Luận văn tốt nghiệp về“ CHIẾN LƯỢC TĂNG TRƯỞNG DỰA VÀO XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM TỪ NAY ĐẾN NĂM 2003 '

Chia sẻ: Ngoc Hanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:54

Thêm vào BST

Báo xấu

294
lượt xem 91
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thế giới đã và đang diễn ra những biến đổi to lớn và sâu sắc. Những thay đổi đó, một mặt tạo ra những cơ hội thuận lợi cho các nước đang trên đà phát triển có thể nắm bắt vươn tới nhằm đạt được những mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, mặt khác đang đặt ra những thách thức, những vấn đề phức tạp hơn mà mỗi quốc gia phải đối phó giải quyết. Ngày nay, cuộc cách mạng khoa học công nghệ trên thế giới đang phát triển như vũ bão với tốc độ nhanh trên...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp về“ CHIẾN LƯỢC TĂNG TRƯỞNG DỰA VÀO XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM TỪ NAY ĐẾN NĂM 2003 '

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CHIẾN LƯỢC TĂNG TRƯỞNG DỰA VO XUẤT KHẨU CỦA VIỆT NAM TỪ NAY ĐẾN NĂM 2003 Giáo viên hướng dẫn : Sinh viên thực hiện :
1 LỜI NÓI ĐẦU Thế giới đã và đang diễn ra những biến đổi to lớn và sâu sắc. Những thay đổi đó, một mặt tạo ra những cơ hội thuận lợi cho các nước đang trên đà phát triển có thể nắm bắt vươn tới nhằm đạt được những mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, mặt khác đang đặt ra những thách thức, những vấn đề phức tạp hơn mà mỗi quốc gia phải đối phó giải quyết. Ngày nay, cuộc cách mạng khoa học công nghệ trên thế giới đang phát triển như vũ bão với tốc độ nhanh trên tất cả các lĩnh vực. Sự phát triển của khoa học công nghệ đã đẩy nhanh quá trình quốc tế hoá đời sống kinh tế thế giới. Hợp tác quốc tế đã trở thành yêu cầu tất yếu đối với sự phát triển đi lên của mỗi quốc gia. Để hội nhập vào nền kinh tế khu vực và trên thế giới, Việt nam cần phải có các chiến lược phát triển kinh tế đúng đắn, phù hợp với khả năng của mình. Chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu là một chiến lược của toàn bộ nền kinh tế, của toàn xã hội. Để khắc phục nguy cơ tụt hậu về kinh tế và thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã hội đến năm 2000 và các năm tiếp theo. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII đã khẳng định và nhất quán thực hiện “Chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu”. Đã có nhiều bài viết về vấn đề này, tuy nhiên mỗi bài viết lại đề cập đến một khía cạnh khác nhau, chưa nêu lên được toàn cảnh trong quá trình thực hiện. Để góp phần làm sáng tỏ vấn đề, em lựa chọn đề tài: “Chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt nam từ nay đến năm 2003”. Trong bài viết, em xin trình bày các nội dung: Chương I: Tổng quan chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu. Chương II: Chính sách trong chiến lược thúc đẩy xuất khẩu. Chương III: Tình hình xuất khẩu của Việt nam trong thời gian qua. Chương IV: Một số giải pháp và kiến nghị nhằm đẩy mạnh chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Việt nam. Trong quá trình nghiên cứu, do kiến thức hiểu biết còn hạn chế, nên trong bài viết không tránh khỏi những khiếm khuyết. Rất mong được sự đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn để đề tài được hoàn chỉnh hơn. Hà nội 1998.
2 CHƯƠNG I TỔNG QUAN CHIẾN LƯỢC TĂNG TRƯỞNG DỰA VÀO XUẤT KHẨU I. TÍNH TẤT YẾU CỦA CHIẾN LƯỢC. 1. Từ cách tiếp cận công nghiệp hoá. Đã từ lâu, Đảng ta xác định công nghiệp hoá là nhiệm vụ trung tâm trong suốt thời kỳ quá độ lên CNXH. Điều đó có nghĩa là công nghiệp hoá đất nước có ý nghĩa quyết định độ dài thời kỳ quá độ lên một xã hội phồn vinh, bình đẳng và văn minh ở nước ta. Hơn 30 năm qua, sự nghiệp công nghiệp hoá đất nước mặc dù đã đạt được những tiến bộ đáng kể, nhưng Việt nam vẫn là một nước nghèo và lạc hậu. Trong khi đó các nước NICs và ASEAN lại đạt được sự phát triển “thần kỳ”, “năng động” trong sự nghiệp công nghiệp hoá đất nước. Điều đó phải có cách tiếp cận mới về công nghiệp hoá. Từ trước tới nay, chúng ta vẫn xác định, công nghiệp hoá là quá trình chuyển biến cách mạng về mặt kỹ thuật sản xuất, biến lao động thủ công thành lao động sử dụng máy móc. Điều này là hoàn toàn đúng với thực chất của công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Song quá trình chuyển biến kỹ thuật đó như thế nào. Trong lịch sử đã có các kiểu chuyển biến nào là có hiệu quả và phù hợp với mọi quá trình phát triển. Đó là vấn đề cần được nghiên cứu sâu sắc hơn để tìm ra con đường, cách đi công nghiệp hoá thích hợp với nước ta trong điều kiện khoa học phát triển như vũ bão. Kinh nghiệm công nghiệp hoá của các nước chỉ ra là có ba kiểu thực hiện công nghiệp hoá. Thứ nhất, bằng con đường cải tiến kỹ thuật sản xuất trong nước từ kỹ thuật thủ công lên nửa cơ khí rồi cơ khí hoá, tự động hoá, hoá học hoá hoặc kết hợp giữa cách tiến tuần tự nhảy vọt từ thủ công lên cơ khí tự động hoá gắn liền với nó là chuyển dịch cơ cấu từ nông nghiệp sang công - nông nghiệp - dịch vụ. Đây là chiến lược truyền thống về công nghiệp hoá. Thứ hai, vào những năm 50 của thế kỷ này, một số nước đang phát triển, sau khi giành được độc lập dân tộc đã áp dụng chiến lược công nghiệp hoá thay thế nhập khẩu. Về cơ bản, chiến lược này dựa vào độc lập dân tộc, muốn xây dựng một nền công nghiệp dân tộc bằng cách tự tạo cho mình một nền khoa học công nghệ trên cơ sở đóng cửa, bảo hộ sản xuất trong nước, nhằm sản xuất ra hàng hoá tiêu dùng trước đây vẫn phải nhập khẩu. Thứ ba, thông qua con đường nhập khẩu ngay từ đầu để tranh thủ những tiến bộ khoa học kỹ thuật hiện đại của thế giới dựa vào lợi thế so sánh của đất
3 nước nhằm đẩy mạnh sản xuất hàng xuất khẩu, từ đó tiến hành hiện đại hoá đất nước. Cách đi này gọi là công nghiệp hoá theo hướng xuất khẩu. Đối với cách đi thứ nhất, đã có nhiều công trình nghiên cứu và đã có nhiều kết luận khá rõ ràng. Trong khi đó, cách đi thứ hai và thứ ba đối với nước ta và các nước đang phát triển nói chung còn nhiều vấn đề cần phải được tổng kết và làm sáng tỏ. Ở nước ta, khi xác định những quan diểm lớn về công nghiệp hoá, hiện đại hoá, Hội nghị Đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá VII của Đảng đã khẳng định “kiên trì chiến lược hướng mạnh về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu những sản phẩm trong nước sản xuất có hiệu quả, phát huy lợi thế so sánh của đất nước cũng như từng ngành, từng vùng, từng lĩnh vực trong từng thời kỳ, không ngừng nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường trong nước, thị trường khu vực và thị trường quốc tế”. Chính vì vậy, vấn đề công nghiệp hoá, hiện đại hoá theo hướng xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu đang là vấn đề bức xúc. 2. Xu hướng