Luận văn tốt nghiệp: Nhượng quyền thương mại Co.op Mart

Chia sẻ: Bfvhgfff Bfvhgfff | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

108
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tốt nghiệp: Nhượng quyền thương mại Co.op Mart nhằm phân tích các yếu tố quyết định sự lựa chọn nhượng quyền thương mại của các lĩnh vực như thương hiệu giàu kinh nghiệm và chuyên nghiệp trong lĩnh vực kinh doanh bán lẻ siêu thị, xác định mức độ của từng nhân tố ảnh hưởng tới việc nhượng quyền thương mại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp: Nhượng quyền thương mại Co.op Mart

1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. Tính thieát thöïc cuûa ñeà taøi Sau khi Vieät Nam gia nhaäp WTO moät saân chôi coâng baèng vaø khaéc nghieät, buoäc chính phuû Vieät Nam phaûi thay ñoåi vieäc quaûn lyù mang tính baûo hoä moät soá ngaønh vaø töø ngaøy 01/01/2007 caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi ñöôïc quyeàn môû lieân doanh baùn leû taïi Vieät Nam, sau ñoù keå töø 01/01/2009 ñöôïc pheùp thaønh laäp doanh nghieäp baùn leû 100% voán nöôùc ngoaøi, ñaõ khieán caùc nhaø quaûn lyù cuõng nhö caùc doanh nghieäp trong nöôùc “leân côn soát”. Thò tröôøng baùn leû Vieät Nam, ñaát nöôùc vôùi hôn 86 trieäu daân ñang ngaøy moät noùng leân vôùi söï tham gia daønh thò phaàn cuûa caùc taäp ñoaøn haøng ñaàu trong vaø ngoaøi nöôùc: HaproMart, Satra, Parkson, Co.opMart, Metro, Maxi, Citimart, Vmart, Fivimart, G7, 24h, Shop & Go, Day & Night… Beân caïnh ñoù, caùc taäp ñoaøn baùn leû khaùc nhö: Giant, Tesco, Carrefour, Walmart cuõng ñang trong quaù trình xin giaáy pheùp ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Vôùi nguoàn taøi chính huøng maïnh, nhieàu kinh nghieäm trong lónh vöïc quaûn lyù baùn leû, caùc taäp ñoaøn nöôùc ngoaøi ñe doïa seõ nuoát chöûng caùc doanh nghieäp trong nöôùc, ñoäc chieám thò tröôøng baùn leû maøu môû naøy. Ñöùng tröôùc thôøi cô cuõng nhö thaùch thöùc ñoù, Co.opMart moät thöông hieäu baùn leû haøng ñaàu cuûa Vieät Nam, Toáp 500 nhaø baùn leû haøng ñaàu Chaâu AÙ Thaùi Bình Döông trong caùc naêm 2004-2005-2006-2007-2008 caàn coù nhöõng böôùc chuyeån mình ñeå ñoùn ñaàu, naâng cao tính chuyeân nghieäp trong caùc coâng taùc mua haøng, haäu caàn, phuïc vuï khaùch haøng toát hôn taïo choå ñöùng vaãn chaéc trong loøng ngöôøi tieâu duøng. Ngoaøi ra, vieäc môû roäng chaân reát cuûa mình chieám lónh thò phaàn tröôùc taïi caùc nôi maø hieän nay caùc chuoãi baùn leû chöa ñuû ñieàu kieän cuõng nhö khoâng theå ñaàu tö vöôn tôùi ñöôïc laø moät ñieàu heát söùc caàn thieát. Do vaäy, laøm sao ñeå coù theå thöïc hieän ñöôïc nhöõng ñieàu neâu treân trong khi nguoàn taøi chính coù haïn, haäu caàn vaø tính chuyeân nghieäp cuûa mình vaãn coøn chöa cao so vôùi caùc taäp ñoaøn baùn leû khaùc cuûa theá giôùi? Trong phaàn ñeà taøi cuûa mình, em xin trình baøy moät trong caùc phöông thöùc coù theå moät phaàn giuùp doanh nghieäp môû roäng chaân reát cuûa mình giaûm thieåu caùc chi phí ñaàu tö, cuõng nhö coù theå mang veà doanh thu cho mình. “Nhöôïng quyeàn thöông maïi Co.op Mart”. Ñoù laø noäi dung cuûa vaán ñeà nghieân cöùu. 2. Muïc tieâu nghieân cöùu 2.1 Muïc tieâu toång quaùt Nghieân cöùu naøy vôùi muïc tieâu tìm kieám, phaân tích nhaân toá quyeát ñònh söï löïa choïn cuûa caùc cöûa haøng kinh doanh baùn leû nhoû muoán hôïp taùc cuøng kinh doanh thöông hieäu Co.opMart. Töø ñoù, xaây döïng moâ hình kinh doanh nhöôïng quyeàn thöông maïi chuoãi baùn leû Co.opMart. Vaø töø ñoù ñeà ra moät soá chính saùch hoã trôï giuùp Coâng ty quaûn lyù chuoãi sieâu thò Co.opMart (Saigon Co.op) coù caùc bieän phaùp quaûn trò hôïp lyù nhaèm môû roäng theâm heä thoáng chuoãi chaân reát cuûa mình töø caùc cöûa haøng kinh doanh nhoû leû. 2.2 Muïc tieâu cuï theå - Phaân tích caùc yeáu toá quyeát ñònh söï löïa choïn nhöôïng quyeàn thöông maïi cuûa caùc doanh nghieäp nhö: Tieáng taâm (thöông hieäu), giaøu kinh nghieäm vaø chuyeân nghieäp trong lónh vöïc kinh doanh baùn leû sieâu thò, ñöôïc hoã trôï töø phía Co.opMart (nguoàn haøng,
2 giaù caû haøng hoùa, chöông trình khuyeán maõi nhieàu, thôøi gian thanh toaùn…), phí nhöôïng quyeàn thöông maïi, tieàm naêng phaùt trieån. - Xaùc ñònh möùc ñoä cuûa töøng nhaân toá aûnh höôûng tôùi vieäc nhöôïng quyeàn thöông maïi. - Xaây döïng moâ hình kinh doanh nhöôïng quyeàn thöông maïi chuoãi cöûa haøng baùn leû Co.opMart taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh. - Ñeà xuaát hình thöùc vaø phöông thöùc quaûn trò phuø hôïp. 3. Ñoái töôïng nghieân cöùu vaø phaïm vi nghieân cöùu 3.1 Ñoái töôïng nghieân cöùu - Ñoái töôïng nghieân cöùu: Cöûa haøng kinh doanh baùn leû nhoû thaønh coâng, moâ hình kinh doanh nhöôïng quyeàn thöông maïi. - Khaùch theå nghieân cöùu: Cöûa haøng kinh doanh baùn leû nhoû thaønh coâng. - Ñoái töôïng khaûo saùt: Caùc cöûa haøng kinh doanh baùn leû nhoû, coù maët baèng toát muoán kinh doanh nhöôïng quyeàn thöông maïi thöông hieäu Co.opMart. 3.2 Phaïm vi nghieân cöùu - Caùc cöûa haøng kinh doanh baùn leû nhoû thaønh coâng taïi caùc quaän huyeän taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu 4.2 Phöông phaùp nghieân cöùu taøi lieäu Taøi lieäu trong ngaønh baùn leû Taøi lieäu trong ngaønh Marketing Taøi lieäu veà Thöông Hieäu Taøi lieäu veà nhöôïng quyeàn thöông maïi (franchise), … 4.1 Phöông phaùp ñieàu tra choïn maãu - Nhaän daïng vaán ñeà - Ñaët giaû thuyeát ñieàu tra - Xaây döïng baûng caâu hoûi ñieàu tra - Choïn maãu ñieàu tra - Choïn kyõ thuaät ñieàu tra - Xöû lyù keát quaû ñieàu tra 5. Keát quaû ñaït ñöôïc cuûa luaän aùn - Veà maët lyù luaän - Veà thöïc tieãn - Ñeà xuaát
3 CHÖÔNG 1: LYÙ THUYEÁT VEÀ NHÖÔÏNG QUYEÀN THÖÔNG MAÏI (FRANCHISE) 1.1 Giôùi thieäu veà nhöôïng quyeàn thöông maïi (Franchise) 1.1.1 Thöông Hieäu – Neàn taûng cuûa heä thoáng nhöôïng quyeàn thöông maïi Tröôùc khi ñeán ñònh nghóa veà Franchise, chuùng ta neân tìm hieåu khaùi nieäm veà thöông hieäu vì söï hieän höõu cuûa Franchise laïi ñaët treân neân taûng thöông hieäu. Thöông hieäu khoâng chæ laø caùi teân, maø laø 1 taäp hôïp caùc thuoäc tính cung caáp cho khaùch haøng caùc giaù trò maø hoï ñoøi hoûi : toâi coù lôïi ích gì ? toâi coù bieát noù khoâng ? hình nhö mình ñaõ töøng nghe qua …, hay thoâng qua caùc tin ñoàn veà saûn phaåm haøng hoùa khieán hoï lo laéng, töôûng töôïng, ham muoán,… taát caû caâu hoûi treân gôïi nhôù cho khaùch haøng moät hình aûnh thöông hieäu naèm trong taâm trí hoï. Thöông hieäu khaùc vôùi nhaõn hieäu. Nhaõn hieäu Thöông hieäu Giaù trò cuï theå, taøi saûn höõu hình Giaù trò tröøu töôïng, Taøi saûn voâ hình Hieän dieän treân vaên baûn phaùp luaät Hieän dieän trong taâm trí ngöôøi tieâu duøng Ñöôïc cô quan chöùc naêng coâng nhaän Ñöôïc ngöôøi tieâu duøng chaáp nhaän, tin töôûng Phaàn “ thaân theå” cuûa doanh nghieäp Phaàn “ linh hoàn” cuûa doanh nghieäp Cuõng nhö theo taùc giaû Richard Moore ñaõ coù moät ñònh nghóa khaù hình töôïng veà thöông hieäu trong quyeån saùch xuaát baûn naêm 2003 taïi Vieät Nam nhö sau: “söï khaùc bieät giöõa moät saûn phaåm vaø moät thöông hieäu laø gì? Moät saûn phaåm gioáng nhö moät ngöôøi baïn maø baïn môùi gaëp. Tuy nhieân, chaéc haún baïn ñaõ gaëp nhieàu haøng ngaøn ngöôøi trong cuoäc ñôøi cuûa mình, vaø haàu heát nhöõng ngöôøi naøy baïn chæ trao ñoåi aùnh maét hay vaøi caâu noùi. Nhöng ñoái vôùi moät soá ngöôøi, baïn thaáy mình ñaõ trao ñoåi caâu chuyeän vôùi hoï bôûi vì hình nhö ñaõ coù caûm giaùc phuø hôïp naøo ñoù. Ñeå ñaït tôùi taàm côõ saûn phaåm thì phaûi coù moät quan heä nhö theá. Tuy nhieân, ñeå ñaït tôùi taàm côõ thöông hieäu thì ñoøi hoûi nhieàu hôn nöõa. Vieäc naøy cuõng gioáng nhö ñeå hieåu moät ngöôøi kyõ hôn vaø thaáy ñöôïc hoï thay ñoåi ra sao theo thôøi gian. Ñeán moät luùc naøo ñoù, baïn seõ nghó ñeán ngöôøi aáy nhö moät ngöôøi baïn hay ñoàng nghieäp. Luùc ñoù, hoï ñaõ giaønh ñöôïc caûm giaùc traân troïng trong baïn. Ñaït ñeán taàm côõ thöông hieäu laø taïo ñöôïc moái quan heä nhö vaäy. Hay theo giaùo sö John Quelch moät chuyeân gia haønh ñaàu trong lónh vöïc Marketing, Phoù hieäu tröôûng Tröôøng Harvard trong chuyeán thaêm laøm vieäc taïi Vieät Nam. Taïi buoåi toaï ñaøm vôùi caùc doanh nghieäp 22/02/2008 oâng coù ñeà caäp ñeán “Moät Thöông hieäu maïnh laø nhö theá naøo?” maø toâi taâm ñaéc laø: - Moät thöông hieäu maïnh tröôùc heát phaûi coù söï khaùc bieät. - Moät thöông hieäu maïnh phaûi coù söï khaùc bieät, nhöng khaùc bieät veà laâu daøi. - Ñöôïc ngöôøi tieâu duøng tin caäy. Khaùc vôùi caùc loaïi sôû höõu haøng hoùa thoâng thöôøng, thöông hieäu laø moät loaïi haøng hoùa trí tueä, laø taøi saûn quyù nhaát cuûa moät doanh nghieäp. Ñoù chính laø lyù do taïi sao chuû thöông hieäu phaûi neân ghó ñeán chuyeän laøm theá naøo ñeå ñaùnh boùng thöông hieäu cuûa mình hôn; laøm theá naøo ñeå xaây döïng thöông hieäu cuûa mình ngaøy caøng lôùn maïnh hôn; taïo ñoä trung thaønh cao cuûa khaùch haøng ñoái vôùi thöông hieäu; hieäu quaû hôn trong ñaøm phaùn vôùi khaùch haøng, nhaø cung caáp; vaø laøm theá naøo ñeå ñem laïi theâm nhieàu nguoàn lôïi
