intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Những phát hiện về vạn vật và con người

Chia sẻ: Le Xuan Lê Xuân | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:147

Thêm vào BST
Báo xấu
211
lượt xem 89
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dòng chảy của bóng tối, cát, nước và của thời gian, được chuyển đổi thành những đoạn ngắt đều của đồng hồ. Nó đã trở thành một dụng cụ hữu ích để con người đo lường chuyển động trên khắp hành tinh. Các khám phá về thời gian và không gian sẽ trở thành một chiều kích liên tục.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Những phát hiện về vạn vật và con người

  1. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 1 MUÅC LUÅC LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU .................................................................................3 PHÊÌN I: BÊÌU TRÚÂI BAO LA .............................................................................4 Chûúng 1 Sûå quyïën ruä cuãa mùåt trùng .................................................5 Chûúng 2 Tuêìn lïî: ngûúäng cûãa khoa hoåc ...........................................13 Chûúng 3 Thûúång àïë vaâ caác nhaâ chiïm tinh .....................................18 PHÊÌN II TÛÂ THÚÂI GIAN MÙÅT TRÚÂI ÀÏËN THÚÂI GIAN ÀÖÌNG HÖÌ ...........23 Chûúng 4 Ào nhûäng giúâ töëi .................................................................24 Chûúng 5 Phaát minh giúâ àöìng àïìu .....................................................32 Chûúng 6 Mang thúâi gian ài khùæp núi ...............................................37 PHÊÌN III CHIÏËC ÀÖÌNG HÖÌ CUÃA NHAÂ TRUYÏÌN GIAÁO .............................45 Chûúng 7 Múã àûúâng vaâo Trung Hoa ..................................................46 Chûúng 8 Meå cuãa caác maáy moác ..........................................................54 Chûúng 9 Taåi sao laåi xaãy ra bïn Têy .................................................56 PHÊÌN IV ÀÕA LYÁ CUÃA TRÑ TÛÚÃNG TÛÚÅNG ................................................61 Chûúng 10 Kinh súå trûúác nuái non ......................................................62 Chûúng 11 Veä baãn àöì bêìu trúâi vaâ êm phuã .........................................66 Chûúng 12 Sûå löi cuöën cuãa tñnh àöëi xûáng ..........................................71 Chûúng 13 Giaáo àiïìu giam haäm kiïën thûác ........................................81 Chûúng 14 Quay vïì vúái traái àêët phùèng ..............................................85 PHÊÌN V ÀÛÚÂNG ÀI ÀÏËN PHÛÚNG ÀÖNG..................................................90 Chûúng 15 caác cuöåc haânh hûúng Kitö giaáo ........................................91 Chûúng 16 Ngûúâi Möng Cöí àaä múã àûúâng nhû thïë naâo .....................97 Chûúng 17 Caác nhaâ truyïìn giaáo ngoaåi giao .....................................102 Chûúng 18 Khaám phaá chêu AÁ ..........................................................107 http://ebooks.vdcmedia.com
  2. Daniel J. Boorstin 2 Chûúng 19 Thúâi àaåi àen töëi trïn àûúâng böå ......................................112 PHÊÌN VI ÀI VOÂNG QUANH TRAÁI ÀÊËT .......................................................116 Chûúng 20 Phuåc Hûng vaâ tu sûãa lyá thuyïët Ptolïmï .......................117 Chûúng 21 Caác nhaâ haâng haãi Böì Àaâo Nha tiïn phong ...................124 Chûúng 22 Bïn kia muäi hiïím ngheâo ................................................133 Chûúng 23 Àïën ÊËn Àöå vaâ trúã vïì .......................................................140 Chûúng 24 Taåi sao khöng phaãi ngûúâi AÃ Rêåp?..................................145 http://ebooks.vdcmedia.com
  3. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 3 LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU "Thúâi gian laâ nhaâ khaám phaá vô àaåi nhêët", Francis Bacon (1625). Khaám phaá vô àaåi àêìu tiïn laâ thúâi gian, khung cuãa kinh nghiïåm. Chó khi biïët phên àõnh nùm thaáng, tuêìn lïî, ngaây giúâ, phuát giêy, con ngûúâi múái thoaát ra àûúåc caái chu kyâ àún àiïåu cuãa thiïn nhiïn. Doâng chaãy cuãa boáng töëi, caát, nûúác vaâ cuãa thúâi gian, àûúåc chuyïín àöíi thaânh nhûäng àoaån ngùæt àïìu cuãa àöìng höì. Noá àaä trúã thaânh möåt duång cuå hûäu ñch àïí con ngûúâi ào lûúâng chuyïín àöång trïn khùæp haânh tinh. Caác khaám phaá vïì thúâi gian vaâ khöng gian seä trúã thaânh möåt chiïìu kñch liïn tuåc. Caác cöång àöìng cuãa thúâi gian seä mang àïën cho caác cöång àöìng tri thûác àêìu tiïn nhûäng caách thûác àïí chia seã khaám phaá, möåt giúái tuyïën chung vïì caái coân chûa àûúåc biïët àïën. http://ebooks.vdcmedia.com
  4. Daniel J. Boorstin 4 Phêìn I: Bêìu trúâi bao la "Thûúång Àïë àaä taåo dûång caác haânh tinh vaâ caác ngöi sao khöng phaãi àïí chuáng thöëng trõ con ngûúâi, nhûng àïí chuáng cuäng nhû caác taåo vêåt khaác, vêng phuåc vaâ phuåc vuå con ngûúâi" - Paracelsus (1541) http://ebooks.vdcmedia.com
