng g ó p v à quy ề n l ợ i tr ợ c ấ p BHXH. Ng ờ i lao độ ng khi g ặ p r ủ i ro kh ô ng mong mu ố n v à kh ô ng ph ả i ho à n to à n hay tr ự c ti ế p do l ỗ i c ủ a ng ờ i kh á c th ì tr ớ c h ế t đó l à r ủ i ro c ủ a b ả n th â n. V ì th ế , mu ố n đợ c BHXH t ứ c l à mu ố n nhi ề u ng ờ i kh á c h ỗ tr ợ cho m ì nhl à d à n tr ả i r ủ i ro c ủ a m ì nh cho nhi ề u ng ờ i kh á c th ì t ự m ì nh ph ả i g á nh ch ị u tr ự c ti ế p v à tr ớ c h ế t. Đ i ề u đó c ó ngh ĩ a l à ng ờ i lao độ ng ph ả i c ó tr á ch nhi ệ m tham gia BHXH để t ự b ả o hi ể m cho m ì nh. Tuy nhi ê n, ngh ĩ a v ụ v à quy ề n l ợ i c ủ a ng ờ i lao độ ng v ề BHXH c ò n tu ỳ thu ộ c v à o đ i ề u ki ệ n kinh t ế - x ã h ộ i, v à o c á c m ố i quan h ệ kinh t ế , ch í nh tr ị , x ã h ộ i ổ n đị nh th ì ng ờ i lao độ ng tham gia v à đợ c h ở ng tr ợ c ấ p BHXH ng à y c à ng đô ng. 6.4. M ứ c tr ợ c ấ p BHXH ph ụ thu ộ c v à o c á c y ế u t ố - T ì nh tr ạ ng m ấ t kh ả n ă ng lao độ ng - Ti ề n l ơ ng l ú c đ ang đ i l à m - Tu ổ i th ọ b ì nh quan c ủ a ng ờ i lao độ ng - Đ i ề u ki ệ n kinh t ế - x ã h ộ i c ủ a đấ t n ớ c trong t ừ ng th ờ i k ỳ . Tuy nhi ê n, v ề nguy ê n t ắ c tr ợ c ấ p BHXH ph ả i th ấ p h ơ n l ú c đ ang đ i l à m, nhng th ấ p h ơ n c ũ ng ph ả i đả m b ả o m ứ c s ố ng t ố i thi ể u. Quan đ i ể m n à y v ừ a ph ả i ph ả n á nh t í nh c ộ ng đồ ng x ã h ộ i, v ừ a ph ả n á nh nguy ê n t ắ c ph â n ph ố i l ạ i qu ỹ BHXH cho nh ữ ng ng ờ i lao độ ng tham gia BHXH. Tr ợ c ấ p BHXH l à lo ạ i tr ợ c ấ p thay th ế ti ề n l ơ ng. M à ti ề n l ơ ng l à kho ả n ti ề n m à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng tr ả cho ng ờ i lao độ ng khi h ọ th ự c hi ệ n đợ c nh ữ ng c ô ng vi ệ c ho ặ c đị nh m ứ c c ô ng vi ệ c n à o đó . Ngh ĩ a l à , ch ỉ ng ờ i lao độ ng c ó s ứ c kho ẻ b ì nh th ờ ng, c ó vi ệ c l à m b ì nh th ờ ng v à th ự c hi ệ n đợ c nh ấ t đị nh m ớ i c ó ti ề n l ơ ng. Khi đã b ị ố m đ au, tai n ạ n hay tu ổ i gi à kh ô ng l à m vi ệ c đợ c m à tr ớ c đó c ó tham gia BHXH th ì ch ỉ c ó tr ợ c ấ p BHXH v à tr ợ c ấ p đó kh ô ng th ể b ằ ng ti ề n l ơ ng do lao độ ng tao ra đợ c. M ứ c tr ợ c ấ p b ằ ng ho ặ c cao h ơ n ti ề n l ơ ng th ì kh ô ng m ộ t ng ờ i lao độ ng n à o ph ả i c ó g ắ ng t ì m ki ế m vi ệ c l à m v à t í ch c ự c l à m vi ệ c để c ó