4 kinh teá töø taøi saûn trí tueä naøy. Franchise laø moät trong nhöõng phöông thöùc coù theå ñaùp öùng nhöõng nhu caàu keå treân. 1.1.2 Khaùi nieäm veà nhöôïng quyeàn thöông maïi Nhöôïng quyeàn thöông maïi hay nhöôïng quyeàn kinh doanh (goïi taét laø Franchise, Franchising) duøng ñeå chæ moät phöông thöùc kinh doanh ñaëc bieät nhaân roäng höông hieäu, nhaân roäng moâ hình kinh doanh, coù nhieàu ñònh nghóa veà Franchise treân theá giôùi. Theo Tiến Sĩ Lyù Quí Trung coù vieát trong taïp chí “Thaønh Ñaït”: Franchise ñöôïc dòch ra tieáng vieät laø nhöôïng quyeàn thöông maïi. Cuïm töø goàm 4 chöõ nhöng vaãn chöa loät taû ñuùng baûn chaát cuûa moâ hình kinh doanh naøy neáu khoâng muoán noùi laø khoâng ñuùng nghóa. Veà noäi dung, Franchise laø moät phöông thöùc hôïp taùc kinh doanh maø trong ñoù chuû thöông hieäu hay beân nhöôïng quyeàn cho pheùp beân nhaän nhöôïng quyeàn ñöôïc söû duïng nhaõn hieäu, thöông hieäu, bieåu töôïng, khaåu hieäu … cuûa mình ñeå kinh doanh. Buø laïi, beân nhaän nhöôïng quyeàn phaûi traû caùc khoaûn phí nhöôïng quyeàn cho chuû thöông hieäu, thaønh coâng cuûa hoï seõ goùp phaàn ñaùng keå laøm taêng giaù trò thöông hieäu noùi chung. Hieäp hoäi nhöôïng quyeàn kinh doanh Quoác teá (The International Franchise Association), hieäp hoäi lôùn nhaát nöôùc Myõ vaø theá giôùi ñoù ñònh nghóa nhöôïng quyeàn kinh doanh nhö sau: "Nhöôïng quyeàn kinh doanh laø moái quan heä theo hôïp ñoàng, giöõa beân giao vaø beân nhaän quyeàn, theo ñoù beân giao ñeà xuaát hoaëc phaûi duy trì söï quan taâm lieân tuïc tôùi doanh nghieäp cuûa beân nhaän treân caùc khía caïnh nhö : bí quyeát kinh doanh (know-how), ñaøo taïo nhaân vieân; beân nhaän hoaït ñoäng döôùi nhaõn hieäu haøng hoùa, phöông thöùc, phöông phaùp kinh doanh do beân giao sôû höõu hoaëc kieåm soaùt; vaø beân nhaän ñang, hoaëc seõ tieán haønh ñaàu tö ñaùng keå voán vaøo doanh nghieäp baèng caùc nguoàn löïc cuûa mình". Theo ñònh nghóa naøy, vai troø cuûa Beân nhaän quyeàn kinh doanh trong vieäc ñaàu tö voán vaø ñieàu haønh doanh nghieäp ñöôïc ñaëc bieät nhaán maïnh hôn so vôùi traùch nhieäm cuûa beân giao quyeàn. Quan ñieåm naøy cuõng xuaát phaùt töø söï cheânh leäch veà quyeàn löïc vaø cheânh leäch veà thoâng tin giöõa caùc beân trong quan heä hôïp ñoàng nhöôïng quyeàn. Nhöõng yeâu caàu maïnh meõ hôn veà phía beân nhöôïng quyeàn nhaèm ñaûm baûo lôïi ích cho beân nhaän quyeàn. Tuy nhieân, ñònh nghóa cuõng chæ ra tính ñoäc laäp töông ñoái giöõa beân nhöôïng quyeàn vaø beân nhaän quyeàn. Coäng ñoàng chung Chaâu AÂu EC (nay laø lieân minh Chaâu AÂu EU) laïi ñònh nghóa nhöôïng quyeàn kinh doanh theo höôùng nhaán maïnh tôùi quyeàn cuûa Beân nhaän, khi söû duïng moät taäp hôïp quyeàn sôû höõu trí tueä. Maëc duø, ghi nhaän vai troø cuûa thöông hieäu vaø heä thoáng, bí quyeát kinh doanh cuûa Beân giao quyeàn, ñònh nghóa naøy khoâng ñeà caäp tôùi nhöõng ñaëc ñieåm khaùc cuûa vieäc nhöôïng quyeàn kinh doanh. EC ñònh nghóa quyeàn kinh doanh laø moät "taäp hôïp nhöõng quyeàn sôû höõu coâng nghieäp veà sôû höõu trí tueä lieân quan tôùi nhaõn hieäu haøng hoùa, teân thöông maïi, bieån hieäu cöûa haøng, giaûi phaùp höõu ích, kieåu daùng, baûn quyeàn taùc giaû, bí quyeát, hoaëc saùng cheá seõ ñöôïc khai thaùc ñeå baùn saûn phaåm, hoaëc cung caáp dòch vuï tôùi ngöôøi söû duïng cuoái cuøng". Nhöôïng quyeàn kinh doanh coù nghóa laø vieäc chuyeån nhöôïng quyeàn kinh doanh ñöôïc ñònh nghóa ôû treân. Taïi Vieät Nam, theo ñieàu 284 Luaät Thöông Maïi 2005, thì Franchise laø hoaït ñoäng thöông maïi maø beân nhöôïng quyeàn cho pheùp vaø yeâu caàu beân nhaän quyeàn töï mình tieán haønh vieäc mua baùn haøng hoùa, cung öùng dòch vuï theo caùc ñieàu kieän sau:
5 - Vieäc mua baùn haøng hoùa, cung öùng dòch vuï ñöôïc tieán haønh theo phöông thöùc toå chöùc kinh doanh do beân nhöôïng quyeàn quy ñònh vaø ñöôïc gaén vôùi nhaõn hieäu haøng hoùa, teân thöông maïi, bí quyeát kinh doanh, khaåu hieäu kinh doanh, quaûng caùo cuûa beân nhöôïng quyeàn. - Beân nhöôïng quyeàn coù quyeàn kieåm soaùt vaø trôï giuùp cho beân nhaän quyeàn trong vieäc ñieàu haønh coâng vieäc kinh doanh. Ngoaøi ra coøn coù raát nhieàu ñònh nghóa khaùc nöõa nhöng cuõng vaãn döïa treân moät soá yù cô baûn cuûa caùc trích daãn noùi treân. Toùm laïi, theo toâi coù theå hieåu Franchise chính laø vieäc beân nhöôïng quyeàn cho pheùp beân nhaän nhöôïng quyeàn ñöôïc töï mình tieán haønh vieäc mua baùn haøng hoùa hay cung öùng dòch vuï theo nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh vaø beân nhaän nhöôïng quyeàn phaûi traû cho beân nhöôïng quyeàn moät khoaûn phí. 1.1.3 Caùc hình thöùc nhöôïng quyeàn thöông maïi Nhöôïng quyeàn phaân phoái saûn phaåm (Product Distribution Franchise) Ñaây laø hình thöùc maø beân nhöôïng quyeàn cho pheùp beân nhaän nhöôïng quyeàn phaân phoái saûn phaåm do mình saûn xuaát, dòch vuï cuûa mình trong phaïm vi khu vöïc vaø thôøi gian nhaát ñònh. Beân nhaän nhöôïng quyeàn coù theå söû duïng thöông hieäu (Brand), bieåu töôïng, teân nhaõn hieäu (Trade mark), logo, khaåu hieäu (slogan), … beân nhöôïng quyeàn seõ khoâng nhöôïng laïi caùch thöùc kinh doanh. Beân mua Franchise seõ quaûn lyù ñieàu haønh cöûa haøng cuûa mình khaù ñoäc laäp, ít bò raøng buoäc bôûi nhöõng quy ñònh töø phía chuû thöông hieäu, thaäm chí coù theå bieán cung caùch phuïc vuï vaø kinh doanh theo yù mình. Phöông thöùc naøy coù nhaän ra qua caùc ñaïi lyù nöôùc giaûi khaùt Coca Cola, Pepsi, bia 333, tiger, lôùp xe casumina, …… Nhöôïng quyeàn söû duïng caùch thöùc kinh doanh (Business Format Franchise) Laø hình thöùc nhöôïng quyeàn phoå bieán, coøn goïi laø nhöôïng quyeàn kinh doanh hay nhöôïng quyeàn thöông maïi. Hình thöùc naøy chaët cheõ hôn hình thöùc treân, trong ñoù beân nhöôïng quyeàn khoâng chæ cho pheùp beân beân nhaän nhöôïng quyeàn ñöôïc phaân phoái saûn phaåm döôùi thöông hieäu cuûa ngöôøi nhöôïng quyeàn maø coøn chuyeån giao kyõ thuaät kinh doanh, coâng thöùc ñieàu haønh quaûn lyù vaø huaán luyeän nhaân vieân cho beân nhaän nhöôïng quyeàn. Ñaây laø söï khaùc bieät quan troïng so vôùi hình thöùc treân vì beân nhöôïng quyeàn seõ chuyeån nhöôïng cho beân nhaän quyeàn taát caû caùc yeáu toá ñeå taïo neân moät heä thoáng ñoàng boä chaúng haïn nhö : phaûi choïn ñòa ñieåm kinh doanh ôû ñaâu, chuaån bò saûn phaåm nhö theù naøo, mua nguyeân vaät lieäu ôû ñaâu … Beân nhöôïng quyeàn cuõng thöôøng giuùp beân nhaän nhöôïng quyeàn trong vieäc ñieàu haønh , quaûn lyù cô sôû nhöôïng quyeàn. Ngöôïc laïi, beân nhaän nhöôïng quyeàn phaûi traû moät khoaûn phí cho beân nhöôïng quyeàn, coù theå laø moät khoaûn phí troïn goùi, coù theå laø moät khoaûn phí haøng thaùng döïa treân doanh soá, vaø cuõng coù theå toång hôïp luoân caû hai khoaûn phí treân. Phöông thöùc nhöôïng quyeàn rieâng leû “Single-Unit Franchise” Ñaây laø hình thöùc Franchise phoå bieán nhaát khi ngöôøi mua Franchise kyù keát hôïp ñoàng mua Franchise tröïc tieáp vôùi ngöôøi baùn Franchise. Ngöôøi baùn Franchise coù theå laø chuû thöông hieäu, ñaïi lyù ñoäc quyeàn hoaëc ñaïi lyù Franchise vuøng. Ñaëc ñieåm cuûa phöông thöùc naøy laø chuû thöông hieäu coù theå laøm vieäc vaø kieåm tra saâu saùt töøng doanh nghieäp ñöôïc nhöôïng quyeàn. Ngöôøi mua Franchise leû ñöôïc caáp quyeàn kinh doanh taïi moät ñòa
6 ñieåm thôøi gian nhaát ñònh vaø traû moät khoaûn phí cho beân baùn. Khi heát thôøi gian hôïp ñoäng muoán gia haïn ngöôøi mua traû theâm moät khoaûn phí. Phí Franchise thu ñöôïc khoâng phaûi chia cho moät ñoái taùc trung gian naøo. Ngöôøi mua Franchise theo phöông thöùc naøy khoâng theå nhöôïng laïi (sub-franchise) cho beân thöù ba hay töï yù môû theâm cöûa hieäu kinh doanh cuøng thöông hieäu. Vì theá ngöôøi mua nhöôïng quyeàn leû thöôøng chæ coù theå mua ñöôïc qua caùc Master Franchise hay caùc chuû thöông hieäu nhoû. Phöông thöùc nhöôïng quyeàn nhieàu cöûa haøng rieâng leû “Multiple-Unit” Coù nhieàu ñoái taùc sau khi kinh doanh thaønh coâng cöûa haøng Franchise ñaàu tieân nhöng laïi khoâng muoán phaùt trieån thaønh ñaïi lyù franchise ñoäc quyeàn (Master franchise) maø hoï chæ muoán môû theâm moät hay nhieàu cöûa haøng franchise rieâng leû töông töï. Trong tröôøng hôïp naøy hoï trôû thaønh ñoái taùc sôû höõu cuøng luùc nhieàu cöûa haøng franchise maø thuaät ngöõ chuyeân moân goïi laø multiple single-unit operator. Phöông thöùc nhöôïng quyeàn ñoäc quyeàn “Master Franchise” Laø hình thöùc nhöôïng quyeàn maø chuû thöông hieäu caáp pheùp cho ngöôøi mua ñoäc quyeàn kinh doanh thöông hieäu cuûa mình trong moät khu vöïc nhaát ñònh (thaønh phoá, laõnh thoå, quoác gia, …) trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Ñeå ñöôïc ñoäc quyeàn, doanh nghieäp mua Franchise phaûi traû moät khoaûn phí Franchise ban ñaàu rieâng bieät, thöôøng laø cao hôn nhieàu so vôùi hôïp ñoàng mua Franchise rieâng leû. Buø laïi, hoï coù quyeàn chuû ñoäng töï môû theâm nhieàu cöûa haøng hay baùn Franchise laïi cho baát kyø ai naèm trong khu vöïc maø mình kieåm soaùt. Phaàn phí Franchise (goàm phí ban ñaàu vaø phí haøng thaùng) thu ñöôïc töø phía