NHỮNG ƯU TIÊN CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI DỊCH BỆNH TOÀN CẦU - NGUYỄN XUÂN HIẾU – 5

Chia sẻ: Muay Thai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mô phỏng cho thấy tác động của việc tăng sử dụng bao cao su trong ba nhóm người với tỷ lệ thay đổi bạn tình khác nhau - gái mại dâm, đàn ông có bạn tình là gái mại dâm và ngẫu hứng và phụ nữ có các mối quan hệ ổn định. Những nhóm này đều là trọng tâm tương ứng của các chương trình tiếp cận gái mại dâm, chương trình tiếp thị xã hội bao cao su và dịch vụ sức khoẻ sinh sản. Trong ba mô phỏng, thuật ngữ “gái mại dâm” chỉ những phụ nữ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: NHỮNG ƯU TIÊN CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI DỊCH BỆNH TOÀN CẦU - NGUYỄN XUÂN HIẾU – 5

Mö phoãng cho thêëy taác àöång cuãa viïåc tùng sûã duång bao cao su trong ba nhoám ngûúâi vúái tyã lïå thay àöíi baån tònh khaác nhau - gaái maåi dêm, àaân öng coá baån tònh laâ gaái maåi dêm vaâ ngêîu hûáng vaâ phuå nûä coá caác möëi quan hïå öín àõnh. Nhûäng nhoám naây àïìu laâ troång têm tûúng ûáng cuãa caác chûúng trònh tiïëp cêån gaái maåi dêm, chûúng trònh tiïëp thõ xaä höåi bao cao su vaâ dõch vuå sûác khoeã sinh saãn. Trong ba mö phoãng, thuêåt ngûä “gaái maåi dêm” chó nhûäng phuå nûä coá tyã lïå thay àöíi baån tònh cao nhêët - 10 baån tònh múái cho möåt tuêìn hay hún 500 baån tònh möåt nùm. Trong thûåc tïë, têët nhiïn, möåt söë phuå nûä coá tyã lïå thay àöíi baån tònh rêët cao khöng coi mònh laâ “gaái maåi dêm” vaâ hoå coá thïí tiïëp xuác vúái caác baån tònh nam giúái cuãa mònh trong caác hoaân caãnh khaác nhau. Coá nhûäng àaân öng vaâ phuå nûä khaác trong nhûäng quêìn thïí giaã àõnh naây coá söë baån tònh lúán nhûng ñt hún 500 ngûúâi möåt nùm. Taác àöång cuãa caác can thiïåp khaác nhau lïn têët caã nhûäng nhoám naây coá thïí mö phoãng cho tûâng nhoám vaâ cuâng möåt luác cho têët caã caác nhoám. Tuy nhiïn, àïí minh hoaå, chuáng töi chó trònh baây caác can thiïåp mö phoãng vúái ba nhoám. Trong phûúng aán cú baãn khi khöng coá möåt can thiïåp naâo caã, chuáng töi giaã àõnh laâ chó coá 20% gaái maåi dêm vaâ 5% àaân öng coá quan hïå tònh duåc vúái gaái maåi dêm vaâ baån tònh ngêîu hûáng sûã duång bao cao su thûúâng xuyïn, nghôa laâ trong moåi lêìn giao húåp. Chuáng töi cuäng giaã àõnh laâ khöng möåt phuå nûä naâo thuöåc nhoám coá quan hïå bïìn vûäng duâng bao cao su caã17. Mö phoãng cho thêëy taác àöång cuãa viïåc cuâng möåt luác tùng sûã duång thûúâng xuyïn bao cao su trong söë gaái maåi dêm lïn 90% vaâ trong hai nhoám kia lïn 20%18. Nhûäng mûác naây àûúåc choån vò caác taác giaã tin rùçng àêy laâ nhûäng mûác hiïån thûåc coá thïí àaåt àûúåc úã möåt söë nûúác àang phaát triïín. Taåi nhûäng nûúác àang phaát triïín khaác mûác sûã duång bao cao su coá thïí coân vûúåt mûác mö phoãng úã àêy. Trong söë nhûäng ngûúâi sûã duång bao cao su, tyã lïå thêët baåi do vúä vaâ sûã duång khöng àuáng àûúåc giaã àõnh laâ 5%. Mö phoãng cuäng cho thêëy taác àöång cuãa tùng chûäa trõ bïånh LQÀTD lïn tyã lïå nhiïîm HIV. Phûúng aán cú baãn giaã àõnh 25% têët caã caác trûúâng húåp bïånh LQÀTD cho caác triïåu chûáng àaä chûäa coá hiïåu quaã vaâ khöng coá chûúng trònh saâng loåc vaâ chûäa trõ cuå thïí cho gaái maåi dêm. Mö phoãng cho thêëy taác àöång cuãa viïåc tùng tyã lïå caác triïåu chûáng bïånh LQÀTD àûúåc chûäa khoãi lïn 75% trong quêìn thïí dên cû noái chung vaâ trong möåt phûúng aán taách biïåt khaác, taác àöång cuãa viïåc thûåc hiïån möåt chûúng trònh khaám haâng thaáng vaâ chûäa bïånh cho 90% gaái maåi dêm. Trong phûúng aán cuöëi naây, 5% gaái maåi dêm àûúåc giaã àõnh laâ khöng chûäa àûúåc. Caác giaã àõnh trong phûúng aán cú baãn vaâ nùm can thiïåp bùçng bao cao su vaâ chûäa bïånh LQÀTD àûúåc toám tùæt taåi baãng 3.4. Baãng 3.4 Toám tùæt caác giaã àõnh trûúác vaâ sau caác can thiïåp, mö phoãng STDSM (%) Caác giaã àõnh Phûúng aán cú baãn Sau khi can thiïåp Sûã duång bao cao su liïn tuåc Gaái maåi dêm 20 90 Àaân öng coá quan hïå vúái gaái maåi dêm vaâ baån tònh ngêîu nhiïn 5 20 Phuå nûä tuöíi tûâ 15-50 coá quan hïå tònh duåc öín àõnh 0 20 Caác triïåu chûáng bïånh LQÀTD àûúåc chûäa khoãi 25 75 Gaái maåi dêm àûúåc khaám vaâ chûäa bïånh LQÀTD haâng thaáng 0 90 Nguöìn: Baáo caáo böí trúå, Van Vliet vaâ caác TG khaác 1997 129
Taác àöång mö phoãng cuãa tùng sûã duång bao cao su vaâ chûäa trõ caác bïånh LQÀTD lïn tyã lïå nhiïîm HIV cuãa ngûúâi lúán trong böën quêìn thïí giaã àõnh àûúåc trònh baây trïn hònh 3.3. Bêët chêëp caác giaã àõnh vïì caác haânh vi tònh duåc, taác àöång cuãa caác can thiïåp cuå thïí cho thêëy möåt söë àiïím nhêët quaán àaáng ngaåc nhiïn thöng suöët caác quêìn thïí: • Àaåt 90% sûã duång bao cao su trong gaái maåi dêm dêîn àïën giaãm maånh tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong têët caã ba quêìn thïí núi coá quan hïå tònh duåc vúái gaái maåi dêm (a, b, d), ngay caã khi gaái maåi dêm chó chiïëm möåt phêìn hïët sûác nhoã trong möîi möåt quêìn thïí (0,25% phuå nûä hay ñt hún). Khaám vaâ chûäa bïånh LQÀTD cho gaái maåi dêm coá taác àöång keám hún nhiïìu (so vúái sûã duång bao cao su, N.D). • Tùng chûäa trõ bïånh LQÀTD trong toaân thïí dên cû khöng hiïåu quaã bùçng nêng cao sûã duång bao cao su trong söë nhûäng ngûúâi coá nhiïìu baån tònh. Àiïìu naây khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn caã, búãi vò nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao nhiïîm vaâ truyïìn HIV taåo ra möåt söë lûúång khöng cên àöëi caác trûúâng húåp nhiïîm bïånh LQÀTD, vaâ bao cao su ngùn ngûâa viïåc truyïìn nhiïîm caã HIV lêîn bïånh LQÀTD. Chûäa bïånh LQÀTD trong toaân thïí dên cû vaâ sûã duång bao cao su búãi caác phuå nûä coá möëi quan hïå tònh duåc öín àõnh coá taác àöång lúán nhêët àöëi vúái caác quêìn thïí coá quan hïå tònh duåc ngêîu hûáng àöìng thúâi vúái nhiïìu ngûúâi (b,c). • Taác àöång cuãa viïåc duâng nhiïìu bao cao su hún trong söë phuå nûä coá quan hïå tònh duåc öín àõnh rêët nhoã, vaâ trong quêìn thïí coá möåt loaåt caác möëi quan hïå tònh duåc möåt vúå möåt chöìng (d) viïåc naây hêìu nhû khöng coá möåt taác àöång naâo túái dõch bïånh. Trong quêìn thïí núi dõch bïånh do maåi dêm thuác àêíy (a), sûã duång bao cao su búãi caác phuå nûä quan hïå möåt vúå möåt chöìng chó húi tùng viïåc giaãm tyã lïå nhiïîm HIV trong khi àoá úã hai quêìn thïí khaác noá chó laâm chêåm laåi möåt dõch bïånh vêîn àang lan röång. Xeát xïëp haång caác can thiïåp trong tûâng quêìn thïí dên cû cuå thïí, chuáng töi thêëy rùçng: • Trong dõch bïånh chó do quan hïå tònh duåc maåi dêm gêy ra maâ thöi (a), têët caã caác can thiïåp taåo ra möåt sûå giaãm tuyïåt àöëi vïì tyã lïå hiïån nhiïîm HIV; trong dõch bïånh gêy ra búãi thuêìn tuyá quan hïå tònh duåc ngêîu hûáng (c), khöng möåt can thiïåp mö phoãng naâo àuã coá hiïåu quaã àïí taåo ra möåt sûå giaãm tuyïåt àöëi. • Trong quêìn thïí dên cû coá quan hïå tònh duåc maåi dêm vaâ ngêîu hûáng àöìng thúâi (b), tyã lïå nhiïîm giaãm ûáng vúái 90% tùng sûã duång bao cao su trong gaái maåi dêm; 20% tyã lïå sûã duång bao cao su trong söë àaân öng coá quan hïå tònh duåc ngêîu hûáng ngùn cho tyã lïå nhiïîm HIV khöng tùng. • Trong quêìn thïí dên cû coá quan hïå möåt vúå möåt chöìng (d), tùng sûã duång bao cao su búãi gaái maåi dêm laâ can thiïåp duy nhêët dêîn àïën möåt sûå giaãm tuyïåt àöëi vïì tyã lïå hiïån nhiïîm HIV. Trïn thûåc tïë khöng coá giaã àõnh “coá/ hoùåc khöng coá”. Vò luön coá aãnh hûúãng qua laåi giûäa caác can thiïåp nhùçm vaâo nhûäng ngûúâi coá tyã lïå thay àöíi baån tònh khaác nhau nïn bêët kyâ möåt can thiïåp seä laâm thay àöíi haânh vi úã hún möåt nhoám ngûúâi nhûng vúái caác mûác àöå khaác nhau. Hún thïë nûäa caác can thiïåp kïët húåp nhùçm vaâo nhiïìu nhoám seä coá taác àöång nhiïìu hún caác can thiïåp àún leã; vñ duå taác àöång túái gaái maåi dêm àïí tùng sûå sûã duång bao cao su seä ñt coá hiïåu quaã hún laâ taác àöång cuâng möåt luác vúái hoå vaâ caác khaách haâng cuãa hoå. Tuy nhiïn, caác mö phoãng trïn cho thêëy tyã lïå taác àöång lúán nhêët seä àaåt àûúåc thöng qua caác can thiïåp thaânh cöng trong viïåc thay àöíi haânh vi cuãa nhûäng ngûúâi coá tyã lïå thay àöíi baån tònh cao nhêët. 130
