NHỮNG ƯU TIÊN CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI DỊCH BỆNH TOÀN CẦU - NGUYỄN XUÂN HIẾU – 7

Chia sẻ: Muay Thai | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:32

Thêm vào BST

Báo xấu

58
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Những ví dụ ở Kagera, Rakai và Chiềng Mai cho thấy các hộ gia đình thực sự phải rút tiền tiết kiệm hay bán tài sản khi trong gia đình có người lớn bị chết. Khảo sát ở Kagera và Rakai đều đưa ra những câu hỏi cho những người được phỏng vấn về sở hữu của họ đối với ba loại hàng hoá lâu bền: ô tô hay xe tải, xe đạp và đài. Không đến 2% các hộ gia đình có ô tô hay xe tải, và sự thay đổi sở hữu không chỉ ra một mẫu hình...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: NHỮNG ƯU TIÊN CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI DỊCH BỆNH TOÀN CẦU - NGUYỄN XUÂN HIẾU – 7

àïí àöëi phoá, coân hún laâ phaãi tiïët kiïåm nhûäng thûá khaác nhû thûåc phêím. Nhûäng vñ duå úã Kagera, Rakai vaâ Chiïìng Mai cho thêëy caác höå gia àònh thûåc sûå phaãi ruát tiïìn tiïët kiïåm hay baán taâi saãn khi trong gia àònh coá ngûúâi lúán bõ chïët. Khaão saát úã Kagera vaâ Rakai àïìu àûa ra nhûäng cêu hoãi cho nhûäng ngûúâi àûúåc phoãng vêën vïì súã hûäu cuãa hoå àöëi vúái ba loaåi haâng hoaá lêu bïìn: ö tö hay xe taãi, xe àaåp vaâ àaâi. Khöng àïën 2% caác höå gia àònh coá ö tö hay xe taãi, vaâ sûå thay àöíi súã hûäu khöng chó ra möåt mêîu hònh roä raâng laâ coá sûå liïn hïå giûäa sûå thay àöíi naây vúái viïåc höå gia àònh coá bõ taác àöång búãi caái chïët cuãa möåt ngûúâi lúán trong gia àònh hay khöng. Tuy nhiïn, súã hûäu möåt xe àaåp hay möåt chiïëc àaâi laâ àiïìu rêët phöí biïën, do àoá khöng giaãi quyïët àûúåc vêën àïì nhiïìu lùæm. Baãng 4.5 cho thêëy súã hûäu taâi saãn thay àöíi nhû thïë naâo trong quaá trònh tiïën haânh khaão saát, phuå thuöåc vaâo viïåc nhûäng höå gia àònh naây coá ngûúâi bõ chïët hay khöng. Trong caã hai cuöåc khaão saát, viïåc súã hûäu möåt chiïëc àaâi tùng lïn trong nhûäng gia àònh khöng coá ngûúâi chïët vaâ giaãm ài trong nhûäng gia àònh coá ngûúâi chïët. Àiïìu tûúng tûå cuäng xaãy ra trong nhûäng gia àònh coá xe àaåp úã Rakai nhûng Kagera laåi khaác. Do àoá nhûäng bùçng chûáng úã Rakai, àùåc biïåt laâ nhûäng söë liïåu úã Kagera cho thêëy möåt söë höå gia àònh coá ngûúâi chïët phaãi baán nhûäng taâi saãn àûúåc cêët giûä àïí àöëi phoá vúái tònh hònh. Trûúâng húåp khaác coá thïí laâ nhûäng taâi saãn naây thuöåc vïì töí tiïn vaâ àûúåc thûâa kïë laåi cho nhûäng ngûúâi ngoaâi gia àònh. Tuy nhiïn, ngay caã trong trûúâng