l ơ ng, m à ng ợ c l ạ i s ẽ l ợ i d ụ ng BHXH để đợ c nh ậ n tr ợ c ấ p. H ơ n n ữ a c á ch l ậ p qu ỹ BHXH theo ph ơ ng th ứ c d à n tr ả i r ủ i ro c ũ ng kh ô ng cho ph é p tr ả tr ợ c ấ p BHXH b ằ ng l ú c đ ang l à m vi ệ c. V à nh v ậ y th ì ch ẳ ng kh á c g ì ng ờ i lao độ ng b ị r ủ i ro v à qua r ủ i ro c ủ a m ì nh d à n tr ả i h ế t cho nh ữ ng ng ờ i kh á c. Nh v ậ y, m ứ c tr ợ c ấ p BHXH ph ả i th ấ p h ơ n m ứ c ti ề n l ơ ng l ú c đ ang đ i l à m. Tuy nhi ê n, do m ụ c đí ch b ả n ch ấ t v à ph ơ ng th ứ c BHXH th ì m ứ c tr ợ c ấ p th ấ p h ơ n c ũ ng kh ô ng th ể th ấ p h ơ n m ứ c s ố ng t ố i thi ể u. 6.5. Nh à n ớ c qu ả n l ý th ố ng nh ấ t ch í nh s á ch BHXH, t ổ ch ứ c b ộ m á y th ự c hi ệ n ch í nh s á ch BHXH B ở i v ì , BHXH l à m ộ t b ộ ph ầ n c ấ u th à nh c á c ch í nh s á ch x ã h ộ i, n ó v ừ a l à nh â n t ố ổ n đị nh, v ừ a l à nh â n t ố độ ng l ự c ph á t tri ể n kinh t ế - x ã h ộ i. Cho n ê n, vai tr ò c ủ a Nh à n ớ c l à r ấ t quan tr ọ ng. Th ự c t ế đã ch ỉ r õ , n ế u kh ô ng c ó s ự can thi ệ p c ủ a Nh à n ớ c, n ế u kh ô ng c ó s ự qu ả n l ý v ĩ m ô c ủ a Nh à n ớ c th ì m ố i quan h ệ gi ữ a ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng s ẽ kh ô ng đợ c duy tr ì b ề n v ữ ng, m ố i quan h ệ ba b ê n trong BHXH s ẽ b ị ph á v ỡ . H ơ n n ữ a, BHXH đợ c th ự c hi ệ n th ô ng qua m ộ t quy tr ì nh, t ừ vi ệ c ho ạ ch đị nh ch í nh s á ch, đả m b ả o v ậ t ch ấ t đế n vi ệ c x é t tr ợ c ấ p v.v... V ì v ậ y, Nh à n ớ c qu ả n l ý to à n b ộ quy tr ì nh n à y, hay c ó nh ữ ng gi ớ i h ạ n v ề m ứ c độ v à ph ạ m vi. Tr ớ c h ế t, ph ả i kh ả ng đị nh r ằ ng vi ệ c ho ạ ch đị nh ch í nh s á ch BHXH l à kh â u đầ u ti ê n v à quan tr ọ ng nh ấ t. S ự qu ả n l ý c ủ a Nh à n ớ c v ề v ấ n đề n à y th ể hi ệ n ở vi ệ c x â y d ự ng c á c d ự á n lu ậ t, c á c v ă n b ả n ph á p quy v ề BHXH v à ban h à nh th ự c hi ệ n. Sau đó l à hớng dẫn, kiểm tra, thanh tra các tổ chức, cá nhân thực hiện chính s á ch. Đố i v ớ i vi ệ c đả m b ả o v ậ t ch ấ t cho BHXH th ì vai tr ò c ủ a Nh à n ớ c ph ụ thu ộ c v à o ch í nh s á ch BHXH do Nh à n ớ c quy