Hònh 3.3: Taác àöång cuãa nhûäng thay àöíi trong sûã duång bao cao su vaâ chûäa trõ bïånh LQÀTD trong böën quêìn thïí dên cû vúái caác mö hònh haânh vi tònh duåc khaác nhau Nêng sûã duång bao cao su trong söë ngûúâi haânh nghïì maåi dêm lïn 90% laâ caách hiïåu quaã nhêët giaãm tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong 3 trong 4 quêìn thïí mö phoãng; trong quêìn thïí mö phoãng coân laåi khöng coá tònh duåc maåi dêm Nguöìn: Baáo caáo böí trúå, Van Vliet vaâ caác taác giaã khaác, 1997 Kïët luêån chung nhêët coá thïí ruát ra tûâ caác mö phoãng trïn laâ, mùåc duâ mö hònh haânh vi tònh duåc chung trong möåt quêìn thïí coá aãnh hûúãng túái caác taác àöång cuãa caác can thiïåp, phoâng ngûâa trong söë nhûäng ngûúâi dïî coá tyã lïå thay àöíi baån tònh cao nhêët laâ coá taác àöång lúán nhêët bêët kïí caác mö hònh haânh vi tònh duåc trong quêìn thïí àoá laâ thïë naâo. Giaã àõnh laâ tùng sûã duång bao cao su trong söë nhûäng ngûúâi coá tyã lïå thay àöíi baån tònh cao nhêët - gaái maåi dêm hay nhûäng ngûúâi khaác - seä khöng töën keám nhiïìu hún, thò hûúáng trúå cêëp bao cao su vaâ caác nöî lûåc khuyïën khñch hoå thay àöíi haânh vi cuãa mònh laâ coá hiïåu quaã nhêët vïì chi phñ. Caác nghiïn cûáu hiïåu quaã - chi phñ cuãa caác can thiïåp phoâng chöëng HIV úã caác nûúác àang phaát triïín coân hiïëm vaâ khöng aáp duång cho caác nûúác khaác àûúåc. Chó coá rêët ñt caác nghiïn cûáu àaä ghi laåi chi phñ vaâ hiïåu quaã cuãa caác can thiïåp phoâng ngûâa HIV úã caác nûúác àang phaát triïín (Beal, Bontinck vaâ Fransen 1992, Gilson vaâ caác TG khaác 1996. Moses vaâ caác TG khaác 1991). Töíng quan möåt söë nghiïn cûáu hiïåu quaã - chi phñ úã caác nûúác àang phaát triïín àûúåc trònh baây trong phuå luåc B cuãa baáo caáo naây. Phêìn lúán caác nghiïn cûáu àaánh giaá do taác àöång bùçng nhûäng thay àöíi haânh vi trung gian àûúåc cho laâ coá 131
Khung minh hoaå 3.9. Hiïåu quaã - chi phñ cuãa phoâng ngûâa trong söë nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao nhêët Chi thïm 1 triïåu àö la coá thïí ngùn ngûâa àûúåc bao nhiïu ngûúâi nhiïîm HIV trong möåt nùm trong caác nhoám coá mûác àöå nguy cú nhiïîm HIV khaác nhau? Cêu traã lúâi do möåt nghiïn cûáu gêìn àêy úã Myä àûa ra àaä thïí hiïån tñnh hiïåu quaã - chi phñ cao cuãa viïåc têåp trung kinh phñ phoâng ngûâa vaâo caác nhoám dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët, cuäng nhû caác lúåi ñch coá thïm nhúâ can thiïåp súám. (Kahn 1996). Nghiïn cûáu xaác àõnh 4 nhoám nguy cú vïì tyã lïå nhiïîm HIV öín àõnh maâ hoå coá nïëu khöng can thiïåp; nguy cú cao (50% nhiïîm), nguy cú trung bònh (15%), nguy cú thêëp (1%) vaâ nguy cú rêët thêëp (0,1%). Tyã lïå nhiïîm HIV öín àõnh àûúåc àõnh nghôa laâ thúâi àiïím maâ söë nhiïîm múái bùçng àuáng söë ngûúâi ra khoãi nhoám vò chïët hoùåc vò loaåi àûúåc yïëu töë nguy cú (vñ duå khöng tiïm chñch ma tuyá nûäa). Vñ duå vïì nhûäng nhoám ngûúâi naây úã Myä laâ àaân öng treã tuöíi döìng tñnh luyïën aái úã San-fran-si-xcö (nguy cú cao), tieï chñch ma tuyá úã San-fran-si-xcö (nguy cú trung bònh), vaâ phuå nûä àïën khaám taåi caác phoâng khaám bïånh LQÀTD taåi Ca-li-fo-nia (nguy cú thêëp). Nguy cú rêët thêëp laâ phêìn lúán nhoám dên cû chung kïí caã phuå nûä úã tuöíi sinh àeã úã 41 trong söë 50 bang cuãa Myä. Kïët quaã cuãa nghiïn cûáu phuå thuöåc vaâo caác giaã àõnh vïì chi phñ vaâ taác àöång cuãa caác can thiïåp. Taác giaã àêìu tiïn giaã àõnh laâ chi phñ ngùn ngûâa möåt nùm cho möåt ngûúâi thuöåc bêët cûá nhoám naâo laâ 200 àö la, sau àoá taác giaã xem xeát sûå nhaåy caãm cuãa caác kïët quaã àöëi vúái giaã àõnh naây. Con söë 200 àö la trïn möåt àêìu ngûúâi naây dûåa trïn möåt àiïìu tra chi phñ haâng nùm cuãa caác can thiïåp khaác nhau cho caác nhoám nguy cú cao vaâ thêëp úã Myä* Baãng cuãa khung minh hoaå 3.9 trònh baây nhiïîm HIV àûúåc ngùn ngûâa, vúái nhûäng giaã àõnh trïn, bùçng 1 triïåu àö la chi phñ haâng nùm cho möîi möåt bêíy nhoám; hoùåc vúái can thiïåp muöån (khi giai bïånh dõch àaä àaåt giai àoaån öín àõnh) hay vúái caác can thiïåp súám (trûúác khi àaåt túái tyã lïå nhiïîm öín àõnh). Taác àöång cuãa möîi möåt can thiïåp àûúåc trònh biïíu diïîn cho triïín voång 5 nùm vaâ 20 nùm. Möåt triïåu àö la ngùn ngûâa söë nhiïîm lúán nhêët nïëu têåp trung vaâo nhoám coá nguy cú cao nhêët trong giai àoaån súám. Tuy nhiïn, lúåi ñch cuãa viïåc ngùn ngûâa súám naây chó trúã nïn roä rïåt vúái triïín voång 20 nùm. Baãng cuãa khung minh hoaå 3.9: Söë nhiïîm HIV àûúåc ngùn ngûâa bùçng 1 triïåu àöla chi phñ haâng nùm cho phoâng ngûâa, ûúác lûúång úã Myä Söë nhiïîm HIV àûúåc ngùn ngûâa Nhoám nguy cú Tyã lïå nhiïîm HIV göëc (%) Triïín voång 5 nùm Triïín voång 10 nùm Nguy cú cao Tònh traång öín àõnh 50 164 681 Tiïìn öín àõnh 10 93 837 Nguy cú trung bònh Tònh traång öín àõnh 15 58 348 Tiïìn öín àõnh 3 14 112 Nguy cú thêëp Tònh traång öín àõnh 1 4 26.6 Tiïìn öín àõnh 0.2 0.8 5.4 Nguy cú rêët thêëp Tònh traång öín àõnh 0.1 0.4 2.6 Nguöìn: Kahn 1996 132
Tuy nhiïn, nhûäng söë liïåu trïn àaánh giaá chûa àuã taác àöång cuãa viïåc phoâng ngûâa trong nhoám coá nguy cú cao búãi vò söë nhiïîm thûá phaát ngùn ngûâa àûúåc trong söë caác baån tònh vaâ con gaái cuãa nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao chûa àûúåc tñnh àïën úã àêy. Söë nhiïîm ngùn ngûâa àûúåc trong nhoám nguy cú thêëp seä khöng bõ aãnh hûúãng búãi sûå boã qua trïn, nhûng trong caác nhoám nguy cú cao töíng söë nhiïîm viruát ngùn ngûâa àûúåc coá thïí cao hún gêëp vaâi lêìn phuå thuöåc vaâo tûâng nhoám vaâ mûác àöå quan hïå höîn húåp tònh duåc vúái caác nhoám nguy cú thêëp. Kïët quaã phoâng ngûâa trong söë nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao nhêët laâ coá hiïåu quaã nhêët vïì chi phñ cuäng àuáng khi thay hùèn caác giaã àõnh vïì hiïåu quaã cuãa caác can thiïåp. Nïëu chûúng trònh giaãm 50% caác haânh vi nguy cú chûá khöng phaãi 10%, söë nhiïîm viruát ngùn ngûâa àûúåc trong tònh traång öín àõnh nguy cú cao tùng lïn 830 cho mö phoãng 5 nùm vaâ 3.750 cho mö phoãng 20 nùm, trong khi söë nhiïîm viruát ngùn ngûâa àûúåc cho giai àoaån öín àõnh nguy cú thêëp chó tùng lïn àïën 18 vaâ 93, tûúng ûáng. Ngay caã nïëu phoâng ngûâa thaânh cöng hún nhiïìu trong viïåc thay àöíi haânh vi trong caác nhoám nguy cú thêëp thò hiïåu quaã cao hún cuãa phoâng ngûâa trong nhoám nguy cú cao vêîn giûä nguyïn. Mùåc dêìu caác can thiïåp trong nhoám nguy cú cao coá hiïåu quaã hún nhûng chuáng cuäng töën keám hún. Tuy nhiïn, nghiïn cûáu àaä àaánh giaá rùçng can thiïåp vaâo caác nhoám nguy cú thêëp (giai àoaån öín àõnh) seä töën bùçng tûâ 1 phêìn böën mûúi àïën 1 phêìn hai trùm (1/40 - 1/200) chi phñ cho can thiïåp vaâo nhoám coá nguy cú cao (giai àoaån öín àõnh) àïí phoâng ngûâa möåt söë lûúång nhiïîm tûúng tûå àûúåc ngùn chùån búãi can thiïåp vaâo nhoám nguy cú cao úã giai àoaån öín àõnh. Noái möåt caách khaác, àïí phoâng ngûâa möåt söë lûúång tûúng àûúng nhiïîm HIV vúái möåt ngên saách 1 triïåu àö la, úã giai àoaån öín àõnh, can thiïåp vaâo nhoám nguy cú thêëp seä töën khoaãng 1 àïën 5 àö la möåt ngûúâi möåt nùm so vúái 200 àö la möåt nùm cho möåt ngûúâi nhoám nguy cú cao. (*) Chûúng trònh vaâ chi phñ cho möåt ngûúâi möåt nùm bao göìm: Xeát nghiïåm vaâ tû vêën haâng nùm (40 - 100 àöla); phên phöëi thuöëc saát truâng vaâ hoaåt àöång cöång àöìng (60 àöla); tham vêën ba buöíi cho nhûäng ngûúâi tiïm chñch (75 àöla); trao àöíi kim tiïm (40 - 800 àöla); höåi thaão àöìng àùèng cho àaân öng àöìng tñnh luyïën aái (250 àöla); tû vêën nùm buöíi cho caác phuå nûä nguy cú thêëp (269 àöla); tham vêën 12 buöíi cho àaân öng àöìng tñnh luyïën aái nguy cú trung bònh (470 àöla). taác àöång túái ruãi ro - nhû tùng sûã duång bao cao su hay kiïën thûác vïì phoâng ngûâa HIV, hay söë ngûúâi nhêån búm kim tiïm tiïåt truâng. Söë nhiïîm HIV sau àoá àûúåc ngoaåi suy dûåa trïn giaã àõnh vïì möëi quan hïå giûäa haânh vi vaâ tyã lïå nhiïîm múái HIV. Tuy nhiïn, sûå thiïëu thöng tin töët vïì haânh vi tònh duåc vaâ vïì möëi quan hïå giûäa haânh vi tònh duåc vaâ tyã lïå nhiïîm múái laâm cho khoá àaánh giaá nhûäng lúåi ñch naây. Hêìu nhû khöng möåt nghiïn cûáu naâo, trûâ nhûäng nghiïn cûáu dûåa vaâo mö phoãng, ào lûúâng àûúåc taác àöång cuãa can thiïåp àïën caác trûúâng húåp thûá phaát khi maâ ta cho laâ chuáng töìn taåi (Over vaâ Piot 1996; Stover vaâ Way 1995; Baáo caáo phuå trúå, Van Vliet vaâ caác TG khaác 1997). Theo chuáng töi biïët thò khöng möåt nghiïn cûáu naâo àaä tñnh àïën caác lúåi ñch ngoaåi vi cuãa caác can thiïåp hay vêën àïì böí sung lêîn nhau giûäa caác can thiïåp. Mùåc duâ caác nghiïn cûáu hiïåu quaã - chi phñ coá thïí hïët sûác hûäu ñch trong viïåc quyïët àõnh choån can thiïåp naâo trong möåt loaåt can thiïåp coá thïí thay thïë lêîn nhau trong möåt böëi caãnh vaâ möåt giai àoaån phaát triïín dõch bïånh cuå thïí, nhûäng kïët luêån cuãa chuáng thûúâng khöng dïî daâng aáp duång cho caác hoaân caãnh khaác (Baáo caáo phuå trúå, Van Vliet vaâ caác TG khaác 1997). Vñ duå, möåt àaánh giaá hiïåu quaã cuãa tùng chûäa trõ caác triïåu chûáng bïånh LQÀTD trong viïåc giaãm tyã lïå nhiïîm múái HIV úã vuâng nöng thön Mwan-za, Tan-da-ni-a thêëy rùçng can thiïåp naây giaãm 42% tyã lïå nhiïîm múái HIV vúái chi phñ khoaãng 10 àö la cho möåt ngûúâi àûúåc chûäa trõ hay 234 àö la cho möåt lêy nhiïîm HIV sú phaát àûúåc ngùn ngûâa (Gilson vaâ caác TG khaác 1996; Richard Hayes, trao àöíi caá nhên)19. Tuy nhiïn chi phñ chûäa bïånh roä raâng coá thïí cao hún úã nhûäng nûúác coá thu nhêåp trung bònh vaâ hiïåu quaã coá thïí seä thêëp hún úã nhûäng vuâng coá tyã lïå nhiïîm HIV thêëp hún Tan-da-ni-a (4% ngûúâi lúán bõ nhiïîm HIV)20. Hún thïë nûäa, khöng coá ûúác lûúång àûúåc chi phñ vaâ taác àöång cuãa caác can thiïåp khaác nhau 133