húåp naây, viïåc baán ài taâi saãn coá thïí goáp phêìn giaãi quyïët vêën àïì, miïîn laâ ngûúâi àûúåc thûâa kïë taâi saãn caãm thêëy mònh cuäng coá möåt phêìn traách nhiïåm àïí höî trúå nhûäng ngûúâi hoaån naån. Möåt bùçng chûáng khaác vïì viïåc caác höå gia àònh ruát tiïìn tiïët kiïåm àïí giaãi quyïët vêën àïì khi coá möåt ngûúâi trong nhaâ bõ chïët coá thïí àûúåc tòm thêëy tûâ nhûäng söë liïåu úã Kagera vïì caác thaânh viïn trong caác hiïåp höåi tñn duång vaâ höî trúå lêîn nhau (ROSCAs). Trong àúåt 1 cuãa cuöåc khaão saát, 51% trong söë 80 höå gia àònh coá ngûúâi chïët trong thúâi gian 18 thaáng khaão saát àïìu laâ thaânh viïn cuãa caác höåi ROSCAs; cuöëi àúåt khaão saát, tyã lïå tham gia vaâo caác höåi naây giaãm xuöëng coân 36%. Trong söë caác höå gia àònh khöng coá ngûúâi chïët trong suöët thúâi gian khaão saát, tó lïå tham gia vaâo caác höåi ROSCAs khöng mêëy thay àöíi, tûâ 41% trong àúåt 1 xuöëng 36% trong àúåt 4. Baãng 4.5: Súã hûäu taâi saãn trong caác höå gia àònh coá vaâ khöng coá ngûúâi tûã vong (Tyã lïå trong töíng söë caác höå gia àònh) Huyïån Rakai, U-gan-àa Vuâng Kagera, Tan-da-nia Gia àònh khöng Gia àònh coá Gia àònh khöng Gia àònh coá Taâi saãn coá ngûúâi tûã vong ngûúâi tûã vong coá ngûúâi tûã vong ngûúâi tûã vong Xe àaåp Thùm lêìn 1 34 39 27 26 Thùm lêìn 2 41 35 29 28 Àaâi Thùm lêìn 1 30 40 31 36 Thùm lêìn 2 37 36 35 35 Nguöìn: Taác giaã tñnh toaán, dûåa vaâo taâi liïåu cuãa Menon vaâ caác TG khaác 1996. 193
Mùåc duâ cuöåc khaão saát úã Chiïìng Mai khöng cho pheáp so saánh sûå khaác nhau vïì taâi chñnh giûäa caác höå gia àònh coá ngûúâi chïët vaâ caác höå khöng coá ngûúâi chïët, khoaãng 41% caác höå gia àònh coá ngûúâi chïët àaä baán àêët àai, 57% àaä ruát möåt söë tiïìn tiïët kiïåm, vaâ 24% vay mûúån tiïìn cuãa húåp taác xaä hay tûâ caác quyä quay voâng (nhû ROSCAs) àïí öín àõnh sau khi coá ngûúâi chïët. Coá leä vò sûå giaâu coá hún cuãa caác gia àònh Thaái Lan nïn hoå coá thïí giaãm búát aãnh hûúãng cuãa söëc theo nhûäng caách naây, chûá khöng phaãi àiïìu chónh laåi caác thaânh viïn trong gia àònh. Höî trúå tûâ caác gia àònh khaác. Àöëi vúái têët caã caác höå gia àònh coá ngûúâi lúán tûã vong, sûå giuáp àúä cuãa hoå haâng hay laáng giïìng coá têìm quan troång àùåc biïåt höî trúå cho nhûäng cöë gùæng cuãa gia àònh. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách tòm caách sûã duång töëi ûu nhûäng nguöìn lûåc haån heåp àïí khùæc phuåc aãnh hûúãng àöëi vúái gia àònh ngûúâi chïët thûúâng cuäng traánh khöng muöën can thiïåp vaâo nhûäng chuyïån riïng tû nhû vêåy. Àïí laâm àûúåc àiïìu naây, hoå cêìn coá nhûäng thöng tin vïì sûå höî trúå cuãa caác gia àònh xung quanh trong nhûäng cöång àöìng maâ hoå nghiïn cûáu. Nhûäng cuöåc thaão luêån tiïëp theo khöng nhùçm thay thïë cho nhûäng thöng tin naây, nhûng àûa ra caác hònh thûác vaâ khaã nùng cuãa nhûäng ngûúâi hoå haâng thên thiïët höî trúå trong nhûäng trûúâng húåp nhû vêåy. Möåt àùåc àiïím quan troång cuãa caác töí chûác xaä höåi cuãa caác höå gia àònh úã Kagera vaâ cuäng laâ cuãa hêìu hïët caác cöång àöìng úã chêu Phi, àoá laâ sûå höî trúå lêîn nhau khi cêìn thiïët. Taåi Kagera, caã caác gia àònh coá ngûúâi chïët vaâ gia àònh khöng coá ngûúâi chïët àïìu coá nhiïìu khaã nùng nhêån höî trúå tiïìn mùåt hay dûúái möåt hònh thûác tûúng tûå tûâ caác gia àònh khaác. (Khoaãng ba phêìn tû caác gia àònh khöng coá ngûúâi chïët àûúåc nhêån höî trúå nhû vêåy, so vúái 80 àïën 90% caác höå gia àònh coá ngûúâi chïët.) Nhûng trong söë nhûäng gia àònh àûúåc höî trúå riïng sau khi coá ngûúâi chïët, töíng giaá trõ viïån trúå àûúåc nhêån trong voâng nûãa nùm àêìu tiïn sau khi coá ngûúâi chïët (53 àö la) nhiïìu hún gêëp àöi söë tiïìn nhêån àûúåc trong nùm trûúác khi coá ngûúâi tûâ vong, vaâ cuäng nhiïìu hún gêëp àöi söë tiïìn maâ nhûäng gia àònh khöng coá ngûúâi chïët nhêån àûúåc. Nhûäng töí chûác múái àûúåc thaânh lêåp àïí höî trúå giaãi quyïët khoá khùn vïì chi phñ do nhûäng ngûúâi chïët vò bïånh AIDS gêy ra laâ möåt sûå lyá giaãi cho sûå khaác nhau lúán naây. Caác phoãng vêën nhoám úã 20 laâng cho thêëy rùçng ngoaâi caác töí chûác tiïët kiïåm vaâ höî trúå lêîn nhau truyïìn thöëng, nhû ROSCAs, caác cû dên cuãa rêët nhiïìu laâng àaä thaânh lêåp caác höåi àùåc biïåt àïí giuáp nhûäng gia àònh khoá khùn do coá ngûúâi chïët vò bïånh AIDS. Hêìu hïët caác höåi naây àûúåc thaânh lêåp vaâ àiïìu haânh búãi phuå nûä; nhiïìu höåi hoåp àõnh kyâ, trong àoá caác thaânh viïn àoáng goáp bùçng tiïìn mùåt hay caác hònh thûác khaác (Lwihula 1994). Hònh 4.9 cho thêëy söë tiïìn caá nhên höî trúå giuáp àúä caác höå gia àònh phuå thuöåc vaâo viïåc nhûäng gia àònh naây coá ngûúâi chïët hay khöng. Ghi nhêån sûå khaác nhau to lúán vïì höî trúå cuãa caá nhên giûäa cöåt 1 vaâ cöåt 4 àöëi vúái nhûäng höå gia àònh coá ngûúâi chïët giûäa caác thúâi kyâ. Hònh naây cuäng thïí hiïån sûå höî trúå theo chûúng trònh, möåt vêën àïì chuáng ta seä thaão luêån sau àêy. Höî trúå tûâ phña chñnh phuã vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã. Vïì höî trúå cuãa chñnh phuã vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã, coá hai vêën àïì cêìn àûúåc thaão