ngöôøi mua Franchise seõ ñöôïc chuû thöông hieäu chia cho ñaïi lyù Franchise ñoäc quyeàn theo tæ leä thoûa thuaän. Thöôøng thì phía Master Franchise seõ ñöôïc chi nhieàu hôn vì phaàn lôùn coâng söùc vaø chi phí ñeå tìm kieám vaø phaùt trieån soá ngöôøi mua Franchise trong khu vöïc do phía ñaïi lyù Franchise ñoäc quyeàn gaùnh chòu. Ñaây laø hình thöùc phoå bieán nhaát vaø nhanh nhaát trong vieäc ñöa thöông hieäu xaâm nhaäp vaøo thò tröôøng nöôùc ngoaøi. Vôùi hình thöùc naøy, chuû thöông hieäu ñaõ chuyeån haàu nhö toaøn boä gaùnh naëng veà phaùt trieån thöông hieäu ôû khu vöïc ñoù cho beân mua master Franchise. Phöông thöùc nhöôïng quyeàn phaùt trieån khu vöïc “Area Developer” Ñaây laø hình thöùc trung gian cuûa master franchise vaø single-unit franchise. Ngöôøi mua franchise phaùt trieån khu vöïc seõ ñöôïc ñoäc quyeàn trong moät phaïm vi vaø thôøi gian nhaát ñònh. Ñoái taùc mua franchise phaùt trieån khu vöïc khoâng ñöôïc baùn franchise cho baát cöù ai nhöng cuõng khoâng phaûi cung caáp caùc dòch vuï cho ai nhö ñoái vôùi tröôøng hôïp master franchise. Ñeå ñöôïc ñoäc quyeàn trong moät khu vöïc nhaát ñònh, ngöôøi mua franchise phaùt trieån khu vöïc phaûi traû moät khoaûn phí franchise ban ñaàu töông ñoái cao vaø phaûi cam keát phaûi phaùt trieån bao nhieâu cöûa haøng theo moät tieán ñoä thôøi gian ñaõ ghi roõ trong hôïp ñoàng ñaõ ñöôïc thoáng nhaát vôùi chuû thöông hieäu. Neáu khoâng ñaùp öùng ñuùng nhöõng thoûa thuaän trong hôïp ñoàng, doanh nghieäp naøy seõ boï maát öu tieân ñoäc laäp töông töï nhö ñoái vôùi tröôøng hôïp master franchise. Phöông thöùc nhöôïng quyeàn lieân doanh “Join-Ventures”
7 Vôùi hình thöùc naøy chuû thöông hieäu seõ lieân doanh vôùi moät ñoái taùc khaùc taïi khu vöïc maø phía chuû thöông hieäu muoán Franchise vaø lieân doanh naøy seõ ñoùng vai troø laø moät ñaïi lyù Franchise ñoäc quyeàn. Vieäc löïa choïn ñuùng coâng ty ñoái taùc ñeå lieân doanh laø toái quan troïng vì moät khi choïn nhaàm ñoái taùc caû thò tröôøng xem nhö beá taét. Trong nhieàu tröôøng hôïp, chuû thöông hieäu goùp voán vaøo lieân doanh baèng chính thöông hieäu, bí quyeát kinh doanh vaø ñoâi khi theâm tieàn maët vaø quy ra tæ leä phaàn traêm voán goùp tuøy thoûa thuaän giöõa hai beân. Ñoái taùc lieân doanh thöôøng goùp voán baèng tieàn maët vaø kieán thöùc söï am hieåu veà thò tröôøng taïi khu vöïc maø phía lieân doanh ñang ñoùng. 1.1.4 Moät soá ngaønh, lónh vöïc thöôøng nhöôïng quyeàn thöông maïi Lòch söû hoaït ñoäng franchise ñaùnh daáu nhöõng ngaønh ngheà thöïc hieän franchise thöôøng laø cöûa haøng thöùc aên nhanh, caø pheâ, khaùch saïn, nhaø haøng. Tuy nhieân, treân thöïc teá hieän nay haàu nhö ngaønh ngheà naøo cuõng coù theå nhaân roäng moâ hình franchise nhö : khaùch saïn, baát ñoäng saûn, nöõ trang, dòch vuï maùy tính, dòch vuï theå hình – chaêm soùc söùc khoûe, dòch vuï spa, giaøy deùp, quaàn aùo, y teá, giaùo duïc, dòch vuï oâtoâ – moâtoâ, dòch vuï giao nhaän – chuyeån fax nhanh, baûo veä – veä só, baûo hieåm, trang trí noäi thaát, baùn leû… Trong caùc ngaønh neâu treân, theo ñaùnh giaù vaø xeáp loaïi cuûa Hieäp hoäi franchise Quoác teá thì ngaønh thöùc aên nhanh vaø kinh doanh baùn leû vaãn laø ngaønh kinh doanh nhöôïng quyeàn nhieàu nhaát ôû caùc nöôùc treân theá giôùi vaø ngay caû ôû Vieät Nam. (Xem phuï luïc : 10 thöông hieäu nhöôïng quyeàn ñöùng ñaàu danh saùch Franchise 500 cuûa naêm 2006 do taïp chí Entrepreneur bình choïn) 1.1.5 Öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa nhöôïng quyeàn thöông maïi Öu ñieåm Thích hôïp cho doanh nghieäp vöøa vaø nhoû : Vôùi ñaëc ñieåm thò tröôøng Vieät Nam hieän nay, moät thò tröôøng ñang phaùt trieån vôùi nhieàu loaïi hình doanh nghieäp vaø trong soá naøy vaãn laø caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû chieám soá löôïng lôùn. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp naøy, vieäc kieám ñöôïc moät choå ñöùng treân thò tröôøng laø ñaëc bieät khoù khaên bôûi caùc nguoàn löïc bò haïn cheá. Vôùi quy moâ nhoû franchise laø moâ hình ñaàu tö hieäu quaû vaø an toaøn cho doanh nghieäp. Thoâng qua hoaït ñoäng naøy caùc doanh nghieäp seõ coù nhieàu kinh nghieäm hôn trong quaûn lyù, phaân phoái, quaûng caùo, naém baét ñöôïc caùch thöùc kinh doanh, tieáp caän ñöôïc khoa hoïc kyõ thuaät môùi,… töø ñoù doanh nghieäp seõ töï tin hôn trong quaù trình kinh doanh cuûa mình. Ít ruûi ro vaø deã thaønh coâng: chuû thöông hieäu taïo döïng ñöôïc hình aûnh veà thöông hieäu cuûa mình trong taâm trí cuûa khaùch haøng neân khi nhöôïng quyeàn laïi thöông hieäu cho moät ngöôøi khaùc thì ngöôøi naøy cuõng seõ coù ñöôïc nhöõng quyeàn lôïi maø thöông hieäu ñoù taïo ra. Beân caïnh ñoù, beân nhaän nhöôïng quyeàn ngoaøi vieäc ñöôïc nhöôïng quyeàn thöông hieäu noåi tieáng coøn ñöôïc huaán luyeän , ñaøo taïo ñeå hoï coù moät cöûa haøng thoáng nhaát vôùi caû heä thoáng nhöôïng quyeàn. Vôùi moâ hình ñaõ ñöôïc ngöôøi ñi tröôùc traûi nghieäm, thì moâ hình nhöôïng quyeàn chaéc chaén seõ coù tyû leä thaønh coâng cao. Huy ñoäng voán deã daøng: thöôøng xaùc thaønh coâng cao neân caùc toå chöùc tín duïng uûng hoä caùc ñoái taùc franchise tieàm naêng, vaø coù nhieàu öu ñaõi ñoái vôùi caùc khaùch haøng naøy trong quaù trình huy ñoäng voán kinh doanh. Giuùp caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû tích luõy kinh nghieäm ñeå taïo tieàn ñeà phaùt trieån. Thoâng qua hoaït ñoäng naøy, hoï seõ daàn naém baét ñöôïc nhöõng caùch thöùc trong quaûn lyù,
8 kinh doanh, phaân phoái, tieáp thò,… vaø giuùp hoï töï tin hôn cho hoaït ñoäng kinh doanh cuûa rieâng mình sau naøy. Taïo ñieàu kieän cho caùc doanh nghieäp tieáp caän vôùi khoa hoïc kyõ thuaät môùi. Vôùi söï giuùp ñôõ qua laïi töø phía ngöôøi nhöôïng quyeàn, ngöôøi nhaän nhöôïng quyeàn. Caùc doanh nghieäp seõ coù cô hoäi tieáp caän vôùi khoa hoïc coâng ngheä môùi, trình ñoä kyõ thuaät quaûn lyù tieân tieán Chi phí thaáp : ñaây laø moät keát luaän cuûa hieäp hoäi nhöôïng quyeàn thöông maïi quoác teá toång keát, moät ñaëc tröng ñoái vôùi doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, nhöõng ngöôøi muoán laøm chuû kinh doanh thöông hieäu noåi tieáng nhöng khoâng ñuû voán. Baèng phöông thöùc kinh doanh nhöôïng quyeàn naøy, ngöôøi nhaän nhöôïng quyeàn khoâng nhöõng khoâng toán khoaûn phí ñeå xaây döïng thöông hieäu maø hoï coøn chia seû chi phí naøy vôùi chuû nhöôïng quyeàn vaø caùc cöûa hieäu franchise khaùc. Giuùp chuû thöông hieäu nhanh choùng chieám lónh thò tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc. Ñaây laø caùch nhanh nhaát vaø an toaøn nhaát ñeå chieám lónh thò tröôøng vì chuû thöông hieäu seõ chia seû nhöõng ruõi ro, voán ñaàu tö cuûa mình cho ngöôøi nhaän quyeàn. Thoûa maõn toát caû beân mua vaø beân baùn : veà phía ngöôøi baùn, hoï seõ cung caáp ra thò tröôøng nhöõng saûn phaåm coù thöông hieäu noåi tieáng, chaát löôïng ñaûm baûo, hoaït ñoäng quaûn caùo, huaán luyeän nhaân vieân cuõng ñöôïc beân nhöôïng quyeàn quan taâm vaø hoã trôï töø ñoù uy tín cuûa hoï seõ taêng leân. Veà phía khaùch haøng, öu ñieåm cuûa moät cöûa haøng nhöôïng quyeàn laø caûm giaùc thoaûi maùi, yeân taâm vôùi chaát löôïng saûn phaåm mình ñang söû duïng. Nhöôïc ñieåm Chi phí thaønh laäp moät cöûa haøng franchise thöôøng cao hôn 40% so vôùi chi phí boû ra kinh doanh moät cöûa haøng ñoäc laäp. Do coù nhieàu chi phí phaùt sinh trong quaù trình khi mua franchise. Tính laây lan trong heä thoáng: coù söï phuï thuoäc lôùn giöõa caùc cöûa hieäu nhöôïng quyeàn vaø chuû thöông hieäu. Khi moät cöûa haøng trong heä thoáng nhöôïng quyeàn gaëp raéc roái veà saûn phaåm, cung caùch phuïc vuï raát deã aûnh höôûng ñeán caû heä thoáng nhöôïng quyeàn vì khaùch haøng chæ bieát ñeán thöông hieäu chöù khoâng quan taâm ñeán tính rieâng bieät cuûa cöûa haøng. Hay tröôøng hôïp khi thöông hieäu cheát suïp ñoå, caû heä thoáng nhöôïng quyeàn seõ cheát theo. Ñaây laø nhöôïc ñieåm quan troïng chuû thöông hieäu caàn quan taâm ñeå giöõ uy tín cho thöông hieäu cuûa mình hay ngöôøi nhaän nhöôïng quyeàn caàn löu yù khi choïn löïa thöông hieäu nhöôïng quyeàn. Tính ñoäc laäp trong kinh doanh : do söï raøng buoäc cuûa hôïp ñoàng franchise hay moâ hình franchise noùi chung, ngöôøi chuû cöûa haøng tuy boû 100% voán ñaàu tö nhöng khoâng hoaøn toaøn ñöôïc töï do quyeát ñònh hay thay ñoåi gì naèm trong cöûa haøng cuûa mình. Ví duï: trang trí noäi thaát, ñoàng phuïc, thöïc ñôn, giôø hoaït ñoäng, … Deã phaùt sinh tranh chaáp giöõa caùc beân : franchise laø moâ hình gaén chaët quyeàn lôïi cuûa hai beân nhaän quyeàn vaø nhöôïng quyeàn. Thöôøng thoûa thuaän giöõa 2 beân baèng hôïp ñoàng, neáu caùc ñieàu khoaûn khoâng chaët cheõ deã xaûy ra tranh chaáp veà khoaûn phí treân doanh thu hay tröôøng hôïp taát caû coâng söùc vaø tieàn cuûa maø chuû cöûa haøng franchise boû ra ñeå quaûng caùo cuûng coá theâm cho thöông hieäu ñeàu seõ thuoäc veà ngöôøi chuû thöông hieäu. Ñieàu naøy thöôøng daãn ñeán moät soá cöûa haøng mua franchise löôõng löï, khoâng nhieät ñình ñoùng phí franchise hay quaûng caùo cho heä thoáng.