trong cuâng möåt vuâng thò chuáng ta khöng thïí noái möåt can thiïåp naâo àoá coá hiïåu quaã vïì chi phñ nhiïìu hay ñt hún caác can thiïåp khaác trong viïåc laâm giaãm truyïìn nhiïîm HIV. Lyá tûúãng maâ noái, chuáng ta muöën biïët chi phñ vaâ taác àöång cuãa caác can thiïåp àûúåc thûåc hiïån trong cuâng möåt hoaân caãnh, nhûng àiïìu naây hiïëm ai laâm (khung minh hoaå 3.9). Caác can thiïåp hûúáng vaâo nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët phaãi coá hiïåu quaã nhêët vïì chi phñ xeát dûúái goác àöå cöng cöång búãi vò ngùn ngûâa lêy nhiïîm trong möåt ngûúâi coá haânh vi nguy cú ngùn chùån àûúåc nhiïìu lêy nhiïîm thûá phaát trong söë nhûäng caá nhên maâ hoå quan hïå vúái - möåt söë trong söë hoå thûåc haânh caác haânh vi coá nguy cú cao vaâ möåt söë thûåc haânh caác haânh vi coá nguy cú thêëp. Thûåc tïë, ngûúâi ta thûúâng khöng biïët àûúåc mûác àöå maâ caác chûúng trònh àang thûåc hiïån taác àöång túái nhûäng ngûúâi thûåc haânh caác haânh vi coá nguy cú cao. Vñ duå caác chûúng trònh tiïëp thõ xaä höåi bao cao su caãi thiïån sûå tiïëp cêån cuãa ngûúâi ngheâo túái àûúåc vúái bao cao su, nhûng ta khöng biïët mûác àöå sûã duång bao cao su cuãa nhûäng ngûúâi trong caác nhoám coá nguy cú cao nhêët. Thöng tin vïì mûác àöå, sûå phên phöëi vaâ loaåi hònh caác haânh vi nguy cú, söë lûúång ngûúâi tham gia vaâ caác àùåc àiïím cuãa hoå laâ möåt haâng hoaá cöng cöång. Caác thöng tin naây seä giuáp àêíy maånh caác nöî lûåc nhùçm nêng cao hiïåu quaã vïì chi phñ thöng qua giuáp caãi thiïån sûå àõnh hûúáng cuãa caác chûúng trònh. Hiïåu quaã - chi phñ vaâ sûå tiïëp cêån àûúåc túái caác nhoám dên cû muåc tiïu. Mùåc dêìu rêët muöën têåp trung can thiïåp cöng cöång vaâo nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët, viïåc xaác àõnh vaâ tiïëp cêån nhûäng ngûúâi naây khöng phaãi laâ dïî daâng, àùåc biïåt khi caác trûâng phaåt phaáp luêåt vaâ kyâ thõ xaä höåi coá thïí laâm cho hoå muöën khöng bõ phaát hiïån. Chi phñ cho viïåc tiïëp cêån nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát nhêët coá thïí coá aãnh hûúãng lúán àïën hiïåu quaã vïì chi phñ cuãa caác can thiïåp. Hònh 3.4 mö taã phên loaåi caác nhoám ngûúâi tuyâ theo mûác àöå hoå thûåc haânh caác haânh vi coá nguy cú vaâ khaã nùng tiïëp cêån giaã àõnh. Têët nhiïn, mûác àöå thaânh viïn cuãa caác nhoám naây thûåc haânh caác haânh vi coá nguy cú thay àöíi àaáng kïí theo caác hoaân caãnh vaâ tuyâ thuöåc vaâo hiïåu quaã cuãa caác nöî lûåc phoâng ngûâa trûúác àoá. Do àoá, hònh trïn seä phaãi sûãa àöíi tuyâ theo hoaân caãnh úã möåt quöëc gia cuå thïí, trïn cú súã kïët quaã cuãa caác hïå thöëng theo doäi HIV vaâ haânh vi. ÚÃ goác trïn bïn phaãi cuãa hònh laâ nhoám vúái haânh vi nguy cú cao vaâ khaá dïî àïí caác cú quan chñnh phuã vaâ caác cú húåp taác phoâng ngûâa dõch HIV/AIDS tiïëp cêån. Lúåi ñch thu àûúåc tûâ sûå thay àöíi haânh vi cuãa nhûäng caá nhên naây khaá cao, àùåc biïåt vúái söë lûúång lúán caác lêy nhiïîm thûá phaát do hoå taåo ra, trong khi chi phñ àïí àõnh võ hoå laåi thêëp goáp phêìn nêng cao hiïåu quaã vïì chi phñ. Taåi goác trïn bïn traái laâ nhoám nguy cú cao nhûng khoá tiïëp cêån hún. Möåt lêìn nûäa trong trûúâng húåp naây, lúåi ñch cuãa thay àöíi haânh vi cuãa hoå laâ lúán, nhûng chi phñ àïí àõnh võ vaâ tiïëp cêån vúái hoå laåi cao nïn giaãm mêët lúåi ñch doâng. ÚÃ goác dûúái bïn phaãi laâ nhûäng ngûúâi, nhòn trung, àûúåc giaã àõnh laâ thûåc haânh caác haânh vi nguy cú thêëp, nhûng tiïëp cêån hoå laåi dïî daâng. Lúåi ñch cuãa can thiïåp nhùçm vaâo nhoám naây coá thïí khöng lúán nhûng chi phi tiïëp cêån hoå laåi coá thïí rêët thêëp. Caác can thiïåp ñt töën keám vaâo nhoám naây vêîn coá thïí hiïåu quaã vïì chi phñ so vúái nhûäng can thiïåp thay thïë khaác (khung minh hoaå 3.10). Goác dûúái bïn traái laâ nhûäng ngûúâi rêët ñt coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhûng cuäng hïët sûác khoá vaâ töën keám múái tiïëp cêån hoå àûúåc. Trong söë böën loaåi nhoám ngûúâi nïu trïn, nhoám naây laâ ûu tiïn thêëp nhêët cuãa caác nöî lûåc phoâng chöëng HIV cuãa khu vûåc cöng cöång. Cêìn ghi nhêån laâ khaã nùng tiïëp cêån caác nhoám trïn coá thïí àûúåc caãi thiïån nhúâ caác haânh àöång cuãa chñnh phuã laâm giaãm sûå kyâ thõ, phi hònh sûå hoaá caác haânh vi vaâ giaáo duåc cöng chuáng vïì sûå khöng lêy truyïìn HIV thöng qua tiïëp xuác thöng thûúâng vaâ lúåi ñch cuãa viïåc laâm viïåc vúái nhûäng nhoám naây. 134
Hònh 3.4: Phên loaåi caác nhoám theo mûác àöå nguy cú cuãa caác haânh vi cuãa hoå vaâ khaã nùng tiïëp cêån hoå Nguöìn: Lêëy tûâ Adler vaâ caác TG khaác, 1996, hònh 8. Sûã duång coá xin giêëy pheáp Têët nhiïn, caác “nhoám” xaác àõnh trong hònh 3.4 khöng àöìng nhêët vïì haânh vi tònh duåc cuãa mònh. Do khöng thïí dïî daâng nhêån biïët àûúåc caác caá nhên coá nhûäng haânh vi nguy cú cao, caác chûúng trònh cêìn têåp trung can thiïåp vaâo nhûäng ngûúâi coá caác àùåc tñnh tûúng quan nhiïìu vúái caác haânh vi nguy cú cao. Tuy nhiïn, möåt söë gaái maåi dêm luön luön sûã duång bao cao su trong khi möåt söë quan chûác nhaâ nûúác coá nhiïìu baån tònh laåi khöng. Can thiïåp àïí thay àöíi haânh vi cuãa nhûäng ngûúâi vúái caác àùåc tñnh cuå thïí nhû tuöíi taác giúái tñnh, nghïì nghiïåp hay vuâng àõa lyá khöng phaãi laâ caách töët nhêët àïí tiïëp cêån túái nhûäng ngûúâi coá haânh vi nguy cú cao. Möåt söë thaânh viïn cuãa caác nhoám naây seä phaãi chõu taác àöång cuãa caác can thiïåp ngay caã khi hoå thûåc haânh caác haânh vi nguy cú thêëp. Hún thïë, nhûäng ngûúâi coá haânh vi nguy cú cao khaác khöng thuöåc bêët kyâ möåt nhoám naâo trong caác nhoám trïn seä bõ boã soát. Viïåc thiïëu caác tiïu chñ àïí hûúáng caác can thiïåp vaâo nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao nhêët laâ möåt nguyïn nhên roâ ró nguöìn lûåc cuãa caác chûúng trònh. Àiïìu naây giaãm tñnh hiïåu quaã vïì chi phñ cuãa caác can thiïåp nïëu nguöìn lûåc laåi àûa vaâo nhûäng ngûúâi coá nguy cú thêëp. Mùåt khaác sûå roâ ró nguöìn lûåc coá thïí laåi caãi thiïån hiïåu quaã vïì chi phñ cuãa chûúng trònh nïëu nguöìn lûåc àûúåc àûa túái nhûäng ngûúâi coá haânh vi coá nguy cú coân cao hún nhoám maâ chûúng trònh àang nhùçm vaâo. Àiïìu tra vïì haânh vi tònh duåc nhû Chûúng trònh phoâng chöëng AIDS toaân cêìu/Töí chûác Y tïë Thïë giúái tiïën haânh, coá thïí giuáp khùæc phuåc vêën àïì naây bùçng caách 135
thiïët lêåp àùåc àiïím vaâ võ trñ àõa lyá cuãa nhûäng ngûúâi coá quan hïå tònh duåc khöng an toaân vaâ coá têìn xuêët thay àöíi baån tònh cao. Trûâ phi àûúåc thiïët kïë vaâ thûåc hiïån möåt caách cêín thêån, caác chûúng trònh phoâng ngûâa àõnh hûúáng vaâo caác nhoám coá caác àùåc àiïím cuå thïí coá thïí kyâ thõ hoaá thaânh viïn cuãa nhoám vaâ dêîn àïën phên biïåt àöëi xûã, laâm cho caác nöî lûåc phoâng ngûâa trong tûúng lai khoá thûåc hiïån hún vaâ ñt hiïåu quaã hún. Nhûäng ûu tiïn cuãa chñnh phuã, haån chïë vïì nguöìn lûåc vaâ caác giai àoaån cuãa dõch bïånh Khung minh hoaå 3.10. Giaáo duåc thanh niïn vïì HIV/AIDS: Möåt àêìu tû àuáng àùæn Taåi caác nûúác khi hoaåt àöång tònh duåc bùæt àêìu súám vaâ thanh niïn coá têìn suêët thay àöíi baån tònh cao thò thuác àêíy caác haânh vi an toaân trong thanh niïn roä raâng coá vai troâ quan troång trong viïåc laâm chêåm sûå lan truyïìn HIV. Coá rêët nhiïìu can thiïåp àïí giaãi quyïët caác haânh vi nguy cú trong söë thanh niïn caã trong lêîn ngoaâi nhaâ trûúâng. Tuy nhiïn, ngay caã trong caác xaä höåi maâ caác hoaåt àöång tònh duåc nhòn chung khöng bùæt àêìu trûúác khi thanh niïn töët nghiïåp phöí thöng, giaáo duåc sûác khoeã sinh saãn - bao göìm thöng tin vïì lúåi ñch cuãa viïåc trò hoaän hoaåt àöång tònh duåc cuäng nhû laâm thïë naâo àïí traánh coá thai, bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc vaâ HIV