NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
----------
ĐẶNG NGỌC BIÊN
NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN
TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI TẠI VIỆT NAM
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Hà Nội – 2023
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
----------
ĐẶNG NGỌC BIÊN
NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN
TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã số: 9340201
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS. TS. Phạm Thị Hoàng Anh
2. PGS. TS. Nguyễn Thị Thùy Vinh
Hà Nội – 2023
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu
Một trong những hoạt động thiết yếu của quá trình hội nhập kinh tế là hoạt động
ngoại thương, chưa kể, hội nhập cũng khiến sự tăng tốc vào và ra của các dòng vốn quốc
tế. Do đó, dù không phải là một chủ đề mới nhưng tỷ giá hối đoái vẫn luôn nhận được
sự quan tâm của các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu trên thế giới.
Việt Nam đã trải qua hơn 35 năm đổi mới. Nền kinh tế mở cửa mạnh mẽ từ sau
năm 1990, đặc biệt là năm 2007 chính thức trở thành thành viên của tổ chức thương mại
thế giới WTO. Nhằm điều hành tỷ giá phù hợp với diễn biến thị trường hơn, từ đầu năm
2016, NHNN Việt Nam đã bắt đầu sử dụng tỷ giá trung tâm. Cơ chế tỷ giá trung tâm đã
sớm phát huy tác dụng khi giúp diễn biến tỷ giá danh nghĩa chính thức theo sát được
biến động của các tiền tệ trên thị trường. Tuy nhiên, không ít lần, cơ quan quản lý nhà
nước đối mặt với vấn đề biến động tỷ giá. Với độ mở cửa lớn, trình độ sản xuất chưa
phát triển, nền kinh tế Việt Nam chịu nhiều tác động bởi rủi ro tỷ giá. Nghiên cứu, phân
tích biến động tỷ giá và các nguyên nhân gây ra sự biến động trong các giai đoạn khác
nhau nhằm tăng thêm kinh nghiệm trong quản lý điều hành là một vấn đề quan trọng đối
với cơ quan quản lý và các nhà làm chính sách. Chính vì vậy, nghiên cứu sinh lựa chọn
đề tài: “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái tại Việt Nam” để thực
hiện nhằm hoàn thành chương trình tiến sĩ chuyên ngành tài chính – ngân hàng.
2. Tổng quan nghiên cứu
2.1. Tổng quan nghiên cứu về tỷ giá hối đoái
Tỷ giá hối đoái được coi là một trong những chủ đề nghiên cứu lớn. Các hướng
nghiên cứu của tỷ giá hối đoái có thể được chia thành ba nhóm, đó là các nghiên cứu tỷ
giá định tính như việc lựa chọn, đánh giá về các chế độ tỷ giá khác nhau (Frankel, 1999,
2003). Hướng nghiên cứu thứ hai tập trung vào việc ứng dụng các mô hình định lượng
nhằm đánh giá tác động của tỷ giá đối với nền kinh tế trong một phạm vi nhất định
(Girton và Roper, 1977; Weymark, 1995; Connolly và Da Silveira, 1979; Modeste,
1981) hoặc phân tích sự truyền dẫn của tỷ giá (Taylor, 2000; Ghosh, 2013; Akram và
Byrne, 2015; Olanipekun, Olasehinde-Williams & Gungor, 2019). Hướng nghiên cứu
cuối cùng tiếp cận vi mô hơn, đó là các nghiên cứu tỷ giá trên cơ sở các giao dịch ngoại
hối (Damiano Sandri, 2020; Andrew Filardo và cộng sự 2022; Zhang, 2009) và các
nghiên cứu đánh giá sự ảnh hưởng của tỷ giá đối với hoạt động kinh doanh của doanh
nghiệp (Dumas, 1978; Lessard 1979; Stulz và Williamson, 2000).
2.2. Tổng quan nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái
Nhóm nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá trong dài hạn
Trước hết, học thuyết ngang giá sức mua PPP lần đầu được đề xuất bởi Casel
(1918) trình bày và giải thích mối quan hệ giữa lạm phát và tỷ giá trong dài hạn. Một
2
nghiên cứu khác phát triển từ lý thuyết tiền tệ chỉ ra rằng tầm quan trọng của các biến
số phi tiền tệ đối với tỷ giá hối đoái như là năng suất, điều khoản thương mại, chi tiêu
chính phủ.
Nhóm nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá trong ngắn hạn
Trong ngắn hạn, học thuyết ngang giá lãi suất IRP giải thích cho sự biến động
của tỷ giá là do lãi suất. Theo đó, sự tăng lên tương đối của lãi suất nội địa so với lãi
suất nước ngoài sẽ khiến đồng nội tệ lên giá. Gần đây, sự biến động ngày càng mạnh
của tỷ giá do sự phát triển của thương mại lẫn dòng vốn đầu tư đã tạo đà cho việc phát
triển các học thuyết mới giải thích cho sự biến thiên của tỷ giá, nổi bật có học thuyết
tiền tệ; học thuyết cân bằng danh mục.
2.3. Khoảng trống nghiên cứu
Các nghiên cứu trước đây đã khảo cứu các nhân tố ảnh hưởng tới tỷ giá hối đoái.