  5. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 5 CHÛÚNG 1 SÛÅ QUYÏËN RUÄ CUÃA MÙÅT TRÙNG Tûâ cûåc têy bùæc Greenland túái cûåc nam Patagonia, ngûúâi ta àêu àêu cuäng àoán chaâo trùng múái - möåt thúâi gian àïí ca haát vaâ cêìu nguyïån, ùn uöëng vaâ vui chúi. Ngûúâi Eskimö múã möåt lïî höåi, trong àoá caác phaáp sû cuãa hoå cûã haânh, hoå tùæt hïët àeân röìi vui veã vúái nhûäng ngûúâi phuå nûä. Caác thöí dên Nam Phi haát möåt baâi thaánh ca: "Trùng Múái!.. Kñnh chaâo, Kñnh chaâo Trùng Múái!". Dûúái aánh trùng, moåi ngûúâi àïìu thñch khiïu vuä. Vaâ mùåt trùng coân coá nhûäng sûå quyïën ruä khaác. Theo lúâi kïí cuãa sûã gia Tacitus caách àêy gêìn 2000 nùm, nhûäng cöång àöìng ngûúâi Àûác cöí àaåi thûúâng töí chûác lïî höåi vaâo nhûäng ngaây trùng non hay trùng troân, laâ "nhûäng muâa àûúåc coi laâ töët àeåp nhêët àïí bùæt àêìu cöng viïåc laâm ùn". Khùæp núi ta àïìu tòm thêëy nhûäng yá nghôa thêìn thoaåi, huyïìn bñ vaâ laäng maån vïì mùåt trùng - mùåt trùng àûúåc goåi laâ chõ Hùçng, chõ Nguyïåt; mùåt trùng gùæn liïìn vúái truyïån Thùçng Cuöåi ngöìi göëc cêy àa; mùåt trùng àûúåc coi laâ khung caãnh lyá tûúãng àïí àöi trai gaái heån hoâ tònh tûå. Nhûng yá nghôa sêu xa vaâ quan troång nhêët cuãa mùåt trùng coá liïn quan túái viïåc ào lûúâng thúâi gian; mùåt trùng àûúåc goåi laâ nguyïåt, laâ möåt tuêìn trùng, nghôa laâ möåt thaáng. Ngûúâi cöí xûa àaä biïët duâng mùåt trùng laâm möåt àún võ ào lûúâng thúâi gian. Tuy viïåc sûã duång mùåt trùng laâm àún võ thúâi gian naây khaá àún giaãn, nhûng noá tûâng laâ möåt caåm bêîy àöëi vúái àêìu oác ngêy thú cuãa con ngûúâi. Tñnh thaáng theo mùåt trùng rêët tiïån lúåi, vò khùæp núi trïn mùåt àêët àïìu coá thïí nhòn thêëy caác chu kyâ trùng, thïë nhûng noá dêîn ngûúâi ta vaâo ngoä cuåt. Àiïìu maâ caác thúå sùn vaâ nöng dên cêìn coá möåt lõch caác muâa - möåt caách àïí dûå baáo seä coá mûa hay tuyïët, noáng hay laånh. Coân bao lêu nûäa múái túái thúâi kyâ gieo tröìng? Khi naâo seä coá àúåt sûúng giaá àêìu tiïn? Khi naâo seä coá mûa luä? Mùåt trùng khöng giuáp àûúåc bao nhiïu cho nhûäng nhu cêìu êëy. Thûåc ra, nhûäng chu kyâ cuãa mùåt trùng tûúng ûáng möåt caách kyâ laå vúái chu kyâ kinh nguyïåt cuãa phuå nûä, vò möåt tuêìn trùng, nghôa laâ möåt thúâi gian cêìn thiïët àïí mùåt trùng trúã vïì cuâng möåt võ trñ trong http://ebooks.vdcmedia.com
  6. Daniel J. Boorstin 6 bêìu trúâi, laâ hún keám 28 ngaây vaâ möåt ngûúâi phuå nûä coá thai coá thïí tröng chúâ seä sinh con sau 10 tuêìn trùng naây. Nhûng möåt nùm tñnh theo mùåt trúâi - caách ào lûúâng chñnh xaác caác ngaây giûäa caác muâa trúã vïì - laâ 365 1/4 ngaây. Caác chu kyâ cuãa mùåt trùng laâ do chuyïín àöång cuãa mùåt trùng xoay quanh traái àêët cuâng luác vúái traái àêët xoay quanh mùåt trúâi. Quyä àaåo cuãa mùåt trùng hònh ïlñp vaâ rúâi xa quyä àaåo cuãa traái àêët vúái mùåt trúâi möåt goác khoaãng 5 àöå. Àêy laâ lyá do taåi sao nhêåt thûåc khöng xaãy ra hùçng thaáng. Caác chu kyâ cuãa mùåt trùng khöng tûúng ûáng vúái caác chu kyâ cuãa mùåt trúâi, àêy laâ möåt sûå kiïån gêy thùæc mùæc vaâ kñch thñch suy nghô cuãa con ngûúâi. Giaá maâ ngûúâi ta coá thïí tñnh toaán àûúåc chu kyâ caác muâa vaâ caác nùm bùçng caách chó cêìn nhên lïn caác chu kyâ cuãa mùåt trùng thò viïåc tñnh toaán àúä rùæc röëi cho ngûúâi ta biïët bao. Nhûng nïëu nhû vêåy, coá leä chuáng ta cuäng mêët ài àöång cú àïí nghiïn cûáu vïì bêìu trúâi vaâ trúã thaânh nhûäng nhaâ toaán hoåc. Nhû chuáng ta biïët ngaây nay, caác muâa trong nùm bõ chi phöëi búãi caác chuyïín àöång cuãa traái àêët xoay quanh mùåt trúâi. Möîi chu kyâ caác muâa àaánh dêëu viïåc traái àêët trúã vïì võ trñ cuä cuãa noá trïn quyä àaåo, möåt chuyïín àöång tûâ möåt àiïím phên (hay àiïím chñ) sang àiïím kïë tiïëp. Loaâi ngûúâi cêìn coá möåt lõch àïí sinh hoaåt trong muâa. Phaãi bùæt àêìu thïë naâo? Ngûúâi Babylon cöí àaåi bùæt àêìu vúái lõch mùåt trùng vaâ tiïëp tuåc duy trò noá. Sûå cöë chêëp cuãa hoå vúái caác chu kyâ mùåt trùng trong viïåc laâm lõch àaä taåo ra nhûäng hêåu quaã nghiïm troång. Khi tòm caách ào chu kyâ caác muâa theo böåi söë cuãa caác chu kyâ mùåt trùng, hoå àaä khaám phaá ra, khoaãng nùm 432 trûúác C.N., chu kyâ 19 nùm goåi laâ chu kyâ Mïtönic (theo tïn cuãa nhaâ thiïn vùn Mïtön). Hoå thêëy rùçng nïëu duâng möåt chu kyâ 19 nùm, göìm 7 nùm coá 13 thaáng vaâ 12 nùm chó coá 12 thaáng, hoå coá thïí tiïëp tuåc sûã duång caác chu kyâ roä raâng thuêån tiïån cuãa mùåt trùng laâm cú súã àïí tñnh lõch cuãa hoå. Viïåc hoå cheân vaâo möåt thaáng phuå tröåi traánh àûúåc caái bêët tiïån cuãa möåt nùm "tröi nöíi" trong àoá caác muâa dêìn dêìn tröi nöíi theo caác thaáng mùåt trùng, khiïën khöng thïí biïët àûúåc thaáng naâo seä bùæt àêìu möåt muâa múái. Lõch Mïtönic vúái chuâm 19 nùm quaá phûác taåp khöng tiïån cho viïåc sûã duång hùçng ngaây. Ngûúâi Ai Cêåp hêìu nhû traánh àûúåc nhûäng quyïën ruä cuãa mùåt trùng. Nhû chuáng ta biïët, hoå laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn khaám phaá ra thúâi gian cuãa nùm mùåt trúâi vaâ xaác àõnh noá möåt caách cuå thïí vaâ thûåc http://ebooks.vdcmedia.com
  7. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 7 duång. Giöëng nhû vúái caác thaânh tûåu quan troång khaác cuãa nhên loaåi, chuáng ta biïët àûúåc caái gò röìi, nhûng vêîn coân thùæc mùæc vïì caái taåi sao, caái thïë naâo vaâ caã caái khi naâo. Thùæc mùæc thûá nhêët laâ taåi sao laåi do ngûúâi Ai cêåp tòm ra. Ngûúâi Ai Cêåp khöng coá sùén nhûäng duång cuå thiïn vùn àûúåc biïët àïën trong thïë giúái cöí àaåi. Hoå khöng coá nhûäng thiïn taâi toaán hoåc xuêët sùæc. Khoa thiïn vùn cuãa hoå coân rêët thö sú so vúái khoa thiïn vùn cuãa ngûúâi Hy Laåp vaâ caác dên töåc khaác úã vuâng Àõa Trung Haãi vaâ chõu aãnh hûúãng maånh búãi caác nghi tiïët tön giaáo. Nhûng coá leä vaâo khoaãng 2500 trûúác C.N., hoå àaä mûúâng tûúång ra caác dûå àoaán thúâi àiïím mùåt trúâi moåc hay mùåt trúâi lùån seä chiïëu doåi lïn àónh cuãa möåt thaáp kyã niïåm, nhúâ àoá hoå tùng thïm caãnh rûåc rúä cho caác lïî nghi hay caác cuöåc mûâng kyã niïåm cuãa hoå. Phûúng thûác laâm lõch cuãa Babylon sûã duång chu kyâ mùåt trùng vaâ àiïìu chónh caác muâa vaâ nùm mùåt trúâi bùçng caách cheân thïm möåt thaáng, nïn toã ra bêët tiïån. Nhûäng sûå tuây tiïån cuãa caác àõa phûúng thùæng thïë. Taåi Hy Laåp, caác miïìn àêët nûúác bõ phên caách búãi caác nuái àöìi vaâ caác vuâng biïín vaâ caác àöìng bùçng phò nhiïu, möîi tiïíu quöëc coá lõch riïng cho mònh, tuây tiïån "cheân vaâo" thaáng phuå tröåi àïí àaánh dêëu möåt lïî höåi àõa phûúng hay àaáp ûáng caác nhu cêìu