cho nhûäng àöëi tûúång khöng kiïng quan hïå - laâ möåt can thiïåp coá sûác maånh tiïìm taâng. Bïn caånh phoâng ngûâa HIV trong söë sinh viïn, nhûäng ngûúâi coá thïí nïëu khöng àaä coá caác haânh vi nguy cú cao, caác chûúng trònh naây coá nhiïìu lúåi ñch khaác nûäa. Chuáng ngùn ngûâa bïånh LQÀTD vaâ bïånh vö sinh liïn quan. Chuáng ngùn ngûâa mang thai ngoaâi yá muöën, möåt viïåc coá thïí dêîn àïën naåo thai hoùåc nûä sinh phaãi boã hoåc. Röång lúán hún, giaáo duåc sûác khoeã sinh saãn bao göìm giaáo duåc àïì phoâng nhiïîm HIV coá thïí thay àöíi caác chuêín mûåc xaä höåi trong thïë hïå ngûúâi lúán tiïëp sau theo hûúáng khuyïën khñch caác haânh vi an toaân. Nhûäng chûúng trònh nhû vêåy coá thïí khöng àûúåc caác bêåc cha meå uãng höå vò hoå lo rùçng thöng tin vïì sûác khoeã sinh saãn, bïånh LQÀTD vaâ phûúng tiïån traánh thai coá thïí laâm cho con caái hoå hoaåt àöång tònh duåc súám. Nghiïn cûáu àaä cho thêëy thûåc tïë khöng phaãi nhû vêåy. Àaánh giaá caác chûúng trònh taåi trûúâng hoåc cho thêëy laâ thanh niïn tham gia chûúng trònh khöng bùæt àêìu hoaåt àöång tònh duåc súám (Gluck vaâ Rosenthal 1995; Kirby vaâ caác TG khaác 1994; UNAIDS 1997). Hún thïë nûäa, möåt kiïím àiïím caác chûúng trònh taåi trûúâng hoåc úã Myä cho thêëy laâ caác chûúng trònh coá bao göìm giaáo duåc sûác khoeã tònh duåc vaâ phoâng ngûâa AIDS khöng nhûäng laâm chêåm laåi caác hoaåt àöång tònh duåc maâ coân giaãm söë lûúång baån tònh vaâ tùng sûã duång phûúng tiïån traánh thai trong söë nhûäng thanh niïn hoaåt àöång tònh duåc (Gluck vaâ Rosenthal 1995). Vúái caác lúåi ñch xaä höåi röång lúán khaác vaâ chi phñ khaá thêëp cuãa viïåc àûa thïm giaáo duåc HIV/AIDS vaâo caác chûúng trònh hiïån àang thûåc hiïån, giaáo duåc HIV/AIDS chùæc seä laâ möåt àêìu tû töët vaâo phoâng ngûâa HIV/AIDS. Àaåi böå phêån caác nhaâ quaãn lyá caác chûúng trònh phoâng chöëng AIDS traã lúâi cuöåc àiïìu tra AIDS trïn thïë giúái lêìn II cho rùçng giaáo duåc sûác khoeã sinh saãn cêìn phaãi múã röång úã caác nûúác cuãa hoå (Mann vaâ Tarantola 1996). Àiïìu naây àuáng cho caác nûúác úã têët caã caác giai àoaån cuãa dõch bïånh. Nhûäng cên nhùæc thaão luêån caác úã phêìn trïn àêy gúåi ra möåt chiïën lûúåc phoâng ngûâa röång lúán coá thïí gùæn ûu tiïn vaâo caác hoaåt àöång dûåa trïn caác nguyïn tùæc dõch tïî hoåc, kinh tïë cöng cöång vaâ hiïåu quaã vïì chi phñ. Duâ úã giai àoaån naâo cuãa dõch bïånh, chiïën lûúåc naây àoãi hoãi phaãi chuá troång túái caác hoaåt àöång phoâng ngûâa bùæt àêìu tûâ nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët vaâ bao quaát sang caác àöëi tûúång khaác caâng nhiïìu caâng töët tuyâ theo mûác àöå maâ nguöìn lûåc hiïån coá cho pheáp. Khi dõch bïånh lan röång ra, kiïìm chïë noá seä ngaây caâng àoãi hoãi coá caác nöî lûåc ngùn ngûâa nhiïîm viruát trong söë nhûäng ngûúâi coá nguy cú thêëp, àiïìu seä laâm tùng chi phñ cuãa caác hoaåt àöång phoâng chöëng. Àïí ngùn chùån dõch bïånh viïåc múã röång phaåm vi caác hoaåt àöång naây khöng àûúåc laâm yïëu ài cam kïët cú baãn laâ laâm viïåc vúái nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ truyïìn HIV nhêët. Phêìn naây trònh baây möåt têåp húåp töëi thiïíu caác hoaåt àöång nhùçm nêng cao hiïåu quaã vaâ hiïåu nùng cuãa caác chûúng trònh phoâng 136
chöëng quöëc gia, vaâ kiïën nghõ möåt khuön khöí àïí quyïët àõnh thûá tûå múã röång caác hoaåt àöång khi coá thïm nguöìn lûåc. Cung cêëp haâng hoaá cöng cöång hay àaãm baão viïåc cung cêëp haâng hoaá naây thöng qua luêåt phaáp laâ möåt vai troâ quan troång àïí chñnh phuã àaãm nhêån taåi têët caã caác giai àoaån cuãa möåt dõch HIV/AIDS. Chñnh phuã phaãi àêìu tû vaâo haå têìng cú súã thu thêåp thöng tin maâ hoå cêìn àïí theo doäi dõch bïånh vaâ àïí xaác àõnh úã núi naâo ngûúâi ta thûåc haânh caác haânh vi nguy cú cao vaâ laâm thïë naâo àïí tiïëp cêån àûúåc nhûäng ngûúâi àang coá nguy cú cao nhêët. ÚÃ trong dõch bïånh úã giai àoaån sú khai, hiïíu biïët vïì mûác àöå nhiïîm HIV vaâ caác bïånh LQÀTD trong caác nhoám dïî coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV, caác mêîu hònh haânh vi tònh duåc phöí biïën trong caác nhoám vaâ baãn chêët cuãa caác möëi liïn hïå vúái caác nhoám dên cû nguy cú thêëp hún laâ nhûäng thöng tin hïët sûác quan troång àïí àaánh giaá xaác xuêët cuãa möåt dõch bïånh maånh meä hún. Khi dõch bïånh lan ra, chñnh phuã cêìn thiïët phaãi theo doäi thïm sûå lêy truyïìn HIV sang caác nhoám dên cû coá nguy cú thêëp hún vaâ höî trúå viïåc àaánh giaá chi phñ vaâ hiïåu quaã cuãa caác can thiïåp thay thïë. Nhu cêìu giaãm caác taác àöång ngoaåi vi tiïu cûåc cuãa caác haânh vi nguy cú cao cuäng nhû nhûäng hiïíu biïët sêu sùæc vïì dõch tïî hoåc laâ nhûäng lêåp luêån uãng höå cho viïåc trúå cêëp maånh meä caác haânh vi an toaân hún trong söë nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët úã caác nûúác taåi têët caã caác giai àoaån cuãa dõch HIV/AIDS. Khöng cêìn thiïët phaãi chúâ cho àïën khi HIV lan traân múái laâm cho caác kiïën thûác àûúåc phöí biïën röång raäi, 100% sûã duång bao cao su vaâ nhanh choáng phaát hiïån vaâ chûäa chaåy caác bïånh LQÀTD khaác trúã thaânh chuêín mûåc trong söë nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët, nhû nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm, caác nhên viïn phuåc vuå taåi caác quaán bar, laái xe vêån taãi àûúâng daâi, quên nhên vaâ caãnh saát, thúå moã vaâ cöng nhên söëng xa nhaâ, àaân öng àöìng tñnh hay lûúäng tñnh luyïën aái vúái nhiïìu baån tònh. Lyá do phaãi haânh àöång nhanh coân cêëp baách hún trong trûúâng húåp nhûäng ngûúâi tiïm chñch búãi vò khaã nùng tùng tyã lïå hiïån nhiïîm HIV rêët nhanh trong söë naây vaâ sûå lan truyïìn tiïëp theo cho nhûäng ngûúâi khaác, kïí caã caác baån tònh (möåt söë coá thïí laâ gaái maåi dêm) vaâ con caái cuãa hoå. ÚÃ dõch bïånh HIV giai àoaån sú khai, nhûäng haânh àöång têåp trung cao àöå vaâo nhûäng nhoám trïn coá thïí àuã àïí laâm chêåm laåi àaáng kïí sûå lan truyïìn cuãa viruát. Taåi caác nûúác coá dñnh bïånh úã caác giai àoaån têåp trung vaâ lan röång, phoâng ngûâa HIV trong söë nhûäng ngûúâi coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát cao vêîn coân hïët sûác quan troång trong viïåc laâm chêåm laåi dõch bïånh. Tuy nhiïn, thay àöíi haânh vi trong söë nhûäng ngûúâi vúái haânh vi nguy cú thêëp hún, nhûäng ngûúâi dêìu sao cuäng coá thïí tònh cúâ laâm lan truyïìn viruát, seä cêìn thiïët àïí àêíy luâi tiïën triïín cuãa dõch bïånh. Vïì àaãm baão cöng bùçng, úã caác nûúác vúái dõch bïånh úã giai àoaån sú khai, caác chñnh phuã coá thïí baão vïå ngûúâi ngheâo töët nhêët bùçng caách haânh àöång súám vaâ kiïn quyïët phoâng chöëng dõch bïånh. ÚÃ caác nûúác vúái dõch bïånh àaä lan röång, ruãi ro nhiïîm viruát tùng lïn àöëi vúái moåi ngûúâi vaâ ngheâo àoái phaãi khöng àûúåc haån chïë khaã nùng tiïëp cêån túái caác dõch vuå phoâng chöëng HIV. Chñnh phuã coá thïí àaãm baão laâ ngûúâi ngheâo tiïëp cêån àûúåc vúái kiïën thûác, kyä nùng vaâ phûúng tiïån àïí phoâng ngûâa HIV. Tñnh hiïåu quaã vïì chi phñ cuãa caác can thiïåp hûúáng vaâo nhûäng ngûúâi vúái caác mûác àöå haânh vi nguy cú khaác nhau seä thay àöíi khi HIV truyïìn tûâ nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao sang nhûäng ngûúâi coá nguy cú thêëp. Caác can thiïåp hûúáng vaâo nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët vêîn seä coá hiïåu quaã cao vïì chi phñ. Taåi caác quöëc gia núi maâ HIV nhiïîm röång ra khùæp caác nhoám dên cû, tñnh hiïåu quaã vïì chi phñ cuãa caác can thiïåp nhùçm phoâng ngûâa lêy nhiïîm trong caác nhoám dên cû nguy cú thêëp, nhû trúå cêëp cho chûäa trõ bïånh LQÀTD, cung cêëp maáu an toaân, giaáo duåc sûác khoeã sinh saãn vaâ AIDS trong trûúâng 137
