Nghiên cứu triệu chứng, mô bệnh học phổi thỏ được gây ngộ độc bằng bánh ngô mốc lấy tại Hà Giang

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2015<br /> <br /> NGHIÊN CỨU TRIỆU CHỨNG, MÔ BỆNH HỌC PHỔI THỎ ĐƢỢC<br /> GÂY NGỘ ĐỘC BẰNG BÁNH NGÔ MỐC LẤY TẠI HÀ GIANG<br /> Nguyễn Thanh Bình*; Hoàng Công Minh*; Trần Văn Tùng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: nghiên cứu triệu chứng, mô bệnh học phổi thỏ được gây ngộ độc bằng bánh ngô<br /> mốc lấy tại Hà Giang. Phương pháp: thực nghiệm quan sát và mô tả thỏ được gây ngộ độc<br /> bằng mẫu bánh ngô mốc lấy tại tỉnh Hà Giang qua đường tiêu hóa với liều 4 g/kg thể trọng. Kết<br /> quả: sau nhiễm độc từ 7 - 10 giờ, thỏ có biểu hiện khó thở, tần số hô hấp tăng, tiết dịch kèm bọt<br /> khí tăng, xuất huyết ở mũi, miệng, co giật và tử vong ở giờ thứ 16 trở đi. Hình ảnh đại thể phổi<br /> thấy có nhiều ổ xuất huyết, phổi phù nề, mọng nước, khí quản có nhiều dịch, bọt khí hoặc cục<br /> máu đông. Hình ảnh vi thể thấy dấu hiệu điển hình của phù phổi cấp, phế nang chứa đầy dịch<br /> kèm theo máu. Thỏ bị tử vong do suy hô hấp cấp.<br /> * Từ khóa: Bánh ngô mốc; Ngộ độc; Mô bệnh học; Phổi; Thỏ.<br /> <br /> Study on Symtoms and Histopathology of Poisoned Rabbits Exposed<br /> to Mouldy Pone Collected from Hagiang Province<br /> Summary<br /> Aims: To study on symptoms and histopathology of poisoned rabbits exposed to mouldy pone<br /> collected from Hagiang province. Method: Experimental, observational and descriptive study of<br /> rabbits exposed to mouldy pone by ingestion way with the dose of 4 g/kg body weight. Results:<br /> After 7 - 10 hours’ being poisoned; rabbits were difficult to inhale, respiratory rate increased,<br /> secretion associated with gas bubbles increased, bleeding at the mouth and nose, convulsion.<br /> Rabbits died after 16 hours’ poison. Surgical lung showed lung hemorrhage, edema, succulent.<br /> Trachea had exudates with air bubbles and blood clots. Microscopic images showed typical<br /> signs of pulmonary edema, alveolar fluid-filled with blood. Rabbits died of respiratory failure.<br /> * Key words: Mouldy corn cake; Poisoning; Histopathology; Lung; Rabbit.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nấm mốc, thực phẩm bị nấm mốc là<br /> nguyên nhân gây ngộc độc thực phẩm<br /> thường gặp ở nhiều nơi trên thế giới cũng<br /> như ở nước ta [1]. Trong những năm gần<br /> đây trên địa bàn tỉnh Hà Giang, năm nào<br /> cũng xảy ra các vụ ngộ độc bánh ngô<br /> mốc ở gia đình người Mông. Năm 2012<br /> <br /> xảy ra 4 vụ ngộ độc với 14 người mắc,<br /> trong đó 11 người bị tử vong (78,57%) và<br /> năm 2013 có 7 người bị ngộ độc bánh<br /> ngô mốc, trong đó 4 người tử vong (57,14%).