Tuy nhiên, nghiên cứu của các tác giả trên chưa phân định rõ được nhân tố trong ngắn
hạn và dài hạn. Ngoài ra, các nghiên cứu về tỷ giá VND/USD gần đây tập trung xoay
quanh về sự truyền dẫn của tỷ giá (Quách Doanh Nghiệp, 2020; Lê Thanh Bình, 2021).
Do đó, mô hình định lượng sẽ xem xét mối quan hệ giữa các biến số vĩ mô tới tỷ giá cập
nhật tới hết năm 2022. Trong giai đoạn này, việc đánh giá cơ chế tỷ giá trung tâm sau
khi lần đầu đưa vào thực hiện từ tháng 1/2016 sẽ là cần thiết đặc biệt có nhiều cú sốc
như đại dịch Covid-19. Dưới tác động của đại dịch Covid-19, kinh tế Việt Nam năm
2020-2021 hứng chịu cú sốc kép từ phía cung do hoạt động sản xuất, kinh doanh bị
ngưng trệ, chuỗi cung ứng gián đoạn và phía cầu do người tiêu dùng cắt giảm mạnh chi
tiêu. Các gói hỗ trợ tài khoá và tiền tệ được ban hành bởi nhiều nước, trong đó có Việt
Nam, tác động đến nguy cơ lạm phát. Mở rộng thời gian phân tích đến hết năm 2022 sẽ
trả lời được câu hỏi cơ chế tỷ giá mới có ưu thế thực sự so với cơ chế tỷ giá bình quân
liên ngân hàng trước đây.
3. Mục tiêu nghiên cứu
3.1. Mục tiêu nghiên cứu tổng quát
Luận án tập trung xác định nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái VND/USD
trong ngắn hạn và dài hạn, từ đó, đề xuất các khuyến nghị chính sách liên quan tới điều
hành tỷ giá tại Việt Nam trong giai đoạn 2023 - 2030.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể
Thứ nhất, hệ thống hóa cơ sở lý luận về tỷ giá và các nhân tố ảnh hưởng lên tỷ
giá hối đoái trong ngắn hạn và dài hạn.
Thứ hai, phân tích thực trạng diễn biến tỷ giá hối đoái VND/USD trong giai đoạn
2000 – 2022.
Thứ ba, ứng dụng mô hình định lượng để giải thích nhân tố ảnh hưởng đến biến
động tỷ giá hối đoái VND/USD trong ngắn hạn và dài hạn.
Thứ tư, đề xuất các khuyến nghị chính sách đối với điều hành tỷ giá tại Việt Nam.
3
3.3. Câu hỏi nghiên cứu
Trên cơ sở nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể, luận án hướng đến giải quyết các câu hỏi
nghiên cứu như sau:
Câu hỏi 1: Diễn biến và nguyên nhân giải thích cho sự biến động của tỷ giá hối
đoái VND/USD trong giai đoạn 2000 – 2022 như thế nào?
Câu hỏi 2: Nhân tố nào ảnh hưởng tới tỷ giá VND/USD trong ngắn hạn?
Câu hỏi 3: Nhân tố nào ảnh hưởng tới tỷ giá VND/USD trong dài hạn?
Câu hỏi 4: Chính phủ Việt Nam cần làm gì để điều hành tỷ giá ổn định?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: các nhân tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái, bao gồm các
nhân tố dài hạn, nhân tố ngắn hạn.
Phạm vi nghiên cứu: trong giai đoạn 2000 – 2022.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng cả phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng
để trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu.
Phương pháp định tính
Phương pháp định tính chú trọng vào khảo cứu hệ thống các tài liệu, bao gồm:
các công trình nghiên cứu như giáo trình, sách, bài viết trên các tạp chí uy tín của nước
ngoài, các báo cáo của NHTW các nước, các văn bản điều hành của NHNN Việt Nam
liên quan tới tỷ giá hối đoái. Hệ thống các tài liệu này sẽ được phân loại theo các mảng
chủ đề của tỷ giá hối đoái.
Phương pháp định lượng
Đề tài triển khai hai mô hình định lượng:
Mô hình 1: Khảo sát nhân tố ảnh hưởng tới tỷ giá trong ngắn hạn.
Mô hình 2: Khảo sát nhân tố ảnh hưởng tới tỷ giá trong dài hạn.
6. Đóng góp mới của luận án
Thứ nhất, luận án đã đã thực hiện phân tích định lượng về các nhân tố ảnh hưởng
tới tỷ giá hối đoái VND/USD trong cả ngắn hạn và dài hạn. Mô hình định lượng giúp
đánh giá rõ hơn ảnh hưởng của cơ chế tỷ giá trung tâm đối với sự biến động của tỷ giá
hối đoái VND/USD.
Thứ hai, luận án đã phân tích diễn biến tỷ giá hối đoái VND/USD trong giai đoạn
2000 - 2022. Trong giai đoạn này, tỷ giá VND/USD có những thời điểm biến động
mạnh, đặc biệt, trong năm 2022, áp lực từ việc Fed tăng lãi suất đã gây áp lực mạnh tới
công tác điều hành tỷ giá VND/USD. Kết quả là, NHNN Việt Nam đã phải can thiệp
bằng những biện pháp chưa từng sử dụng trước đây. Tổng hợp và phân tích biến động
tỷ giá cùng những phản ứng chính sách từ phía NHNN Việt Nam là một đón góp mới
của luận án so với các công trình trước đây.