hoåc, seä àûúåc caãi thiïån. Tuy nhiïn nhûäng chûúng trònh naây khöng taåo ra nhiïìu taác àöång ngoaåi vi: lúåi ñch cuãa caác chûúng trònh naây chó mang laåi lúåi ñch cho nhûäng ngûúâi sûã duång chuáng. Mùåc dêìu nhûäng can thiïåp naây seä phoâng ngûâa lêy nhiïîm HIV vaâ cûáu söëng maång ngûúâi, chuáng khöng coá hiïåu quaã nhû nhûäng can thiïåp têåp trung vaâo nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët vaâ chuáng khöng àuã àïí àaão ngûúåc tiïën triïín cuãa dõch bïånh. Hún thïë nûäa, chi phñ cung cêëp nhûäng dõch vuå nhû thïë naây cho toaân thïí dên cû vúái nguy cú truyïìn HIV thêëp coá khaã nùng seä rêët cao. Do nhûäng lúåi ñch caá nhên cao cuãa caác dõch vuå naây, nïn nhûäng ngûúâi khöng ngheâo seä thûúâng sùén saâng vaâ coá khaã nùng chi traã cho chuáng. ÚÃ caác nûúác vúái nguöìn lûåc khan hiïëm, ûu tiïn phaãi trûúác hïët daânh cho àaãm baão cöng bùçng vïì tiïëp cêån túái caác dõch vuå naây cho ngûúâi ngheâo. Khöng phaãi têët caã caác nûúác àang phaát triïín gùåp nhûäng haån chïë nguöìn lûåc nhû nhau trong khi theo àuöíi chiïën lûúåc trïn. Taåi caác nûúác thu nhêåp thêëp nhêët, phoâng ngûâa phaãi bùæt àêìu tûâ nhûäng ngûúâi maâ haânh vi cuãa hoå taåo ra hoùåc dïî taåo ra töëc àöå lêy truyïìn HIV cao nhêët; coá thïí múã röång caác can thiïåp àûúåc trúå cêëp cho nhûäng ngûúâi khaác vúái töëc àöå lêy truyïìn HIV thêëp hún vaâ coân lúán hún 1 khi nguöìn lûåc cho pheáp. Caác nûúác thu nhêåp trung bònh coá thïí coá nguöìn lûåc ngay caã úã giai àoaån sú khai cuãa dõch bïånh taâi trúå cho caác can thiïåp vaâo möåt tyã lïå cao hún nhûäng ngûúâi maâ àöëi vúái hoå töëc àöå lêy truyïìn HIV lúán hún 1. Caác nûúác naây cuäng coá thïí coá nguöìn lûåc àïí trúå cêëp vúái mûác àöå lúán hún caác dõch vuå cho ngûúâi ngheâo vaâ múã röång trúå cêëp cho caác nhoám ñt coá khaã nùng truyïìn HIV sang nhûäng ngûúâi khaác. ÚÃ cêëp taác nghiïåp ngûúâi ta khöng thïí xaác àõnh àûúåc töëc àöå lêy truyïìn thûåc thïë hoùåc tiïìm taâng cuãa HIV cho bêët kyâ möåt nhoám caá nhên naâo. Tuy nhiïn, sûã duång thöng tin vïì tyã lïå baån tònh trung bònh, mûác àöå sûã duång bao cao su vaâ haânh vi tiïm chñch tûâ caác àiïìu tra vaâ giaám saát dõch tïî hoåc, coá thïí phên loaåi caác nhoám nhoã úã trong bêët kyâ möåt quöëc gia naâo theo thûá tûå tûâ nhûäng ngûúâi coá haânh vi nguy cú cao nhêët (nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët) àïën nhûäng ngûúâi coá nguy cú thêëp nhêët. Hònh 3.5 chó cho thêëy möåt caái nhòn ûúác lïå vïì thûá tûå cuãa möåt söë nhoám trong möåt quêìn thïí giaã àõnh theo mûác àöå cuãa caác haânh vi ruãi ro taåi möåt thúâi àiïím thúâi gian cuå thïí, vaâ cho thêëy quy mö cuãa caác nöî lûåc phoâng chöëng seä múã röång ra nhû thïë naâo àïí bao truâm túái nhûäng nhoám vúái nguy cú caâng ñt hún tuyâ theo nguöìn lûåc coá àûúåc. Möåt khi àaä tiïëp cêån möåt caách coá hiïåu quaã túái nhoám ûu tiïn cao nhêët, caác chûúng trònh coá thïí múã röång ra caác nhoám vúái mûác àöå ruãi ro giaãm dêìn vúái àiïìu kiïån laâ coá àuã nguöìn lûåc. Thûåc ra, nïëu coá thïí àaåt àûúåc sûå thay àöíi öín àõnh vïì thay àöíi haânh vi trong nhoám nguy cú cao thò sûå ûu tiïn tûúng àöëi daânh cho caác nhoám khaác seä tùng lïn. Têët nhiïn khöng möåt xïëp haång naâo kiïíu nhû thïë naây coá thïí aáp duång cho têët caã caác quöëc gia, hoùåc ngay caã cho möåt quöëc gia cho moåi thúâi gian. Àïí giaãi quyïët vêën àïì xaác àõnh nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët taåi bêët kyâ thúâi àiïím naâo, àiïìu quan troång laâ caác nhaâ lêåp chñnh saách vaâ quaãn lyá chûúng trònh taâi trúå phaãi thu thêåp thöng tin cêìn thiïët àïí sûã duång möåt caách coá hiïåu quaã vïì chi phñ caác nguöìn lûåc haån heåp daânh cho phoâng chöëng HIV. Àïí kïët luêån, chuáng töi muöën quay laåi möåt àiïím quan troång vïì dõch tïî hoåc laâ caác quöëc gia úã giai àoaån sú khai cuãa dõch bïånh coá möåt cú höåi duy nhêët àïí haânh àöång súám, tiïën haânh möåt söë àêìu tû then chöët vaâ chuã yïëu phoâng ngûâa möåt dõch bïånh HIV. Khöng phaãi têët caã caác nûúác vúái mûác àöå nhiïîm viruát thêëp nhêët thiïët seä tiïëp tuåc phaát triïín thaânh möåt dõch bïånh, ngay caã khi khöng coá caác haânh àöång cuãa chñnh phuã. Tuy nhiïn hiïíu biïët khöng àêìy àuã cuãa chuáng ta vïì sûå phên böë caác haânh vi khaác nhau trong toaân böå dên cû vaâ caác möëi liïn hïå giûäa caác nhoám dên cû laâm cho khoá coá thïí dûå baáo nûúác naâo trong söë caác nûúác seä 138
Hònh 3.5: Khaã nùng nguöìn lûåc vaâ àöå bao phuã cuãa chûúng trònh Thöng qua viïåc àùåt ra ûu tiïn, caác chñnh phuã trûúác tiïn cêìn àaãm baão rùçng caác nhoám dên cû coá khaã nùng nhiïîm vaâ lêy truyïìn HIV lúán nhêít phaãi àûúåc tiïëp cêån möåt caách hiïåu quaã vúái caác biïån phaáp phoâng ngûâa. Khi coá thïm caác nguöìn khaác, caác nöî lûåc phoâng ngûâa coã thïí múã röång àïí bao phuã caác nhoám lêìn lûúåt ñt coá khaã nùng nhiïîm vaâ lêy truyïìn HIV hún. Ghi chuá: Àêy chó laâ vñ duå giaã àõnh vaâ khöng nhùçm muåc àñch thïí hiïån tònh traång úã bêët kyâ möåt quöëc gia cuå thïí naâo caã. Nguöìn: Caác taác giaã. may mùæn vaâ nûúác naâo khöng. Hún thïë nûäa, ngay caã úã nhûäng nûúác maâ caác haânh vi nguy cú cao coân khaá hiïëm, caác mö hònh haânh vi tònh duåc vaâ tiïm chñch coá thïí thay àöíi theo caác àiïìu kiïån kinh tïë xaä höåi. Can thiïåp úã giai àoaån sú khai laâ coá hiïåu quaã nhêët vaâ seä töën ñt chi phñ hún nhiïìu nïëu nhû caác can thiïåp naây àûúåc thûåc hiïån khi HIV àaä baäo hoaâ nhoám dên cû coá caác haânh vi nguy cú cao. Hún thïë nûäa, búãi vò söë ngûúâi trong nhûäng nhoám naây nhoã so vúái toaân thïí dên cû, chi phñ tuyïåt àöëi cuãa phoâng ngûâa seä khaá thêëp. Nhûäng khuyïën nghõ naây khöng nhùçm muåc àñch haån chïë quy mö tham gia cuãa chñnh phuã nïëu nhû coá nhiïìu nguöìn lûåc cöng cöång vaâ nhaâ nûúác coá thïí laâm nhiïìu hún. Thûåc ra úã àêy yá àõnh cuãa chuáng töi laâ chó ra möåt têåp húåp töëi thiïíu caác hoaåt àöång maâ têët caã caác chñnh phuã phaãi laâm nhùçm nêng cao tñnh hiïåu quaã vaâ cöng bùçng cuãa caác chûúng trònh phoâng ngûâa vaâ möåt thûá tûå húåp lyá theo àoá caác chñnh phuã coá thïí múã röång caác hoaåt àöång naây khi HIV lan truyïìn röång ra vaâ khi coá nhiïìu nguöìn lûåc hún. Phaãn ûáng cuãa caác quöëc gia Hêìu hïët têët caã caác nûúác àang phaát triïín àaä phaãn ûáng theo möåt caách naâo àêëy trûúác thaách thûác cuãa HIV/AIDS vaâ thûúâng coá sûå giuáp àúä cuãa caác nûúác taâi trúå vaâ caác töí chûác àa phûúng. Nhûng caác nöî lûåc phoâng ngûâa AIDS cuãa caác nûúác àang phaát triïín laâ àa daång vaâ nhòn chung khöng àûúåc ghi cheáp laåi nïn khoá coá thïí àaánh giaá mûác àöå caác chñnh saách ûu tiïn cao àaä vaâ àang thûåc hiïån nhû thïë naâo. Àiïìu tra AIDS trïn thïë giúái lêìn II laâ möåt àiïìu tra caác nhaâ quaãn lyá caác chûúng trònh phoâng chöëng AIDS quöëc gia úã 118 nûúác àïì cêåp túái caác vêën àïì nhû cam kïët chñnh trõ, töí chûác, àiïìu phöëi, quaãn lyá, caác haânh àöång ngùn ngûâa vaâ chûäa trõ, àaánh giaá chûúng trònh vaâ nhên quyïìn (Mann vaâ Tarantola 1996)21. Tuy nhiïn cho àïën nay chûa coá möåt àaánh giaá hïå thöëng vïì caác phaãn ûáng cuãa caác nûúác àang phaát triïín àöëi vúái dõch bïånh, àùåc biïåt laâ vïì sûå ûu tiïn vaâ tñnh hiïåu quaã cuãa caác hoaåt àöång khaác nhau. Caãm giaác chung nhêån thêëy tûâ 139
àiïìu tra AIDS trïn thïë giúái lêìn II vaâ tûâ nhiïìu kïë hoaåch phoâng chöëng quöëc gia laâ nhiïìu nûúác àaä triïín khai möåt loaåt caác hoaåt àöång ngùn ngûâa HIV maâ khöng coá caác ûu tiïn roä raâng; thûåc tïë nhiïìu chûúng trònh khöng têåp trung phoâng ngûâa lêy nhiïîm trong söë nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát nhêët. Nguyïn nhên cuãa viïåc naây chó möåt phêìn laâ do thiïëu hiïíu biïët vïì têìm quan troång cuãa nhûäng ûu tiïn naây; caác cên nhùæc chñnh trõ trong nûúác vaâ súã thñch cuãa caác nhaâ taâi trúå quöëc tïë àöëi vúái caác chûúng trònh cuå thïí coá thïí cuäng chõu traách nhiïåm vïì tònh hònh naây. Dêìu sao trong möåt möi trûúâng nhû vêåy caác nguöìn lûåc haån chïë chùæc àaä bõ raãi ra rêët moãng vaâ tñnh hiïåu quaã - chi phñ cuãa chi tiïu cöng cöång cho ngùn ngûâa coá leä thêëp. Nhûäng nöî lûåc ngùn ngûâa naây tûúng ûáng ra sao àuáng vúái nhûäng ûu tiïn maâ chûúng naây khuyïën nghõ? Tuy thöng tin coá àûúåc coân ñt oãi, nhûng noá cho thêëy taác àöång chñnh saách coá thïí àûúåc caãi thiïån trïn ba lônh vûåc: cung cêëp thöng tin cêìn thiïët cho chöëng dõch bïånh vaâ lêåp caác kïë hoaåch thñch húåp (haâng hoaá cöng cöång); àaãm baão ngùn ngûâa HIV trong söë nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát naây nhêët (giaãm thiïíu taác àöång ngoaåi vi tiïu cûåc); àaãm baão rùçng nhûäng ngûúâi ngheâo tiïëp cêån àûúåc túái caác phûúng tiïån giuáp hoå tûå baão vïå mònh (cöng bùçng). Múã röång thöng tin Nhûäng bùçng chûáng haån chïë cho thêëy laâ coân möåt phêìn tû caác nûúác àang phaát triïín coân chûa bùæt àêìu theo doäi coá hïå thöëng tyã lïå hiïån nhiïîm HIV. Möåt nghiïn cûáu cú baãn tiïën haânh cho cuöåc Àiïìu tra AIDS trïn thïë giúái lêìn II àaä phên loaåi caác nûúác thaânh böën nhoám tuyâ theo mûác àöå: caác àiïím giaám saát dõch tïî hoåc HIV chó múái àang úã giai àoaån àûúåc lïn kïë hoaåch (nhûng coân chûa hoaåt àöång), àaä coá möåt söë àiïím giaám saát haån chïë, coá nhiïìu àiïím giaám saát vaâ giaám saát hïët sûác tñch cûåc (Sato 1996). Phên böí 123 nûúác àang phaát triïín theo böën nhoám trïn àûúåc trònh baây trong