chñnh trõ. Kïët quaã laâ laâm hoãng chñnh muåc àñch cuãa lõch - möåt khung thúâi gian àïí giuáp quy tuå ngûúâi ta laåi vúái nhau, giuáp thûåc hiïån dïî daâng caác kïë hoaåch chung, nhû caác thoãa thuêån vïì thúâi kyâ bùæt àêìu gieo tröìng vaâ phên phöëi haâng hoáa. Ngûúâi Ai Cêåp khöng coá gen toaán hoåc cuãa ngûúâi Hy Laåp, nhûng hoå àaä giaãi quyïët àûúåc vêën àïì thûåc tiïîn. Hoå àaä phaát minh ra möåt lõch phuåc vuå cho caác nhu cêìu hùçng ngaây trïn khùæp àêët nûúác hoå. Ngay tûâ nùm 3200 trûúác C. N., toaân vuâng thung luäng söng Nile àaä thöëng nhêët vúái chêu thöí söng Nile thaânh möåt àïë quöëc duy nhêët trong suöët 3000 nùm, maäi cho túái Thúâi àaåi Clïöpatra. Sûå thöëng nhêët chñnh trõ coân àûúåc sûå höî trúå cuãa thiïn nhiïn. Giöëng nhû caác thiïn thïí trïn bêìu trúâi, söng Nile cuäng mang möåt doâng chaãy tûå nhiïn ïm àïìm vaâ thú möång. Laâ con söng daâi nhêët úã chêu Phi, söng Nile traãi daâi 4 ngaân dùåm tûâ àêìu nguöìn xa tùæp, thu gom lûúång nûúác mûa vaâ tuyïët döìi daâo cuãa caác cao nguyïn Ïtiöpia vaâ toaân thïí miïìn àöng bùæc cuãa luåc àõa trong möåt doâng söng lúán duy nhêët vaâ àöí ra Àõa Trung Haãi. Ngûúâi cöí àaåi dûåa theo gúåi yá cuãa Herodotus àaä goåi Ai Cêåp laâ "quaâ tùång cuãa söng Nile". Viïåc ài tòm caác nguöìn cuãa söng Nile, giöëng nhû viïåc ài tòm Cheán Thaánh, chêët chûáa vö söë nhûäng yá http://ebooks.vdcmedia.com
  8. Daniel J. Boorstin 8 nghôa huyïìn bñ vaâ àaä kñch thñch nhûäng nhaâ thaám hiïím gan daå vaâo thïë kyã 19. Söng Nile àaä laâm hoa maâu tûúi töët, taåo thuêån lúåi cho nïìn thûúng maåi vaâ ngaânh kiïën truác cuãa Ai Cêåp. Laâ àûúâng giao thöng thûúng maåi lúán, söng Nile coân laâ àûúâng vêån taãi caác vêåt liïåu àïí xêy dûång caác àïìn thúâ vaâ kim tûå thaáp àöì söå. Möåt cêy thaáp bùçng àaá granñt nùång 3 nghòn têën coá thïí àûúåc khai thaác úã Aswan röìi àûúåc vêån chuyïín 2 trùm dùåm xuöi doâng söng túái thaânh Thebes. Söng Nile nuöi dûúäng caác thaânh phöë cùæm doåc hai bïn búâ söng. Chùèng laå gò ngûúâi Ai Cêåp goåi söng Nile laâ "biïín" vaâ trong Kinh Thaánh noá àûúåc goåi laâ "Söng Caã". Nhõp chaãy cuãa söng Nile cuäng chñnh laâ nhõp chaãy cuãa àúâi söëng Ai Cêåp. Mûåc nûúác söng dêng lïn hùçng nùm àõnh ra lõch gieo tröìng vaâ gùåt haái vúái ba muâa: tûúái tiïu, tùng trûúãng vaâ thu hoaåch. Nûúác luä cuãa söng Nile tûâ cuöëi thaáng 6 àïën cuöëi thaáng 10 böìi nhiïìu àêët phuâ sa phò nhiïu, giuáp cho hoa maâu àûúåc gieo tröìng vaâ tùng trûúãng tûâ cuöëi thaáng 10 àïën cuöëi thaáng 2, àûúåc thu hoaåch tûâ cuöëi thaáng 2 àïën cuöëi thaáng 6. Vûâa àïìu àùån vûâa cêìn thiïët cho àúâi söëng giöëng nhû mùåt trúâi, mûåc nûúác söng Nil dêng lïn àaánh dêëu cho nùm cuãa söng Nil. Hiïín nhiïn, lõch Ai Cêåp sú khúãi laâ möåt "àöìng höì söng Nil" - möåt cêy thûúác àún sú àaánh dêëu mûåc nûúác söng dêng lïn hùçng nùm. Chó cêìn tñnh toaán niïn lõch söng Nil trong möåt ñt nùm cuäng cho thêëy roä noá khöng tûúng ûáng vúái caác chu kyâ mùåt trùng. Nhûng ngay tûâ rêët súám, ngûúâi Ai Cêåp àaä khaám phaá ra rùçng coá thïí laâm ra möåt lõch vïì muâa rêët hûäu ñch vúái mûúâi hai thaáng, möîi thaáng göìm ba mûúi ngaây, cöång thïm 5 ngaây vaâo cuöëi nùm, thaânh möåt nùm 365 ngaây. Àoá laâ lõch "dên sûå", hay "lõch söng Nile, maâ ngûúâi Ai Cêåp àaä bùæt àêìu sûã duång ngay tûâ nùm 4241 trûúác C.N". Khöng duâng chu kyâ tiïån duång cuãa mùåt trùng, ngûúâi Ai Cêåp àaä tòm ra möåt kyá hiïåu khaác àïí àaánh dêëu nùm cuãa hoå: sao Thiïn Lang, ngöi sao saáng nhêët trïn bêìu trúâi. Möîi nùm möåt lêìn, sao Thiïn Lang moåc vaâo buöíi saáng cuâng àûúâng thùèng vúái mùåt trúâi. Sao Thiïn Lang moåc hùçng nùm tûúng ûáng vúái giûäa muâa nûúác luä cuãa söng Nile, àaä trúã thaânh àêìu nùm theo lõch Ai Cêåp. Sûå kiïån naây àûúåc àaánh dêëu bùçng möåt lïî höåi àêìu nùm göìm 5 ngaây (nhûäng ngaây khöng nùçm trong caác thaáng), àûúåc cûã haânh àïí tön kñnh lêìn lûúåt sinh nhêåt cuãa Osiris, cuãa thêìn Horus (con thêìn Osiris), thêìn Set (thuâ àõch cuãa Osiris), cuãa Isis (chõ vaâ vúå cuãa Osiris) vaâ cuãa Nepththys (vúå cuãa Set). http://ebooks.vdcmedia.com
  9. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 9 Hiïín nhiïn, vò nùm mùåt trúâi khöng àuáng 365 ngaây, nïn traãi qua nhiïìu thïë kyã, nùm Ai Cêåp 365 ngaây àaä trúã thaânh möåt "nùm tröi nöíi" vúái möîi thaáng àûúåc xaác àõnh dêìn dêìn xaãy ra vaâo möåt muâa khaác nhau. Sûå sai biïåt naây quaá nhoã khiïën phaãi thêåt nhiïìu nùm, daâi hún möåt àúâi ngûúâi rêët nhiïìu, thò sûå sai biïåt naây múái gêy xaáo tröån cho àúâi söëng hùçng ngaây. Möîi thaáng di chuyïín qua moåi muâa trong suöët möåt nghòn böën trùm saáu mûúi nùm. Hún nûäa, lõch Ai Cêåp naây ñch lúåi hún bêët kyâ lõch naâo khaác vaâo thúâi àoá nïn àaä àûúåc Julius Cesar duâng àïí laâm lõch Julian cuãa öng. Noá töìn taåi suöët thúâi Trung Cöí vaâ vêîn coân àûúåc Copernic sûã duång trong caác baãng tñnh thiïn thïí cuãa öng vaâo thïë kyã 16. Mùåc dêìu vúái lõch hùçng ngaây cuãa mònh, ngûúâi Ai Cêåp àaä thaânh cöng trong viïåc tuyïn böë hoå khöng lïå thuöåc mùåt trùng, nhûng mùåt trùng vêîn coân taåo sûå mï hoùåc cho con ngûúâi cöí àaåi. Nhiïìu dên töåc, kïí caã ngûúâi Ai Cêåp, vêîn duâng chu kyâ mùåt trùng àïí hûúáng dêîn caác lïî höåi tön giaáo vaâ caác ngaây kyã niïåm huyïìn bñ cuãa mònh. Ngay caã ngaây nay, nhûäng ngûúâi chõu aãnh hûúãng tñn ngûúäng maånh vêîn bõ chi phöëi búãi caác chu kyâ cuãa mùåt trùng. Nhûäng bêët tiïån cuãa viïåc söëng theo lõch mùåt trùng trúã thaânh möåt bùçng chûáng cho niïìm tin tön giaáo hùçng ngaây. Ngûúâi Do Thaái, chùèng haån, vêîn theo êm lõch cuãa hoå vaâ möîi thaáng êm lõch Do Thaái vêîn bùæt àêìu khi trùng múái xuêët hiïån. Àïí nùm êm lõch cuãa hoå phuâ húåp vúái nùm theo muâa, ngûúâi