trong chiến lược thương mại của các nước. Trong chiến lược thương mại của các nước có ba mô hình phát triển thương mại quốc tế. Một là chiến lược phát triển sản phẩm sơ chế; hai là chiến lược sản xuất hàng nội địa thay thế hàng nhập khẩu; ba là chiến lược sản xuất hàng xuất khẩu. Chiến lược xuất khẩu sản phẩm sơ chế là một chiến lược hoàn toàn dựa vào tài nguyên, kinh tế tự nhiên, được một số nước đang phát triển thực hiện thời kỳ đầu sau chiến tranh. Song nó đã bị phủ định. Những ý kiến hiện nay tập trung vào hai chiến lược: sản xuất thay thế nhập khẩu và sản xuất hướng về xuất khẩu. 2.1. Sản xuất thay thế hàng nhập khẩu. Chiến lược sản xuất thay thế hàng nhập khẩu đã được hầu hết các nước công nghiệp phát triển hiện nay theo đuổi trong thế kỷ XIX. Ở các nước đang phát triển chiến lược này được thử nghiệm đầu tiên ở các nước Mỹ La tinh. Một số nước Châu Á như Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, cũng thực hiện chiến lược này trên con đường công nghiệp hoá từ trước chiến tranh thế giới thứ hai. Ở hầu hết các nước Châu Á và Châu Phi mong muốn nhanh chóng xây dựng một nền kinh tế độc lập đang là động lực khiến các nước đó bước vào con đường phát triển thay thế hàng nhập khẩu. Trong những năm 60, thay thế hàng nhập khẩu đã trở thành chiến lược phát triển kinh tế chủ đạo. Phương pháp luận của chiến lược thay thế hàng nhập khẩu là: trước hết, cố gắng tự sản xuất để đáp ứng đại bộ phận nhu cầu về hàng hoá và dịch vụ cho thị trường nội địa. Đảm bảo các nhà sản xuất trong nước có thể làm chủ được kỹ thuật sản xuất hoặc các nhà đầu tư nước ngoài cung cấp công nghệ, vốn và quản lý hướng vào việc cung cấp cho thị trường nội địa là chính. Lập các hàng rào bảo hộ để hỗ trợ cho sản xuất trong nước có lãi, khuyến khích các nhà đầu tư trong những ngành công nghiệp là mục
4 tiêu phát triển. Các biện pháp thực hiện thay thế nhập khẩu thường là thuế quan, bảo hộ, hạn ngạch nhập khẩu và tỉ giá cao. Việc áp dụng chiến lược thay thế nhập khẩu đã đem lại sự mở mang nhất định các cơ sở sản xuất, giải quyết công ăn việc làm bước đầu thực hiện đô thị hoá, hình thành các chủ doanh nghiệp có đầu óc kinh doanh. Ở Việt nam, trong giai đoạn hiện nay, áp dụng chiến lược thay thế hàng nhập khẩu còn nhằm bảo vệ nền công nghiệp, các nhà sản xuất non trẻ trong nước có điều kiện phát triển. Song kinh nghiệm của các nước đi trước cho thấy: nếu chúng ta dừng lại quá lâu ở giai đoạn chiến lược thay thế nhập khẩu sẽ vấp phải những trở ngại lớn. Chiến lược sản xuất hàng nội địa thay thế hàng nhập khẩu thực chất nhằm vào thoả mãn nhu cầu trong nước là chính, chú trọng nhiều đến tự cấp của thị trường nội địa. Với chiến lược như vậy, ngoại thương không được coi trọng, coi nhẹ mặt tích cực của kinh tế thế giới đối với sự phát triển kinh tế trong nước. Điều này sẽ hạn chế khai thác tiềm năng của đất nước trong việc phát triển ngoại thương. Kinh tế các nước đang phát triển trong giai đoạn đầu công nghiệp hoá là nền kinh tế thiếu thốn đủ thứ như: vốn ít, tổng cầu vượt quá tổng cung, thường thông qua nhập khẩu để cân bằng xu thế này và không thể khắc phục được ngay trong thời gian ngắn. Nếu chúng ta hạn chế quá mức việc nhập khẩu, thực hiện chính sách bảo hộ không thích hợp sẽ làm giảm tốc độ phát triển kinh tế. Cán cân thương mại ngày càng thiếu hụt, nạn thiếu ngoại tệ là trở ngại cho việc phát triển. Thực hiện thay thế nhập khẩu tuy tiết kiệm được ngoại tệ trên phương diện thành phẩm nhưng lại đòi hỏi nhập khẩu nhiều nguyên liệu và bán thành phẩm hơn để tăng cường cung ứng cho sản xuất trong nước, đồng thời sản xuất thay thế nhập khẩu còn hạn chế việc phát triển các ngành sản xuất hàng xuất khẩu và sản phẩm thu ngoại tệ. Do đó, không phải là chiến lược lâu dài để bù vào chỗ thiếu hụt cán cân thương mại. Thực hiện chiến lược sản xuất thay thế nhập khẩu nói chung được bảo hộ bằng thuế quan, tăng cường các biện pháp hành chính... Điều này làm cho các doanh nghiệp không năng động, thiếu cơ hội tìm kiếm ưu thế cạnh tranh quốc tế, tìm kiếm mở rộng thị trường, tiếp cận vốn... Bản thân chiến lược thay thế nhập khẩu không thể đưa tới mức độ mong muốn về công nghiệp hoá. Thực tế này đã được các nước công nghiệp hoá nhỏ hơn nhận biết nhanh chóng và đã chuyển sang chiến lược định hướng xuất khẩu. Singapore là một minh hoạ cho sự sớm chuyển biến đó. 2.2. Chiến lược hướng về xuất khẩu. Chiến lược hướng về xuất khẩu được áp dụng rộng rãi trong các nước đang phát triển từ thập kỷ 70 trở lại đây. Phương pháp luận của chiến lược này là sự phân tích về việc sử dụng các “lợi thế so sánh”, hay những nhân tố sản xuất thuộc tiềm năng của một nước trong sự phân công lao động quốc tế để mang lại lợi ích tối ưu cho một quốc gia.
5 Theo cách tiếp cận đó, chiến lược hướng về xuất khẩu là giải pháp mở cửa nền kinh tế để thu hút vốn, công nghệ vào khai thác những tiềm năng lao động và tài nguyên đất nước. Chiến lược hướng về xuất khẩu nhấn mạnh các vấn đề: Thay thế cho việc kiểm soát nhập khẩu để tiết kiệm ngoại tệ và kiểm soát tài chính là khuyến khích mở rộng nhanh chóng khả năng xuất khẩu. Hạn chế bảo hộ công nghiệp địa phương mà thực chất thay thế vào đó là nâng đỡ, hỗ trợ cho các ngành hàng xuất khẩu. Mục tiêu cơ bản của chiến lược này là dựa vào mở mang đầu tư trong nước và đầu tư trực tiếp cũng như hỗ trợ của Tư bản nước ngoài để tạo ra khả năng cạnh tranh cao của hàng xuất khẩu. Nhờ áp dụng chiến lược này, nền kinh tế nhiều nước đang phát triển trong vài ba thập kỷ qua đã đạt được một tốc độ tăng trưởng cao, một số ngành công nghiệp, đặc biệt là các ngành chế biến xuất khẩu đạt trình độ tiên tiến, có khả năng cạnh tranh trên thị trường thế giới. Tuy nhiên áp dụng chiến lược này cũng bộc lộ những nhược điểm: Do tập trung hết khả năng cho xuất khẩu và các ngành có liên quan, nên dẫn đến tình trạng mất cân đối trầm trọng giữa các ngành xuất khẩu và không xuất khẩu. Do ít chú ý tới các ngành công nghiệp phát triển thiết yếu nhất nên mặc dù tốc độ tăng trưởng nhanh, nhưng nền kinh tế đã gắn chặt vào thị trường bên ngoài và dễ bị tác động bởi những sự biến đổi thăng trầm của thị trường các nước lớn. Các nước NICs và các nước ASEAN đã nhanh chóng trở thành các “con rồng” chính là nhờ thực hiện thành công chiến lược hướng về xuất khẩu. Tuy nhiên quá trình thực hiện chiến lược này không phải ở các nước đều như nhau mà thường được vận dụng phù hợp với những nét đặc thù của mỗi nước. Có nước thực hiện chiến lược “hướng về xuất khẩu” gắn bó hoàn toàn với thị trường bên ngoài. Có nước kết hợp giữa hướng vào xuất khẩu với việc củng cố thị trường nội địa... Thực tế cho thấy nếu nền kinh tế “mở cửa” nhưng phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường quốc tế sẽ dẫn đến mất ổn định kinh tế trong nước. Trong điều kiện thế giới diễn ra cạnh tranh gay gắt, chính sách “mở cửa” phù hợp là mở cả hai hướng: thị trường thế giới và thị trường nội địa. 3. Việt nam thực hiện chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu là một tất yếu. Trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII đã chủ trương: “Xây dựng một nền kinh tế mở, hội nhập với khu vực và thế giới, hướng mạnh mẽ về xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng những sản phẩm trong nước sản xuất có hiệu quả”. Hơn nữa, kinh nghiệm quốc tế cho thấy trong điều kiện hiện đại, muốn tăng trưởng nhanh, lâu bền, ổn định, cần tạo ra một động lực mạnh là tăng trưởng xuất khẩu. Các nước Đông Nam Á sở dĩ vượt hẳn nhiều nước khác có