đị nh. C ó nh ữ ng m ô h ì nh v ề b ả o đả m v ậ t ch ấ t cho BHXH do ng â n s á ch Nh à n ớ c cung c ấ p th ì vai tr ò qu ả n l ý Nh à n ớ c l à tr ự c ti ế p v à to à n di ệ n, n ế u ngu ồ n đả m b ả o tr ợ c ấ p do ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng, ng ờ i lao độ ng v à Nh à n ớ c đó ng g ó p th ì Nh à n ớ c tham gia qu ả n l ý . Để qu ả n l ý BHXH, Nh à n ớ c s ử d ụ ng c á c c ô ng c ụ ch ủ y ế u nh lu ậ t ph á p v à b ộ m á y t ổ ch ứ c. Nh ì n chung, h ầ u h ế t c á c n ớ c tr ê n th ế gi ớ i, vi ệ c qu ả n l ý v ĩ m ô
B HXH đề u đợ c Nh à n ớ c giao cho B ộ Lao độ ng ho ặ c b ộ x ã h ộ i tr ự c ti ế p đ i ề u h à nh. III. QUỸ BHXH 1. Khái niệm S ự ra đờ i, t ồ n t ạ i v à ph á t tri ể n qu ỹ BHXH ph ụ thu ộ c v à o tr ì nh độ ph á t tri ể n kinh t ế - x ã h ộ i c ủ a t ừ ng qu ố c gia v à o đ i ề u ki ệ n l ị ch s ử trong th ờ i k ỳ nh ấ t đị nh c ủ a đấ t n ớ c. Tr ì nh độ kinh t ế - x ã h ộ i c à ng ph á t tri ể n th ì c á c ch ế độ BHXH d ợ c á p d ụ ng c à ng m ở r ộ ng, nhu c ầ u tho ả m ã n v ề BHXH đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng c à ng đợ c n â ng cao v à khi kinh t ế ph á t tri ể n,ng ờ i lao độ ng c ó thu nh ậ p cao, c à ng c ó đ i ề u ki ệ n tham gia BHXH. Qu ỹ BHXH l à m ộ t qu ỹ ti ề n t ệ t ậ p trung gi ữ v ị tr í l à kh â u t à i ch í nh trung gian trong h ệ th ố ng t à i ch í nh qu ố c gia. N ó ra đờ i t ồ n t ạ i v à g ắ n v ớ i m ụ c đí ch b ả o đả m ổ n đị nh cu ộ c s ố ng cho ng ờ i lao độ ng v à gia đì nh h ọ khi g ặ p r ủ i ro l à m gi ả m ho ặ c m ấ t thu nh ậ p t ừ lao độ ng, m à kh ô ng nh ằ m m ụ c đí ch kinh doanh ki ế m l ờ i. Nh v ậ y, Qu ỹ BHXH l à qu ỹ t à i ch í nh độ c l ậ p, t ậ p trung n ằ m ngo à i Ng â n s á ch Nh à n ớ c. 2. Nguồn quỹ BHXH Qu ỹ BHXH đợ c h ì nh th à nh ch ủ y ế u t ừ c á c ngu ồ n sau đâ y: - Ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng đó ng g ó p. - Ng ờ i lao độ ng đó ng g ó p - Nh à n ớ c đó ng g ó p v à h ỗ tr ợ th ê m. - C á c ngu ồ n kh á c nh: c á nh â n v à c á c t ổ ch ứ c t ừ thi ệ n ủ ng h ộ , l ã i do đầ u t ph ầ n qu ỹ nh à n r ỗ i... Trong n ề n kinh t ế h à ng ho á , tr á ch nhi ệ m tham gia đó ng g ó p BHXH cho ng ờ i lao độ ng đợ c ph â n chia cho