Do Thaái àaä thïm vaâo möåt thaáng cho möîi nùm nhuêån vaâ lõch Do Thaái àaä trúã thaânh möåt mön hoåc kyâ cuåc cuãa caác giaáo sô Do Thaái. Nùm êm lõch Do Thaái göìm 12 thaáng, möîi thaáng 29 hay 30 ngaây, töíng cöång 354 ngaây. Àïí laâm cho àuã nùm dûúng lõch, nhûäng nùm nhuêån thïm vaâo möåt thaáng, möîi thaáng 29 hay 30 ngaây, töíng cöång 354 ngaây. Àïí laâm cho àuã nùm dûúng lõch, nhûäng nùm nhuêån thïm vaâo möåt thaáng cho caác nùm thûá ba, saáu, taám, mûúâi möåt, mûúâi nùm. Thónh thoaãng cêìn coá caác sûå àiïìu chónh khaác cho caác dõp lïî cuãa hoå xaãy ra àuáng muâa - vñ duå, àïí àaãm baão cho dõp lïî Vûúåt Qua laâ lïî muâa xuên diïîn ra sau xuên phên. Trong Kinh Thaánh, hêìu hïët caác thaáng àïìu lêëy tïn Babylon thay vò tïn Do Thaái. Kitö giaáo theo Do Thaái giaáo trong hêìu hïët caác lïî cuãa mònh, àaä duy trò sûå gùæn boá cuãa mònh vúái nùm êm lõch. Caác "ngaây lïî di àöång" cuãa Giaáo Höåi khöng cöë àõnh theo nùm dûúng lõch vò Giaáo Höåi muöën giûä cho caác ngaây lïî êëy tûúng ûáng vúái caác chu kyâ cuãa mùåt trùng. Nhûäng ngaây lïî naây vêîn coân gúåi laåi cho chuáng ta niïìm hûáng http://ebooks.vdcmedia.com
  10. Daniel J. Boorstin 10 caãm ban àêìu cuãa luöìng aánh saáng rûåc rúä trïn bêìu trúâi ban àïm. Hiïín nhiïn ngaây lïî di àöång quan troång nhêët cuãa Kitö giaáo laâ lïî Phuåc Sinh, cûã haânh cuöåc söëng laåi cuãa Chuáa Giïsu. Theo Saách Kinh Chung cuãa Giaáo Höåi Anh giaáo, ngaây lïî Phuåc Sinh luön luön rúi vaâo chuã nhêåt àêìu tiïn sau trùng troân, tûác laâ ngaây chuã nhêåt àêìu tiïn sau ngaây 21 thaáng ba hoùåc ngaây kïë tiïëp, vaâ nïëu trùng troân xaãy ra vaâo möåt ngaây chuã nhêåt, thò lïî Phuåc Sinh seä rúi vaâo ngaây chuã nhêåp kïë tiïëp. Coá caã chuåc ngaây lïî khaác cuãa Giaáo Höåi àûúåc êën àõnh dûåa vaâo ngaây lïî Phuåc Sinh vaâ ngaây êm lõch cuãa lïî naây, kïët quaã laâ lïî Phuåc Sinh chi phöëi khoaãng 17 tuêìn lïî trong lõch Giaáo Höåi. Viïåc êën àõnh ngaây lïî Phuåc Sinh - hay noái caách khaác, viïåc êën àõnh lõch - àaä laâ möåt vêën àïì vaâ möåt biïíu tûúång lúán. Vò saách Kinh Thaánh Tên Ûúác kïí laåi rùçng Chuáa Giïsu bõ àoáng àinh vaâo ngaây lïî Vûúåt Qua cuãa Do Thaái giaáo, cho nïn viïåc kyã niïåm Chuáa Söëng Laåi vaâo ngaây lïî Phuåc Sinh roä raâng gùæn liïìn vúái lõch Do Thaái. Kïët quaã têët yïëu laâ viïåc êën àõnh ngaây lïî Phuåc Sinh seä tuây thuöåc vaâo löëi tñnh toaán phûác taåp cuãa Thûúång Höåi Àöìng Do Thaái giaáo trong viïåc êën àõnh ngaây lïî Vûúåt Qua. Nhiïìu Kitö hûäu thúâi kyâ àêìu giaãi thñch Kinh Thaánh theo nghôa àen nïn àaä xaác àõnh rùçng Chuáa Giïsu chïët vaâo ngaây thûá saáu vaâ söëng laåi vaâo ngaây Chuã nhêåt Phuåc Sinh tiïëp theo. Nhûng nïëu ngaây lïî naây àûúåc mûâng theo êm lõch Do Thaái, thò khöng coá gò baão àaãm laâ lïî Phuåc Sinh phaãi rúi vaâo ngaây Chuã nhêåt. Cuöåc tranh caäi gay gùæt vïì lõch àaä gêy ra cuöåc ly giaáo àêìu tiïn giûäa Giaáo Höåi Chñnh Thöëng Phûúng Àöng vúái Giaáo Höåi Cöng Giaáo Röma. Caác Kitö hûäu phûúng àöng theo êm lõch nïn tiïëp tuåc duy trò lïî Phuåc Sinh vaâo ngaây 14 cuãa thaáng êm lõch, bêët kïí ngaây naây coá thïí laâ chuã nhêåt hay khöng. Taåi Cöng Àöìng Chung àêìu tiïn cuãa Kitö giaáo hoåp úã Nicea bïn Tiïíu aá vaâo nùm 325, möåt trong nhûäng vêën àïì phaãi thöëng nhêët trong toaân thïë giúái Kitö giaáo laâ viïåc êën àõnh ngaây lïî Phuåc Sinh. Ngûúâi ta àaä êën àõnh möåt ngaây chung sao cho caã hai giaáo höåi àïìu duy trò êm lõch vaâ àöìng thúâi baão àaãm cho ngaây Phuåc Sinh luön luön rúi vaâo Chuã nhêåt. Nhûng àiïìu naây khöng giaãi quyïët àûúåc vêën àïì. Àïí coá thïí êën àõnh chung, phaãi coá ngûúâi lo viïåc dûå baáo nhûäng chu kyâ mùåt trùng vaâ àûa noá vaâo trong dûúng lõch. Cöng Àöìng Nicea àaä trao nhiïåm vuå naây cho giaám muåc thaânh Alexandria. Taåi trung têm thiïn vùn cöí kñnh êëy, võ giaám muåc naây phaãi dûå baáo nhûäng chu kyâ cuãa mùåt trùng cho têët caã caác nùm trong tûúng lai. Sûå bêët àöìng vïì caách dûå http://ebooks.vdcmedia.com
  11. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 11 baáo nhûäng chu kyâ àùåc biïåt naây àaä dêîn àïën möåt sûå phên reä trong Giaáo Höåi, vúái kïët quaã laâ caác miïìn khaác nhau trïn thïë giúái tiïëp tuåc mûâng lïî Phuåc Sinh vaâo caác chuã nhêåt khaác nhau. Viïåc sûãa àöíi lõch do Giaáo Hoaâng Gregorio XIII thûåc hiïån laâ cêìn thiïët, vò lõch maâ Julius Cesar àaä mûúån cuãa Ai Cêåp vaâ toaân thïí phûúng Têy àaä sûã duång cho túái thúâi àoá thò khöng àuã chñnh xaác àïí ào chu kyâ dûúng lõch. Nùm dûúng lõch thûåc tïë - thúâi gian cêìn thiïët àïí traái àêët quay àuã möåt voâng quanh quyä àaåo mùåt trúâi - laâ 365 ngaây, 5 giúâ, 48 phuát vaâ 46 giêy. Nghôa laâ ñt hún 11 phuát 14 giêy so vúái con söë 365 1/4 ngaây cuãa nùm theo lõch Ai Cêåp. Kïët quaã laâ caác ngaây thaáng trong lõch dêìn dêìn mêët ài sûå tûúng quan vúái caác sûå kiïån cuãa mùåt trúâi vaâ caác muâa. Ngaây troång yïëu àïí tñnh ngaây lïî Phuåc Sinh laâ ngaây xuên phên, àaä àûúåc Cöng Àöìng Nicea êën àõnh laâ ngaây 21 thaáng 3. Nhûng nhûäng sûå thiïëu chñnh xaác tñch luäy dêìn trong lõch Julian àaä khiïën cho ngaây xuên phên cuãa nùm 1582 thûåc sûå rúi vaâo ngaây 11 thaáng 3. Giaáo Hoaâng Gregorio XIII laâ möåt nhaâ caãi caách àêìy nghõ lûåc trong möåt söë lônh vûåc. Ngaâi àaä quyïët têm tu sûãa niïn lõch möåt caách dûát khoaát. Nùm 1582, ngaâi àaä truyïìn rùçng ngaây kïë tiïëp sau 4 thaáng 10 ngaây laâ ngaây 15 thaáng 10. Nhû thïë cuäng coá nghôa laâ xuên phên cuãa nùm túái seä rúi vaâo ngaây 21 thaáng 3, àuáng theo àoâi hoãi cuãa dûúng lõch caác muâa. Thïë laâ niïn lõch theo muâa àaä àûúåc höìi phuåc laåi theo niïn lõch àaä coá nùm 325. Nhûäng nùm nhuêån cuãa lõch Julian cuä àaä àûúåc àiïìu chónh laåi. Àïí traánh tñch