9 Coù theå taïo söï nhaøm chaùn cho khaùch haøng : tính ñoàng boä laø moät trong nhöõng yeáu toá taïo neân söï thaønh coâng cuûa hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn nhöng ñieàu ñoù coù nghóa laø khaùch haøng seõ phaûi thöôûng thöùc cuøng moät loaïi baùnh, moät höông vò gioáng heät nhau, khung caûnh vaø cung caùch phuïc vuï y heät. Ñieàu naøy coù theå taïo neân söï nhaøm chaùn vaø maát tính rieâng bieät cuûa töøng cöûa haøng taïi töøng vuøng. 1.1.6 Tính phí nhöôïng quyeàn Quyeàn kinh doanh ñöôïc beân baùn (Franchisor) baùn cho beân mua (Franchisee) ñeå thu veà moät soá tieàn ban ñaàu, thöôøng goïi laø phí gia nhaäp hay phí nhöôïng quyeàn (franchise fee). Soá tieàn naøy phaûi giao ngay sau khi hôïp ñoàng ñöôïc kyù keát. Hôïp ñoàng nhöôïng quyeàn (franchise agreement) naøy seõ chi tieát hoùa taát caû nhöõng ñieàu khoaûn raøng buoäc vaø nghóa vuï cuûa caû beân mua vaø beân baùn, cuõng nhö thôøi gian hôïp ñoàng coù hieäu löïc. Phí franchise thöïc chaát laø giaù maø ngöôøi nhöôïng quyeàn baùn cho ngöôøi nhaän nhöôïng quyeàn vaø saûn phaåm ñaây laø moâ hình kinh doanh nhöôïng quyeàn tuøy theo hình thöùc ñöôïc ñeà caäp ôû treân. Vôùi moãi thöông hieäu khaùc nhau thì chaéc chaén möùc phí naøy seõ coù söï khaùc nhau. Vieäc ñònh giaù cho saûn phaåm cuûa mình noùi chung luùc naøo cuõng khoù khaên vaø caàn coù nhieàu söï caân nhaéc. Ñònh giaù franchise cuõng vaäy, caàn caân nhaéc nhieàu yeáu toá khaùc nhau : Ñaàu tieân laø möùc ñoä noåi tieáng cuûa thöông hieäu, moät yeáu toá raát khoù ñònh giaù, moät thöông hieäu noåi tieáng seõ ñem laïi nhieàu thuaän lôïi cho ngöôøi ñöôïc nhöôïng quyeàn hôn, vaø phí nhöôïng quyeàn seõ cao ñoái vôùi nhöõng thöông hieäu noåi tieáng hôn nhö : MCDonald’s (500.000 USD - 1,5 trieäu USD), KFC (250.000 USD - 300.000 USD), 7- Eleven (150.000 USD - 750.000 USD), Kinh Ñoâ (30.000 USD), nöôùc mía sieâu saïch (80 tròeâu VNÑ). Phí franchise coøn phuï thuoäc vaøo ñòa ñieåm nhöôïng quyeàn. Nhöõng nôi coù khaû naêng tieâu thuï toát, tieàm naêng phaùt trieån toát thì chi phí nhöôïng quyeàn seõ cao hôn. Hay nhöõng khu vöïc naøo coù möùc soáng cao thì chi phí nhöôïng quyeàn cuõng seõ cao. Ñieån hình Phôû 24 neáu nhöôïng quyeàn taïi Vieät Nam ñoái taùc phaûi boû ra töø 7.000USD – 10.000USD, nhöng neáu nhöôïng quyeàn taïi nöôùc ngoaøi phaûi maát töø 12.000USD – 15.000USD. Ngoaøi ra, phí franchise coøn khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo ngaønh ngheà franchise. Khoâng phaûi ngaønh ngheà naøo cuõng coù caùch tính phí nhöôïng quyeàn gioáng nhau vì lôïi nhuaän vaø thôøi gian hoaøn voán seõ khaùc nhau. Phí nhöôïng quyeàn bao goàm phí nhöôïng quyeàn ban ñaàu vaø phí duy trì thöông hieäu haøng thaùng. Ngoøai ra, caùc chi phí khaùc nhö phí baát ñoäng saûn, maùy moùc thieát bò, thieát keá, trang trí noäi thaát, baøn gheá,... khoâng ñöôïc tính laø phí nhöôïng quyeàn nhöng vaãn ñöôïc chuû thöông hieäu yeâu caàu ñaàu tö ñeå ñaûm baûo tính ñoàng boä. Ngaân saùch daønh cho quaûng caùo (chi phí marketing, truyeàn thoâng, …) ñöôïc traû ñònh kyø, khoaûn tieàn naøy thöôøng ñöôïc ñöa vaøo taøi khoaûn chung ñeå söû duïng vaøo chieán dòch quaûng caùo hay khuyeán maõi cho caû heä thoáng treân phaïm vi ñòa phöông hay toaøn heä thoáng. Phí nhöôïng quyeàn ban ñaàu (initial fee) bao goàm quyeàn söû duïng teân vaø heä thoáng saûn xuaát, ñieàu haønh, phí naøy coøn duøng trang traûi cho vieäc ñaøo taïo theo cheá ñoä, nhöõng thuû tuïc, taøi lieäu höôùng daãn, vaø moät soá chi tieát phuï trôï khaùc.
10 Phí duy trì thöông hieäu haøng thaùng (royalty fee) phaàn phí naøy thöôøng ñöôïc trích töø doanh soá baùn haøng, phí naøy dao ñoäng töø 1-8% treân doanh thu. Taát caû khoaûn naøy phaûi ñöôïc ñònh roõ trong hôïp ñoàng nhöôïng quyeàn. Phí naøy ñöôïc söû duïng vaøo muïc ñích duy trì caùc loaïi dòch vuï tö vaán hoã trôï maø beân baùn seõ cung caáp cho beân mua. Beân caïnh ñoù, caùch tính phí franchise cho ñaïi lyù ñoäc quyeàn (master franchise) coù khaùc so vôùi phí franchise daønh cho ñoái taùc mua franchise rieâng leû (single-unit) vì ngöôøi mua master franchise coù quyeàn baùn laïi vaø töï môû moät soá löôïng cöûa haøng nhaát ñònh trong moät phaïm vi nhaát ñònh neân chi phí franchise chaéc chaén seõ cao hôn nhieàu vaø noù thöôøng tyû leä thuaän vôùi soá löôïng cöûa haøng ñöôïc pheùp môû. Thoâng thöôøng phí franchise ban ñaàu daønh cho ñaïi lyù ñoäc quyeàn ñöôïc tính treân döï toaùn toång soá cöûa haøng franchise coù theå môû taïi khu vöïc hay quoác gia ñoù nhaân cho phí franchise cuûa moät cöûa haøng rieâng leû. Ví duï : phí franchise ban ñaàu cho moät cöûa haøng nhöôïng quyeàn laø 10.000USD vaø toång soá cöûa haøng tieàm naêng coù theå môû taïi quoác gia naøo ñoù laø 10 cöûa haøng thì phí franchise ban ñaàu cho ñaïi lyù ñoäc quyeàn seõ laø 100.000USD. Coøn phí franchise haøng thaùng, chuû thöông hieäu thöôøng ñöôïc chia moät tyû leä phaàn traêm treân töøng cöûa haøng franchise rieâng leû maø ñaïi lyù ñoäc quyeàn franchise baùn cho caùc ñoái taùc ñòa phöông. Ví duï: neáu ñaïi lyù ñoäc quyeàn franchise tính 6% phí franchise haøng thaùng cho caùc ñoái taùc mua franchise trong khu vöïc mình ñoäc quyeàn kinh doanh thì chuû thöông hieäu coù theå ñöôïc chia 2%. Trong moät cuoäc nghieân cöùu gaàn ñaây vôùi söï tham gia cuûa 91 coâng ty coù baùn franchise lôùn nhaát cuûa Myõ (ngaønh ngheà khaùc nhau) coù keát quaû nhö sau: Thaâm nieân trung bình cuûa heä thoáng franchise 21 naêm Toång soá cöûa haøng trong moät heä thoáng franchise 2.652 Doanh soá bình quaân haøng naêm 871 tæ USD Phí franchise ban ñaàu 28.559USD Phí haøng thaùng 5,5% treân doanh thu Phí quaûng caùo 2,9% Thôøi haïn hôïp ñoàng 14 naêm 1.2 Quaù trình phaùt trieån cuûa nhöôïng quyeàn thöông maïi 1.2.1 Quaù trình phaùt trieån Theo nhieàu taøi lieäu nghieân cöùu, hình thöùc kinh doanh nhöôïng quyeàn ñaõ xuaát hieän vaøo khoaûng theá kyû 17-18 taïi Chaâu AÂu. Tuy nhieân, hoïat ñoäng nhöôïng quyeàn kinh doanh (hay nhöôïng quyeàn thöông maïi) ñaõ chính thöùc thöøa nhaän khôûi nguoàn, phaùt trieån laø taïi Hoa Kyø vaøo giöõa theá kyû 19, khi nhaø maùy Singer (saûn xuaát maùy khaâu) kyù keát hôïp ñoàng nhöôïng quyeàn kinh doanh ñaàu tieân cho ñoái taùc mình. Franchise ñöôïc phaùt trieån maïnh, buøng phaùt keå töø sau naêm 1945 (khi Theá Chieán II keát thuùc). Vôùi söï ra ñôøi cuûa haøng loaït heä thoáng nhaø haøng, khaùch saïn vaø heä thoáng kinh doanh, phaân phoái theo kieåu baùn leû, maø söï ñoàng nhaát veà cô sôû haï taàng, thöông hieäu, söï phuïc vuï laø ñaëc tröng cô baûn ñeå nhaän daïng nhöõng heä thoáng kinh doanh theo phöông thöùc naøy. Töø nhöõng naêm 60, Franchise trôû thaønh phöông thöùc kinh doanh thònh haønh, thaønh coâng khoâng chæ taïi Myõ maø coøn ôû nhöõng nöôùc phaùt trieån khaùc nhö Anh, Phaùp, … Söï lôùn maïnh cuûa nhöõng taäp ñoaøn xuyeân quoác gia cuûa Myõ vaø moät soá nöôùc Chaâu Aâu trong lónh vöïc kinh doanh thöùc aên nhanh, khaùch saïn – nhaø haøng ñaõ goùp phaàn “truyeàn
11 baù” vaø phaùt trieån Franchise treân khaép theá giôùi. Hoaït ñoäng Franchise ñaõ coù maët taïi hôn 150 nöôùc treân theá giôùi, rieâng taïi Chaâu AÂu coù khoaûng 200 ngaøn cöûa haøng kinh doanh theo phöông thöùc nhöôïng quyeàn. Ngaøy nay, nhieàu toå chöùc phi chính phuû vôùi toân chæ thuùc ñaåy phaùt trieån, hoã trôï vaø quaûng baù hoaït ñoäng Franchise ñaõ ñöôïc thaønh laäp. 1960 moät soá nhaø nhöôïng quyeàn lieân keát laïi vaø thaønh laäp neân Hieäp Hoäi Franchise quoác teá IFA (International Franchise Association) ñeå baûo veä hoaït ñoäng franchise vaø nghieân cöùu saâu hôn veà lónh vöïc naøy, vaø coù khoaûng 30000 thaønh vieân bao goàm caùc doanh nghieäp mua, baùn Franchise. 