c ả ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng v à ng ờ i lao độ ng tr ê n c ơ s ở quan h ệ lao độ ng. Đ i ề u n à y kh ô ng ph ả i l à s ự ph â n chia r ủ i ro, m à l à l ợ i í ch gi ữ a hai b ê n. V ề ph í a ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng, s ự đó ng g ó p m ộ t ph ầ n BHXH cho ng ờ i lao độ ng s ẽ tr á nh đợ c thi ệ t h ạ i kinh t ế do ph ả i chi ra m ộ t kho ả n ti ề n l ớ n khi c ó r ủ i ro x ả y ra đố i v ớ i ng ờ i lao độ ng m à m ì nh thu ê m ớ n. Đồ ng th ờ i n ó g ó p ph ầ n gi ả m b ớ t t ì nh tr ạ ng tranh ch ấ p, ki ế n t ạ o đợ c m ố i quan
h ệ t ố t đẹ p gi ữ a ch ủ - th ợ . V ề ph í a ng ờ i lao độ ng, đó ng g ó p m ộ t ph ầ n để BHXH cho m ì nh v ừ a bi ể u hi ệ n s ự t ự g á nh ch ị u tr ự c ti ế p r ủ i ro c ủ a ch í nh m ì nh, v ừ a c ó ý ngh ĩ a r à ng bu ộ c ngh ĩ a v ụ v à quy ề n l ợ i m ộ t c á ch ch ặ t ch ẽ . M ố i quan h ệ ch ủ - th ợ trong BHXH th ự c ch ấ t l à m ố i quan h ệ l ợ i í ch. V ì th ế , c ũ ng nh nhi ề u l ĩ nh v ự c kh á c trong quan h ệ lao độ ng, BHXH kh ô ng th ể thi ế u đợ c s ự tham gia đó ng g ó p c ủ a Nh à n ớ c. Tr ớ c h ế t l à c á c lu ậ t l ệ c ủ a Nh à n ớ c v ề BHXH l à nh ữ ng chu ẩ n m ự c ph á p l ý cho c ả ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng đề u ph ả i tu â n theo, nh ữ ng tranh ch ấ p ch ủ - th ợ trong l ĩ nh v ự c BHXH c ó c ơ s ở v ữ ng ch ắ c để gi ả i quy ế t. Ngo à i ra, b ằ ng nhi ề u h ì nh th ứ c, bi ệ n ph á p v à m ứ c độ can thi ệ p kh á c nhau, Nh à n ớ c kh ô ng ch ỉ tham gia đó ng g ó p v à h ỗ tr ợ th ê m cho qu ỹ BHXH, m à c ò n ch ở th à nh ch ỗ d ự a để đả m b ả o cho ho ạ t độ ng BHXH ch ắ c ch ắ n v à ổ n đị nh. Ph ầ n l ớ n c á c n ớ c tr ê n th ế gi ớ i, qu ỹ BHXH đề u đợ c h ì nh th à nh t ừ c á c ngu ồ n tr ê n. Tuy nhi ê n, ph ơ ng th ứ c đó ng g ó p v à m ứ c đó ng g ó p c ủ a c á c b ê n tham gia BHXH c ó kh á c nhau. V ề ph ơ ng th ứ c đó ng g ó p BHXH c ủ a ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng hi ệ n v ẫ n c ò n hai quan đ i ể m. Quan đ i ể m th ứ nh ấ t cho r ằ ng, ph ả i c ă n c ứ v à o m ứ c l ơ ng v à qu ỹ l ơ ng c ủ a c ơ quan, doanh nghi ệ p. Quan đ i ể m th ứ hai l ạ i n ê u l ê n, ph ả i c ă n c ứ v à o m ứ c thu