luäy sûå khaác biïåt do 11 phuát möîi nùm, lõch Gregorio àaä loaåi boã nhûäng ngaây nhuêån trong caác nùm coá hai söë 0 têån cuâng, trûâ khi chuáng chia chùén cho 400. Lõch naây àaä trúã thaânh lõch múái àûúåc phûúng Têy sûã duång cho túái nay. Trúã laåi nùm 1582, khi Giaáo Hoaâng Gregorio cùæt búát 10 ngaây trong lõch nùm êëy, àaä coá nhûäng sûå phaân naân vaâ xaáo tröån. Nhûäng ngûúâi laâm thuï àoâi hûúãng àuã söë lûúng cho thaáng àaä bõ cùæt ngùæn àoá; caác chuã nhên tûâ chöëi. Ngûúâi ta phaãn àöëi vò tuöíi thoå mònh bõ ruát ngùæn do sùæc lïånh cuãa Giaáo Hoaâng. Nhûng khi nûúác Anh vaâ caác thuöåc àõa chêu Myä hoåp laåi àïí thûåc hiïån viïåc àöíi lõch, Benjamin Franklin, 46 tuöíi khi öng bõ ruát mêët 10 ngaây àúâi mònh, àaä hoám hónh viïët cho caác àöåc giaã quyïín Poor Riachard’s Almanach rùçng hoå phaãi vui mûâng múái àuáng: "Àöåc giaã thên mïën, baån àûâng ngaåc nhiïn, cuäng àûâng tûác giêån vò viïåc bõ ruát búát 10 ngaây, cuäng àûâng nuöëi tiïëc àaä bõ mêët nhiïìu thúâi giúâ nhû thïë, nhûng haäy tûå an uãi vò http://ebooks.vdcmedia.com
  12. Daniel J. Boorstin 12 caác chi tiïu cuãa baån àûúåc giaãm nheå vaâ têm trñ baån àûúåc thaãnh thúi hún". Thïë giúái khöng bao giúâ chêëp nhêån hoaân toaân lõch caãi caách Gregorio. Giaáo Höåi Chñnh Thöëng Phûúng Àöng vêîn theo lõch Julian àïí tñnh ngaây lïî Phuåc Sinh cuãa mònh. Tuy nhiïn, àöëi vúái caác sinh hoaåt thûúâng ngaây, toaân thïë giúái Kitö giaáo àïìu chêëp nhêån dûúng lõch vò noá tiïån lúåi cho viïåc nhaâ nöng vaâ cöng viïåc buön baán. Coân Höìi Giaáo vò muöën trung thaânh vúái lúâi tiïn tri Möhameát cuãa mònh vaâ vúái nhûäng lúâi daåy cuãa Kinh Koran, nïn vêîn duy trò êm lõch. Taåi Trung Hoa, cuöåc caách maång 1911 àaä thûåc hiïån möåt cuöåc caãi caách vaâ àûa vaâo sûã duång lõch phûúng Têy bïn caånh lõch truyïìn thöëng cuãa Trung Hoa. Nùm 1929 Liïn Xö muöën xoáa boã lõch Kitö giaáo, nïn àaä thay thïë lõch Gregorio bùçng lõch Caách maång. Tuêìn lïî coá 5 ngaây, 4 ngaây laâm viïåc, ngaây thûá nùm nghó vaâ möîi thaáng coá saáu tuêìn. Nhûäng ngaây phuå tröåi àïí laâm cho nùm àuã 365 hay 366 ngaây seä laâ nhûäng ngaây nghó. Tïn caác thaáng vêîn giûä theo lõch Gregorio, nhûng tïn caác ngaây trong tuêìn àûúåc goåi àún giaãn bùçng con söë. Àïën nùm 1940, Liïn Xö àaä quay trúã laåi vúái lõch Gregorio quen thuöåc. http://ebooks.vdcmedia.com
  13. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 13 CHÛÚNG 2 TUÊÌN LÏÎ: NGÛÚÄNG CÛÃA KHOA HOÅC Bao lêu con ngûúâi coân àaánh dêëu àúâi söëng mònh bùçng nhûäng chu kyâ cuãa thiïn nhiïn - caác muâa àùæp àöíi, trùng non hay trùng troân - thò con ngûúâi vêîn coân bõ thiïn nhiïn giam haäm. Nïëu con ngûúâi muöën tûå lêåp vaâ àöíi múái thïë giúái bùçng nhûäng saáng taåo cuãa mònh, hoå cêìn phaãi coá caách ào lûúâng thúâi gian riïng cuãa mònh. Vaâ nhûäng chu kyâ nhên taåo naây seä trúã nïn àa daång möåt caách kyâ diïåu. Coá leä tuêìn lïî laâ möåt trong nhûäng nhoám àún võ thúâi gian nhên taåo coá súám nhêët trong lõch sûã. Tuêìn lïî khöng phaãi laâ möåt saáng taåo cuãa phûúng Têy, cuäng khöng phaãi úã àêu tuêìn lïî cuäng göìm 7 ngaây. Trïn khùæp thïë giúái, ngûúâi ta thêëy coá ñt nhêët laâ 15 kiïíu tuêìn lïî khaác nhau, vúái nhûäng têåp húåp tûâ 5 àïën 10 ngaây. Kiïíu tuêìn lïî àûúåc sûã duång phöí biïën nhêët khöng phaãi möåt têåp húåp söë ngaây àùåc biïåt naâo, maâ laâ do nhu cêìu vaâ ûúác muöën coá möåt têåp húåp naâo àoá maâ thöi. Con ngûúâi coá möåt ûúác muöën maänh liïåt vaâ thuác baách xûã lyá thúâi gian, sûã duång noá cho lúåi ñch cuãa mònh nhiïìu hún nhûäng gò thiïn nhiïn cöëng hiïën. Tuêìn lïî baãy ngaây phöí biïën hiïån nay bùæt nguöìn tûâ nhu cêìu vaâ sûå thoãa thuêån chung cuãa ngûúâi ta, chûá khöng phaãi do phaáp chïë cuãa möåt nhaâ nûúác naâo. Noá àaä xaãy ra thïë naâo? Taåi sao? Khi naâo? Taåi sao tuêìn lïî laåi laâ 7 ngaây? Ngûúâi Hy Laåp cöí hònh nhû khöng coá tuêìn lïî. Ngûúâi Röma söëng theo tuêìn lïî 8 ngaây. Caác nöng dên laâm viïåc úã àöìng ruöång 7 ngaây vaâ ra thaânh phöë ngaây thûá 8 - ngaây chúå phiïn. Àêy laâ möåt ngaây nghó ngúi vaâ giaãi trñ. Khöng roä taåi sao ngûúâi Röma êën àõnh tuêìn lïî 8 ngaây vaâ taåi sao cuöëi cuâng hoå àaä àöíi thaânh 7 ngaây. Con söë 7 coá möåt sûác löi cuöën kyâ bñ hêìu nhû úã khùæp núi. Ngûúâi Nhêåt cho rùçng coá 7 võ thêìn haånh phuác, thaânh Röma àûúåc xêy trïn 7 ngoån àöìi, ngûúâi cöí àaåi kïí ra 7 kyâ quan cuãa thïë giúái vaâ caác Kitö hûäu thúâi Trung Cöí liïåt kï ra 7 möëi töåi àêìu. Hònh nhû khöng coá vùn baãn chñnh thûác naâo cuãa chñnh quyïìn Röma àïí thay àöíi tuêìn lïî tûâ 8 http://ebooks.vdcmedia.com
  14. Daniel J. Boorstin 14 sang 7 ngaây. Ngûúâi Röma àaä söëng theo tuêìn lïî 7 ngaây ngay tûâ àêìu thïë kyã 3 sau C.N. Chùæc hùèn phaãi coá nhûäng yá tûúãng múái phöí biïën naâo àoá vïì tuêìn lïî baãy ngaây. Möåt yá tûúãng nöíi bêåt laâ vïì ngaây Sabaát, hònh nhû tûâ Do Thaái du nhêåp vaâo Röma. Giúái rùn thûá hai truyïìn daåy, "Ngûúi haäy nhúá ngaây Sabaát vaâ coi àoá laâ ngaây thaánh. Trong saáu ngaây, ngûúi seä lao àöång vaâ laâm moåi cöng viïåc cuãa ngûúi. Coân ngaây thûá baãy laâ ngaây sabaát kñnh Àûác Chuáa, Thiïn Chuáa cuãa ngûúi; ngaây àoá ngûúi khöng àûúåc laâm cöng viïåc naâo, caã ngûúi cuäng nhû con trai con gaái, töi túá nam nûä, gia suác vaâ ngoaåi kiïìu úã trong thaânh cuãa ngûúi. Vò trong saáu ngaây, Àûác Chuáa àaä dûång nïn trúâi àêët, biïín khúi vaâ muön loaâi trong àoá, nhûng Ngûúâi àaä nghó ngaây thûá baãy. Búãi vêåy, Àûác Chuáa àaä chuác phuác cho ngaây sabaát vaâ coi àoá laâ ngaây thaánh". (Xuêët Haânh 20, 8-11). Möîi tuêìn lïî àïìu taái diïîn laåi cöng trònh saáng taåo cuãa Thiïn Chuáa núi taåo vêåt cuãa Ngûúâi. Ngûúâi Do Thaái cuäng duâng tuêìn lïî àïí kyã niïåm cuöåc