baãng 3.5; söë liïåu cho tûâng quöëc gia nùçm úã baãng 2 trong phuå luåc thöëng kï cuãa baáo caáo naây. Àiïìu àaáng mûâng úã àêy laâ hún hai phêìn ba caác nûúác naây baáo caáo laâ coá ñt nhêët möåt söë nhêët àõnh caác àiïím giaám saát dõch tïî HIV kïí tûâ nùm 1995. Caác nûúác coá dõch úã giai àoaån lan röång thûúâng laâ nhûäng nûúác coá nhiïìu àiïím hay giaám saát tñch cûåc trong khi caác nûúác dõch bïånh coân úã giai àoaån sú khai hay têåp trung thò thûúâng coá möåt söë lûúång haån chïë caác àiïím giaám saát. Tuy nhiïn möåt trong nùm nûúác coân dõch úã giai àoaån sú khai baáo caáo laâ khöng coá möåt àiïím giaám saát dõch tïî HIV vaâ àöëi vúái 14% khaác mûác àöå giaám saát dõch tïî laâ khöng roä. Nïëu chuáng ta cöång caác nûúác baáo caáo coá caác àiïím giaám saát dûå kiïën vúái caác nûúác thöng tin vïì àiïím giaám saát khöng àêìy àuã àïí xaác àõnh mûác àöå cuãa chuáng, chuáng ta thêëy laâ 27 nûúác - hún möåt phêìn nùm caác nûúác úã têët caã caác giai àoaån cuãa bïånh dõch - khöng baáo caáo vïì möåt àiïím giaám saát dõch tïî HIV naâo vaâo thaáng Giïng nùm 1995. Ngay caã úã nhûäng nûúác coá möåt hònh thûác giaám saát naâo àoá thò thöng tin vïì tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong söë nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët cuäng thûúâng thiïëu. Phên loaåi caác nûúác cuãa chuáng töi theo giai àoaån dõch bïånh àoâi hoãi thöng tin vïì tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong ñt nhêët möåt nhoám dên cû àûúåc giaã àõnh coá caác haânh vi nguy cú lúán-hún-mûác-trung-bònh vaâ, nïëu tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong nhoám naây lúán hún 5%, thò cêìn thöng tin vïì tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong söë phuå nûä khaám thai. Mùåc dêìu chêåm trïî trong viïåc nhêån caác baáo caáo coá thïí laâ nguyïn nhên cho möåt söë dûä liïåu bõ thiïëu, thöng tin coá àûúåc khöng àuã àïí phên loaåi 31 nûúác àang phaát triïín theo giai àoaån phaát triïín cuãa dõch bïånh thûúâng do thiïëu thöng tin vïì nhûäng ngûúâi thöng thûúâng maâ noái àûúåc giaã àõnh laâ coá thûåc haânh caác haânh vi nguy cú cao hún - àoá laâ nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm, ngûúâi 140
Baãng 3.5 Phên böí caác nûúác theo söë àiïím giaám saát dõch tïî vaâ giai àoaån bïånh dõch, thaáng giïng nùm 1995 Coá caác Coá söë Söë lûúång àiïím dûå àiïím haån Coá nhiïìu Giaám saãt thöng tin taåi Giai àoaån bïånh dõch kiïën chïë àiïím tñch cûåc caác àiïím Töíng söë % Söë nûúác Sú khai 21 59 3 3 14 100 29 Têåp trung 7 48 36 5 5 100 42 Lan röång 0 0 52 43 0 100 21 Giai àoaån coân chûa roä 16 58 3 0 23 100 31 Töíng söë (%) 11 46 23 10 11 100 Töíng söë nûúác 14 56 28 12 13 100 123 Nguöìn: Baãng àûúåc lêåp dûåa trïn söë liïåu úã baãng 2 cuãa phuå luåc thöëng kï tiïm chñch ma tuyá, àaân öng coá quan hïå tònh duåc vúái àaân öng, quên nhên vaâ caác bïånh nhên mùæc bïånh LQÀTD22. Trong söë 123 nûúác àang phaát triïín maâ chuáng töi cöë gùæng phên loaåi, 43 nûúác (35%) trong voâng 5 nùm trúã laåi àêy khöng coá thöng tin vïì tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong bêët kyâ möåt nhoám naâo vúái haânh vi giaã àõnh laâ coá nguy cú cao. Tuy giaám saát xu thïë HIV trong söë nhûäng ngûúâi cho maáu vaâ phuå nûä khaám thai thuêån lúåi hún, giaám saát thûúâng xuyïn vaâ súám tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong söë nhûäng ngûúâi thûåc haânh caác haânh vi nguy cú cao coá yá nghôa quan troång hún nhiïìu. Búãi vò nguy cú tiïìm taâng buâng nöí tùng söë ngûúâi nhiïîm HIV trong söë nhûäng ngûúâi tiïm chñch, tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong nhoám naây phaãi àûúåc theo doäi ñt nhêët möåt nùm möåt lêìn vaâ nïn thûúâng xuyïn hún (AIDSCAP vaâ caác taác giaã khaác 1996, Chin 1990). Ngoaâi viïåc àaãm baão giaám saát thûúâng xuyïn hún vaâ töët hún tyã lïå hiïån nhiïîm HIV, caác chñnh phuã khêín thiïët cêìn caác thöng tin vïì mö hònh haânh vi tònh duåc, vïì sûã duång bao cao su vaâ caác haânh vi tiïm chñnh ma tuyá. Nhû chuáng ta àaä thêëy trong Chûúng 2, tñnh àöìng nhêët cuãa haânh vi vaâ mûác àöå giao lûu höîn húåp giûäa nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao vúái nhûäng ngûúâi coá nguy cú thêëp xaác àõnh hònh daång cú baãn cuãa möåt dõch AIDS. Caác nûúác úã têët caã caác giai àoaån cuãa bïånh dõch cêìn thöng tin vïì tyã lïå vaâ sûå phên böë caác haânh vi nguy cú cao trong söë caác mêîu àaåi diïån nam vaâ nûä giúái àïí hiïíu con àûúâng ài coá thïí cuãa dõch bïånh vaâ laâm thïë naâo coá thïí haån chïë àïën mûác töëi thiïíu dõch bïånh. Tuy nhiïn thöng tin nhû vêåy coân rêët hiïëm. Ngûúâi ta chó biïët ñt hún 20 nûúác àaä tiïën haânh àiïìu tra haânh vi tònh duåc nhû nhûäng àiïìu tra do Chûúng trònh phoâng chöëng AIDS toaân cêìu taâi trúå hay caác Àiïìu tra Nhên khêíu hoåc vaâ Y tïë, laâ coá thïí cung cêëp nhûäng thöng tin nhû vêåy. Cuöëi cuâng, àaánh giaá caác chûúng trònh phoâng ngûâa HIV thûúâng khöng ào àûúåc chi phñ cuãa caác can thiïåp vaâ taác àöång cuãa chuáng, maâ chó baáo caáo caác chó baáo vïì tiïën böå vaâ tònh hònh thûåc hiïån (Mann vaâ Tarantola 1996). Thöng tin vïì chi phñ vaâ taác àöång khöng chó quan troång àïí àaánh giaá caách phên böí nguöìn lûåc coá hiïåu quaã nhêët maâ coân àïí chûáng toã hiïåu quaã cuãa caác can thiïåp laâm thay àöíi haânh vi trong söë nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ truyïìn HIV nhêët vaâ lúåi ñch lan toaã sang nhoám dên cû nguy cú thêëp. Caác nûúác àang phaát triïín cêìn thöng tin töët hún vïì chi phñ vaâ hiïåu quaã cuãa caác can thiïåp thûã nghiïåm, vïì can thiïåp naâo taác àöång túái nhûäng haânh vi naâo vaâ vúái chi phñ bao nhiïu. 141
Phoâng ngûâa trong söë nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët Àiïìu tra AIDS trïn thïë giúái lêìn II cho thêëy phêìn lúán caác nûúác coá ñt nhêët möåt söë can thiïåp hûúáng vaâo nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët, nhûng phêìn lúán nhûäng chûúng trònh nhû vêåy chó bao phuã möåt diïån heåp (Mann vaâ Tarantola 1996). Àïí chùån dõch bïånh laåi, diïån bao phuã cuãa caác biïån phaáp phoâng ngûâa hûúáng vaâo nhûäng nhoám naây phaãi àûúåc múã röång nhiïìu hún nûäa. Hònh 3.6: Tyã lïå ngûúâi coá baån tònh khöng thûúâng xuyïn gêìn àêy, nhêån thûác rùçng bao cao su phoâng ngûâa truyïìn nhiïîm HIV Ngay caã úã caác nûúác coá dõch bïånh lan traân röång raäi, nhiïìu àaân öng gêìn àêy coá quan hïå vúái baån tònh khöng thûúâng xuyïn, khöng biïët laâ bao cao su ngùn ngûâa nhiïîm HIV Ghi chuá: Möåt baån tònh khöng thûúâng xuyïn laâ möåt baån tònh ngêîu hûäng hoùåc gaái maåi dêm. Thúâi gian tham chiïëu cuãa caác nûúác naây khaác nhau. Nguöìn: Söë liïåu Àiïìu tra nhên khêíu hoåc vaâ Y tïë. Vñ duå, nhûäng àiïìu tra nhên khêíu hoåc vaâ y tïë gêìn àêy úã baãy quöëc gia chêu Phi - têët caã àïìu bõ dõch AIDS hoaânh haânh - phaát hiïån thêëy laâ chó coá tûâ 40% àïën 70% àaân öng vaâ phuå nûä gêìn àêy coá quan hïå vúái baån tònh khöng thûúâng xuyïn noái àûúåc bao cao su laâ möåt phûúng tiïån phoâng ngûâa truyïìn nhiïîm HIV (hònh 3.6). Taåi caác quöëc gia vñ duå nhû Tan- da-ni-a vaâ U-gan-àa núi maâ ai cuäng biïët laâ möåt ngûúâi naâo àoá àaä chïët vò AIDS, tyã lïå nhêån thûác thêëp vïì lúåi ñch cuãa bao cao su thêåt laâ möåt àiïìu khuãng khiïëp. Do mûác àöå kiïën thûác thêëp nhû vêåy nïn cuäng khöng àaáng gò ngaåc nhiïn khi tyã lïå luön sûã duång bao cao su cuäng thêëp. Vñ duå úã Ma-la-uy, möåt àiïìu tra gêìn àêy phaát hiïån thêëy laâ chó coá 30 phêìn trùm ngûúâi coá caác baån tònh khöng thûúâng xuyïn laâ luön luön sûã duång bao cao su (Lowenthal vaâ caác TG khaác 1995). ÚÃ Cöët-ài-voa, chó coá 5 phêìn trùm nhûäng ngûúâi coá caác möëi “quan hïå coá nguy cú cao” bao göìm caác möëi quan hïå trong àoá möåt baån tònh bõ nhiïîm HIV, baáo caáo laâ sûã duång bao cao su trong moåi lêìn giao húåp (Coleman vaâ caác TG khaác 1996). Sûã duång bao cao su úã U-gan-àa àaä tùng lïn àaáng kïí, àùåc biïåt trong giúái treã, nhûng coân xa múái múái àuã àaåt mûác bao phuã (Asimwe-Okiror vaâ caác TG khaác 1997, Stoneburner vaâ Carballo 1997). Ngûúåc laåi, Thaái Lan àaä hïët sûác thaânh cöng trong viïåc tùng sûã duång bao cao su, àùåc biïåt trong söë nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV; vaâ coá bùçng chûáng roä raâng vïì sûå giaãm tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong möåt söë nhoám dên cû (khung minh hoaå 3.11). 142