1979 UÛy Ban Thöông Maïi Lieân bang (the Federal Trade Commission) vieát taét FTC ñaõ ñöa ra caùc quy ñònh veà hoaït ñoäng Franchise töø ñoù hoaït ñoäng franchise trôû neân matnh meõ vaø nhanh ôû Myõ. Ñieån hình laø Hoäi ñoàng Franchise Theá giôùi (World Franchise Council), ra ñôøi vaøo naêm 1994, coù thaønh vieân laø caùc hieäp hoäi Franchise cuûa nhieàu quoác gia. Thoâng qua caùc toå chöùc naøy, nhieàu hoaït ñoäng coù ích cho doanh nghieäp, cho caùc neàn kinh teá quoác gia ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhö : - Toå chöùc caùc hoäi chôï Franchise quoác teá. - Xaây döïng nieân giaùm Franchise khu vöïc, vaø treân toaøn theá giôùi. - Hôïp taùc xuaát baûn caùc aán phaåm chuyeân ngaønh, Website ñeå cung caáp thoâng tin cho moïi caù nhaân, toå chöùc, doanh nghieäp quan taâm ñeán Franchise… - Tö vaán, hoã trôï, hôïp taùc vaø phaùt trieån phöông thöùc kinh doanh Franchise. Nhaän thaáy lôïi ích, hieäu quaû cuûa phöông thöùc kinh doanh naøy, nhieàu quoác gia ñaõ coù chính saùch khuyeán khích phaùt trieån Franchise. Hoa Kyø laø quoác gia ñaàu tieân luaät hoùa Franchise vaø coù caùc chính saùch öu ñaõi cho nhöõng caù nhaân, doanh nghieäp kinh doanh theo phöông thöùc Franchise. Chính phuû caùc nöôùc phaùt trieån khaùc nhö Anh, Phaùp, Ñöùc, Nhaät, YÙ,… cuõng noi göông Hoa Kyø, ban haønh caùc chính saùch thuùc ñaåy, phaùt trieån hoaït ñoäng Franchise, khuyeán khích vaø hoã trôï cho doanh nghieäp trong vieäc baùn Franchise ra nöôùc ngoaøi. Nhieàu trung taâm hoïc thuaät, nghieân cöùu chính saùch veà Franchise cuûa caùc chính phuû, tö nhaân laàn löôït ra ñôøi, caùc ñaïi hoïc cuõng coù rieâng chuyeân ngaønh veà Franchise ñeå ñaøo taïo, ñaùp öùng nhu caàu môùi cuûa neàn kinh teá. Rieâng taïi Ñoâng Nam AÙ, keå töø thaäp nieân 90, caùc quoác gia ñaõ nhaän thaáy taùc ñoäng cuûa Franchise ñeán vieäc phaùt trieån neàn kinh teá quoác daân laø quan troïng vaø laø xu theá taát yeáu cuûa toaøn caàu hoùa, vì vaäy nhieàu chính saùch, giaûi phaùp phaùt trieån kinh teá lieân quan ñeán Franchise ñaõ ñöôïc nghieân cöùu, öùng duïng vaø khuyeán khích phaùt trieån. Naêm 1992, Chính phuû Malaysia ñaõ baét ñaàu trieån khai chính saùch phaùt trieån hoaït ñoäng kinh doanh nhöôïng quyeàn (Franchise development program) vôùi muïc tieâu gia taêng soá löôïng doanh nghieäp hoaït ñoäng kinh doanh theo phöông thöùc nhöôïng quyeàn, thuùc ñaåy vaø phaùt trieån vieäc baùn Franchise ra nöôùc ngoaøi. Singapore, quoác gia laùng gieàng cuûa Malaysia, cuõng coù caùc chính saùch töông töï nhaèm thuùc ñaåy, phaùt trieån hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn trong lónh vöïc cung caáp dòch vuï nhö ñaøo taïo, y teá, du lòch, nhaø haøng, khaùch saïn, … Gaàn daây nhaát, keå töø thôøi ñieåm naêm 2000, Chính phuû Thaùi Lan cuõng ñaõ coù chính saùch khuyeán khích, quaûng baù, hoã trôï vieäc nhöôïng quyeàn cuûa caùc doanh nghieäp Thaùi Lan taïi thò tröôøng noäi ñòa vaø quoác teá. Trung Quoác ñang trôû thaønh thò tröôøng tieàm naêng cuûa caùc thöông hieäu nöôùc ngoaøi nhö: Mc Donald’s, KFC, Hard Rock Cafeù, Chilli’s,… ñoàng thôøi ñaây laø cöù ñòa ñaàu tieân
12 ñeå caùc taäp ñoaøn naøy baùn Franchise ra khaép Chaâu AÙ. Thoâng qua ñoù, hoaït ñoäng Franchise cuûa Trung Quoác trôû neân ngaøy caøng phaùt trieån, Chính phuû Trung Quoác ñaõ thay ñoåi thaùi ñoä e deø chuyeån sang khuyeán khích, nhieàu thöông hieäu ñang ñöôïc “ñaùnh boùng” treân thò tröôøng quoác teá thoâng qua caùc cuoäc mua baùn, saùp nhaäp nhaèm chuaån bò cho keá hoaïch ñaåy maïnh hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn ra beân ngoaøi, ñöôïc xem laø moät trong nhöõng ñoäng thaùi quan troïng ñeå phaùt trieån neàn kinh teá voán ñang noùng cuûa Trung Quoác. ÔÛ Vieät Nam franchise ñöôïc manh nha xuaát hieän vaøo giöõa thaäp nieân 90, khi maø ñoàng loaït xuaát hieän heä thoáng caùc quaùn caøpheâ Trung Nguyeân treân khaép moïi mieàn ñaát nöôùc. Maëc duø caùch laøm cuûa Trung Nguyeân luùc ñoù khoâng hoaøn toaøn laø franchise, nhöng cuõng phaàn naøo theå hieän ñöôïc nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa phöông thöùc franchise. Naêm 2004, Hoäi ñoàng Nhöôïng quyeàn thöông maïi Theá giôùi (WFC) ñaõ tieán haønh moät cuoäc ñieàu tra khaúng ñònh raèng: ñaõ toàn taïi hôn 65 heä thoáng franchise hoaït ñoäng taïi Vieät Nam ña soá laø caùc thöông hieäu nöôùc ngoaøi. Maëc duø coøn khaù ít so vôùi caùc quoác gia laùng gieàng, nhöng vôùi tình theá hieän nay, khi franchise ñaõ ñöôïc luaät hoùa, Vieät Nam chính thöùc böôùc qua cöûa WTO, ñaõ coù nhieàu nhaän ñònh raèng hoaït ñoäng franchise seõ phaùt trieån nhö vuõ baõo. 1.2.2 Vai troø cuûa nhöôïng quyeàn thöông maïi trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp vaø neàn kinh teá Vai troø cuûa nhöôïng quyeàn thöông maïi ñoái vôùi hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp Söï caàn thieát baùn Franchise Nhaân roäng moâ hình kinh doanh: phaàn lôùn caùc doanh nghieäp muoán nhaân roäng moâ hình kinh doanh cuûa mình khi ñaõ ñaït ñöôïc thaønh coâng. Tuy nhieân, khoù khaên thöôøng gaëp khoâng ít thì nhieàu ôû caùc doanh nghieäp khi muoán môû roäng moâ hình kinh doanh cuûa mình laø taøi chính. Ngoøai vaán ñeà ngaân saùch, caùc yeáu toá khaùc nhö ñòa lyù, con ngöôøi, kieán thöùc vaên hoùa ñòa phöông, … cuõng laø nhöõng trôû ngaïi khoâng nhoû. Phöông thöùc nhöôïng quyeàn kinh doanh seõ giuùp doanh nghieäp chia seû khoù khaên neâu treân cho beân mua franchise. Vaø khi moâ hình kinh doanh cuûa doanh nghieäp ñöôïc nhaân roäng nhanh choùng thì giaù trò cuûa coâng ty hay thöông hieäu cuõng lôùn maïnh theo. Taêng doanh thu: chuû thöông hieäu coù theå caûi thieän doanh soá cuûa mình baèng vieäc nhöôïng quyeàn söû duïng thöông hieäu vaø coâng thöùc kinh doanh. Qua hình thöùc kinh doanh nhöôïng quyeàn, chuû thöông hieäu coù theå nhaän ñöôïc khoaûn tieàn: Phí nhöôïng quyeàn ban ñaàu, phí haøng thaùng, baùn ñöôïc caùc nguyeân lieäu ñaëc thuø… Tieát giaûm ñöôïc chi phí: caùc doanh nghieäp coù aùp duïng hình thöùc nhöôïng quyeàn ñeàu coù öu theá mua haøng giaù reû hôn do mua soá löôïng lôùn (phaân phoáicho caùc cöûa haøng nhöôïng quyeàn). Ngoaøi ra caùc chi phí veà tieáp thò, quaûng caùo cuõng ñöôïc tieát giaûm nhôø öu theá chia nhoû ra cho nhieàu ñôn vò cuøng mang moät nhaõn hieäu. Söï caàn thieát mua Franchise Ñaàu tö an toaøn vaø khoân ngoan hôn: theo thoáng keâ taïi Myõ vôùi khoaûng thôøi gian 5 naêm kinh doanh thì trung bình 23% doanh nghieäp nhoû kinh doanh ñoäc laäp coù theå toàn taïi, trong khi ñoù 92% laø doanh nghieäp mua franchise. Noùi khaùc ñi, xaùc suaát thaønh
13 coâng cuûa caùc doanh nghieäp mua franchise cao hôn nhieàu so vôùi doanh nghieäp môùi baét ñaàu thöû nghieäm moâ hình kinh doanh laàn ñaàu vaø nhaõn hieäu chöa ai bieát ñeán. Trong moät cuoäc thöû nghieäm veà vò cuûa saûn phaåm nöôùc khoaùng. Ngöôøi ta bí maät boû nöôùc khoùang cuûa thöông hieäu khoâng noåi tieáng vaøo chai cuûa thöông hieäu noåi tieáng vaø ngöôïc laïi. Taát caû ñöôïc yeâu caàu chæ ra saûn phaåm nöôùc khoaùng naøo toát nhaát. Keát quaû cho thaáy ña soá nhöõng ngöôøi tham gia cuoäc thöû nghieäm ñeàu cho raèng loaïi nöôùc khoaùng ñöïng trong chai coù thöông hieäu noåi tieáng laø toát hôn. Ñieàu naøy cho thaáy söùc maïnh cuûa thöông hieäu trong quyeát ñònh cuûa khaùch haøng hay noùi caùch khaùc khi mua franchise cuûa moät saûn phaåm ñaõ coù thöông hieäu thì khaù an taâm do phaûi coù ngay moät löôïng khaùch haøng toái thieåu ngay ban ñaàu. Ñöôïc chuû thöông hieäu giuùp ñôõ: ngöôøi mua franchise luùc naøo cuõng nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ, hoã trôï töø phía chuû thöông hieäu tröôùc vaø sau khi cöûa haøng nhöôïng quyeàn khai tröông. Ñaây laø lôïi theá lôùn, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng ngöôøi môùi töï kinh doanh laàn ñaàu. Trong thôøi gian tröôùc khai tröông, ñoái taùc mua franchise ñöôïc hoã trôï ñaøo taïo, thieát keá, choïn ñòa ñieåm cöûa haøng, tieáp thò, quaûng caùo,… Sau khai tröông ñöôïc hoã trôï nhieàu maët, trong ñoù noåi baät laø khaâu tieáp thò, quaûng caùo vaø taùi ñaøo taïo. Deã vay tieàn ngaân haøng: do xaùc suaát thaønh coâng cao hôn, neân caùc ngaân haøng thöôøng tin töôûng hôn trong vieäc xeùt duyeät cho caùc doanh nghieäp mua franchise vay tieàn. Chi phí quaûng caùo, tieáp thò thaáp hôn: caùc cöûa haøng rieâng leû trong heä thoáng franchise khoâng phaûi toán nhieàu chi phí quaûng caùo cho thöông hieäu nhö ñoái vôùi tröôøng hôïp ñöùng ra kinh doanh ñoäc laäp. Chi phí quaûng caùo chung thöôøng ñöôïc chuû thöông hieäu vaø taát caû cöûa haøng trong heä thoáng franchise chia seû neân coù theå quaûng caùo ñöôïc nhieàu maø chi phí chia ra cho töøng cöûa haøng laïi ít ñi. Ngoaøi ra, do goäp chung vôùi soá löôïng lôùn chi ohí quaûng caùo cuõng coù theå ñöôïc giaûm. Töï laøm chuû laáy mình: Tuy phaûi tuaân thuû nhieàu quy ñònh, höôùng daãn chung cho heä thoáng franchise nhöng ngöôøi mua franchise coù theå töï quyeát ñònh raát nhieàu trong coâng vieäc haøng ngaøy, gioáng nhö ngöôøi chuû doanh nghieäp. Nhaõn hieäu ñöôïc baûo hoä saün: ña soá caùc thöông hieäu, nhaõn hieäu khi baùn franchise ñaõ ñöôïc ñaêng kyù baûo hoä taïi nhieàu nöôùc. Moät khi chuû thöông hieäu ñaõ ñaêng kyù baûo hoä roài thì ngöôøi mua franchise khoâng phaûi toán chi phí naøy vaø khi coù ai ñoù vi phaïm baûn quyeàn thì seõ ñöôïc chuû thöông hieäu hoã trôï trong vieäc khieáu kieän. Vai troø cuûa nhöôïng quyeàn thöông maïi ñoái vôùi neàn kinh teá Hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn seõ laøm taêng söùc mua treân thò tröôøng vì söï môû roäng nhieàu cöûa haøng, keânh phaân phoái cuûa nhöõng thöông hieäu noåi tieáng. Giuùp cho khaùch haøng coù nhieàu söï löïa choïn vaø cô hoäi söû duïng nhöõng haøng hoùa chaát löôïng hôn. Giaûi quyeát coâng aên, vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng ñaây laø vai troø quan troïng cuûa hoaït ñoäng naøy. Beân caïnh ñoù, hoïat ñoäng franchise coøn ñem laïi cho neàn kinh teá doanh thu khoâng nhoû. ÔÛ Vieät Nam do hoaït ñoäng naøy coøn khaù môùi meû neân chöa coù moät soá thoáng keâ cuï theå laø doanh soá ñem laïi bao nhieâu vaø giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm cho bao nhieâu lao ñoäng. Nhöng ñoái vôùi caùc quoác gia coù hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn thì con soá naøy khoâng nhoû.