giaãi phoáng cuãa hoå khoãi caãnh nö lïå. "Ngûúi haäy nhúá ngûúi àaä laâm nö lïå taåi àêët Ai Cêåp vaâ Àûác Chuáa, Thiïn Chuáa cuãa ngûúi, àaä duâng caánh tay maånh meä uy quyïìn àûa ngûúi ra khoãi àoá. Búãi vêåy, Àûác Chuáa, Thiïn Chuáa cuãa ngûúi àaä truyïìn cho ngûúi cûã haânh ngaây sabaát". (Àïå Nhõ Luêåt 5, 15). Khi ngûúâi Do Thaái tuên giûä ngaây sabaát, hoå liïn tuåc taái thïí hiïån chêët lûúång thïë giúái cuãa hoå. Cuäng coân coá nhûäng lyá do khaác cho viïåc nghó ngaây thûá baãy, nhû nhu cêìu böìi dûúäng thïí xaác vaâ tinh thêìn cuãa con ngûúâi. YÁ tûúãng naây àaä coá tûâ thúâi dên Do Thaái lûu àaây bïn Babylon. Ngûúâi Babylon kiïng möåt söë ngaây naâo àoá trong thaáng, àoá laâ caác ngaây 7, 14, 19, 21 vaâ 28. Trong nhûäng ngaây naây, vua cuãa hoå khöng àûúåc laâm möåt söë hoaåt àöång naâo àoá. Chuáng ta coân coá möåt gúåi yá khaác vïì tïn goåi cuãa ngaây thûá baãy. Àöëi vúái ngûúâi Röma, ngaây cuãa thêìn Saturn, hay Saturday, laâ möåt ngaây cuãa àiïìm gúã, moåi cöng viïåc àïìu truåc trùåc, vò thïë khöng nïn giao chiïën, cuäng khöng nïn ài laåi trong ngaây naây. Ngûúâi thêån troång khöng ai muöën gùåp nhûäng ruãi ro do Saturn àem àïën. Theo sûã gia Tacitusm, ngaây thûá baãy àûúåc cûã haânh àïí kñnh thêìn Saturn vò "trong baãy ngöi sao chi phöëi cöng viïåc cuãa loaâi ngûúâi, Saturn (sao Thöí) coá àõa võ vaâ quyïìn nùng cao nhêët". Tûâ thïë kyã 3, tuêìn lïî 7 ngaây àaä phöí biïën khùæp àïë quöëc Röma vaâ möîi ngaây àûúåc daânh àïí kñnh möåt trong 7 haânh tinh. Theo khoa thiïn vùn thúâi àoá, 7 haânh tinh naây göìm caã mùåt trúâi vaâ mùåt trùng, nhûng khöng göìm traái àêët. Thûá tûå maâ caác haânh tinh chi phöëi caác http://ebooks.vdcmedia.com
  15. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 15 ngaây trong tuêìn laâ: Mùåt trúâi (Sun), Mùåt trùng (Moon), sao Hoãa (Mars), sao Thuãy (Mercury), sao Möåc (Jupiter), sao Kim (Venus) vaâ sao Thöí (Saturn). Chuáng ta ngaây nay dïî quïn rùçng nguöìn göëc tïn goåi cuãa caác ngaây trong tuêìn thûåc sûå laâ tûâ tïn nhûäng "haânh tinh" àûúåc biïët àïën úã Röma hai ngaân nùm trûúác àêy. Theo quan niïåm thúâi àoá, nhûäng haânh tinh naây taác àöång trûåc tiïëp túái àúâi söëng möîi ngaây trong tuêìn cuãa chuáng ta. Trong caác ngön ngûä chêu Êu ngaây nay, tïn caác ngaây trong tuêìn vêîn coân àûúåc goåi theo tïn cuãa caác haânh tinh. Khi muöën xoáa boã oác mï tñn dõ àoan, ngûúâi ta àaä thay thïë caác tïn goåi ngaây theo haânh tinh bùçng caác con söë tûâ 1 àïën 7. Taåi Israel ngaây nay, caác ngaây trong tuêìn vêîn àûúåc goåi bùçng söë thûá tûå. Viïåc chia thúâi gian thaânh tuêìn lïî laâ möåt bûúác tiïën múái cuãa con ngûúâi trong viïåc laâm chuã thïë giúái vaâ con àûúâng àaåt túái khoa hoåc. Tuêìn lïî laâ möåt têåp húåp caác ngaây do con ngûúâi êën àõnh, chûá khöng phaãi do sûå aáp àùåt cuãa nhûäng sûác maånh thiïn nhiïn (vò aãnh hûúãng cuãa caác haânh tinh àïìu laâ vö hònh, chó coá thïí àaánh giaá bùçng nhûäng hiïåu quaã cuãa chuáng). Bùçng caách tòm hiïíu nhûäng chuyïín àöång àöìng àïìu cuãa caác thiïn thïí vaâ bùçng caách hònh dung ra rùçng caác sûác maånh tûâ núi xa lùåp ài lùåp laåi coá thïí chi phöëi thïë giúái, con ngûúâi àaä chuêín bõ cho möåt kho tû tûúãng múái, möåt cuöåc giaãi phoáng mònh khoãi sûå tuâ tuáng cuãa caái lùåp ài lùåp laåi. Caác haânh tinh laâ caác sûác maånh bïn ngoaâi thïë giúái, seä dêîn àûa nhên loaåi ài vaâo thïë giúái cuãa lõch sûã. Tuêìn lïî dûåa theo caác haânh tinh laâ möåt con àûúâng dêîn túái khoa chiïm tinh. Vaâ khoa chiïm tinh laâ möåt bûúác dêîn túái caác kiïíu tiïn tri múái. Caác hònh thûác tiïn tri cöí xûa coá thïí gúåi yá cho chuáng ta taåi sao khoa chiïm tinh laâ möåt bûúác tiïën túái thïë giúái khoa hoåc. Caác nghi tiïët cöí xûa goái gheám möåt thûá "khoa hoåc" phûác taåp àïí sûã duång caác böå phêån cuãa möåt con vêåt bõ saát tïë àïí tiïn tri vïì tûúng lai cuãa ngûúâi dêng hiïën tïë. ÚÃ Sindh, trong thung luäng Indus, vaâo giûäa thïë kyã 19, caác thêìy boái àaä sûã duång xûúng vai cuãa con cûâu saát tïë àïí boái toaán vúái möåt kyä thuêåt khaá tinh vi. Thêìy boái toaán cùæt xûúng thaânh mûúi hai maãnh, goåi laâ "nhaâ", möîi maãnh traã lúâi möåt cêu hoãi khaác nhau vïì tûúng lai. Nïëu maãnh thûá nhêët saåch seä trún tru, àoá laâ dêëu thuêån lúåi vaâ ngûúâi àûúåc boái seä laâ ngûúâi töët. Nïëu trong nhaâ thûá "hai" laâ nhaâ thuöåc àoaân suác vêåt, maãnh xûúng saåch seä vaâ trún tru, thò àoaân suác vêåt seä lúán maånh, nhûng nïëu trong xûúng coá nhûäng àûúâng soåc àoã vaâ trùæng, àoá laâ dêëu hiïåu seä coá keã tröåm túái thùm. http://ebooks.vdcmedia.com
  16. Daniel J. Boorstin 16 Taåi vuâng Assyro - Babylon, ngûúâi ta duâng boái toaán bùçng gan con vêåt saát tïë. Hònh nhû khoa boái toaán naây àaä àûúåc sûã duång úã Trung Hoa vaâo thúâi Àöì Àöìng. Sau àoá ngûúâi Röma vaâ nhiïìu dên töåc khaác cuäng aáp duång. Thêìy boái seä àoaán tûúng lai dûåa vaâo hònh thuâ, kñch cúä cuãa laá gan vaâ lûúång maáu trong gan. Moåi hoaåt àöång hay kinh nghiïåm cuãa con ngûúâi àïìu trúã thaânh möåt àiïìm baáo àïí traã lúâi cho niïìm khao khaát hiïíu biïët tûúng lai cuãa con ngûúâi. Tûúng phaãn vúái nhûäng hònh thûác boái toaán naây, khoa chiïm tinh coá tñnh chêët tiïën böå. Chiïm tinh khaác biïåt vúái chuáng trong viïåc khùèng àõnh vïì sûác maånh liïn tuåc, àïìu àùån cuãa möåt quyïìn lûåc tûâ xa. AÃnh hûúãng cuãa caác thiïn thïí àöëi vúái nhûäng biïën cöë trïn traái àêët àûúåc mö taã laâ nhûäng sûác maånh vö hònh, coá chu kyâ, lùåp ài lùåp laåi giöëng nhû nhûäng sûác maånh seä àiïìu khiïín àêìu oác khoa hoåc. Khöng laå gò khi con ngûúâi cöí xûa kinh ngaåc trûúác bêìu trúâi vaâ bõ mï hoùåc búãi nhûäng vò sao. Nhûäng ngoån àeân trúâi àêìu tiïn naây tûâng thu huát caác giaáo sô vuâng