<br /> Tuy nhiên, độc tố trong bánh ngô mốc ở<br /> Hà Giang là chất gì hiện đang được<br /> nghiên cứu. Phần lớn các vụ ngộ độc này<br /> <br /> * Học viện Quân y<br /> Người phản hồi (Corresponding): Hoàng Công Minh (drminh103@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 10/01/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 22/01/2015<br /> Ngày bài báo được đăng: 29/01/2015<br /> <br /> 13<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2015<br /> <br /> đều có đặc điểm là bệnh nhân tử vong<br /> nhanh (trong vòng 24 - 48 giờ) với biểu hiện<br /> suy hô hấp cấp. Bệnh viện huyện và tỉnh<br /> không có điều kiện giải phẫu tử thi do gia<br /> đình bệnh nhân từ chối mổ (theo phong tục<br /> người Mông) nên không xác định được mức<br /> VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> <br /> độ tổn thương các cơ quan nội tạng và<br /> nguyên nhân tử vong. Vì vậy, chúng tôi tiến<br /> hành nghiên cứu đề tài này nhằm: Xác định<br /> triệu chứng, hình ảnh mô bệnh học phổi thỏ<br /> được gây ngộ độc bằng mẫu bánh ngô mốc<br /> gây chết người tại Hà Giang.<br /> lấy phổi, mô tả, chụp ảnh đại thể. Tiếp<br /> theo cắt lấy mảnh phổi để làm mô bệnh học<br /> tại Khoa Giải phẫu bệnh, Bệnh viện Quân y<br /> <br /> 1. Vật liệu nghiên cứu.<br /> - Mẫu bánh ngô đã gây ngộ độc làm 3<br /> người tử vong tại gia đình ông Thò Chìa C ở<br /> xã Sủng Trái, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà<br /> Giang.<br /> - Thỏ: 10 con, khỏe mạnh, cân nặng 2,0 ±<br /> 0,2 kg. Nuôi thỏ theo chế độ quy định dùng<br /> cho động vật thí nghiệm.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Phương pháp gây ngộ độc: lấy một<br /> lượng bánh ngô mốc cho vào cối sứ nghiền<br /> <br /> 103. Thỏ đối chứng (không gây ngộ độc)<br /> cũng tiến hành như trên.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Các triệu chứng ngộ độc cấp bánh<br /> ngô mốc trên thỏ.<br /> Sau khi gây ngộ độc thỏ bằng bánh ngô<br /> mốc, từ giờ thứ 7 - 10, thỏ có các triệu chứng<br /> sau:<br /> - Khó thở, thở nhanh, cánh mũi phập<br /> phồng, bụng và ngực cử động mạnh khi thở,<br /> tần số hô hấp tăng, miệng thỉnh thoảng ngáp<br /> cá.<br /> - Quanh mũi, miệng có máu, dịch, bọt khí<br /> chảy ra làm ướt lông vùng quanh miệng.<br /> - Thỏ bắt đầu chết ở giờ thứ 16 trở đi và<br /> co giật mạnh trước khi chết.<br /> - Toàn bộ số thỏ chết đều có biểu hiện<br /> tăng tiết dịch hoặc xuất huyết quanh mũi,<br /> miệng (ảnh 1 và 2).<br /> <br /> với nước cất để tạo thành hỗn dịch. Dùng<br /> dụng cụ chuyên dụng bơm hỗn dịch bánh<br /> ngô qua miệng vào dạ dày thỏ với liều<br /> 4 g/kg thể trọng (liều chết tối thiểu được xác<br /> định trước đó là 3,4 ± 0,2 g/kg thể trọng).<br /> * Phương pháp xác định triệu chứng ngộ<br /> độc: sau khi gây ngộ độc, quan sát, ghi chép<br /> <br /> Máu chảy ra<br /> từ miệng<br /> <br /> Bọt khí đọng<br /> ở mũi<br /> <br /> các triệu chứng, dấu hiệu cho đến khi thỏ<br /> chết, chụp ảnh.<br /> * Phương pháp nghiên cứu mô bệnh học:<br /> sau khi thỏ chết, tiến hành phẫu thuật<br /> 14<br /> <br /> Ảnh 1: Hình ảnh thỏ chết sau khi bị ngộ độc<br /> bánh ngô mốc. Máu, dịch chảy ra ướt lông<br /> vùng quanh miệng. Mũi còn đọng lại nhiều<br /> bọt khí màu trắng.