14 Trong giai ñoaïn hoäi nhaäp ngaøy nay, taïo laäp moâi tröôøng haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi laø moät trong nhöõng ñieàu öu tieân haøng ñaàu giuùp ñaát nöôùc phaùt trieån vaø Vieät Nam thaät söï coù ñuû ñieàu kieän nhö söùc tieâu thuï maïnh, moâi tröôøng an toaøn, daân soá ñoâng vaø treû,… haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö, ñaëc bieät caùc nhaø ñaàu tö nhöôïng quyeàn. Khi caùc taäp ñoaøn nöôùc ngoaøi ñaàu tö vaøo Vieät Nam hoï seõ ñem vaøo nhöõng khoa hoïc kyõ thuaät coâng ngheä môùi, caùc moâ hình caùch thöùc quaûn lyù tieân tieán vao vaø ñaây laø cô hoäi toát giuùp phaùt trieån coâng ngheä, trình ñoä quaûn lyù trong nöôùc. Hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn taïo ñieàu kieän giuùp caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû phaùt trieån ñaët bieät ñoái vôùi quoác gia ñang phaùt trieån nhö Vieät Nam vôùi tyû leä nhöõng doanh nghieäp vöøa vaø nhoû chieám khaù cao trong neàn kinh teá. Ngoaøi ra hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn coøn giaûi quyeát toát baøi toaùn veà nguoàn voán ñaàu tö vaø ruûi ro ñaàu tö cuûa neàn kinh teá. 1.3 Quy ñònh phaùp luaät veà nhöôïng quyeàn thöông maïi trong luaät Vieät Nam vaø caùc nöôùc 1.3.1 Phaùp luaät veà nhöôïng quyeàn thöông maïi ôû Vieät Nam Trong thôøi gian ñaàu ra ñôøi, khaùi nieäm franchise gaàn nhö xa laï, chöa ñöôïc luaät hoùa. Naêm 1998, laàn ñaàu tieân thoâng tö 1254/BKHCN/1998 ra ngaøy 12/07/1999 höôùng daãn thöïc hieän nghò ñònh soá 45/1998/ND-CP ngaøy 01/07/1998 cuûa chính phuû quy ñònh quy ñònh chi tieát veà chuyeån giao coâng ngheä, taïi muïc 4.1.1, coù nhaéc ñeán cuïm töø “hôïp ñoàng caáp pheùp ñaëc quyeàn kinh doanh – tieáng anh goïi laø franchise…”. Tuy nhieân, franchise luùc naøy chæ ñöôïc ñeà caäp ñeán nhö moät trong caùc noäi dung nhoû cuûa hôïp ñoäng chuyeån giao coâng ngheä, laø hôïp ñoàng vôùi noäi dung caáp li-xaêng söû duïng nhaõn hieäu haøng hoùakeøm theo caùc bí quyeát saûn xuaát, kinh doanh vaø ñöôïc chuyeån töø nöôùc ngoaøi vaøo Vieät Nam chöù chöa coù moät khaùi nieäm cuï theå vaø caøng khoâng coâng nhaän franchise laø moät moâ hình kinh doanh. Ngaøy 02/02/2005, Chính phuû ban haønh Nghò ñònh 11/2005/NÑ-CP söûa ñoåi nhöõng quy ñònh chi tieát veà chuyeån giao coâng ngheä, trong ñoù coù nhaéc ñeán vieäc caáp pheùp ñaëc quyeàn kinh doanh cuõng ñöôïc xem laø chuyeån giao coâng ngheä, do ñoù chòu söï chòu söï ñieàu chænh cuûa nghò ñònh naøy. Tieáp ñeán, taïi Ñieàu 755 cuûa Boä Luaät Daân söï naêm 2005 quy ñònh raèng haønh vi caáp pheùp ñaëc quyeàn kinh doanh laø moät trong caùc ñoái töôïng chuyeån giao coâng ngheä. Tuy nhieân, nhöõng ñoái töôïng naøo ñöôïc chuyeån giao laø ñoái töôïng cuûa sôû höõu coâng nghieäp thì vaãn chòu söï chi phoái cuûa luaät phaùp veà sôû höõu trí tueä. Keå töø naêm 2006, franchise chính thöùc ñöôïc luaät hoùa vaø coâng nhaän. Luaät thöông maïi môùi ra ñôøi ngaøy 14/06/2005 (coù hieäu löïc ngaøy 01/01/2006) ñaõ daønh nguyeân muïc 8 Chöông VI ñeå quy ñònh veà hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn thöông maïi. Taïi ñieàu 284 ñeán 291 neâu ñònh nghóa veà nhöôïng quyeàn thöông maïi, quyeàn vaø nghóa vuï cuûa beân nhöôïng quyeàn vaø nhaän quyeàn, hôïp ñoàng nhöôïng quyeàn ñaêng kyù nhöôïng quyeàn. Vaø sau ñoù khoâng laâu, Chính Phuû ban haønh nghò ñònh 35/2006/NÑ-CP ngaøy 31/03/2006 quy ñònh chi tieát luaät thöông maïi veà hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn thöông maïi, ñeán ngaøy 25/05/2006 thì Boä Thöông maïi ban haønh thoâng tö 09/2006/TT-BTM höôùng daãn ñaêng kyù hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn giuùp cho vieäc ñaêng kyù hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn roõ raøng hôn. Ñaây chính laø nhöõng caên cöù phaùp lyù cô baûn nhaát, töông ñoái ñaày ñuû ñeå ñieàu chænh vaø taïo ñieàu kieän cho franchise phaùt trieån taïi Vieät Nam.
15 Maëc duø hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn ôû Vieät Nam ñaõ ñöôïc luaät hoùa vaø ñaõ coù nhöõng quy ñònh cuï theå nhöng vaãn coøn nhieàu ñieàu ñaùng baøn. Khaùi nieäm “thöông hieäu” chöa ñöôïc baûo hoä veà maët phaùp lyù neân chöa theå coi laø taøi saûn coù theå chuyeån nhöôïng. Treân thöïc teá, Toång cuïc thueá coù coâng vaên 3539, ra ngaøy 20/09/2006 khoâng coâng nhaän giaù trò thöông hieäu. Taát nhieân, nhöõng ñoái töôïng nhö nhaõn hieäu haøng hoùa, bieåu töôïng kinh doanh, khaåu hieäu kinh doanh, teân thöông maïi laø nhöõng yeáu toá taïo neân thöông hieäu nhöng chöa ñuû. ÔÛ Vieät Nam, khaùi nieäm thöông hieäu thöôøng ñöôïc hieåu ñoàng nghóa vôùi nhaõn hieäu haøng hoùa. Tuy nhieân, khaùi nieäm thöông hieäu thöïc teá roäng hôn nhieàu, noù coù theå laø baát cöù caùi gì ñöôïc gaén lieàn vôùi saûn phaåm hay dòch vuï laøm cho chuùng ñöôïc nhaän dieän deã daøng vaø khaùc bieät hoùa vôùi saûn phaåm cuøng loaïi. Ngoaøi ra, theo ñieàu 142 thì teân thöông maïi, moät ñoái töôïng cuûa hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn cuõng khoâng ñöôïc pheùp chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng. Nhö vaäy, ñieàu naøy seõ tieàm aån nhöõng khoù khaên cho doanh nghieäp trong quaù trình thöïc hieän nhöôïng quyeàn. Beân caïnh ñoù, phaùp luaät veà nhöôïng quyeàn thöông maïi coøn coù söï choàng cheùo trong caùc vaên baûn luaät, chöa coù söï keát noái phuø hôïp giöõa luaät thöông maïi 2005, Luaät daân söï 2005, Luaät sôû höõu trí tueä 2005 vaø Luaät chuyeån giao coâng ngheä 2006 daãn ñeán tình traïng nhoïc nhaèng, daãm chaân nhau trong phaïm vi cuõng nhö caùc ñoái töôïng ñieàu chænh giöõa caùc luaät vôùi nhau. Coù theå minh hoïa böùc tranh veà phaùp luaät nhöôïng quyeàn thöông maïi taïi Vieät Nam nhö sau: hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn thöông maïi laø hoaït ñoäng thöông maïi chòu söï ñieàu chænh chính thöùc cuûa luaät thöông maïi, vaên baûn phaùp quy chuyeân ngaønh. Trong hoaït ñoäng naøy, nhöõng ñoái töôïng thuoäc sôû höõu coâng nghieäp seõ chòu söï ñieàu chænh cuûa phaùp luaät veà sôû höõu coâng nghieäp vaø ñoái töôïng cuûa chuyeån giao coâng ngheä ñi keøm vôùi hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn seõ chòu söï chi phoái cuûa phaùp luaät chuyeån giao coâng ngheä. (Xem phuï luï : So saùnh nhöôïng quyeàn thöông maïi vôùi hoaït ñoäng lixaêng) 1.3.2 Phaùp luaät veà nhöôïng quyeàn thöông maïi ôû moät soá nöôùc treân Theá Giôùi Phaùp luaät veà franchise treân theá giôùi cuõng nhö taïi Vieät Nam ñöôïc ñaët ra nhaèm taïo moät moâi tröôøng phaùp lyù cho hoaït ñoäng ñöôïc thöïc hieän moät caùch deã daøng. Ngoøai ra phaùp luaät seõ baûo veä quyeàn lôïi cuûa caùc chuû theå tham gia hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn. Coù nhöõng quoác gia coù heä thoáng phaùp luaät baét buoäc coâng khai chi tieát noäi dung cuûa thoûa thuaän nhöôïng quyeàn kinh doanh nhö taïi Myõ; cuõng coù nhöõng nöôùc phaùp luaät khuyeán khích söï töï nguyeän, coâng boá chi tieát noäi dung cuûa thoûa thuaän nhöôïng quyeàn kinh doanh nhö taïi caùc nöôùc ôû Chaâu AÂu; cuõng coù nhöõng nöôùc coù luaät cuï theå, ñieàu chænh hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn kinh doanh nhö taïi Nga; hay nhoùm nöôùc ñieàu chænh hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn kinh daonh theo luaät veà chuyeån giao coâng ngheä nhö Meâhicoâ. Sau ñaây laø moät soá phaùp luaät veà franchise taïi moät soá quoác gia ñieån hình : Phaùp luaät veà nhöôïng quyeàn thöông maïi ôû Myõ ÔÛ Myõ, hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn ñöôïc ñieàu chænh theo luaät tieåu bang vaø luaät lieân bang. Tuy nhieân, khoâng coù moät maãu ñaêng kyù chung naøo veà nhöôïng quyeàn lieân bang, moãi tieåu bang ñeàu coù cô sôû döõ lieäu veà caùc hoaït ñoäng franchise vaø theo luaät cuûa tieåu bang mình. Moät soá tieåu bang coù luaät phaùp raát khaéc khe veà hoaït ñoäng franchise nhö: California, Hawaii, Indiana, … trong ñoù yeâu caàu ngöôøi nhöôïng quyeàn phaûi ñaêng kyù vaø
16 trình duyeät taøi lieäu UFOC (Uniform franchise offering circular) taøi lieäu maø ngöôøi nhöôïng quyeàn cung caáp cho beân nhaän quyeàn tröôùc khi coâng boá. Neáu ngöôøi nhöôïng quyeàn coá tình ñöa nhöõng thoâng tin sai leäch cho ngöôøi nhaän nhöôïng quyeàn thì hoï seõ chòu traùch nhieäm tröôùc phaùp luaät tuøy theo möùc ñoä. Hoäi Ñoàng Thöông Maïi Lieân Ban Hoa Kyø (The US Federal Trade Commission – FTC) “Franchise laø moät hôïp ñoàng hay thoûa thuaän giöõa ít nhaát 02 ngöôøi, trong ñoù: ngöôøi mua Franchise ñöôïc caáp quyeàn baùn hay phaân phoái saûn phaåm, dòch vuï theo cuøng moät keá hoaïch hay heä thoáng tieáp thò cuûa ngöôøi chuû thöông hieäu. Hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngöôøi mua Franchise phaûi trieät ñeå tuaân theo keá hoaïch hay heä thoáng tieáp thò gaén lieàn vôùi nhaõn hieäu, thöông hieäu, bieåu töôïng, khaåu hieäu, tieâu chí, quaûng caùo vaø nhöõng bieåu töôïng thöông maïi khaùc cuûa chuû thöông hieäu. Ngöôøi mua Franchise phaûi traû moät khoaûn phí tröïc tieáp hay giaùn tieáp, goïi laø phí Franchise”. FTC laïi nhaán maïnh tôùi vieäc Beân giao quyeàn kinh doanh hoã trôï vaø kieåm soaùt Beân nhaän trong hoaït ñoäng. FTC yeâu caàu beân nhöôïng quyeàn cung caáp toaøn boä thoâng tin cho beân nhaän quyeàn thoâng qua UFOC taøi lieäu chæ ra haïng muïc chi tieát maø beân nhöôïng quyeàn phaûi cung caáp cho ñoái taùc mua tieàm naêng vaø phaûi ñöôïc trao ñoåi cho ñoái taùc tröôùc khi keát hôïp ñoàng nhöôïng quyeàn. FTC yeâu caàu franchisor phaûi cung caáp taøi lieäu UFOC taïi cuoäc hoïp tröïc tieáp ñaàu tieân hoaëc chaäm nhaát 10 ngaøy tröôùc khi baát kyø thoûa thuaän naøo ñöôïc kyù keát hoaëc phí ñaàu tö cho