Babylon cöí àaåi thò cuäng àaä thu huát trñ tûúãng tûúång cuãa dên chuáng. Nhõp söëng àïìu àùån khöng thay àöíi trïn traái àêët laâm cho ngûúâi ta thi võ hoáa nhûäng boá àuöëc saáng ngúâi trïn bêìu trúâi. Caác tinh tuá di chuyïín, àöíi ngöi, lïn vaâ xuöëng, chuyïín àöång khùæp bêìu trúâi, àûúåc nhòn nhû laâ nhûäng cuöåc tranh giaânh, maåo hiïím cuãa caác võ thêìn. Nhûäng sûác maånh cuãa mùåt trúâi vaâ mûa, sûå tûúng ûáng giûäa nhûäng gò xaãy ra trïn bêìu trúâi vúái nhûäng gò xaãy ra dûúái àêët, àaä kñch thñch ngûúâi ta ài tòm caác sûå tûúng ûáng khaác. Ngûúâi Babylon laâ nhûäng ngûúâi àêìu tiïn àaä taåo ra möåt khung thêìn thoaåi cho nhûäng sûå tûúng ûáng trong vuä truå. Nhûäng tûúãng tûúång linh hoaåt cuãa hoå seä àûúåc tiïëp nöëi búãi nhûäng ngûúâi Hy Laåp, Do Thaái, Röma vaâ nhûäng dên töåc khaác qua nhûäng thïë kyã kïë tiïëp. Lyá thuyïët tûúng ûáng àaä trúã thaânh khoa chiïm tinh, nghiïn cûáu nhûäng möëi tûúng quan giûäa khöng gian vaâ thúâi gian, giûäa nhûäng chuyïín àöång cuãa caác vêåt thïí trong vuä truå vaâ yá nghôa cuãa moåi kinh nghiïåm con ngûúâi. Sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc seä tuây thuöåc úã chöî con ngûúâi coá chõu tin vaâo nhûäng caái khoá hiïíu, coá chõu vûúåt lïn trïn nhûäng chó baão cuãa nhêån thûác thöng thûúâng khöng. Vúái khoa chiïm tinh, con ngûúâi àaä laâm möåt bûúác nhaãy voåt lúán vïì khoa hoåc àïí ài vaâo möåt chûúng trònh mö taã: laâm sao nhûäng sûác maånh vö hònh cuãa caác vêåt thïí tûâ rêët xa chuáng ta laåi coá thïí aãnh hûúãng àïën moåi chuyïån nhoã nhùåt nhêët trong àúâi söëng hùçng ngaây cuãa chuáng ta. Bêìu trúâi do àoá chñnh laâ phoâng thñ nghiïåm cuãa khoa http://ebooks.vdcmedia.com
  17. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 17 hoåc àêìu tiïn cuãa nhên loaåi, cuäng nhû nöåi taång cú thïí con ngûúâi, chöî thêm sêu nhêët cuãa yá thûác con ngûúâi vaâ nhûäng Luåc Àõa Töëi trong nguyïn tûã, seä laâ nhûäng phoâng thñ nghiïåm cuãa caác khoa hoåc hiïån àaåi nhêët cuãa con ngûúâi. Con ngûúâi tòm caách sûã duång hiïíu biïët ngaây caâng lúán cuãa mònh vïì nhûäng mêîu kinh nghiïåm lùåp ài lùåp laåi nhùçm khöng ngûâng cöë gùæng phaá vúä caái voâng kiïìm toãa cuãa thiïn nhiïn. Taåi Röma, khoa chiïm tinh àaä àaåt túái möåt têìm aãnh hûúãng to lúán maâ caác thïë kyã sau khöng saánh àûúåc. Caác nhaâ chiïm tinh àûúåc goåi mathematici, nghôa laâ caác nhaâ toaán hoåc, do viïåc hoå tñnh toaán thiïn vùn. Hoå àûúåc nhòn nhêån nhû laâ möåt nghïì chñnh thûác vaâ thïë lûåc cuãa hoå thay àöíi tuây möîi thúâi àaåi xaä höåi. Dûúái thúâi Cöång Hoâa Röma, hoå rêët maånh vaâ rêët lêåp dõ, khiïën cho vaâo nùm 139 trûúác C.N., hoå bõ truåc xuêët khöng nhûäng khoãi Röma maâ khoãi toaân àêët Italy. Vïì sau, dûúái thúâi àïë chïë, khi nhûäng lúâi tiïn tri nguy hiïím cuãa hoå àaä khiïën cho nhiïìu nhaâ chiïm tinh bõ xeát xûã vò töåi phaãn quöëc, hoå liïn tuåc bõ truy naä vaâ truåc xuêët. Nhûng cuâng möåt hoaâng àïë coá thïí truåc xuêët möåt nhaâ chiïm tinh vò nhûäng lúâi boái toaán xui xeão cuãa öng, laåi coá thïí sûã duång nhûäng nhaâ chiïm tinh khaác àïí hûúáng dêîn cöng viïåc trong cung àònh cuãa mònh. Möåt söë lônh vûåc àûúåc tuyïn böë laâ vö giúái haån. Vaâo thúâi àïë chïë sau, tuy nhûäng nhaâ chiïm tinh coá thïí àûúåc dung tuáng hay khñch lïå nhûng hoå vêîn bõ cêëm khöng àûúåc noái tiïn tri vïì àúâi söëng cuãa hoaâng àïë. http://ebooks.vdcmedia.com
  18. Daniel J. Boorstin 18 CHÛÚNG 3 THÛÚÅNG ÀÏË VAÂ CAÁC NHAÂ CHIÏM TINH Khoa chiïm tinh àaä goái gheám caác nhu cêìu khaác nhau cuãa nhên loaåi, maâ nhûäng thïë kyã sau seä phên chia thaânh khoa hoåc vaâ tön giaáo. Phaãi chùng khoa chiïm tinh thúâi cöí Röma chó laâ möåt thûá tin tûúãng mï tñn vaâo àõnh mïånh, möåt sûå chiïën thùæng cuãa caái phi lyá, nhû caác sûã gia thûúâng noái? - Khöng thïí phuã nhêån rùçng niïìm kñnh súå trûúác caác vò sao - nhûäng võ "thêìn hûäu hònh" - àaä khúi dêåy sûå kñnh súå cuãa moåi ngûúâi àöëi vúái caác nhaâ chiïm tinh. Arellius Fuscus, möåt nhaâ huâng biïån nöíi tiïëng thúâi Augustö, àaä nhêån àõnh: "Ngûúâi àûúåc chñnh caác thêìn maåc khaãi cho tûúng lai, ngûúâi coá quyïìn trïn caã vua lêîn dên, ngûúâi êëy khöng thïí laâ phaâm nhên tuåc tûã giöëng nhû chuáng ta. Ngûúâi êëy thuöåc haâng siïu nhên. Àûúåc caác thêìn tin cêåy, ngûúâi êëy cuäng chñnh laâ thêìn linh... chuáng ta haäy nêng têm höìn mònh lïn cao bùçng thûá khoa hoåc toã löå cho chuáng ta tûúng lai vaâ trûúác khi giúâ chïët àïën, chuáng ta haäy nïëm caãm nhûäng thuá vui cuãa Àêëng Thaánh". Nhûng tön giaáo thiïn thïí khöng àûúåc taách rúâi khoãi khoa hoåc thiïn thïí. Caác nhaâ khoa hoåc tiïn phong àaä coi aãnh hûúãng cuãa caác vò sao àöëi vúái àúâi söëng con ngûúâi laâ àiïìu hiïín nhiïn. Hoå chó bêët àöìng yá kiïën vúái nhau vïì viïåc caác ngöi sao naây taåo aãnh hûúãng bùçng caách naâo maâ thöi. Böå baách khoa khoa hoåc lúán thúâi êëy, Lõch Sûã Tûå Nhiïn cuãa Pliny, àaä phöí biïën nhûäng kiïën thûác sú àùèng vïì khoa chiïm tinh bùçng caách cho thêëy aãnh hûúãng cuãa caác ngöi sao úã khùæp núi. Lúâi than phiïìn duy nhêët cuãa Seneca laâ caác nhaâ chiïm tinh khöng hiïíu biïët bao quaát àuã. Nhaâ khoa hoåc aãnh hûúãng nhêët cuãa àïë quöëc Röma thúâi cöí chñnh laâ ngûúâi àaä giûä àûúåc uy tñn lêu bïìn nhêët vïì khoa chiïm tinh. Ptolïmï úã Alexandria àaä viïët möåt tiïíu luêån vûäng chùæc àïí taåo nöåi dung vaâ sûå kñnh troång cho khoa hoåc naây trong suöët möåt ngaân nùm tiïëp theo. Nhûng danh tiïëng cuãa öng àaä bõ sûát meã vò hai lyá thuyïët sai lêìm troång yïëu cuãa öng. Caã hai lyá thuyïët rêët nöíi tiïëng vaâo thúâi àoá vaâ caã hai àûúåc khai triïín vaâ töìn taåi trong caác taác phêím cuãa öng. http://ebooks.vdcmedia.com