nh ậ p c ơ b ả n c ủ a ng ờ i lao độ ng đợ c c â n đố i chung cho to à n b ộ n ề n kinh t ế qu ố c d â n để x á c đị nh m ứ c đó ng g ó p. V ề m ứ c đó ng g ó p BHXH, m ộ t s ố n ớ c quy đị nh ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng ph ả i ch ị u to à n b ộ chi ph í cho ch ế độ tai n ạ n lao độ ng, Ch í nh ph ủ tr ả chi ph í y t ế v à tr ợ c ấ p gia đì nh, c á c ch ế độ c ò n l ạ i c ả ng ờ i lao độ ng v à ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng c ù ng đó ng g ó p m ỗ i b ê n m ộ t ph ầ n b ằ ng nhau. M ộ t s ố n ớ c kh á c l ạ i quy đị nh, Ch í nh ph ủ b ù thi ế u cho qu ỹ BHXH ho ặ c ch ị u to à n b ộ chi ph í qu ả n l ý BHXH v.v... M ứ c đó ng g ó p BHXH ở m ộ t s ố n ớ c tr ê n th ế gi ớ i Tên nớc Chính phủ Tỷ lệ đóng góp Tỷ lệ đóng góp
của ngời lao của ngời sử động so với tiền dụng lao động lơng (%) so với quỹ lơng (%) CHLB B ù thi ế u 14,8 á 18,8 16,3 á 22,6 Đứ c CH Ph á p B ù thi ế u 11,82 19,68 In đô n ê xia B ù thi ế u 3,0 6,5 Philipin B ù thi ế u 2,85 á 9,25 6,85 á 8,05 Malaixia Chi to à n b ộ ch ế 9,5 12,75 độ ố m đ au, thai sản (Ngu ồ n: BHXH ở m ộ t s ố n ớ c tr ê n th ế gi ớ i) M ứ c đó ng g ó p BHXH l à y ế u t ố quy ế t đị nh s ự c â n đố i thu chi qu ỹ BHXH. V ì v ậ y, qu ỹ n à y ph ả i đợ c t í nh to á n tr ê n c ơ s ở khoa h ọ c. Trong th ự c t ế , vi ệ c x á c đị nh m ứ c đó ng g ó p BHXH l à m ộ t nghi ệ p v ụ chuy ê n s â u c ủ a BHXH v à ng ờ i ta th ờ ng s ử d ụ ng c á c ph ơ ng ph á p to á n h ọ c kh á c nhau để x á c đị nh. Khi x á c đị nh m ứ c đó ng g ó p BHXH, c ó th ể c ó nh ữ ng c ă n c ứ t í nh to á n kh á c nhau: - D ự a v à o ti ề n l ơ ng v à thang l ơ ng để x á c đị nh m ứ c tr ợ c ấ p BHXH, t ừ đó c ó c ơ s ở để x á c đị nh m ứ c đó ng g ó p. - Quy định mức đóng góp BHXH trớc rồi từ đó xác định mức hởng. - D ự a v à o nhu c ầ u kh á ch quan c ủ a ng ờ i lao độ ng để x á c đị nh m ứ c h ở ng, r ồ i t ừ m ứ c h ở ng BHXH n à y c ó th ể x á c đị nh đợ c m ứ c đó ng g ó p. M ặ c d ù ch ỉ thu ầ n tu ý mamg t í nh k ỹ thu ậ t nhng x á c đị nh m ứ c đó ng g ó p BHXH l ạ i kh á ph ứ c t ạ p v ì n ó li ê n quan t ớ i c ả ng ờ i lao độ ng, ng ờ i s ử d ụ ng lao độ ng v à Nh à n ớ c. Li ê n quan đế n kh ả n ă ng c â n đố i thu nh ậ p c ủ a ng ờ i lao độ ng v à ki ề u ki ệ n ph á t tri ể n kinh t ế x ã h ộ i c ủ a đấ t n ớ c. Tuy nhi ê n, khi x á c đị nh m ứ c đó ng g ó p BHXH v ẫ n ph ả i đả m b ả o nguy ê n t ắ c: c â n b ằ ng thu chi, l ấ y s ố đô ng