hoaït ñoäng nhöôïng quyeàn ñaõ ñöôïc thanh toaùn. Neáu khoâng thöïc hieän beân nhöôïng quyeàn coù theå bò thua kieän bôûi ngöôøi nhaän quyeàn cuûa mình. ÔÛ Myõ moãi bang coù theå coù yeâu caàu veà taøi lieäu UFOC rieâng bieät neân nhieàu franchisor coøn coù taøi lieäu UFOC cho rieâng moãi tieåu bang hoaëc cuõng coù theå goäp heät yeâu caàu cuûa caùc bang vaøo moät taøi lieäu. Baát keå ngaønh ngheà kinh doanh, quy moâ vaø caùc yeáu toá khaùc. UFOC taïi Myõ goàm nhieàu khoaûn baét buoäc raát cuï theå. Töø nhöõng thoâng tin maø FTC yeâu caàu beân nhöôïng quyeàn phaûi cung caáp ñaày ñuû cho beân nhaän quyeàn. Töø caùc thoâng tin treân phaùp luaät Vieät Nam veà franchise caàn coù nhöõng yeâu caàu thaät cuï theå vaø raøng buoäc chaët hôn giöõa beân nhöôïng quyeàn vaø nhaän quyeàn. Phaùp luaät veà nhöôïng quyeàn thöông maïi ôû Meâhicoâ Luaät Meâhicoâ ñeà caäp tôùi lôïi ích cuûa vieäc nhöôïng quyeàn kinh doanh veà maët hoã trôï kyõ thuaät (technical assistance) vaø nhaán maïnh tôùi vieäc chuyeån giao "kieán thöùc kyõ thuaät" (technical knowledge) ñeå baùn saûn phaåm, hoaëc dòch vuï ñoàng boä vaø coù chaát löôïng. Luaät sôû höõu coâng nghieäp cuûa Meâhicoâ coù hieäu löïc töø 6/1991 quy ñònh: "Nhöôïng quyeàn kinh doanh toàn taïi khi vôùi moät li-xaêng caáp quyeàn söû duïng moät thöông hieäu nhaát ñònh, coù söï chuyeån giao kieán thöùc coâng ngheä hoaëc hoã trôï kyõ thuaät ñeå moät ngöôøi saûn xuaát, cheá taïo, hoaëc baùn saûn phaåm, hoaëc cung caáp dòch vuï ñoàng boä vôùi caùc phöông phaùp vaän haønh (operative methods), caùc hoaït ñoäng thöông maïi, hoaëc haønh chính ñoù ñöôïc chuû thöông hieäu (brand owner) thieát laäp, vôùi chaát löôïng (quality), danh tieáng (prestige), hình aûnh cuûa saûn phaåm, hoaëc dòch vuï ñoù taïo döïng ñöôïc döôùi thöông hieäu ñoù". Ñònh nghóa naøy phaûn aùnh moät phaàn quan ñieåm cuûa Meâhicoâ laø moät nöôùc ñang phaùt trieån coù nhu caàu raát lôùn trong vieäc nhaäp khaåu coâng ngheä vaø bí quyeát kinh doanh töø nöôùc ngoaøi. Phaùp luaät nhöôïng quyeàn thöông maïi ôû Nga
17 ÔÛ Nga, thoûa thuaän nhöôïng quyeàn kinh doanh ñöôïc xem laø "Söï nhöôïng quyeàn thöông maïi" (commercial concession). Chöông 54, Boä luaät daân söï Nga ñeà caäp baûn chaát phaùp lyù cuûa "söï nhöôïng quyeàn thöông maïi" nhö sau: "Theo Hôïp ñoàng nhöôïng quyeàn thöông maïi, moät beân (beân coù quyeàn) phaûi caáp cho beân kia (beân söû duïng) vôùi moät khoaûn thuø lao, theo moät thôøi haïn, hay khoâng thôøi haïn, quyeàn ñöôïc söû duïng trong caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa beân söû duïng moät taäp hôïp caùc quyeàn ñoäc quyeàn cuûa beân coù quyeàn bao goàm: quyeàn ñoái vôùi daáu hieäu, chæ daãn thöông maïi, quyeàn ñoái vôùi bí maät kinh doanh, vaø caùc quyeàn ñoäc quyeàn theo hôïp ñoàng ñoái vôùi caùc ñoái töôïng khaùc nhö nhaõn hieäu haøng hoùa , nhaõn hieäu dòch vuï,...". Phaùp luaät cuûa Nga nhaán maïnh tôùi vieäc Beân giao chuyeån giao moät soá quyeàn sôû höõu trí tueä ñoäc quyeàn cho Beân nhaän ñeå ñoåi laáy nhöõng khoaûn phí nhaát ñònh, maø khoâng ñeà caäp ñeán vai troø, nghóa vuï cuûa beân nhaän. Nhöng töø caùc quan ñieåm khaùc nhau veà nhöôïng quyeàn thöông maïi treân theá giôùi, chuùng ta coù theå khaúng ñònh “nhöôïng quyeàn thöông maïi, xeùt veà baûn chaát, laø moät caùch thöùc môû roäng kinh doanh”. Do vaäy, söï phaùt trieån cuûa nhöôïng quyeàn thöông maïi gaén chaët vôùi söï phaùt trieån kinh teá. Tính tieân tieán trong phöông thöùc phaân phoái theo nhöôïng quyeàn giuùp doanh nghieäp baønh tröôùng moät caùch mau leï vaø vöôït qua ñöôïc caùc raøo caûn veà voán, coâng ngheä, nguoàn lao ñoäng, heä thoáng quaûn lyù, söï am hieåu veà ñòa phöông, v.v. ñoù taïo ra nhöõng ñoùng goùp to lôùn cho neàn kinh teá, ñaëc bieät laø caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån. Lôïi ích trong nhöôïng quyeàn thöông maïi ñeán töø caû ba beân trong moái quan heä beân nhöôïng quyeàn – beân nhaän quyeàn vaø ngöôøi tieâu duøng. 1.4 Moät soá heä thoáng nhöôïng quyeàn thöông maïi ñieån hình treân theá giôùi vaø Vieät Nam 1.4.1 Moät soá heä thoáng nhöôïng quyeàn thöông maïi ñieån hình treân theá giôùi Chuoãi cöûa haøng thöùc aên nhanh Mc Donald’s Naêm 1954, Ray Kroc-moät ngöôøi baùn maùy pha cheá nöôùc uoáng ña naêng ñoù quyeát ñònh ñeán thaêm moät khaùch haøng quan troïng ôû San Bernadino bang Califonia vì cöûa tieäm vöøa ñaët mua tôùi 10 caùi maùy pha cheá trong khi moät tieäm aên bình thöôøng chæ söû duïng coù moät maùy. Khi ñaët chaân ñeán tieäm aên naøy, Ray Kroc thaät söï kinh ngaïc khi thaáy haøng daøi ngöôøi xeáp haøng phía tröôùc nhaø haøng chæ ñeå mua chieác baùnh Hamburger keïp thòt vôùi giaù 15 cent (reû hôn ñoái thuû caïnh tranh raát nhieàu). Ñieàu thuù vò laø ôû choã phöông thöùc baùn haøng cuûa hai anh em Dick McDonald vaø Mac McDonald-chuû tieäm aên noùi treân. Ñoù laø thöùc aên ñöôïc baùn thoâng qua caùc oâ cöûa soå, nhaân vieân laøm vieäc taát baät vaø khoa hoïc, thöïc ñôn thaät ñôn giaûn vôùi vaøi moùn. Kroc nhaän ra ngay moâ hình kinh doanh naøy coù chi phí ñieàu haønh raát thaáp vaø coù theå nhaân roäng deã daøng. Anh em nhaø Mac cuõng ñaõ töøng trieån khai vieäc nhaân roäng moâ hình kinh doanh nhöng khoâng thaønh coâng. Vaû laïi hoï cuõng ñaõ raát thoûa maõn vôùi khoaûn doanh thu ñaït ñöôïc töø chính cöûa haøng cuûa mình neân khoâng thích baønh tröôùng chuyeän laøm aên ra khoûi khu vöïc sinh soáng. Ray Kroc chôùp laáy cô hoäi vaø thuyeát phuïc anh em nhaø Mac kyù hôïp ñoàng uûy quyeàn cho mình nhö moät ñaïi lyù Franchise ñoäc quyeàn döôùi teân coâng ty McDonaid’s System maø sau ñoù ñoåi thaønh McDonald’s Corporation löøng danh theá giôùi. Theo hôïp ñoàng ñaïi lyù Franchise ñoäc quyeàn naøy thì cöù moãi 1,9% phí Franchise haøng thaùng maø ngöôøi mua Franchise traû cho taäp ñoaøn McDonald’s cuûa Ray Kroc thì
18 anh em nhaø Mac (chuû thöông hieäu) ñöôïc chia 0,5%. Tuy nhieân ñoái vôùi phí Franchise ban ñaàu thì Ray Kroc khoâng phaûi chia, vaø phí naøy ñaõ ñöôïc taêng töø möùc 950 USD leân 45.000 USD vaøo thôøi ñieåm hieän nay. Theo ñaùnh giaù trung bình moãi ngaøy, cöù boán ngöôøi Myõ thì coù moät ngöôøi gheù vaøo quaùn fastfood cuûa McDonald’s. Vôùi bieät danh "con gaø ñeû tröùng vaøng", McDonald’s ñaët muïc tieâu ñaït möùc doanh thu 9 tyû USD/naêm vaøo naêm 2008. Nhöõng franchisee cuûa McDonald’s ñeàu coù nhöõng nguyeân taéc hoaït ñoäng rieâng vaø ñoù cuõng laø lôïi theá cuûa hoï. Thöù nhaát, moãi franchisee ñeàu coù oâng chuû cuûa chính hoï. Khi ñoù mua ñöôïc quyeàn kinh doanh, moãi franchisee môû moät nhaø haøng phuø hôïp vôùi caùc tieâu chuaån cuûa McDonald’s veà chaát löôïng, söï phuïc vuï, veä sinh vaø giaù caû. McDonald’s thöôøng xuyeân kieåm tra chaát löôïng saûn phaåm cuûa caùc franchisee vaø seõ xem xeùt vieäc coù caáp tieáp pheùp cho nhöõng franchisee khoâng ñaùp öùng ñuû tieâu chuaån ñaët ra hay khoâng. Caùc franchisee seõ töï vaän haønh coâng vieäc kinh doanh cuûa mình. Hoï seõ phaûi töï huy ñoäng voán ñaàu tö vaø do ñoù seõ quyeát ñònh möùc ñoä thaønh coâng hay thaát baïi cuûa mình. Thöù hai, moãi franchisee seõ ñöôïc baùn caùc saûn phaåm chaát löôïng cao, coù uy tín vaø ñoù noåi tieáng khaép theá giôùi. Bôûi vaäy, caùc franchisee seõ khoâng caàn phaûi xem xeùt vaán ñeà phaùt trieån saûn phaåm hoaëc tieán haønh nhöõng nghieân cöùu thò tröôøng toán khaù nhieàu chi phí - moät nguyeân nhaân phoå bieán daãn ñeán söï phaù saûn cuûa nhieàu doanh nghieäp. Vieäc nghieân cöùu thò tröôøng naøy laø do haõng McDonald’s tieán haønh. McDonald’s cuõng ñoäc quyeàn cung caáp cho caû heä thoáng Franchise moät soá maët haøng chieán löôïc nhö : maùy xay sinh toá ña naêng, khoai taây chieân, pho-maùt vaø baùnh bao chieân. Coâng nghieäp hoùa trong quaù trình saûn xuaát, oâng chuû haõng MCDonald’s Ray Kroc coøn ñaàu tö caû moät phoøng thí nghieäm ôû Chicago chuyeân kieåm tra ñaùng giaù chaát löôïng veä sinh, an toaøn thöïc phaåm. Trong quaù trình baønh tröôùng ra caùc quoác gia khaùc, kinh doanh nhöôïng quyeàn cuûa haõng cuõng thay ñoåi theo vaên hoùa, caùch soáng, thoái quen cuûa nöôùc baûn ñòa. VD: ñoái vôùi caùc nöôùc ñaïo Hoài thì Mc Donald’s boå sung baùnh mì vaø thòt cöøu raùn mang caùi teân raát AÛ Raäp “McMaharadscha” hay “McFalafel”. Hay taïi AÁn Ñoä khoâng aên thòt boø thì laïi coù moùn hambuger caûi bieân baèng thòt gaø. Thöù ba, Hình thöùc franchise maø McDonald’s aùp duïng laø nhöôïng quyeàn kinh doanh. McDonald’s aùp duïng moät tieâu chuaån mang tính ñoàng boä cao cho caû heä thoáng franchise vaø giaùm saùt voâ cuøng nghieâm ngaët. Vieäc huaán luyeän nhaân vieân cho caùc cöûa haøng franchise ñöôïc tieán haønh baøi baûn vaø hieän ñaïi, keát hôïp caû ñaøo taïo lyù thuyeát vaø thöïc haønh, chuyeân saâu ngay töø ban ñaàu trong thôøi gian khoaûng 9 thaùng. Quaù trình naøy bao goàm töø laøm vieäc trong moät nhaø haøng cuûa McDonald’s, maëc ñoàng phuïc cuûa nhaân vieân vaø hoïc hoûi moïi thöù töø chuaån bò thöïc phaåm, cheá bieán ñeán phuïc vuï khaùch haøng vaø veä sinh. Tieáp theo hoï ñöôïc ñaøo taïo ôû caáp cao hôn, taäp trung vaøo caùc vaán ñeà nhö quaûn trò kinh doanh, caùc kyõ naêng laõnh ñaïo, xaây döïng ñoäi nguõ vaø xöû lyù nhöõng yeâu caàu cuûa khaùch haøng vaø hoïc taát caû nhöõng kyõ naêng quaûn lyù nguoàn nhaân söï. Caùc franchisee seõ phaûi tuyeån duïng, ñaøo taïo ñoäi nguõ nhaân vieân cuûa hoï, vì theá hoï seõ phaûi hoïc taát caû caùc kyõ naêng veà quaûn lyù nguoàn nhaân löïc. Giai ñoaïn cuoái, caùc hoïc vieân seõ ñöôïc hoïc veà kieåm soaùt löôïng haøng saün coù vaø quaûn lyù ñôn mua haøng, keâ khai lôïi nhuaän vaø thua loã, cuõng nhö caùc vaán ñeà lieân quan tôùi tuyeån duïng söû duïng nhaân coâng.