luêån. Thûá nhêët laâ gia àònh naâo seä àûúåc höî trúå vaâ hoå seä àûúåc trúå giuáp bao nhiïu? Thûá hai, cêìn bao nhiïu chi phñ àïí höî trúå? Phêìn chi phñ khöng àûúåc àïì cêåp àïën trong phêìn thaão luêån vïì höî trúå cuãa caác caá nhên, vò noá chó liïn quan àïën nguöìn lûåc cuãa caác caá nhên. Nhûng vò chñnh phuã vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã sûã duång nguöìn lûåc cöng, duâ laâ thu tûâ thuïë hay tûâ caác nguöìn àoáng goáp tònh nguyïån. Theo àoá, chuáng ta phaãi àùåt ra cêu hoãi nhûäng nguöìn lûåc naây coá àûúåc sûã duång möåt caách hiïåu quaã nhêët hay khöng. Trong phêìn thaão luêån naây, sûå höî trúå tûâ phña chñnh phuã vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã àûúåc coi laâ sûå höî trúå chñnh thûác hay höî trúå theo chûúng trònh, àïí 194
Hònh 4.9.Giaá trõ trung võ cuãa höî trúå nhêån àûúåc trong söë caác mêîu höå gia àònh nhêån trúå cêëp, theo nguöìn, àúåt vaâ yïëu töë coá ngûúâi chïët, 1991-94 Caác höå gia àònh coá möåtå ngûúâi chïít trong thúâi gian giûäa “àúåt” thu nhêåp söë liïåu thûá nhêët vaâ thûá tû nhêån trúå cêëp tû nhên vaâ chûúng trònh nhiïìu hún caác höå gia àònh khöng coá ngûúâi chïët trong khoaãng thúâi gian naây. Àöëi vúái caác gia àònh coá thên nhên chïët, trúå cêëp tû nhên lúán hún trúå cêëp chûúng trònh rêët nhiïìu. Nguöìn: Over vaâ caác taác giaã khaác, sùæp xuêët baãn. phên biïåt vúái sûå höî trúå cuãa caá nhên hay caác hònh thûác höî trúå khöng chñnh thûác tûâ caác höå gia àònh hay caác höåi trong laâng xaä. Theo cuöåc khaão saát úã Kagera, höî trúå cuãa caác chûúng trònh chó coá thïí àïën àûúåc vúái möåt vaâi ngûúâi vaâ chó coá thïí höî trúå àûúåc rêët ñt so vúái höî trúå cuãa caác caá nhên. Trong phêìn cuöëi cuãa cuöåc khaão saát, möåt phêìn nùm söë höå gia àònh khöng coá ngûúâi chïët trong mûúâi taám thaáng àaä àûúåc höî trúå búãi möåt töí chûác trong saáu thaáng trûúác àoá; khoaãng hai phêìn nùm caác höå gia àònh coá ngûúâi chïët àaä àûúåc höî trúå theo caách naây. Giaá trõ trung bònh cuãa nhûäng höî trúå naây nhoã hún rêët nhiïìu so vúái töíng chi tiïu cuãa höå gia àònh, vaâ so vúái sûå höî trúå cuãa caác caá nhên. Nhûng theo hònh 4.9, mùåc duâ trung bònh caác höå gia àònh coá ngûúâi chïët nhêån àûúåc höî trúå nhiïìu hún, àiïìu naây khöng phaãi luác naâo cuäng àuáng. Khöng phaãi sûå höî trúå naâo tûâ caác chûúng trònh cuäng nhoã hún so vúái thu nhêåp haâng nùm. Trong möåt laâng, 50% caác höå gia àònh, trong àoá coá caã nhûäng gia àònh chûa coá ngûúâi naâo chïët, nhêån àûúåc hún 110 àö la höî trúå tûâ caác chûúng trònh trong voâng 