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2015<br /> <br /> Dịch, máu chảy ra<br /> từ mũi, miệng.<br /> <br /> Cục máu đông<br /> <br /> Ảnh 2: Hình ảnh máu, dịch chảy ra ướt lông<br /> vùng quanh miệng thỏ sau khi bị ngộ độc<br /> bánh ngô mốc.<br /> <br /> Ảnh 5: Hình ảnh khí quản thỏ bị ngộ độc<br /> bánh ngô mốc có cục máu đông gây tắc<br /> nghẽn đường hô hấp.<br /> <br /> 2. Kết quả nghiên cứu mô bệnh học.<br /> * Hình ảnh đại thể phổi:<br /> <br /> Ảnh 6: Hình ảnh phổi thỏ bị ngộ độc bánh ngô<br /> mốc. Xuất huyết rải rác ở phổi xen kẽ là<br /> những vùng có màu trắng do bọt khí tạo ra.<br /> Ảnh 3: Hình ảnh đại thể phổi thỏ bình<br /> thường (đối chứng) có màu hồng đồng nhất<br /> ở các thùy. Phổi xốp, mềm.<br /> <br /> * Hình ảnh vi thể phổi:<br /> <br /> Phế nang<br /> rỗng chứa khí<br /> <br /> Ảnh 4: Hình ảnh phổi thỏ bị ngộ độc bánh<br /> ngô mốc. Phổi mọng nước, xuất huyết ở tất<br /> cả các thùy. Từ khí quản có dịch và bọt khí<br /> chảy ra.<br /> 15<br /> <br /> Ảnh 7: Hình ảnh vi thể phế nang thỏ bình<br /> thường (đối chứng) thấy rõ các phế nang<br /> trống rỗng chứa khí<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2015<br /> <br /> thực phẩm do nấm mốc chủ yếu là ngộ độc<br /> mạn tính, rất ít gặp ngộ độc cấp tính. Cho<br /> đến nay, ngộ độc cấp tính do độc tố nấm<br /> mốc trên người mới chỉ xảy ra đối với độc tố<br /> aflatoxin. Tuy nhiên, bệnh nhân bị ngộ độc<br /> cấp aflatoxin tử vong là do suy gan [5].<br /> Nghiên cứu trên động vật thấy aflatoxin gây<br /> hoại tử gan [2] và không gây phù phổi cấp<br /> <br /> Phế nang chứa<br /> đầy dịch, máu<br /> <br /> như độc tố trong mẫu bánh ngô mốc đã gây<br /> ngộ độc tại Hà Giang. Vậy độc tố trong bánh<br /> <br /> Ảnh 8: Hình ảnh vi thể các phế nang thỏ bị<br /> <br /> ngô mốc là chất gì?, đây là vấn đề đang<br /> <br /> ngộ độc bánh ngô mốc chứa đầy dịch kèm<br /> <br /> được nghiên cứu. Qua điều tra quy trình chế<br /> <br /> theo máu và chỉ còn một vài<br /> <br /> biến, sử dụng, bảo quản bánh ngô ở các gia<br /> <br /> phế<br /> <br /> nang có chứa khí.<br /> <br /> đình người Mông tại Hà Giang, chúng tôi đã<br /> loại trừ độc tố là hóa chất, vì bánh ngô mới<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Nghiên cứu triệu chứng ngộ độc ở thỏ bị<br /> ngộ độc bánh ngô mốc lấy từ một gia đình<br /> <br /> chế biến, khi ăn không bị ngộ độc. Ngộ độc<br /> chỉ xảy ra đối với các gia đình ăn bánh ngô<br /> để lâu đã lên mốc.<br /> <br /> có 3 người bị tử vong do bánh ngô mốc tại<br /> <br /> Độc tố nấm mốc thường gặp trong lương<br /> <br /> Hà Giang, nhận thấy: triệu chứng rõ nhất là<br /> <br /> thực, thực phẩm gồm 34 loại [1]. Nhiều tác<br /> <br /> phù phổi cấp với biểu hiện khó thở, tăng tần<br /> <br /> giả nước ngoài đã khẳng định một số loại<br /> <br /> số hô hấp, tăng tiết dịch kèm theo bọt khí<br /> <br /> độc tố nấm mốc như patulin, fumonisins gây<br /> <br /> hoặc máu ở mũi miệng, da niêm mạc vùng<br /> <br /> phù phổi cấp trên động vật. Ochratoxin A<br /> <br /> mũi, miệng tím tái, co giật mạnh trước khi<br /> <br /> gây xuất huyết ở nhiều cơ quan nội tạng [6].