6 cùng điểm xuất phát là do họ theo đuổi mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu trong nhiều năm liên tục. Nhưng ta phải thấy rằng chiến lược tăng trưởng xuất khẩu được thực thi ở đây là tăng trưởng xuất khẩu hàng chế tạo. Những điều nói trên, gợi ý quan trọng về nguyên tắc lựa chọn chiến lược mô hình công nghiệp hoá cho quốc gia đi sau. Tuy nhiên không nên quên rằng so với thời đại của các “con rồng” trước đây, điều kiện phát triển hiện nay của những nước đi sau như nước ta, đặc biệt là trong hoàn cảnh quốc tế có nhiều biến đổi sâu sắc. Đó chính là những lý do để khẳng định tính đúng đắn của việc lựa chọn chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu của Đảng và nhà nước ta. Chiến lược tăng trưởng dựa trên xuất khẩu mang tính quy luật và tính quy luật này quy định cả từ hai phía: yêu cầu và khả năng thực hiện. Thứ nhất, đứng về phía đòi hỏi khách quan mà xét thì nước ta vẫn thuộc một trong những nước nghèo, một nước nông nghiệp lạc hậu, chưa ra khỏi “xã hội truyền thống” để sang xã hội “văn minh công nghiệp”. Do vậy, khách quan đòi hỏi phải tiến hành tăng trưởng dựa trên xuất khẩu. Định hướng xuất khẩu là lối thoát duy nhất cho các quốc gia thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, rút ngắn khoảng cách “tụt hậu” so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Với một nước nhỏ, thị trường hạn hẹp. Để nền kinh tế hoạt động có hiệu quả, tăng trưởng dung lượng thị trường. Một nền kinh tế hướng vào xuất khẩu có thể tăng trưởng nhanh vì sức gia tăng của tổng cầu không bị bó hẹp trong khuôn khổ cầu nội địa. Thứ hai, xét về khả năng thực hiện. Chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu, về thực chất là dựa trên lôgic của kinh tế thị trường trong điều kiện nền kinh tế thế giới vận động theo xu hướng toàn cầu hoá. Chiến lược này có nhiều quốc gia thực hiện và cũng đã thu được những thành công vì nó cho phép tận dụng tối đa lợi thế so sánh của đất nước là hiệu quả kinh tế theo quy mô và khả năng chiếm dụng vốn. Hiệu quả kinh tế theo quy mô hay lợi suất tăng dần theo quy mô có nghĩa là hầu hết các hàng hoá được sản xuất ra đắt hơn khi sản xuất với khối lượng nhỏ và trở lên rẻ hơn khi quy mô sản xuất tăng lên. Hiệu quả kinh tế theo quy mô rất quan trọng cho nền thương mại quốc tế của các nước nhỏ như Việt nam, phạm vi các hàng hoá mà theo đó họ có thể có được quy mô hiệu quả trong sản xuất bị giới hạn nhiều hơn so với nước lớn. Điều này cho thấy tại sao Việt nam mở rộng thương mại quốc tế với các nước. Khả năng chiếm dụng nguồn lực, một lý do chủ yếu của việc hướng ngoại là ở chỗ các nước có những khả năng chiếm dụng khác nhau về nguồn lực, tức là họ có những nguồn cung cấp khác nhau về cái mà nhà kinh tế gọi là “các yếu tố sản xuất”. Với một nguồn lực riêng lẻ tương đối phong phú của Việt nam thì việc sản xuất ra các sản phẩm sử dụng nhiều loại nguồn lực cũng rẻ hơn. Do đó, việc hướng tới xuất khẩu các sản phẩm này là một tất yếu.
7 Ngoài những tất yếu trên của việc chuyển sang chiến lược hướng về xuất khẩu, còn một tất yếu quan trọng khác nữa đó là do vai trò quan trọng của xuất khẩu đối với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. II. VAI TRÒ CỦA XUẤT KHẨU ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ ĐẤT NƯỚC. Trong những năm gần đây, nền kinh tế Việt nam đã có nhiều biến đổi sâu sắc trên tầm vĩ mô và vi mô. Đó là do sự thay đổi chính sách của Đảng và nhà nước ta, chuyển từ cơ chế tập trung sang cơ chế thị trường có sự điều tiết và quản lý cuả nhà nước. Cùng với việc thực hiện chính sách mở cửa thì việc buôn bán giữa các quốc gia ngày càng phát triển. Vì vậy, Đảng và nhà nước ta rất coi trọng hoạt động kinh tế đối ngoại và đặc biệt là hoạt động xuất khẩu. Để hoạt động xuất khẩu đạt hiệu quả thì sản xuất trong nước phải sản xuất ra những sản phẩm mà thế giới cần và thông qua đó vạch ra được những kế hoạch định hướng phát triển phù hợp với yêu cầu chung của các nước trên thế giới. Có như vậy Việt nam mới có thể sánh vai với các nước trong khu vực và các nước trên thế giới. Vì vậy hoạt động xuất khẩu là hoạt động rất cần thiết. Xuất khẩu để đảm bảo kim ngạch nhập khẩu phục vụ cho quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Mặt khác, xuất khẩu khai thác có hiệu quả lợi thế tuyệt đối, tương đối của đất nước và kích thích các ngành kinh tế phát triển góp phần tăng tích luỹ vốn, mở rộng sản xuất, tăng thu nhập cho nền kinh tế, cải thiện từng bước đời sống nhân dân. Bởi vì nếu không có ngoại tệ thu được từ hoạt động xuất khẩu thì nền sản xuất trong nước gặp rất nhiều khó khăn, điều đó thể hiện rõ ở chỗ nếu không có ngoại tệ thì không có khả năng nhập máy móc thiết bị, nguyên liệu phục vụ cho sản xuất. Kinh nghiệm thực tế cho thấy, các nước có nguồn dự trữ ngoại tệ lớn như Nhật Bản, Đài Loan, Singapore... đều là những nước có tỉ trọng xuất khẩu lớn trên thế giới. Như vậy việc dự trữ ngoại tệ là rất cần thiết, đặc biệt là đối với Việt nam hiện nay nguồn vốn trong nước còn hạn chế, trình độ phát triển chưa cao, nền sản xuất vật chất còn nhiều yếu kém. Hơn nữa việc dự trũ ngoại tệ còn giúp cho quá trình ổn định giá cả trong nước và chống lạm phát ở mỗi quốc gia. Bên cạnh đó, chúng ta còn thấy xuất khẩu góp phần không nhỏ vào việc giải quyết công ăn việc làm cho người lao động. Vì thông qua hoạt động xuất khẩu thu hút được hàng triệu lao động trong các ngành sản xuất các mặt hàng xuất khẩu, đặc biệt là trong ngành công nghiệp nhẹ và tiểu thủ công nghiệp, những ngành đó đòi hỏi người lao động phải có kỹ thuật khéo léo, chăm chỉ. Chẳng hạn như mấy năm gần đây, mặt hàng dệt may của Việt nam đã được xuất khẩu sang Nhật Bản với số lượng đáng kể. Trước đây, Nhật Bản chủ yếu nhập khẩu nguyên liệu dệt may (vải và sợi) thì nay nghiêng về nhập khẩu những quần áo may sẵn với yêu cầu cao về chất lượng, mẫu mã, kiểu dáng và màu sắc. Từ việc thay đổi cơ cấu mặt hàng trong tư duy người Nhật Bản đã giải quyết phần nào số lao động của ta trong ngành may.