6 thaáng trûúác voâng khaão saát lêìn 4. Àïí phên tñch chi phñ tûúng àöëi cuãa caác loaåi chûúng trònh khaác nhau höî trúå caác gia àònh bõ aãnh hûúãng búãi AIDS vaâ caác nguyïn nhên khaác gêy ra tûã vong úã ngûúâi lúán, cuöåc khaão saát àaä thu thêåp caác söë liïåu tûâ möåt töí chûác chñnh phuã vaâ 11 töí chûác phi chñnh phuã úã vuâng Kagera. Hònh 4.10 thïí hiïån chi phñ trung bònh möîi nùm àïí thûåc hiïån möåt trong söë caác chûúng trònh noái trïn, vaâ söë liïåu vïì chi phñ àûúåc tòm thêëy tûâ ñt nhêët hai cú quan. Khi so saánh chi phñ, àiïìu quan troång cêìn phaãi nhúá rùçng caác dõch vuå àûúåc cung cêëp rêët khaác nhau; vñ duå, chùm soác taåi gia àònh têåp trung vaâo nhûäng nhaâ coá ngûúâi öëm, coân höî trúå vïì giaáo duåc giuáp nhûäng àûáa treã coân àang söëng phuå thuöåc, chuáng coá thïí khöng bõ öëm àau nhûng cêìn phaãi àïën trûúâng hoåc. Hún nûäa, ngay caã nhûäng chûúng trònh coá cuâng möåt nöåi dung thò cuäng coá nhûäng yïëu töë khaác nhau vaâ chêët lûúång khaác nhau. 195
Hònh 4.10: Chi phñ höî trúå ngûúâi söëng soát trung bònh haâng nùm trong nùm 1992 cuãa chñnh phuã vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã, Kagera, Tan-da-ni-a. Möåt söë loaåi hònh hoä trúå cho caác gia àònh bõ AIDS taác àöång tiïu töën nhiïìu nguöìn lûåc hún nhûäng loaåi höî trúå khaác Ghi chuá: NSVA = ngûúâi söëng vúái AIDS, HGÀ = höå gia àònh. Caác chi phñ khaác laâ trïn möåt àêìu treã em möåt nùm. Nguöìn: Over vaâ Koda, sùæp xuêët baãn. Bêët chêëp nhûäng lûu yá trïn, hònh trïn cho chuáng ta thêëy coá thïí coá sûå khaác nhau lúán vïì chi phñ cho möîi ngûúâi hûúãng thuå theo möîi chûúng trònh khaác nhau. Möåt sûå so saánh àùåc biïåt rêët coá yá nghôa laâ chi phñ nuöi möåt àûáa treã trong nhaâ baão dûúäng, dûå tñnh khoaãng 107 àö la möîi nùm, vaâ chi phñ nuöi möåt àûáa treã trong traåi möì cöi, trung bònh khoaãng 1063 àö la möåt nùm hay gêëp khoaãng mûúâi lêìn (khöng coá trong hònh bïn). Àöëi vúái nhûäng àûáa treã khöng thïí àûa vaâo nhaâ baão dûúäng, coá thïí cêìn xem xeát giaãi phaáp thay thïë bùçng möåt traåi möì cöi. Tuy nhiïn, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caác nhaâ cêëp taâi chñnh cuãa chñnh phuã cêìn lûu yá rùçng möîi àûáa treã àûúåc gûãi àïën traåi möì cöi seä tiïu thuå nguöìn lûåc maâ coá thïí nuöi àûúåc 10 àûáa treã úã caác nhaâ baão dûúäng. Nhûäng taác àöång kinh tïë cuãa AIDS thûúâng maånh meä hún trong caác höå gia àònh ngheâo. Chuáng ta àaä thêëy rùçng caác höå gia àònh coá möåt ngûúâi lúán bõ chïët phaãi baán taâi saãn àïí giaãm söëc do bi kõch naây gêy ra. Theo