Mùåc dêìu khoá tiïëp cêån nhûäng ngûúâi thûåc hiïån caác haânh vi nguy cú cao àïí phoâng ngûâa, laâ nhûäng ngûúâi maâ hoaân caãnh coá thïí àùåt hoå vaâo võ thïë coá nguy cú nhiïîm HIV cao hún möåt böå phêån cuãa nhoám dên cû “phaãi söëng têåp trung” maâ ta coá thïí sùén saâng xaác àõnh àûúåc nhû: quên nhên, caãnh saát vaâ tuâ nhên (khung minh hoaå 3.12). Búãi vò caác chñnh phuã thûúâng dïî tiïëp cêån túái nhûäng nhoám coá töí chûác naây hún nhûäng ngûúâi tiïm chñch ma tuyá, nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm vaâ nhûäng ngûúâi coá nhiïìu baån tònh ngêîu hûáng khaác, caác can thiïåp phoâng ngûâa cuãa chñnh phuã phaãi coá thïí tiïëp cêån àûúåc hêìu nhû têët caã caác thaânh viïn cuãa caác nhoám naây. Vêåy caác chñnh phuã coá laâm nhû vêåy khöng? Töí chûác Liïn minh Dên - Quên sûå Phoâng chöëng HIV vaâ AIDS àaä tiïën haânh möåt àiïìu tra caác hoaåt àöång phoâng ngûâa trong söë quên nhên cuãa 50 nûúác, möåt nûãa laâ caác nûúác coá thu nhêåp thêëp hoùåc trung bònh (Yeager vaâ Hendrix 1997)23. Mùåc dêìu khöng coá kïët quaã cuãa tûâng quöëc gia (caác nûúác àûúåc àaãm baão laâ söë liïåu seä àûúåc giûä bñ mêåt), söë liïåu töíng húåp cho thêëy roä raâng laâ caác chûúng trònh phoâng ngûâa trong quên àöåi thûúâng khöng bao phuã hïët hoaân toaân caác àöëi tûúång. Vñ duå, 80% caác nûúác traã lúâi nïu laâ hoå coá caác chñnh saách höî trúå sûã duång bao cao su trong quên àöåi, nhûng chó coá 55% noái laâ àaä “viïët kïë hoaåch àïí thûåc hiïån caác chñnh saách naây”. Caác chñnh saách khuyïën khñch sûã duång bao cao su àûúåc tòm thêëy trong quên àöåi caác nûúác chêu Phi, nhoám quöëc gia bõ HIV hoaânh haânh maånh. Àiïìu àaáng ngaåc nhiïn laâ khoaãng 20% quên àöåi cuãa caác nûúác traã lúâi khöng phên phaát bao cao su möåt tñ naâo, trong khi phêìn lúán caác nûúác khaác cung cêëp bao sao su miïîn phñ nhûng chó cêëp nïëu àûúåc binh sô yïu cêìu. Diïån bao phuã thêëp cuãa caác nhoám khaác giaã àõnh laâ coá thûåc haânh caác haânh vi nguy cú cao hún coá thïí thêëy àûúåc qua möåt àiïìu tra nhoã caác Cöë vêën Chûúng trònh Quöëc gia cuãa UNAIDS àûúåc tiïën haânh cho baáo caáo naây. Cuöåc àiïìu tra hoãi caác cöë vêën laâm viïåc úã 32 nûúác àang phaát triïín àïí xaác àõnh caác nhoám ngûúâi coá nguy cú cao vaâ àïí bònh luêån vïì mûác àöå caác chûúng trònh têåp trung ngùn ngûâa trong nhûäng nhoám naây; tyã lïå phêìn trùm gêìn àuáng cuãa möîi nhoám àûúåc bao phuã; vaâ mûác àöå chñnh phuã khuyïën khñch vaâ taâi trúå caác chûúng trònh naây. Mùåc dêìu kïët quaã phaãn aánh àaánh giaá cuãa caác cöë vêën chûá khöng phaãi cuãa caác nhaâ quaãn lyá caác chûúng trònh quöëc gia vaâ khöng thïí khaái quaát hoaá ra khoãi phaåm vi cuãa quöëc gia àiïìu tra, nhûäng kïët quaã naây duâ sao cuäng àaä cho thêëy laâ coân coá cú höåi to lúán cho caãi thiïån viïåc tiïëp cêån nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët24. Nhûäng ngûúâi traã lúâi nïu thanh niïn laâ tiïíu nhoám dên cû dïî trúã thaânh ngûúâi nhêån àûúåc caác chûúng trònh can thiïåp hoùåc do chñnh phuã hay khu vûåc tû nhên taâi trúå (hònh 3.7). Têët caã caác nûúác (tham gia àiïìu tra, ND) coá ñt nhêët möåt chûúng trònh cho thanh niïn, ngay caã mùåc dêìu mûác àöå thanh niïn coá caác haânh vi nguy cú cao coân chûa roä. Chñn trong mûúâi nûúác baáo caáo laâ coá möåt chûúng trònh cöng cöång hoùåc tû nhên cho àöëi tûúång haânh nghïì maåi dêm, trong khi àoá cûá bêíy trong mûúâi nûúác coá chûúng trònh hûúáng vaâo nhûäng ngûúâi tiïm chñch ma tuyá, tyã lïå caác nûúác coá chûúng trònh hûúáng vaâo àöëi tûúång quên nhên vaâ àaân öng àöìng tñnh luyïën aái thêëp hún. Tuy nhiïn, caác cöë vêën àaánh giaá laâ caác chûúng trònh naây trung bònh chó bao phuã àûúåc khoaãng möåt nûãa söë nhoám coá haânh vi nguy cú cao. Àöå bao phuã laâ cao nhêët trong thanh niïn vaâ quên nhên, thêëp nhêët trong àaân öng àöìng tñnh luyïën aái vaâ ngûúâi tiïm chñch ma tuáy. Caác cöë vêën Chûúng trònh Quöëc gia cuãa UNAIDS cuäng baáo caáo laâ caác chñnh phuã ñt taâi trúå nhêët vaâ hay ngùn caãn nhêët caác chûúng trònh phoâng ngûâa cho àaân öng àöìng tñnh luyïën aái vaâ ngûúâi tiïm chñch ma tuyá (hònh 3.8). Mùåc duâ saáu trong mûúâi chñnh phuã taâi trúå caác chûúng trònh phoâng ngûâa cho thanh niïn thò chó möåt phêìn ba laâm nhû vêåy cho quên nhên vaâ nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm. Hai cöë vêën nïu laâ chñnh phuã úã nûúác núi hoå 143
laâm viïåc coá thuác àêíy phoâng ngûâa trong khöëi dên cû chung coá quan hïå möåt vúå möåt chöìng, nhûng cuäng khöng khuyïën khñch vaâ khöng haån chïë caác chûúng trònh cho nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ truyïìn viruát nhêët. Khung minh hoåa 3.11. Thaái Lan chöëng dõch bïånh Khoaãng giûäa cuöëi 1987 àïën giûäa 1988, tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong söë tiïm chñch ma tuáy úã Bùng Köëc tùng tûâ 0% lïn hún 30%. Àïí àöëi phoá vúái tònh hònh naây, chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ trung ûúng àaä thûåc hiïån möåt chûúng trònh sêu röång giaãm thiïíu nguy haåi trong söë nhûäng ngûúâi tiïm chñch ma tuáy. Chûúng trònh naây bao göìm huêën luyïån caách tiïåt truâng duång cuå tiïm chñch vaâ giaáo duåc vïì phoâng chöëng HIV. Àïën nùm 1989 möåt àiïìu tra úã Bùng Köëc cho thêëy laâ 59% ngûúâi tiïm chñch àaä khöng duâng chung kim tiïm nûäa trong khi nhûäng ngûúâi khaác àaä giaãm duâng chung hoùåc duâng duång cuå tiïm chñch àaä tiïåt truâng. Trïn quy mö caã nûúác, tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong söë ngûúâi tiïm chñch ma tuáy öín àõnh úã mûác tûâ 35 àïën 40% (Brown vaâ caác TG khaác 1994). Trong khi àoá sûå truyïìn nhiïîm HIV qua àûúâng tònh duåc laåi tùng lïn. Voâng àêìu tiïn cuãa giaám saát dõch tïî hoåc quöëc gia giûäa nùm 1989 phaát hiïån tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong söë gaái maåi dêm laâm trong caác nhaâ chûáa úã Chiïìng Mai laâ 44%; gaái maåi dêm laâm úã nhaâ chûáa úã caác núi khaác cuãa Thaái Lan coá tyã lïå hiïån nhiïîm HIV laâ tûâ 1 àïën 5%. Thïm vaâo àoá, möåt àiïìu tra viïn haânh vi toaân quöëc nùm 1990 phaát hiïån thêëy laâ 22% àaân öng tuöíi tûâ 15 àïën 49 àaä àïën vúái gaái maåi dêm trong nùm trûúác àoá. Vaâo thúâi àiïím àoá, caác töí chûác phi chñnh phuã cuãa Thaái Lan vaâ chñnh phuã àaä bùæt àêìu nhûäng nöî lûåc nêng cao nhêån thûác cuãa dên chuáng vïì viruát HIV vaâ khuyïën khñch sûã duång bao cao su; kiïën thûác vïì HIV àûúåc truyïìn nhiïîm ra sao vaâ laâm thïë naâo àïí ngùn ngûâa bõ lêy hêìu nhû moåi ngûúâi àïìu biïët vaâ viïåc sûã duång bao cao su tùng trong toaân quöëc. Caác nöî lûåc naây àûúåc triïín khai hïët sûác maånh meä trong nùm 1991 khi chñnh phuã cuãa Thuã tûúáng Anand Panyarachun phaát àöång möåt chiïën dõch phoâng chöëng sêu röång toaân quöëc vúái ngên saách tùng. Caác böå chñnh phuã, caác töí chûác phi chñnh phuã, giúái kinh doanh vaâ caác cöång àöìng bùæt àêìu cuâng nhau laâm viïåc àïí khuyïën khñch sûã duång bao cao su, giaãm haânh vi nguy cú, thay àöíi quan niïåm vïì gaåi maåi dêm, caãi thiïån chûäa trõ caác bïånh LQÀTD vaâ chùm soác vaâ höî trúå nhûäng ngûúâi bõ nhiïîm HIV. Vaâo nùm 1996 chñnh phuã cung cêëp hún 80 triïåu àö la cho phoâng chöëng vaâ chùm soác bïånh nhên HIV/AIDS. Caác kïët quaã laâ hïët sûác khaã quan. Mûác sûã duång bao cao su trong caác nhaâ chûáa tùng tûâ 14% caác lêìn giao húåp nùm 1989 lïn àïën hún 90% vaâo nùm 1992 (hònh khung minh hoaå 3.11a). Söë trûúâng húåp bõ bïånh LQÀTD múái taåi caác cú súã chûäa bïånh naây cuãa nhaâ nûúác giaãm tûâ gêìn 200.000 trûúâng húåp nùm 1989 xuöëng coân khoaãng 20.000 nùm 1995. Àaáng ngaåc nhiïn hún laâ, tyã lïå hiïån nhiïîm HIV trong söë thanh niïn Thaái múái nhêåp nguä Quên àöåi Hoaâng gia Thaái giaãm tûâ mûác àónh cao 4% vaâo giûäa nùm 1993 cuöëng coân 1,9% nùm 1996 (hònh khung minh hoaå 3.11b). Haânh àöång cuãa Thaái Lan laâ möåt thñ duå àêìy thuyïët phuåc vïì nhûäng nguyïn tùæc trònh baây trong chûúng naây. Caác dûä liïåu dõch tïî hoåc vaâ haânh vi cêìn thiïët cho thiïët kïë caác chûúng trònh coá hiïåu quaã àûúåc thu thêåp vaâ phên böë röång raäi. Thûâa nhêån vaâ tiïëp cêån ngaânh cöng nghiïåp maåi dêm, hún laâ àöëi àêìu vúái ngaânh naây, chûúng trònh Thaái Lan àaä thiïët kïë caác caách laâm thay àöíi haânh vi cuãa gaái maåi dêm vaâ khaách cuãa hoå, trong khi àöìng thúâi thuác àêíy thay àöíi caác tiïu thûác xaä höåi. Vúái viïåc lêy truyïìn qua àûúâng tònh duåc àang chêåm laåi, caác nöî lûåc ngaây caâng tùng àang àûúåc hûúáng vaâo giaãi quyïët nhûäng yïëu töë xaä höåi vaâ phaát triïín quyïët àõnh caác haânh vi nguy cú thöng qua caác chûúng trònh nhû tiïëp tuåc hoåc vaâ cú höåi viïåc laâm cho phuå nûä nöng thön àïí giûä cho hoå khöng ra laâm maåi dêm. Têët nhiïn, haânh àöång cuãa Thaái Lan àaáng ra coá thïí coá hiïåu quaã hún - vaâ dõch bïånh úã Thaái Lan hiïån nay seä nhoã hún - nïëu caác nöî lûåc phoâng chöëng sêu röång àûúåc tiïën haânh súám hún. Caác trúã ngaåi gùåp phaãi khi phaát àöång chûúng trònh vaâ caách maâ chûúng trònh naây cuöëi cuâng vûúåt qua caác trúã ngaåi àûúåc thaão luêån taåi chûúng 5. 144