8 Đồng thời với việc thu hút sử dụng lao động, hoạt động xuất khẩu cũng có tác động tích cực tới trình độ tay nghề cũng như nhận thức về công việc của công nhân làm hàng xuất khẩu. Những sản phẩm mà thị trường nước ngoài yêu cầu mà ta có khả năng sản xuất đã được đưa vào sản xuất một cách nhanh chóng và kịp thời. Nhờ vậy đã giải quyết công ăn việc làm cho một số người. Mặt khác, thông qua hoạt động xuất khẩu cũng góp phần thúc đẩy quan hệ đối ngoại với tất cả các nước nhất là đối với các nước trong khu vực Đông Nam Á nhằm nâng cao uy tín của Việt nam trên trường quốc tế, thực hiện tốt chính sách đối ngoại của Đảng và nhà nước “Đa dạng hoá và đa phương hóa quan hệ kinh tế, tăng cường hợp tác khu vực”. Thật vậy, xét về mặt hiệu quả và tác dụng thì việc xuất khẩu là một vấn đề không thể thiếu được đối với nhập khẩu và cũng là để tranh thủ tín dụng quốc tế. Hiện tại trong điều kiện phát triển một nền kinh tế đối ngoại thì xuất khẩu tạo ra thị trường kích thích phát triển sản xuất trong nước đặc biệt là nông nghiệp và công nghiệp chế xuất. Qua đó xuất khẩu kích thích việc tăng năng suất lao động nâng cao chất lượng và cải tiến cơ cấu hàng hoá để có thể cạnh tranh được với các bạn hàng trên thế giới. Không những thế, việc xuất khẩu còn cho phép mở rộng quy mô sản xuất và từ đó nhiều ngành nghề mới ra đời phục vụ cho xuất khẩu, gây phản ứng dây chuyền giúp các ngành kinh tế khác phát triển, kết quả là tăng tổng sản phẩm xã hội và giúp cho nền kinh tế phát triển nhanh. Chẳng hạn việc sản xuất gạo phát triển thì không những ngành trồng lúa thực hiện việc mở rộng diện tích đất canh tác, tăng vụ để tăng sản lượng gạo để xuất khẩu mà các ngành khác như dệt bao đay để đựng gạo, ngành say sát, chăn nuôi... phát triển theo. Ngoài ra, vai trò của xuất khẩu còn được thể hiện ở sự thay đổi cơ cấu ngành theo hướng sử dụng có hiệu quả nhất lợi thế so sánh tương đối của đất nước. Trên thực tế cho thấy, bất cứ một quốc gia nào trên thế giới không bao giờ tìm cách sản xuất tất cả các chủng loại hàng hoá trong khi khả năng và điều kiện có hạn. Chính vì vậy mà nguyên tắc “lợi thế so sánh” được áp dụng vào mọi nền sản xuất nhất là đối với những nước công nghiệp hoá. Ở Việt nam chúng ta có rất nhiều tiềm năng để phát triển các mặt hàng xuất khẩu, đó là lực lượng lao động dồi dào có trình độ văn hoá. Kết hợp với nguồn tài nguyên đa dạng và phong phú, thị trường rộng lớn, vị trí địa lý thuận lợi cho việc phát triển kinh tế. Nhưng hiện nay Việt nam vẫn là một nước nghèo, thiếu vốn, kỹ thuật, thiếu nguyên vật liệu và vật tư, thiếu thị trường tiêu thụ, kết cấu hạ tầng yếu kém... Do vậy hoạt động xuất khẩu của Việt nam chưa phát triển mạnh mẽ, do đó chúng ta cần phải khai thác triệt để lợi thế để mang lại hiệu quả tốt hơn. Cùng với những vai trò trên, hoạt động xuất khẩu còn cho phép tập trung năng lực sản xuất cho những mặt hàng truyền thống được thị trường thế giới ưa chuộng hay những mặt hàng tận dụng được những nguyên liệu có sẵn trong nước hay các nước khác không làm được hoặc làm được nhưng giá thành cao hơn. Thực tế cho thấy mấy năm gần đây những mặt hàng may mặc, thủ công mỹ
9 nghệ, gốm sứ, mây tre... vốn có truyền thống nay đã xuất khẩu được khối lượng đáng kể và cũng đã chiếm lĩnh được thị trường khu vực và thế giới. Ngoài ra xuất khẩu còn có vai trò lớn trong sự tăng cường hợp tác quốc tế giữa các nước, nâng cao vị trí của Việt nam trên trường quốc tế. Chẳng hạn như nhờ chúng ta xuất khẩu dầu thô và gạo đạt đến khối lượng lớn mà nhiều nước muốn thiết lập quan hệ buôn bán và đầu tư với nước ta. Như vậy trong điều kiện nước ta hiện nay, việc đẩy mạnh xuất khẩu là biện pháp hữu hiệu và đồng thời là hướng phát triển có tính chiến lược. III. NHỮNG CĂN CỨ VÀ ĐIỀU KIỆN ĐỂ THỰC HIỆN CHIẾN LƯỢC TĂNG TRƯỞNG DỰA VÀO XUẤT KHẨU. 1. Những căn cứ để xây dựng định hướng phát triển xuất khẩu. Trên thực tế ta thấy, bất cứ một ngành sản xuất hay kinh doanh nào muốn thu được kết quả cao đều phải biết khai thác và phát huy triệt để những lợi thế sẵn có ở bên trong cũng như bên ngoài một cách đúng đắn và hợp lý. Đối với hoạt động xuất khẩu của Việt nam cũng cần phải tận dụng những nguồn tiềm năng để mang lại hiệu quả ngày một cao hơn. 1.1. Những thuận lợi và thách đố trong nước. Thuận lợi: Về vị trí địa lý nước ta là một nước Đông Nam Á, nằm trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương - khu vực được coi là “năng động”, có tầm chiến lược ngày càng quan trọng trong đời sống chính trị và kinh tế thế giới. Vị trí của Việt nam nằm trên tuyến đường giao lưu hàng hải quốc tế từ các nước SNG, Trung Quốc, Nhật Bản, Nam Triều Tiên sang các nước Nam Á, Trung Đông và Châu Phi. Với vị trí thuận lợi như vậy tạo điều kiện thuận lợi cho Việt nam tham gia vào phân công lao động quốc tế và trong sự hợp tác với các nước trong khối ASEAN, trong khu vực và các nước trên thế giới một cách dễ dàng. Mặt khác nó cũng góp phần đẩy mạnh hoạt động thương mại nói chung, đặc biệt là hoạt động xuất nhập khẩu. Không những thế, Việt nam còn có biển chạy dọc chiều dài đất nước. Nhất là từ Phan Thiết trở vào còn có cảng nước sâu, khí hậu tốt, không có sương mù, tàu bè nước ngoài có thể cập bến an toàn quanh năm. Điều này rất thuận lợi cho việc giao lưu buôn bán giữa các nước. Mặt khác về vận tải hàng không, tuy chúng ta không có nhiều sân bay, nhưng chúng ta có sân bay Tân Sơn Nhất nằm ở vị trí lý tưởng cách đều thủ đô các thành phố quan trọng trong vùng như Băng Cốc (Thái Lan), Gia-các-ta (Indonexia), Manila (Philippin). Thông qua đó cho phép chúng ta mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, đặc biệt là hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu. Cùng với vị trí địa lý thuận lợi, nguồn tài nguyên thiên nhiên ở nước ta cũng là một trong những nguồn tiềm năng góp phần vào việc đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu. Với diện tích đất đai cả nước khoảng 360360 km2 trong đó có
10 tới 50% đất dùng vào nông nghiệp và ngư nghiệp, thêm vào đó là khí hậu nhiệt đới gió mùa, mưa nắng điều hoà cho phép chúng ta phát triển các mặt hàng nông sản và lâm sản xuất khẩu có hiệu quả kinh tế cao như gạo, cao su và nông sản nhiệt đới. Nước ta lại có hệ thống sông ngòi dày đặc giúp cho việc phát triển hệ thống giao thông đường thuỷ tạo điều kiện phát huy thế mạnh cho việc vận chuyển hàng hoá xuất nhập khẩu của nước ta với các nước trên thế giới được dễ dàng hơn, thuận lợi hơn và chi phí thấp hơn so với các phương tiện khác. Về nguồn nhân lực, dân số Việt nam là một nguồn lực lớn, là yếu tố số một thúc đẩy quá trình phát triển của một nền kinh tế. Với dân số gần 80 triệu dân, Việt nam là một thị trường đáng kể, là đối tượng quan tâm của giới kinh doanh quốc tế. Hơn nữa, Việt nam với tình hình chính trị - xã hội tương đối ổn định, tốc độ tăng trưởng kinh tế mấy năm vừa qua đạt tỷ lệ cao so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Cụ thể như năm 1995, tốc độ tăng trưởng 9,5%; năm 1996 là 9,3%; năm 1997 là 9%. Chúng ta có sự cải thiện liên tục tình hình kinh tế pháp luật và chính sách thương mại thông thoáng. Đó là những nhân tố tạo niềm tin và sức hấp dẫn cho các đối tác nước ngoài. Thách đố: Bên cạnh những cơ hội thì chúng ta cũng còn gặp rất nhiều khó khăn trong sự nghiệp công nghiệp hoá đất nước. Bởi vì xuất phát điểm của chúng ta quá thấp. Thách thức gay gắt nhất là nguy cơ “tụt hậu” xa hơn về kinh tế so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. Mỹ và phương tây tiếp tục mưu toan thực hiện chiến lược “diễn biến hoà bình” ở Việt nam, gây áp lực đối với nước ta về vấn đề “dân chủ”, “nhân quyền”, “đa nguyên đa đảng”. Nền kinh tế trong nước còn nhiều yếu kém, hiện tượng tham ô tham nhũng vẫn xảy ra nghiêm trọng - có thể gọi là một “quốc nạn”. Đội ngũ cán bộ làm công tác kinh tế đối ngoại, cụ thể là cán bộ ngành xuất nhập khẩu vừa thiếu lại vừa yếu, tổ chức bộ máy kém hiệu quả. 1.2. Những nhân tố quốc tế và khu vực. Thế giới ngày nay đang có những thay đổi nhanh chóng và sâu sắc trên nhiều mặt. Một trật tự thế giới mới đang từng bước hình thành theo hướng tạo nên một sự cân bằng mới về lực lượng giữa các quốc gia. Ngày nay các nước đều giành ưu tiên cao cho phát triển kinh tế, lấy lợi ích quốc gia, dân tộc làm chuẩn mực. Hơn nữa, cuộc cách mạng khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ với nội dung nổi bật là điện tử và tin học hoá, vật liệu mới... làm quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của nhiều nước diễn ra nhanh hơn. Xu thế toàn cầu hoá và khu vực hoá đã trở thành xu thế tất yếu thúc đẩy quốc gia mở rộng thị trường. Hiện nay trong quan hệ kinh tế quốc tế ở Việt nam đã có nhiều thay đổi căn bản. Điều này thể hiện rất rõ trong chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước ta. Với phương châm mở rộng và đa dạng hoá các quan hệ kinh tế quốc tế, khuyến khích mọi nhà sản xuất kinh doanh nước ngoài đầu tư vào nước ta. Cho
11 đến nay chúng ta đã làm bạn được với rất nhiều nước trên thế giới. Từ tháng 12 năm 1987, Chính phủ đã ban hành luật đầu tư nước ngoài tại Việt nam, đã tạo ra những điều kiện hấp dẫn thu hút nguồn vốn từ nước ngoài với nhiều hình thức, tập trung cho việc khai thác tài nguyên, chế biến hàng xuất khẩu. Bước đầu tạo nên một nguồn lực quan trọng để mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, hội nhập vào thị trường thế giới, và tất cả các thành phần kinh tế được khuyến khích tham gia vào sản xuất hàng xuất khẩu. Đồng thời cũng thông qua luật đầu tư này mà quyền trực tiếp kinh doanh xuất nhập khẩu của các ngành, các địa phương ngày càng được mở rộng. Bên cạnh việc ban hành luật đầu tư nước ngoài tại Việt nam, chúng ta còn có những bước thay đổi lớn trong quan hệ chính trị, ngoại giao. Cụ thể là đầu năm 1994, mối quan hệ giữa Việt nam và Mỹ được bình thường hoá. Có thể nói điều này đã mở cho Việt nam những bước tiến mới cho hoạt động xuất nhập khẩu. Từ đây, Việt nam đã có cơ hội bắt tay và tiếp xúc được với nhiều nước khác trên thế giới. Hàng hoá xuất khẩu của Việt nam đã xuất hiện ở nhiều thị trường mới với số lượng ngày càng lớn. Tiếp theo đó là một sự kiện cực kỳ quan trọng đối với Việt nam, đó là việc gia nhập hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ASEAN vào tháng 7 năm 1995. Có thể nói đây thực sự là cái mốc rất lớn đánh dấu sự hội nhập thực sự của nền kinh tế Việt nam vào khu vực và thế giới. Tuy khả năng về vốn và công nghệ của các nước thuộc khối ASEAN không phải là lớn, nhưng lại là những nước có nhu cầu tìm kiếm thị trường tiêu thụ hàng hoá và là nơi đầu tư có hiệu quả. Trong khi đó, Việt nam với tài nguyên thiên nhiên phong phú, thị trường lao động rẻ là lực hút đối với các nhà đầu tư. Thông qua việc đầu tư của các nước ASEAN vào Việt nam, chúng ta có thể tiếp thu những công nghệ mới và nâng cao chất lượng các mặt hàng phục vụ xuất khẩu. Việt nam đang chuẩn bị gia nhập WTO. Đến tháng 11/1998 Việt nam chính thức gia nhập APEC. Khi chúng ta gia nhập vào các tổ chức này, chúng ta phải làm theo những quy định của tổ chức này. Trong đó quan trọng nhất là những quy định về hàng rào thuế quan giữa các nước. Chúng ta phải đối phó với sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường quốc tế, chịu ảnh hưởng của xu thế “tự do hoá thương mại”, của biến động giá cả quốc tế, lãi suất, tình hình cung cầu hàng hoá và vốn đầu tư, nhu cầu đa dạng của thị trường. Kể từ đầu tháng 7/1997 khủng hoảng tài chính tiền tệ khu vực với tâm điểm là Thái lan đã lan rộng sang các nước Đông Nam Á, khiến đồng tiền của các nước cũng bị giảm giá theo, ảnh hưởng xấu đến tình hình kinh tế - chính trị trong khu vực. Khủng hoảng đang và sẽ tiếp tục tác động tới Việt nam theo tất cả các kênh. Nguy cơ lớn nhất mà cuộc khủng hoảng đặt ra cho chúng ta là nếu không nhận thức đầy đủ những thách thức trong quá trình phát triển kinh tế đất nước, hội nhập và bắt kịp trình độ khu vực... thì rất có thể sau một vài năm nữa thôi, khoảng cách chênh lệch, sự tụt hậu giữa Việt nam và các nước khu vực càng đậm nét.
12 2. Điều kiện để thực hiện chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu. Phải giữ mức tăng trưởng cao và ổn định, giữ lạm phát ở mức vừa phải, lạm phát một con số là tốt, ( tỉ lệ lạm phát dưới 10%), đồng thời phát huy nội lực để phát triển. Nghị quyết Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng lần thứ 4 (Khoá VIII) với tư tưởng xuyên suốt là “tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới, khơi dậy và phát huy tối đa nội lực, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế, ra sức cần kiệm để công nghiệp hoá, hiện đại hoá...” Tiếp tục đa dạng hoá các quan hệ kinh tế thương mại và đa dạng hoá thị trường. Việt nam hội nhập vào kinh tế thế giới khi mà thị trường đã bị phân chia hoặc là chưa được phân chia nhưng độ ổn định thấp. Từ đặc điểm cơ bản ấy đòi hỏi chúng ta phải xâm nhập vào thị trường thế giới theo phương châm đa dạng hoá, đa phương hoá. Đối với việc nhập khẩu, mục tiêu lâu dài là phải tiếp cận với các nước, các tập đoàn kinh doanh có công nghệ nguồn. Tuy nhiên trong điều kiện khó khăn về vốn, do giá công nghệ nguồn quá cao hoặc do khả năng lao động chưa làm chủ được công nghệ hiện đại thì có thể nhập khẩu những công nghệ trung gian, đồng thời tìm nguồn đối tác có công nghệ hiện đại và đào tạo đội ngũ công nghệ hiện đại. Đối với xuất khẩu, vẫn tính toán các mặt hàng, thị trường trên cơ sở lợi thế so sánh quốc tế và quốc gia. Có thể giữ kim ngạch buôn bán hai chiều với các nước Châu Á ở mức 60 - 70 %, đồng thời có kế hoạch chuyển mạnh sang Tây Âu và Bắc Mỹ. Tìm kiếm cơ hội khai thác thị trường mới Châu Phi và Trung Cận Đông, nối lại quan hệ với thị trường các nước SNG. Lấy hiệu quả kinh tế của xuất nhập khẩu là mục tiêu lâu dài để tìm tòi và tung ra thị trường những mặt hàng có chất lượng phù hợp. Thực hiện chiến lược hướng mạnh về xuất khẩu đòi hỏi mọi hoạt động sản xuất kinh doanh đều phải lấy hiệu quả kinh tế làm căn cứ để lựa chọn mặt hàng (trừ các mặt hàng thuộc nhu cầu an ninh quốc gia), không nhất thiết phải tập trung vào các mặt hàng để tăng hoặc đạt kim ngạch lớn nhưng không có hiệu quả hoặc đạt hiệu quả kinh tế thấp. Thị trường trong nước cũng như thị trường thế giới luôn có sự phân tầng về thu nhập và trình độ tiêu dùng, ví dụ như các nước thuộc nhóm G7 (Anh, Pháp, Canađa, Đức, Italia, Mỹ, Nhật Bản) luôn đòi hỏi hàng hoá, công nghệ và dịch vụ đạt chất lượng cao. Phần lớn ở các nước đang phát triển có yêu cầu ở mức thấp hơn. Bên cạnh đó còn có nhiều nước chậm phát triển thì các đòi hỏi ở vào trình độ thấp. Với thực tế và xu hướng tiếp tục diễn ra trong thời gian tới cần xem xét lại quan diểm về chất lượng hàng hoá của Việt nam. Hiện nay, trong quan diểm về hàng hoá người ta ít chạy theo những mục tiêu chất lượng cao mà chuyển sang chất lượng phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng. Các nước như Trung Quốc, Hồng Kông, Thái Lan và nhiều nước khác trên thế giới đã rất thành công trong chiến lược hướng về xuất khẩu, phần là họ đã vận dụng tốt quan điểm này để đưa ra thị trường các hàng hoá dịch vụ có độ đa dạng về cấp chất lượng. Việt nam chúng ta nên học tập những thành tựu đã đạt được của họ.