  19. ÁNhûäng phaát hiïån vïì vaån vêåt vaâ con ngûúâi 19 Thuyïët traái àêët laâ trung têm, hay coân goåi laâ thuyïët Ptolemaic, laâ lyá thuyïët vuä truå cuãa öng ngaây nay bõ coi laâ möåt sai lêìm trong thiïn vùn hoåc. Cuäng thïë, thuyïët traái àêët phêìn lúán laâ àêët, cho rùçng bïì mùåt cuãa traái àêët göìm phêìn lúán laâ àêët, ngaây nay laâ möåt sai lêìm trong khoa àõa lyá. Hai quan niïåm sai lêìm naây àaä laâm lu múâ nhûäng thaânh tûåu khöíng löì cuãa Ptolïmï. Thïë nhûng kïí tûâ Ptolïmï àïën nay, chûa coá ai àaä tûâng cung cêëp möåt kiïën thûác khoa hoåc toaân diïån cuãa möåt thúâi àaåi bùçng öng. Tuy nhiïn, cuöåc àúâi cuãa nhaâ baách khoa thiïn taâi naây vêîn coân laâ möåt bñ êín. Coá leä xuêët thên tûâ doâng nhûäng ngûúâi Hy Laåp di dên, Ptolïmï (90 - 168) àaä söëng úã Ai Cêåp dûúái thúâi caác hoaâng àïë Hadrian vaâ Marcus Aurelius. Thaânh phöë Alexandrian cuãa öng luön luön laâ möåt trung têm trñ thûác lúán caã sau khi thû viïån nöíi tiïëng cuãa thaânh phöë Cesar thiïu huãy nùm 48 trûúác C.N. Ptolïmï àaä thöëng trõ quan niïåm dên gian vaâ vùn hoåc vïì vuä truå suöët thúâi Trung Cöí. Thïë giúái nhû àûúåc Dante mö taã trong taác phêím Haâi Kõch Thêìn Linh lêëy thùèng tûâ taác phêím Almagest cuãa Ptolïmï. Xeát vïì nhiïìu phûúng diïån, Ptolïmï àaä noái nhû möåt nhaâ tiïn tri. Búãi vò öng àaä múã röång viïåc sûã duång toaán hoåc àïí phuåc vuå khoa hoåc. Trong khi öng têån duång nhûäng quan saát töët nhêët àaä coá trûúác öng, öng nhêën maånh nhu cêìu phaãi coá nhûäng quan saát liïn tuåc vaâ ngaây caâng chñnh xaác hún. Thûåc vêåy, Ptolïmï laâ möåt ngûúâi ài àêìu trong tinh thêìn khoa hoåc, möåt ngûúâi tiïn phong ài àêìu trong tinh thêìn khoa hoåc, möåt ngûúâi tiïn phong êm thêìm trong phûúng phaáp thûåc nghiïåm. Vñ duå, trong lûúång giaác hoåc, baãng caác dêy cung cuãa öng chñnh xaác àïën 5 võ trñ thêåp phên. Trong hònh hoåc cêìu, öng àaä àûa ra möåt giaãi àaáp tuyïåt vúâi cho caác vêën àïì vïì àöìng höì mùåt trúâi, coá giaá trõ àùåc biïåt vaâo thúâi àoá trûúác khi coá àöìng höì cú khñ. Khöng coá ngaânh khoa hoåc vêåt lyá naâo maâ öng khöng khaão saát vaâ töí chûác thaânh nhûäng hònh thûác múái dïî sûã duång. Àõa lyá, thiïn vùn, quang hoåc, hoâa êm - öng àaä khai triïín möîi mön trong möåt hïå thöëng riïng. Taác phêím hay nhêët cuãa öng laâ tiïíu luêån vïì thiïn vùn hoåc, cuöën Almagest. Cuöën Àõa lyá cuãa öng, trong àoá öng nhùæm veä baãn àöì cuãa toaân thïë giúái thúâi bêëy giúâ, laâ möåt taác phêím ài tiïn phong trong viïåc liïåt kï caác àõa àiïím möåt caách hïå thöëng bùçng kinh tuyïën vaâ vô tuyïën. Cuäng trong taác phêím naây, öng àaä cöëng hiïën phûúng phaáp caãi tiïën cuãa chñnh mònh àïí phoáng nhûäng mùåt hònh cêìu xuöëng caác baãn àöì mùåt phùèng. Vúái nhûäng dûä liïåu vö cuâng ñt oãi vaâo thúâi àoá, nhûäng baãn àöì cuãa öng vïì "thïë giúái àûúåc biïët àïën" vaâo http://ebooks.vdcmedia.com
  20. Daniel J. Boorstin 20 thúâi àoá, àïë quöëc Röma, quaã laâ möåt thaânh tûåu vûúåt bûåc. Öng cho thêëy nhûäng taâi nùng khoa hoåc troång yïëu - hònh thaânh caác lyá thuyïët cho phuâ húåp vúái nhûäng dûä liïåu coá sùén vaâ trùæc nghiïåm caác lyá thuyïët cuä bùçng nhûäng dûä liïåu múái. Ngûúâi AÃ Rêåp nhòn nhêån sûå vô àaåi cöng trònh cuãa Ptolïmï vaâ àaä àûa öng sang phûúng Têy. Cuöën saách vïì thiïn vùn cuãa öng seä mang möåt tïn AÃ Rêåp (Almagest, nghôa laâ "böå sûu têåp vô àaåi nhêët") vaâ cuöën Àõa lyá cuãa öng àûúåc dõch sang tiïëng AÃ Rêåp ngay tûâ àêìu thïë kyã 9. Böën cuöën saách cuãa öng vïì chiïm tinh hoåc. Tetrabiblios, àûúåc öng coi laâ baån àöìng haânh vúái cuöën Almagest, cuäng àûúåc phöí biïën úã phûúng Têy bùçng tiïëng aã Rêåp. Trong khi cuöën Almagest cuãa Ptolïmï tiïn àoaán võ trñ thay àöíi cuãa caác thiïn thïí, thò khoa chiïm tinh cuãa öng laåi tiïn àoaán nhûäng aãnh hûúãng cuãa chuáng àöëi vúái caác sûå kiïån trïn traái àêët. Khöng phaãi nhûäng chu kyâ cuãa mùåt trúâi vaâ mùåt trùng roä raâng aãnh hûúãng túái nhûäng gò xaãy ra trïn traái àêët sao? Thïë thò taåi sao nhûäng ngöi sao keám quan troång hún laåi khöng aãnh hûúãng túái caác biïën cöë trïn traái àêët? Nïëu nhûäng thuãy thuã ñt hoåc coân coá thïí dûå àoaán àûúåc thúâi tiïët khi nhòn lïn bêìu trúâi, thò taåi sao nhûäng nhaâ chiïm tinh coá hoåc laåi khöng thïí duâng nhûäng sûå kiïån trïn bêìu trúâi àïí dûå baáo nhûäng sûå kiïån cuãa con ngûúâi? Ptolïmï cho rùçng aãnh hûúãng cuãa caác ngöi sao chó thuêìn laâ vêåt lyá, chó laâ möåt trong nhiïìu sûác maånh khaác. Öng thûâa nhêån rùçng têët nhiïn khoa chiïm tinh cuäng coá thïí sai lêìm nhû bêët kyâ khoa hoåc naâo khaác. Nhûng àoá khöng phaãi laâ lyá do khiïën cho viïåc quan saát tó mó sûå tûúng ûáng giûäa nhûäng sûå kiïån dûúái àêët vúái nhûäng sûå kiïån trïn bêìu trúâi laåi khöng giuáp ta coá àûúåc nhûäng sûå tiïn àoaán hûäu ñch, tuy khöng phaãi laâ chùæc chùæn theo kiïíu toaán hoåc. Trong tinh thêìn thûåc tiïîn naây, Ptolïmï àaä àùåt nïìn moáng cho khoa hoåc lêu bïìn nhêët trong söë caác khoa hoåc huyïìn bñ. Trong böën cuöën cuãa böå Tetrabiblios, hai cuöën àêìu vïì "àõa lyá caác vò sao" vaâ dûå baáo thúâi tiïët, noái vïì nhûäng aãnh hûúãng cuãa caác thiïn thïí àöëi vúái caác sûå kiïån vêåt lyá cuãa traái àêët vaâ hai cuöën sau noái vïì aãnh hûúãng cuãa chuáng àöëi vúái caác sûå kiïån cuãa con ngûúâi. Ptolïmï khai triïín khoa tûã vi, tiïn àoaán söë mïånh con ngûúâi tûâ võ trñ cuãa caác vò sao vaâo luác con ngûúâi sinh ra. Mùåc duâ cöng trònh cuãa Ptolïmï àaä trúã thaânh saách hoåc cöí àiïín haâng àêìu vïì khoa chiïm tinh cho suöët möåt ngaân nùm sau öng, nhûng öng khöng biïët àïën kyä thuêåt traã lúâi cêu hoãi vïì tûúng lai nhúâ võ trñ cuãa thiïn thïí vaâo luác cêu hoãi àûúåc àùåt ra, nïn http://ebooks.vdcmedia.com
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2