Hònh khung 3.11a. Tùng sûã duång bao cao su búãi gaái maåi dêm vaâ giaãm tyã lïå mùæc bïånh LQÀTD úã Thaái Lan, 1988 - 1995 Nguöìn: Rojanapithaya Korn vaâ Hanenberg Hònh khung 3.11b. Giaãm tyã lïå nhiïîm HIV trong söë tên binh treã quên àöåi Thaái Lan 1989 - 1996 Nguöìn: Söë liïåu cuãa phoâng Dõch tïî hoåc Y hoåc cöng cöång, Viïån Bïånh hoåc Quên àöåi Hoaâng gia Thaái Lan. Möåt böå phêån quan troång cuãa nöî lûåc naây laâ “Chûúng trònh sûã duång 100% bao cao su” nhùçm cuãng cöë viïåc luön luön sûã duång bao cao su taåi têët caã caác cú súã maåi dêm. Bao cao su àûúåc phaát khöng cho caác nhaâ chûáa vaâ quaán maát-sa, gaái maåi dêm vaâ khaách haâng àûúåc yïu cêìu phaãi sûã duång. Caác liïn minh àõa phûúng giûäa quan chûác chñnh quyïìn, nhên viïn y tïë vaâ caãnh saát kiïím tra viïåc tuên thuã (duâng bao cao su, ND) bùçng caách lêìn theo nhûäng lêìn khaám cuãa àaân öng taåi caác phoâng khaám bïånh LQÀTD cuãa chñnh phuã. Caác nhaâ chûáa khöng tuên thuã quy àõnh trïn coá thïí bõ àoáng cûãa. Caác nöî lûåc tñch cûåc nhùçm tiïëp cêån nhûäng khaách haâng cuãa gaái maåi dêm laâ möåt yïëu töë quan troång quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa chiïën dõch naây. Thöng qua caác chiïën dõch thöng tin àaåi chuáng, giaáo duåc vaâ xêy dûång kyä nùng taåi núi laâm viïåc, trong trûúâng hoåc, caác nöî lûåc giaáo duåc àöìng àùèng, sûã duång bao cao su khi quan hïå vúái gaái maåi dêm àaä nhanh choáng trúã thaânh möåt viïåc laâm àûúng nhiïn trong söë àaân öng Thaái mua dõch vuå tònh duåc . 145 Hònh veä
Khung minh hoaå 3.12. Bïånh LQÀTD vaâ HIV trong quên àöåi Caã caác àùåc àiïím nhên khêíu hoåc lêîn nghïì nghiïåp àaä àùåt quên nhên vaâo chöî coá nguy cú nhiïîm bïånh LQÀTD vaâ HIV vaâ truyïìn caác bïånh naây sang nhûäng ngûúâi khaác (Miller vaâ Yeager 1995). Caác tên binh thûúâng laâ nhûäng àaân öng treã, hoaåt àöång tònh duåc tñch cûåc vaâ thûúâng laâ chûa coá gia àònh. Hoå coá thïí dïî chõu aáp lûåc cuãa àöìng nghiïåp, àùåc biïåt khi àoáng quên xa nhaâ. Trong thúâi gian chiïën tranh, nguy cú bõ nhiïîm bïånh LQÀTD vaâ HIV thêëp hún laâ nguy cú bõ chïët trong chiïën àêëu. Vò nhûäng lyá do trïn, quên nhên dûúâng nhû coá tyã lïå nhiïîm bïånh LQÀTD vaâ HIV cao hún so vúái nhoám dên cû chung (hònh khung minh hoaå 3.12). Caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc thûúâng nhiïìu hún úã nhûäng àún võ àoáng xa nhaâ. Vñ duå, trong voâng 5 nùm vaâo nhûäng nùm 1830, 32 àïën 45% lñnh Anh àoáng úã ÊËn Àöå phaãi nhêåp viïån vò bïånh LQÀTD, so vúái tyã lïå chó 2 àïën 3% söë lñnh ÊËn Àöå (Farwell 1989). Trong khi lñnh ÊËn Àöå thûúâng coá gia àònh vaâ söëng vúái vúå cuãa hoå thò ñt lñnh Anh àûúåc pheáp lêëy vúå vaâ têët caã àïìu xa nhaâ, núi maâ caác tiïu thûác xaä höåi coá thïí laâm dõu ài caác thoái quen tònh duåc cuãa hoå. Vaâo àêìu nhûäng nùm 1890, tyã lïå trung bònh nhêåp viïån vò bïånh LQÀTD trong söë lñnh Anh àoáng úã Anh chó bùçng möåt nûãa tyã lïå naây cuãa binh lñnh Anh àoáng úã ÊËn Àöå. Trong nhûäng nùm 1960, tyã lïå mùæc bïånh LQÀTD trong söë lñnh Myä àoáng úã Myä (35 trong söë 1000 binh syä möåt nùm) chó bùçng 1 phêìn chñn tyã lïå trong söë lñnh Myä àoáng úã Viïåt Nam (262 trïn 1000), úã Cöång hoâa Triïìu Tiïn (344 trïn 1000) vaâ úã Thaái Lan (453 trïn 1000) (Greeberg 1972). Quên àöåi laâ möåt nhoám - lúán vïì söë lûúång - trong àoá chñnh phuã coá thïí haânh àöång kiïn quyïët àïí ngùn ngûâa lêy truyïìn bïånh LQÀTD vaâ HIV thöng qua thöng tin, chûúng trònh bao cao su vaâ chûäa trõ bïånh LQÀTD. Theo doäi caác can thiïåp vaâ taác àöång cuãa chuáng trong quên àöåi cuäng dïî daâng hún so vúái caác nhoám dên cû khaác. Hònh khung 3.12. Tyã lïå nhiïîm HIV trong quên àöåi. Nguöìn: Phuå luåc thöëng kï baãng 1 Toám laåi, mùåc dêìu möåt söë chûúng trònh àaä cöë gùæng khuyïën khñch haânh vi an toaân trong söë nhûäng ngûúâi dïî nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët nhûng àöå bao phuã noái chung coân thêëp. Viïåc coá thïí hiïíu àûúåc chñnh phuã coá khoá khùn vïì mùåt hêåu cêìn vaâ chñnh trõ àïí tiïëp cêån àûúåc túái caác nhoám nhû nhûäng ngûúâi haânh nghïì maåi dêm vaâ ngûúâi tiïm chñch ma tuyá khöng laâm mêët ài sûå cêìn thiïët khêín cêëp phaãi àaãm baão àöå bao phuã caác nhoám naây úã 146
Hònh 3.7: Tyã lïå bao phuã caác tiïíu nhoám dên cû coá haânh vi nguy cú cao, àaánh giaá cuãa cöë vêën Chûúng trònh Quöëc gia taåi 32 nûúác Nguöìn: Tñnh toaán cuãa taác giaã, dûåa trïn kïët quaã àiïìu tra caác Cöë vêën Chûúng trònh Quöëc gia Hònh 3.8: Höî trúå cuãa chñnh phuã cho caác hoaåt àöång ngùn ngûâa nhùçm vaâo caác nhoám coá nguy cú cao. Àaánh giaá cuãa caác Cöë vêën Chûúng trònh Quöëc gia cuãa UNAIDS úã 32 nûúác Nguöìn: Tñnh toaán cuãa taác giaã, dûåa trïn kïët quaã àiïìu tra caác Cöë vêën Chûúng trònh Quöëc gia mûác cao nhêët coá thïí àaåt àûúåc. Thûúâng coá thïí vûúåt qua àûúåc nhûäng trúã ngaåi trïn thöng qua chñnh phuã taâi trúå vaâ höî trúå cho caác töí chûác phi chñnh phuã. Hún thïë, úã nhiïìu nûúác mûác àöå bao phuã thêëp ngay caã trong nhoám nhûäng ngûúâi söëng têåp trung nhû quên àöåi; trong nhûäng trûúâng húåp nhû vêåy, caác chñnh phuã coá cú höåi tiïëp cêån möåt caách khöng töën keám caác nhoám ngûúâi naây vúái nhûäng thöng tin vaâ caác can thiïåp ngùn ngûâa khaác. Caác can thiïåp hûäu hiïåu vúái àöå bao phuã cao caác nhoám ngûúâi coá nguy cú cao seä tiïën xa theo hûúáng phoâng ngûâa lêy nhiïîm trong söë nhûäng ngûúâi khaác tham gia caác haânh vi nguy cú vaâ trong söë nhûäng ngûúâi coá nguy cú thêëp. 147
Caãi thiïån tñnh cöng bùçng cuãa caác chûúng trònh: Múã röång sûã duång bao cao su Ngûúâi ta ñt àaánh giaá hiïåu quaã cuãa caác chûúng trònh chñnh phuã trong viïåc àaãm baão khaã nùng tiïëp cêån cuãa ngûúâi ngheâo túái caác biïån phaáp phoâng ngûâa. Tuy nhiïn, caãi thiïån tñnh cöng bùçng trong tiïëp cêån àûúåc bao cao su laâ möåt muåc tiïu chñnh cuãa caác chûúng trònh tiïëp thõ xaä höåi bao cao su vaâ chñnh phuã phên phaát miïîn phñ bao cao su. Liïåu nhûäng chûúng trònh naây àaä nêng cao àûúåc tñnh cöng bùçng hay khöng? Viïåc coá vaâ sûã duång bao cao su noái chung àaä àûúåc múã röång àaáng kïí, möåt phêìn nhû àïí chöëng laåi HIV vaâ möåt phêìn nhúâ kïët quaã cuãa caác chûúng trònh tiïëp thõ xaä höåi vaâ caác chûúng trònh khaác cuãa chñnh phuã, tû nhên vaâ caác nhaâ taâi trúå. Cho àïën nùm 1996, 60 nûúác àang phaát triïín àaä coá caác chûúng trònh tiïëp thõ xaä höåi bao cao su, mùåc duâ khöng phaãi têët caã coá quy mö toaân quöëc. Àêy laâ con söë gêëp hai lêìn so vúái nùm 199125. Nhiïìu Chûúng trònh naây àûúåc caác nhaâ taâi trúå höî trúå thöng qua ba töí chûác thêìu chñnh: DKT Interna- tional, Population Services International (PSI) vaâ Social Marketing for Changes (SOMARC); caác chûúng trònh khaác vñ duå nhû úã Böët-xoa-na, ÊËn Àöå vaâ Nam Phi vaâ möåt söë nûúác chêu Myä Latinh, cuäng àûúåc caác chñnh phuã trúå cêëp. Taåi möåt söë nûúác, vñ duå, úã In-àö nï-xi-a, maác bao cao su quaãng caáo thöng qua chûúng trònh tiïëp thõ xaä höåi àûúåc caác nhaâ phên phöëi vò lúåi nhuêån duâng. Ngoaâi tiïëp thõ xaä höåi ra, gêìn ba phêìn tû trong söë 70 nûúác Baãng 3.6: Tiïëp thõ xaä höåi bao cao su vaâ Chûúng trònh phên phöëi bao cao su cuãa chñnh phuã, theo giai àoaån cuãa dõch bïånh Tyã lïå caác nûúác coá Chûúng trinh Phên phöëi bao cao su Giai àoaån cuãa dõch bïånh TTXHBCS, 1996 theo CTPCAQG, 1992 Sú khai 31 71 Têåp trung 67 79 Lan röång 90 100 Khöng roä 13 58 Töíng söë (%) 49 77 Söë nûúác 123 70 TTXHBCS tiïëp thõ xaä höåi bao cao su CTPCQG - Chûúng trònh phoâng chöëng AIDS quöëc gia Nguöìn: Phuå luåc thöëng kï, baãng 2 traã lúâi àiïìu tra AIDS trïn thïë giúái lêìn II cung cêëp bao cao su thöng qua chûúng trònh phoâng chöëng AIDS quöëc gia (Mann vaâ Tarantola 1996). Xaác suêët coá möåt chûúng trònh tiïëp thõ xaä höåi bao cao su liïn quan maånh meä hún túái viïåc nhiïîm HIV/AIDS tùng lïn hún laâ do chñnh phuã phên phöëi bao cao su (baãng 3.6). Viïåc naây phêìn naâo laâ do chûúng trònh chñnh phuã phên phöëi bao cao su möåt phêìn thöng qua caã maång lûúái caác phoâng khaám kïë hoaåch hoaá gia àònh vaâ dõch vuå y tïë. Cuöëi cuâng, úã nhiïìu nûúác nhû Bra-xin, Thaái Lan vaâ Viïåt Nam, doanh söë thûúng maåi khöng àûúåc trúå giaá àaä tùng. 148