13 Hoàn thiện hệ thống tổ chức và phương thức kinh doanh có hiệu quả nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của các thành phần kinh tế và các loại hình doanh nghiệp. Để đẩy mạnh xuất khẩu không chỉ có nhờ thị trường tiêu thụ hàng hoá hoặc chờ hàng hoá được sản xuất ra có đủ tiêu chuẩn để xuất khẩu mà còn phải có các doanh nghiệp và các doanh gia có khả năng tổ chức và thực hiện tốt nhiệm vụ xuất khẩu. Trong quá trình hoàn thiện hệ thống tổ chức sản xuất và kinh doanh thương mại nhằm thực thi chiến lược hướng mạnh về xuất khẩu còn quan tâm đến các vấn đề sau: Thứ nhất, đẩy mạnh xuất khẩu cần dựa chủ yếu vào các doanh nghiệp của Việt nam hoặc doanh nghiệp liên doanh hay doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, nhưng chúng ta vẫn phải dựa vào các doanh nghiệp trong nước của ta là chủ yếu. Thứ hai, để định hướng và phát triển bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa của Đảng và nhà nước ta, cần củng cố, nâng cao hiệu quả kinh tế của doanh nghiệp nhà nước nhưng đồng thời cũng hỗ trợ các thành phần kinh tế khác đẩy mạnh xuất khẩu. Thứ ba, để xâm nhập vào thị trường thế giới cần tập trung hỗ trợ một số doanh nghiệp mạnh hoặc chú trọng các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Hiện nay, vị trí các nhà xuất khẩu của Việt nam trên thị trường thế giới còn thấp. Vì vậy cần củng cố một số tổng công ty mạnh để tạo đà phát triển và có vị trí mới không chỉ cho họ mà còn cho cả Việt nam. Bên cạnh đó, do xu hướng hội nhập vì thế một số doanh nghiệp vừa và nhỏ nên liên kết với nhau tạo ra sức mạnh mới. Thực hiện cổ phần hoá các doanh nghiệp. Điều kiện về môi trường kinh doanh: phải xác lập môi trường kinh doanh rõ ràng và ổn định, có hiệu lực. Môi trường kinh doanh trong nước cũng như môi trường xuất nhập khẩu là chiến lược lâu dài cần hoàn thiện và tạo điều kiện kinh doanh thuận lợi.
14 CHƯƠNG II CHÍNH SÁCH TRONG CHIẾN LƯỢC THÚC ĐẨY XUẤT KHẨU I. MỤC TIÊU CỦA CHIẾN LƯỢC TĂNG TRƯỞNG DỰA VÀO XUẤT KHẨU. Công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ một nước nông nghiệp thành một nước công nghiệp, từ công nghiệp chế biến dựa trên lao động thủ công, kỹ thuật giản đơn đến công nghiệp chế tạo dựa trên vốn cao và kỹ thuật hiện đại. Trong đó sự chuyển dịch cơ cấu hàng chế tạo và tỉ lệ hàng chế tạo xuất khẩu có xu hướng tăng nhanh. Công nghiệp hoá hướng vào xuất khẩu không phải là mục đích tự thân mà nó là phạm trù lịch sử cho nên mục tiêu trực tiếp cụ thể không thể nào khác là nhằm phát triển kinh tế xã hội nhanh, bền vững, có hiệu quả. Phấn đấu vượt qua tình trạng nước nghèo và kém phát triển, cải thiện đời sống nhân dân, củng cố quốc phòng và an ninh tạo điều kiện cho đất nước phát triển nhanh hơn vào thế kỷ 21. Thực chất của chiến lược kinh tế hướng về xuất khẩu là đặt nền kinh tế quốc gia trong quan hệ cạnh tranh trên thị trường quốc tế nhằm phát huy lợi thế so sánh, buộc sản xuất trong nước phải luôn đổi mới công nghệ, không thể tồn tại với năng suất thấp kém, mau chóng nâng cao khả năng tiếp thị, tự do hoá thương mại. Đích cuối cùng là đáp ứng nhanh nhạy nhu cầu của thị trường, kể cả thị trường trong nước và thị trường quốc tế. Hướng về xuất khẩu không có nghĩa là xem nhẹ nhu cầu trong nước, không chú ý thay thế nhập khẩu. Chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu nhằm: Để đảo bảo kim nghạch nhập khẩu phục vụ cho quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước Gắn sản xuất và nền kinh tế trong nước với các hoạt động của nền kinh tế thế giới, nối kết các nền kinh tế với nhau và tạo ra một không gian kinh tế rộng lớn hơn nhờ liên kết và buôn bán quốc tế. Tăng kim ngạch xuất khẩu nhanh hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế và tạo ra ngoại tệ để nhập khẩu. Khai thác có hiệu quả lợi thế tuyệt đối và tương đối của đất nước, kích thích các ngành kinh tế phát triển. Buộc các ngành kinh tế, các cơ sở sản xuất kinh doanh phải đổi mới công nghệ, tiếp thu kỹ thuật mới, phát huy lợi thế của các nước đi sau để đi tắt vào kỹ thuật tiên tiến nhất. Góp phần tăng tích luỹ và sử dụng vốn trong nước. Tận dụng được nguồn vốn của nước ngoài có tính đến kinh nghiệm của các nước đi trước. Nâng cao sức cạnh tranh của hàng hoá sản xuất trong nước.