b ù s ố í t v à c ó d ự ph ò ng. M ứ c đó ng g ó p x á c đị nh ph ả i đợ c c â n đố i v ớ i m ứ c h ở ng, v ớ i nhu c ấ u BHXH v à đ i ề u ch ỉ nh sao cho t ố i u nh ấ t. M ứ c đó ng g ó p BHXH đợ c c ấ u th à nh t ừ 3 b ộ ph ậ n v à đợ c x á c đị nh theo c ô ng th ứ c: P = f1 + f2 + f3 Trong đó : P - M ứ c đó ng g ó p BHXH f1- Đó ng g ó p thu ầ n tu ý tr ợ c ấ p BHXH f2- Đó ng g ó p d ự ph ò ng f3- Đó ng g ó p qu ả n l ý Đó ng g ó p thu ầ n tu ý tr ợ c ấ p BHXH cho c ả c á c ch ế độ ng ắ n h ạ n v à d à i h ạ n. Đố i v ớ i c á c ch ế độ BHXH ng ắ n h ạ n vi ệ c đó ng v à h ở ng BHXH x ả y ra trong th ờ i gian ng ắ n (th ờ ng l à 1 n ă m) nh: ố m đ au, thai s ả n, tai n ạ n lao độ ng nh ẹ ... V ì v ậ y, s ố đó ng g ó p BHXH ph ả i đủ cho s ố ph á t sinh chi tr ả trong n ă m. Đố i v ớ i c á c ch ế độ BHXH d à i h ạ n nh: Hu tr í m ấ t ng ờ i nu ô i d ỡ ng, tai n ạ n lao độ ng ho ặ c b ệ nh ngh ề nghi ệ p n ặ ng v.v... qu á tr ì nh đó ng g ó p v à qu á tr ì nh h ở ng t ơ ng đố i độ c l ậ p v ớ i nhau v à di ễ n ra trong kho ả ng th ờ i gian nh ấ t đị nh. Cho n ê n, s ự c ô ng b ă ng gi ữ a đó ng g ó p v à h ở ng BHXH ph ả i đợ c d à n tr ả i trong c ả th ờ i k ỳ d à i. V ì th ế , ngo à i đó ng g ó p thu ầ n tu ý ph ả i c ó đó ng g ó p d ự ph ò ng để đả m b ả o qu ỹ BHXH c ó d ự tr ữ đủ l ớ n. Nh v ậ y, để x á c đị nh đợ c m ứ c đó ng g ó p v à m ứ c h ở ng BHXH ph ả i d ự a v à o nhi ề u y ế u t ố v à nhi ề u th ô ng tin kh á c nhau v ề ngu ồ n lao độ ng, c ơ c ấ u ngu ồ n lao độ ng theo tu ổ i, gi ớ i t í nh, ng à nh ngh ề v.v... ngo à i ra c ò n ph ả i x á c đị nh v à d ự b á o đợ c tu ổ i th ọ b ì nh qu â n c ủ a qu ố c gia; x á c su ấ t ố m đ au, tai n ạ n, t ử vong c ủ a ng ờ i lao độ ng v.v... 3. M ụ c đí ch s ử d ụ ng qu ỹ BHXH Qu ỹ BHXH đợ c s ử d ụ ng ch ủ y ế u cho 2 m ụ c đí ch sau đâ y: - Chi tr ả v à tr ợ c ấ p cho c á c ch ế độ BHXH - Chi ph í cho s ự nghi ệ p qu ả n l ý BHXH. 3.1. C á c ch ế độ BHXH đợ c á p d ụ ng ph ổ bi ế n tr ê n th ế gi ớ i