<br /> <br /> chết. Các triệu chứng ngộ độc cũng phù hợp<br /> với hình ảnh mô bệnh học. Trên hình ảnh<br /> đại thể thấy phổi mọng nước, xuất huyết ở<br /> tất cả các thùy của phổi, cục máu đông hoặc<br /> dịch, bọt khí ở khí quản làm tắc nghẽn<br /> đường hô hấp. Hình ảnh vi thể thấy rõ các<br /> phế nang chứa đầy dịch và máu. Từ kết quả<br /> <br /> Patulin gây phù phổi cấp ở chuột và các phế<br /> nang chứa dịch giàu protein và bạch cầu [3].<br /> Fumonisins ở liều cao gây ra hội chứng phù<br /> phổi cấp ở ngựa, lợn, chuột cống, đặc biệt ở<br /> lợn. Nguyên nhân xuất hiện phù phổi cấp<br /> còn nhiều ý kiến khác nhau. Một số tác giả<br /> <br /> nghiên cứu trên có thể kết luận: độc tố trong<br /> <br /> cho rằng fumonisins gây suy tim làm ứ máu<br /> <br /> mẫu bánh ngô gây phù phổi cấp, dẫn tới thỏ<br /> <br /> ở phổi. Một số tác giả khác lại đưa ra kết<br /> <br /> bị suy hô hấp cấp và tử vong.<br /> <br /> luận nguyên nhân xuất hiện phù phổi cấp là<br /> do fumonisins gây ức chế kênh canxi làm<br /> <br /> Độc tố nấm mốc (mycotoxin) trong lương<br /> thực thực phẩm gồm nhiều loại. Ngộ độc<br /> 16<br /> <br /> tăng huyết áp động mạch phổi (theo IPCSINCHEM (2000) [4].<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2015<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Gây ngộ cấp độc thỏ bằng mẫu bánh ngô<br /> mốc lấy tại Hà Giang với liều 4 g/kg thể<br /> trọng thấy xuất hiện triệu chứng khó thở,<br /> tăng tiết dịch, xuất huyết ở mũi, miệng, co giật<br /> và tử vong từ giờ thứ 16 trở đi. Hình ảnh đại<br /> thể phổi thấy có nhiều ổ xuất huyết, phổi<br /> phù nề, mọng nước. Khí quản có nhiều dịch,<br /> bọt khí hoặc cục máu đông. Hình ảnh vi thể<br /> các phế nang thấy dấu hiệu điển hình của<br /> phù phổi cấp với các phế nang chứa đầy<br /> dịch kèm theo máu. Thỏ bị tử vong do suy<br /> hô hấp cấp.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Lê Bách Quang, Phạm Xuân Đà, Hoàng<br /> Công Minh, Đỗ Như Bình. Nấm độc, độc tố nấm<br /> mốc trong thực phẩm của Việt Nam. NXB Y học.<br /> 2012, tr.8-19.<br /> <br /> 17<br /> <br /> 2. Bennett J.W, Klich M. Mycotoxin. Clin<br /> Microbiol Rev. 2003, Vol 16 (3), pp.497-516.<br /> 3. Hayes A.W et al. Acute toxicology of patulin<br /> in mice and rats. Toxicology. 1979, 13. pp.91-100.<br /> 4. IPCS-INCHEM. Fumonisin B1. International<br /> programme on chemical safety. World Health<br /> Organization. Geneva. 2000.<br /> 5. Peraica M, Radic B, Lucic A, Pavlovic M.<br /> Toxic effects of mycotoxins in humans. Bulletin of<br /> the World Organization. 1999, 77 (9), pp.754-766.<br /> 6. The Government of the Hong Kong Special<br /> Administrative. Ochratoxin A in food. region<br /> centre for food safety. Food and Environmental<br /> Hygiene Department. Risk Assessment<br /> Studies. 2006, Report No 23, pp.1-36<br /> <br />