15 Thúc đẩy phát triển quan hệ đối ngoại giữa các nước, nâng cao uy tín của Việt nam trên trường quốc tế và khu vực. II. CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THÚC ĐẨY XUẤT KHẨU Ở VIỆT NAM. Việc đưa ra một chính sách hướng về xuất khẩu với những nội dung phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện của Việt nam là vô cùng quan trọng. Chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu thực chất là chiến lược phát triển kinh tế. Nó không phải là nhiệm vụ của một ngành cụ thể mà nó là nhiệm vụ của các ngành kinh tế, dịch vụ khác. Nó không phải chỉ là nhiệm vụ của cơ quan xuất nhập khẩu mà nó còn là của cơ quan quản lý, cơ quan sản xuất, cơ quan ra quyết định. Phấn đấu đạt một nền ngoại thương tương đối phát triển, năm 2000 bình quân xuất khẩu đầu người đạt 170 - 200 USD, tốc độ xuất khẩu bình quân hàng năm tăng 24 - 28%, chúng ta phải thực hiện các chính sách: 1. Chính sách chuyển dịch cơ cấu hàng xuất khẩu. Nhân tố quyết định quy mô, nhịp độ xuất khẩu hàng hoá là cơ cấu hàng xuất khẩu và những mặt hàng xuất khẩu chủ lực. Xác định cơ cấu hàng hoá có hiệu quả và những mặt hàng chủ lực là nội dung quan trọng của chính sách mặt hàng xuất khẩu. Trong nền kinh tế thị trường việc đổi mới chính sách cơ cấu hàng xuất khẩu phải căn cứ vào: thị trường xuất khẩu, điều kiện và khả năng sản xuất ở trong nước, hiệu quả. Trong ba yếu tố trên hiệu quả là yếu tố quan trọng nhất trong sự lựa chọn cơ cấu và mặt hàng xuất khẩu. Để nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của hàng xuất khẩu cần có chính sách chuyển dịch cơ cấu mặt hàng xuất khẩu theo hướng giảm tỷ trọng thô và sơ chế đi đôi với tăng tỷ trọng các sản phẩm chế biến trong cơ cấu hàng xuất khẩu. Giảm tỷ trọng các sản phẩm xuất khẩu truyền thống đi đôi với tăng tỷ trọng các sản phẩm xuất khẩu mới, tăng tỷ trọng các sản phẩm có giá trị gia tăng cao trong giá trị kim ngạch xuất khẩu. Nhiệm vụ trong thời gian tới là chúng ta phải cải tiến cơ cấu hàng xuất khẩu theo những hướng cơ bản sau: Thứ nhất, giảm tỷ trọng xuất khẩu thô và sơ chế tăng tỷ trọng sản phẩm chế biến ngày càng sâu và tinh, giảm tỷ trọng xuất khẩu nông sản, thuỷ sản thô. Tiếp tục cấm xuất khẩu gỗ tròn, gỗ sẻ, giảm dần xuất khẩu dầu thô, quặng thô, tài nguyên chưa qua chế biến. Chuyển từ xuất khẩu gạo, cà phê hạt, hạt điều, rau quả sang thực phẩm chế biến như cà phê hoà tan... có bao bì hiện đại, mẫu mã đẹp, thuận lợi cho bảo quản và sử dụng. Thứ hai, tăng cường đầu tư cho công nghiệp chế biến hàng xuất khẩu để một mặt nâng cao giá trị hàng xuất khẩu mặt khác tận dụng được lao động trong nước. Kêu gọi vốn đầu tư nước ngoài để chế biến thành sản phẩm những ngành cần đầu tư nhiều vốn để một phần thay thế hàng nhập khẩu.
16 Thứ ba, nâng cao chất lượng hàng hoá xuất khẩu để tăng sức cạnh tranh hàng hoá của ta trên thị trường quốc tế. Thứ tư, tạo ra những ngành hàng xuất khẩu mới có giá trị cao mạnh dạn đào thải những mặt hàng xuất khẩu không mang lại hiệu quả kinh tế. Tiến hành phát triển quy hoạch các mặt hàng chủ lực để xuất khẩu. 2. Chính sách gắn sản xuất với xuất khẩu. Chính sách này có tầm quan trọng trong việc đẩy mạnh hàng xuất khẩu. Chúng ta cần phải thấy được mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại giữa sản xuất và xuất khẩu. Sản xuất tốt thì xuất khẩu tốt, kinh tế tăng trưởng và ngược lại. Sản xuất là điều kiện cần của xuất khẩu. Muốn tạo ra được hàng hoá xuất khẩu chiếm lĩnh được thị trường thì khâu sản xuất phải được chú trọng, để tạo ra sản phẩm chất lượng tốt, giá thành hạ. Muốn vậy phải tạo điều kiện để người sản xuất hiểu biết về thị trường của từng nước, từng khu vực trên thế giới và thị trường trong nước. Thiết lập tốt mối quan hệ bạn hàng với các tổ chức và cá nhân kinh doanh xuất nhập khẩu trong và ngoài nước thực hiện phương châm “ Buôn có bạn, bán có phường “ thực hiện các chính sách ưu đãi đối với các nhà sản xuất hàng xuất khẩu như: các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu được miễn thuế doanh thu. Các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu tăng lợi nhuận đầu tư vào sản xuất hàng xuất khẩu được giảm thuế lợi tức, các doanh nghiệp gia công hàng hoá cho nước ngoài được miễn thuế nhập khẩu đối với thiết bị, vật tư tiêu dùng cho gia công hàng, tiền gia công hàng được miễn thuế doanh thu. Vật tư hàng nhập khẩu dùng để sản xuất hàng xuất khẩu được hoàn lại thuế nhập khẩu đã nộp. 3. Chính sách mở cửa thị trường. Để thúc đẩy chiến lược hướng về xuất khẩu, Đảng và nhà nước chủ trương mở rộng và tăng cường hoạt động kinh tế đối ngoại, thực hiện phương châm mở cửa. Việt nam muốn làm bạn với tất cả các nước, các tổ chức kinh tế quốc tế, không phân biệt thể chế chính trị, tôn giáo, các tổ chức Chính phủ hay tổ chức phi Chính phủ nhằm tìm kiếm thị trường và bạn hàng cho các sản phẩm xuất khẩu. Trong thời gian tới, Việt nam cần củng cố tăng cường quan hệ buôn bán với các nước Châu Á: phát triển thương mại với các khu vực khác, với Châu Âu, Châu Mỹ, Trung đông. Song song với việc mở rộng thị trường mới, cần tìm cách xây dựng lại thị trường truyền thống có quan hệ từ lâu là Liên xô cũ và Đông Âu. Sau đây là một số thị trường quan trọng của Việt nam hiện nay và trong tương lai : Thị trường ASEAN: tuy khả năng về vốn công nghệ của các nước ASEAN không phải là lớn, nhưng đây là thị trường mà Đảng và Nhà nước ta quan tâm vì đây là những nước láng giềng. Trong lịch sử đã có các mối quan hệ quốc tế, chính trị, văn hoá lâu đời. Kinh nghiệm phát triển của các nước này đã
17 trở thành bài học quý báu cho Việt nam. Việt nam thông qua ASEAN, từng bước tham gia thực hiện phân công lao động quốc tế. Trên cơ sở đó, Chúng ta có các chính sách phù hợp cho từng nước trong khu vực để có khả năng xuất khẩu tốt hơn. Với Malaysia, ta có hợp tác trồng và khai thác cao su, hợp tác kinh doanh về cây có dầu, nông nghiệp. Tranh thủ vốn kỹ thuật phục vụ cho các công trình năng lượng, dịch vụ bưu điện lắp ráp ôtô, chế biến hoa quả. Với Singapore, ta có nhiều điều kiện tiếp xúc tăng cường quan hệ mậu dịch, hợp tác xây dựng khách sạn làm hàng xuất khẩu, hợp tác nghiên cứu về xây dựng hệ thống giao thông. Với Thái Lan, ta có khả năng hợp tác khai thác đánh bắt nuôi trồng và chế biến hải sản, khai thác đá quý, hợp tác liên doanh trồng và chế biến nông sản, chế biến thức ăn gia súc, sản xuất hàng dệt, hàng tiêu dùng... Với Philippin, ta cần thúc đẩy buôn bán hai chiều đồng thời xúc tiến các liên doanh về lắp ráp ôtô, khai thác cát trắng, công nghiệp chế biến nông, lâm, hải sản... Với Indonesia ta có điều kiện tiếp tục buôn bán hai chiều nhập phân bón, sắt thép thành phẩm và có thể hợp tác với Indonesia về các lĩnh vực dịch vụ khách sạn, ngân hàng, hơi đốt, sản xuất URE, khai thác than... Với Brunei, ta có thể liên doanh về hàng không, dịch vụ tranh thủ vốn và hợp tác lao động. Thị trường Nhật bản: Nhật bản hiện nay đã trở thành trung tâm giao dịch chứng khoán, tiền tệ lớn thế giới. Nhật bản có thế mạnh về kinh tế, công nghiệp, thương mại và thị trường. Nhật bản đang hướng vào các hoạt động tiền tệ vào Châu Á muốn tăng cường buôn bán, đầu tư vào các nước Châu Á. Trong nhiều năm qua Nhật bản là thị trường quan trọng của Việt nam. Nhật bản nhập khẩu phần lớn là dầu thô, than đá, hàng thuỷ sản của Việt nam. Chính sách của Việt nam chú trọng vào thị trường này là vì Nhật bản đã mở lại viện trợ phát triển cho Việt nam vay. Nhật bản cần nhiều thứ của Việt nam như dầu thô hàng công nghiệp may mặc, than đá, các mặt hàng thuỷ sản. Ngược lại, nước ta cần nhập khẩu nhiều thứ của Nhật như máy móc, trang thiết bị điện tử tin học, nguyên liệu, phân bón, hàng tiêu dùng... Thị trường liên hiệp Châu âu EU (European Union). EU là thị trường lớn. Trong quá khứ chúng ta ít buôn bán với thị trường này bởi chính sách phong toả kinh tế đối với các nước XHCN của các nước đế quốc. Nhưng từ khi Liên xô và các nước Đông Âu tan rã quan hệ thương mại, đầu tư Việt nam vào EU được cải thiện. Đặc biệt sau những chuyến viếng thăm của các vị lãnh đạo cao cấp nhà nước ta. Quan hệ kinh tế giữa EU và Việt nam được tăng cường. Việt nam tiếp tục thúc đẩy chính sách xuất khẩu sang EU, các mặt hàng xuất khẩu Việt nam sang EU bao gồm nông sản, thuỷ sản, hàng dệt may... nhập khẩu về những nguyên liệu và máy móc thiết bị công nghệ cao.