19 Thöù tö, raát quan troïng, ñoù laø caùc franchisee seõ ñöôïc höôûng lôïi töø hoaït ñoäng marketing cuûa McDonald’s. McDonald’s ñoù laø moät thöông hieäu lôùn. Teân thöông maïi cuûa McDonald’s - Golden Arches (Nhöõng chieác cung vaøng) - ñoù trôû thaønh moät trong nhöõng bieåu töôïng deã nhaän bieát nhaát treân toaøn caàu. McDonald’s thöôøng xuyeân coù chieán dòch quaûng caùo raàm roä. Hoï luoân laø nhaõn hieäu quaûng caùo nhieàu nhaát treân caùc keânh truyeàn hình nöôùc Anh. Caùc franchisee seõ höôûng lôïi töø vieäc quaûng caùo naøy vaø chæ phaûi ñoùng goùp moät phaàn, öôùc tính khoaûng 4,5% töø doanh thu. Vôùi nhöõng chieán löôïc treân, McDonald’s haàu nhö chinh phuïc ñöôïc toaøn theá giôùi. Ngay caû khi nhieàu chuyeân gia khuyeán caùo raèng ñoà aên nhanh McDonald’s raát nhieàu chaát boät, cholesterol, muoái, ñöôøng…, guùp phaàn laøm taêng nguy cô beùo phì vaø nhöõng beänh veà tim maïch, song, vôùi öu theá tuyeät ñoái veà chaát löôïng, phuïc vuï nhanh vaø giaù reû, ñoà aên nhanh cuûa McDonald’s vaãn ñöôïc öa chuoäng roäng raõi. Khoâng nhöõng theá taäp ñoaøn naøy coøn ñöa vaán ñeà tieàn thueâ cöûa haøng vaøo hôïp doanh moâ hình kinh doanh nhöôïng quyeàn. Ñoái vôùi cöûa haøng dieän tích caøng lôùn, ngoaøi phí lixaêng nhöôïng quyeàn kinh doanh, taäp ñoaøn coøn thu moät khoaûn tieàn töông öùng. Chính vì theá maø taäp ñoaøn khaéc phuïc ñöôïc vieäc khoù khaên kieåm soaùt doanh thu cuûa ngöôøi nhaän nhöôïng quyeàn. Beân caïnh ñoù, McDonald’s coøn coù chieán löôïc hôïp taùc kinh doanh daøi haïn vôùi caùc taäp ñoaøn khaùc nhö Coca Cola vaø trôû thaønh nhaø tieâu thuï Coca Cola lôùn nhaát theá giôùi. Trung bình cöù moãi 3 tieáng laïi coù moät nhaø haøng McDonald’s moïc ra ñaâu ñoù taïi moät trong soá 120 quoác gia maø McDonald’s coù chi nhaùnh. Vaø trong soá hôn 30.000 nhaø haøng treân khaép theá giôùi, McDonald’s chæ tröïc tieáp ñieàu haønh khoaûng 15%, coøn laïi 85% ñöôïc ñieàu haønh bôûi 4.500 ñoái taùc mua Franchise. Theo baûng xeáp haïng 200 heä thoáng Franchise haøng ñaàu theá giôùi cuûa taïp chí The Franchise Times 2004 thì McDonald’s ñöôïc xeáp haøng thöù nhaát veà toång doanh soá vaø toång soá cöûa haøng ñang hoaït ñoäng. Chuoãi cöûa haøng tieän ích 7-Eleven Theo ñaùnh giaù cuûa taïp chí Franchise Times thì taäp ñoaøn tieän ích 7-to-Eleven ñöôïc xeáp haïng nhì trong danh saùch 200 heä thoáng franchise lôùn maïnh nhaát theá giôùi, sau McDonald’s. Hieän nay 7-to-Eleven coù toång coäng 25.796 cöûa haøng treân khaép theá giôùi sau 78 naêm hoaït ñoäng. YÙ töôûng xuaát phaùt töø moät nhoùm nhaân vieân laøm vieäc taïi taäp ñoaøn Southland bang Texas, Myõ vaøo naêm 1927 khi nhoùm naøy döï tröõ moät soá maët haøng taïp phaåm vaø gia duïng ñeå baùn cho ñoàng nghieäp vaø daân ñòa phöông ñeå caûi thieän theâm thu nhaäp. Moät naêm sau hoï thaønh laäp coâng ty 7-to-Eleven (teân coâng ty noùi leân thôøi gian phuïc vuï töø 7- 11 giôø ñeâm) vaø nhanh choùng nhaân roäng moâ hình ra nhieàu tieåu bang khaùc. Heä thoáng 7- to-eleven thöïc söï buøng noå vaøo naêm 1964 khi coâng ty mua laïi 127 cöûa haøng franchise mang nhaõn hieäu Speedy Marts taïi California vaø baét ñaàu aùp duïng hình thöùc baùn franchise. Ngaøy nay, 7-to-Eleven coù maët haàu nhö khaép moïi nôi treân theá giôùi. Ñaàu tö cho moät cöûa haøng 7-eleven trung bình khoaûng 77.000USD trong ñoù phí franchise ban ñaàu 61.000USD. Phí franchise haøng thaùng ñöôïc tính khaù linh ñoäng vaø phöùc taïp so vôùi heä thoáng franchise khaùc vaø ñöôïc tính döïa treân lôïi nhuaän thöïc teá cuûa cöûa haøng franchise. Ví duï: vôùi 12 thaùng kinh doanh cöûa haøng ñaït möùc laõi döôùi
20 200.000USD/naêm phí toái thieåu seõ laø 10.000USD/naêm hay khoaûng 800USD/thaùng. Neáu cöûa haøng ñaït möùc laõi 200.000 – 250.000USD/naêm thì phí franchise seõ laø 5% treân möùc laõi thöïc teá; neáu laõi 250.000-300.000USD/naêm phí franchise taêng 10%; laõi ñaït treân 300.000USD/naêm thì möùc phí toái ña 15%. Ñoái vôùi caùc cöûa haøng môùi hoaït ñoäng chöa ñuû 12 thaùng thì möùc phí ñöôïc tính treân möùc laõi cuûa toáp 20% cöûa haøng 7-Eleven trong cuøng khu vöïc. Moät trong nhöõng lyù do maø 7-Eleven tính phí cao vì trong phí naøy bao goàm caùc thieát bò cung caáp bôûi chuû thöông hieäu. Phaàn ñaøo taïo, huaán luyeän ban ñaàu ñoái vôùi caùc cöûa haøng franchise bao goàm hai tuaàn thöïc taäp taïi moät trong nhöõng cöûa haøng 7-Eleven ngay trong khu vöïc. Taïi ñaây, ngöôøi mua franchise ñöôïc höôùng daãn caùch baùn haøng, nhaát laø caùch baùn nhöõng maët haøng khoâng theå toàn kho laâu nhö thuoác laù chaúng haïn. Sau ñoù laø moät khoùa ñaøo taïo tieáp theo töø 4-5 tuaàn, cuõng taïi moät trong caùc cöûa haøng trong khu vöïc, ñeå bieát caùch ñaët haøng, kyõ naêng thao taùc quaày, baùo caùo baèng vi tính vaø caùc dòch vuï khaùch haøng. Sau khai tröông, coâng ty 7-Eleven tieáp tuïc tö vaán, hoã trôï cho cöûa haøng franchise veà vieäc vaän haønh cöûa haøng vaø chieán thuaät quaûn lyù. Chuoãi khaùch saïn Mariott Marriott laø thöông hieäu cuûa moät trong nhöõng chuoãi khaùch saïn lôùn nhaát theá giôùi ñöôïc thaønh laäp töø thaäp nieân 50. Ngöôøi saùng laäp taäp ñoaøn Marriott laø J.W.Marriott, luùc coøn laø chuû tòch oâng khoâng ñaåy maïnh vieäc kinh doanh nhöôïng quyeàn, do oâng thaáy nhieàu ñoàng nghieäp thaát baïi trong vieäc kieåm soaùt chaát löôïng ñoàng boä cuûa thöông hieäu. Maõi ñeán thaäp nieân 60 con trai oâng Bill Marriott chuû tòch kieâm toång giaùm ñoác môùi thuyeát phuïc ñöôïc cha mình uûng hoä cho vieäc baùn franchise thöông hieäu Marriott. Ñeå traùnh ruûi ro trong vieäc maát kieåm soaùt chaát löôïng ñoàng boä theo tieâu chuaån cuûa Marriott khi baùn franchise, Marriott ñaõ xaây döïng moät loaït nhaõn hieäu môùi phuø hôïp vôùi moät soá thò tröôøng nhaát ñònh vaø ñaëc bieät laø phuø hôïp vôùi nhöõng chuû ñaàu tö maø ñoái vôùi hoï moâ hình chuaån möïc Marriott laø quaù khaét khe. Thaät vaäy, ñoái vôùi caùc nhaõn hieäu môùi naøy (ña soá coù teân gaén lieàn vôùi teân Marriott) Marriott ñaõ coù nhöõng ñieàu chænh, thay ñoåi veà tieâu chuaån thieát keá, ñaàu tö vaø phöông thöùc ñieàu haønh ñeå deã baùn franchise hôn maø chuû tòch taäp ñoaøn goïi laø “franchise friendly” taïm dòch laø “nhöôïng quyeàn thaân thieän”. Naêm 1968 nhaõn hieäu ñaàu tieân ñeå baùn franchise coù teân “Marriott Inns” sau ñoù laø “Courtyard by Marriott” ra ñôøi 1983 roài ñeán Marriott Suites naêm 1984, vaø Fairfeild Inns naêm 1987. Möôøi naêm sau taäp ñoaøn Marriott cho ra ñôøi nhaõn hieäu khaùc chuyeân daønh cho kinh doanh franchise coù teân laø Marriott Residences. Vaø hieän nay, coù hôn 2.000 khaùch saïn mang cuøng nhaõn hieäu, tuy nhieân chæ coù hôn 200 khaùch saïn laø taøi saûn thöïc thuï cuûa gia ñình Marriott, soá coøn laïi laø caùc khaùch saïn mua franchise trong ñoù thöông hieäu vaø coâng thöùc quaûn lyù khaùch saïn laø hai saûn phaåm chuû yeáu cuûa hôïp ñoàng mua franchise. 1.4.2 Moät soá heä thoáng nhöôïng quyeàn thöông maïi ñieån hình taïi Vieät Nam Chuoãi cöûa haøng CaøPheâ Trung Nguyeân Trung Nguyeân coù leõ laø doanh nghieäp Vieät Nam ñaàu tieân aùp duïng hình thöùc franchise ôû quy moâ lôùn. Noùi ñeán nhöôïng quyeàn kinh doanh taïi Vieät Nam ngöôøi ta hay nghó ñeán thöông hieäu caø pheâ Trung Nguyeân.