18 Thị trường Mỹ: là thị trường chủ lực, tạo đà cho sự cất cánh và phát triển kinh tế của nhiều nước như Thai Lan, Malaysia, Philippin, Trung quốc... Mỹ đã bỏ cấm vận kinh tế đối với Việt nam ngày 3/2/1994. Hiện nay, xuất khẩu hàng hoá của Việt nam sang Mỹ mỗi năm một tăng và đang đứng trước triển vọng khá sáng sủa. Chúng ta đã có 7 mặt hàng lớn xuất khẩu sang Mỹ. Đó là cà phê, dầu thô, giầy dép - đồ da, hải sản, dệt may, rau quả và gạo. Chúng ta phải có chính sách thúc đẩy xuất khẩu sang Mỹ - thị trường Mỹ là thị trường chủ lực. Thị trường các nước SNG: thị trường SNG đã từng là thị trường quan trọng nhất đối với Việt nam trong quá khứ. Nhờ có thị trường Liên Xô mà trong nhiều năm ta nhập khẩu được những nguyên liệu thiết yếu như sắt thép, xăng dầu, phân bón, hoá chất... Phục vụ cho cuộc sống bảo vệ đất nước và phát triển nước nhà. Đồng thời, ta cũng xuất khẩu được nhiều sản phẩm sang thị trường SNG. Từ năm 1991 do sự tan dã của Liên Xô. Các nước thuộc SNG bị khủng hoảng sâu sắc về kinh tế chính trị nên quan hệ thương mại nói riêng và quan hệ kinh tế nói chung giữa Việt nam và các nước SNG bị giảm sút. Tuy nhiên về lâu dài và trong tương lai chúng ta phải khôi phục và phát triển quan hệ thương mại với các nước SNG vì: các nước SNG là bạn hàng truyền thống, dung lượng thị trường lớn, dân số đông, đất nước rộng, đang có nhu cầu rất lớn về nhiều loại hàng hoá mà Việt nam có thể đáp ứng được như: gạo, thịt, rau quả, cao su, cà phê, hàng may mặc và hàng thủ công mỹ nghệ... Hơn nữa, các nước SNG là những nước giầu tài nguyên mà Việt nam đang cần nhập khẩu như xăng dầu, hoá chất, bông, sắt thép, phân bón... Phục vụ cho công nghiệp hoá đất nước. Thị trường Trung Đông: khu vực Trung Đông nằm giữa ba châu Á, Âu, Phi, không những có vị trí chiến lược vô cùng quan trọng đối với các nước lớn mà còn là một thị trường hàng năm nhập một khôí lượng lớn hàng nông, lâm, hải sản, gia vị, hàng mỹ nghệ và các mặt hàng tiêu dùng khác. Khu vực này với số dân khoảng 250 triệu người. Trung Đông chiếm khoảng 60% trữ lượng dầu mỏ của toàn thế giới; hầu hết các nước trong khu vực đã có quan hệ ngoại giao với Việt nam (trừ Saudi Arabi), một số nước đã có quan hệ kinh tế, thương mại, đã có ký kết hiệp định thương mại và thành lập uỷ ban hỗn hợp liên Chính phủ với Việt nam như Iraq, Libi, Ai cập... Các mặt hàng xuất khẩu của Việt nam sang khu vực Trung Đông là gạo, chè đen. Để tăng kim ngạch xuất khẩu của ta trong những năm tới, việc tìm kiếm và mở rộng thị trường cho hàng xuất khẩu là cần thiết. Trung Đông - một thị trường có sức tiêu thụ lớn, các công ty xuất khẩu của ta cần thâm nhập hơn nữa vào thị trường này. 4. Chính sách đầu tư trong và ngoài nước. Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ VIII đã chỉ rõ: "Cần huy động mọi nguồn vốn trong và ngoài nước để đầu tư phát triển, trong đó vốn trong nước có ý nghĩa quyết định, vốn ngoài nước có ý nghĩa quan trọng ...” Đầu tư nước ngoài là một bộ phận cấu thành của toàn bộ hoạt động đầu tư của quốc gia. Trong những năm trước mắt khi mà nguồn vốn tích luỹ nội bộ còn hạn hẹp thì đầu tư nước ngoài chiếm vị trí quan trọng. Thông qua đầu tư trực
19 tiếp của nước ngoài chúng ta tranh thủ được vốn, kỹ thuật và công nghệ mới, mở rộng thị trường ngoài nước, tiếp thu kinh nghiệm tiên tiến, trên cơ sở đó xây dựng những cơ sở kinh tế mới, hiện đại hoá cơ sở hiện có nhằm tạo việc làm cho người lao động, khai thác một phần những tiềm năng của đất nước để tăng nhanh nguồn hàng xuất khẩu. Hoạt động đầu tư nước ngoài đóng vai trò to lớn trong việc thực hiện chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu. Hiện nay khu vực có đầu tư nước ngoài chiếm 100% sản lượng dầu thô, 44,8% sản lượng thép... Trong tổng kim ngạch xuất khẩu năm 1996 phần đóng góp của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài chiếm 11% nếu tính cả xuất khẩu dầu thô thì tỷ lệ này nên đến 25%. Trong thời gian vừa qua, khủng hoảng tài chính tiền tệ ở các nước Đông Nam Á làm cho môi trường đầu tư của họ xấu đi sẽ đưa đến kết quả là quá trình phân bố lại chu chuyển vốn đầu tư trong khu vực và làm chậm lại quá trình tự do hoá thương mại đầu tư và tiền tệ trong khu vực các nước ASEAN. Đó cũng chính là cơ hội để Việt nam có thể nhận thêm các nguồn đầu tư mới, tranh thủ thời gian hội nhập nhanh hơn vào khu vực. Nhà nước ta cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống luật đầu tư nước ngoài, tạo ra một “sân chơi” thông thoáng, hấp dẫn, bình đẳng, thuận lợi cho các bạn hàng quốc tế tham gia đầu tư liên doanh liên kết. 5. Đổi mới các công cụ và thể chế quản lý xuất khẩu. Nước nào cũng coi trọng việc xuất khẩu Chính phủ đã có nhiều chính sách thúc đẩy, tuy nhiên xuất khẩu là một công việc phức tạp gặp không ít khó khăn trong các lĩnh vực như: tài chính, giấy phép, kiểm soát, ngoại tệ và các chính sách của Chính phủ. Do vậy việc đổi mới chính sách và thể chế quản lý xuất khẩu là vấn đề mà chúng ta cần phải bàn đến. Việc quản lý xuất khẩu được thực hiện bằng quy chế quản lý ngoại tệ. Không phải lúc nào nhà nước cũng khuyến khích xuất khẩu mà đôi khi vì quyền lợi quốc gia phải kiểm soát một vài dạng xuất khẩu như sản phẩm đặc biệt, nguyên liệu do nhu cầu trong nước còn thiếu hoặc có ý nghĩa chiến lược đối với đất nước. Để thực hiện thành công chiến lược tăng trưởng dựa vào xuất khẩu, Việt nam cần tiếp tục hoàn thiện và đổi mới các công cụ. 5.1. Thuế xuất khẩu. Nhà nước ta sử dụng chính sách thuế với tư cách là một công cụ quan trọng để khuyến khích xuất khẩu. Để khuyến khích sản xuất hàng xuất khẩu và đẩy mạnh xuất khẩu, vừa qua Nhà nước ta đã áp dụng chính sách miễn giảm thuế, miễn thuế hầu hết các mặt hàng xuất khẩu, áp dụng thuế xuất khẩu thấp đối với một số mặt hàng còn chịu thuế, sản xuất hàng xuất khẩu được miễn thuế doanh thu, thuế tiêu thụ đặc biệt. Việt nam đã có những ưu đãi cần thiết cho nhà đầu tư chẳng hạn: Toàn bộ thiết bị đầu tư nhập khẩu để hình thành xí nghiệp, nguyên vật liệu nhập khẩu để sản xuất hàng xuất khẩu đều được miễn thuế nhập khẩu. Tuỳ theo từng dự án,