àoá caác gia àònh coá ñt taâi saãn seä gùåp khoá khùn hún khi àöëi mùåt vúái caái chïët so vúái nhûäng gia àònh coá nhiïìu taâi saãn hún. Trong phêìn naây, chuáng ta seä xem xeát aãnh hûúãng cuãa nhûäng taâi saãn ban àêìu cuãa möåt höå gia àònh àöëi vúái khaã nùng vûúåt qua khoá khùn do coá möåt ngûúâi chïët. Trûúác tiïn, chuáng ta xem xeát taâi saãn cuãa möåt höå gia àònh aãnh hûúãng àïën taác àöång trûúác mùæt cuãa möåt ngûúâi chïët àöëi vúái viïåc tiïu thuå thûåc phêím theo àêìu ngûúâi; sau àoá chuáng ta xem taác àöång lêu daâi àöëi vúái treã em, do thiïëu dinh dûúäng vaâ giaãm khaã nùng àïën trûúâng hoåc. Àïí phên tñch bùçng chûáng naây, cêìn luön lûu yá möåt vêën àïì laâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách luön phaãi cên nhùæc khi quyïët àõnh xaä höåi noái chung vaâ chñnh phuã noái riïng coá thïí khùæc phuåc aãnh hûúãng cuãa möåt naån àaåi dõch nhû thïë naâo: ai cêìn giuáp? 196
Nhûäng aãnh hûúãng àöëi vúái viïåc tiïu duâng lûúng thûåc. Möåt aãnh hûúãng lúán maâ möåt ngûúâi lúán trong gia àònh bõ chïët gêy ra, àöëi vúái nhûäng gia àònh ngheâo, àoá laâ sûå thay àöíi roä raâng vïì chi tiïu cho lûúng thûåc vaâ tiïu duâng lûúng thûåc. Hònh 4.11 cho thêëy sûå thay àöíi chi tiïu vaâ tiïu duâng lûúng thûåc theo àêìu ngûúâi (bao göìm caã lûúng thûåc mua vaâ lûúng thûåc saãn xuêët taåi nhaâ) àöëi vúái möåt nûãa söë höå ngheâo hún úã Kagera vaâ möåt nûãa söë höå àúä ngheâo hún úã Kagera trong thúâi gian 6 thaáng khi tûã vong xaãy ra. Àöëi vúái nhûäng gia àònh khaá giaã hún möåt chuát, caã hai loaåi thûåc phêím noái trïn àïìu tùng. Nhûng àöëi vúái 50% höå gia àònh ngheâo hún thò hoaân toaân khaác: chi tiïu cho lûúng thûåc, vöën àaä thêëp so vúái nhûäng höå khaác, àaä giaãm ài gêìn möåt phêìn ba. Viïåc giaãm tiïu duâng lûúng thûåc theo àêìu ngûúâi àûúåc khùæc phuåc bùçng lûúng thûåc saãn xuêët taåi nhaâ (khöng coá trong hònh). Ngay caã vêåy, tiïu duâng lûúng thûåc theo àêìu ngûúâi trong nhûäng höå ngheâo vêîn giaãm ài 15%. Thêåm chñ khi nhûäng höå gia àònh naây cuöëi cuâng cuäng coá thïí quay trúã laåi mûác àöå tiïu thuå lûúng thûåc gêìn bùçng mûác àöå trûúác khi coá ngûúâi chïët, nhû trûúâng húåp caác höå gia àònh úã búâ biïín Ngaâ, viïåc thiïëu dinh dûúäng trong möåt nùm hay lêu hún cuäng aãnh hûúãng maånh àïën sûå phaát triïín cuãa treã em. Chuáng ta chuyïín sang chuã àïì naây. Nhûäng taác àöång àöëi vúái dinh dûúäng treã em. Suy dinh dûúäng treã em coá khaã nùng laâ möåt trong nhûäng hêåu quaã nghiïm troång vaâ lêu daâi nhêët sau caái chïët cuãa möåt ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác trong gia àònh. Caái chïët cuãa böë hoùåc meå hoùåc möåt ngûúâi lúán khaác laâm giaãm mûác dinh dûúäng hiïån taåi cuãa treã em do giaãm thu nhêåp gia àònh vaâ giaãm chi tiïu cho lûúng thûåc, giaãm sûå quan têm cuãa ngûúâi lúán àïën viïåc chùm soác treã. Vò suy dinh dûúäng treã em coá thïí aãnh hûúãng àïën phaát triïín trñ tuïå, do àoá giaãm nùng lûåc lêu daâi cuãa möåt con ngûúâi, caãi thiïån dinh dûúäng treã em laâ möåt muåc tiïu phaát triïín lêu daâi. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách mong muöën giaãm búát taác àöång cuãa dõch AIDS, vò vêåy cêìn àùåc biïåt quan têm àïën viïåc giaãm töëi àa aãnh hûúãng cuãa söë lûúång tûã vong ngaây caâng tùng cuãa nhûäng ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác àöëi vúái dinh dûúäng treã em. Hònh 4.11. Taác àöång ngùæn haån cuãa caái chïët cuãa möåt thaânh viïn ngûúâi lúán lïn chi tiïu thûåc phêím vaâ tiïu duâng thûåc phêím trïn möåt thaânh viïn ngûúâi lúán tûúng àûúng, Kagera, Tan-da-ni-a, 1991-93 Trong söë caác höå gia àònh úã Kagera, Tan- da-ni-a coá ngûúâi lúán úã àöå sung sûác chïët, chó tiïu vaâ tiïu duâng thûåc phêím giaãm úã caác höj ngheâo nhûng laåi tùng úã caác höå khaác. Ghi chuá: 50% höå gia àònh ngheâo nhêët laâ caác höå coá taâi saãn vúái giaá trõ ñt hún giaá trõ trung võ taâi saãn trïn möåt thaânh viïn trong àúåt àiïìu tra 1, vaâo khoaãng 415 àö la trïn möåt thaânh viïn tûúng àûúng ngûúâi lúán theo giaá àö la 1996. Mêîu göìm 65 HGÀ coá ngûúâi chïët giûäa àúåt möåt vaâ àúåt cuöëi cuãa nghiïn cûáu Kagera. Nguöìn: Over vaâ caác taác giaã khaác, sùæp xuêët baãn. 197
AÃnh hûúãng cuãa tûã vong ngûúâi lúán àïën dinh dûúäng treã em khaác nhau tuyâ theo nhiïìu yïëu töë, song cuäng khöng thïí boã qua tònh traång dinh dûúäng treã em cuãa toaân dên söë noái chung. Coá rêët ñt thöng tin vïì tûã vong ngûúâi lúán aãnh hûúãng àïën dinh dûúäng treã em nhû thïë naâo. Hún nûäa, aãnh hûúãng naây coá khaã nùng khaác nhau àöëi vúái möîi quöëc gia, möîi cöång àöìng. Thaão luêån vïì nhûäng phaát hiïån úã Kagera dûúái àêy minh hoaå cho möåt söë vêën àïì maâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cêìn xem xeát nïëu muöën giaãm nheå taác àöång cuãa naån dõch. Trong phêìn thaão luêån naây, thuêåt ngûä “treã möì cöi” àûúåc sûã duång àïí chó nhûäng àûáa treã mêët möåt trong hai hay caã hai böë meå. Chuáng ta àïìu thêëy rùçng viïåc giaãm tiïu duâng lûúng thûåc trong söë nhûäng gia àònh ngheâo coá ngûúâi chïët àûúåc mö taã trïn àêy seä laâm tùng tyã lïå suy dinh dûúäng úã treã em trong nhûäng gia àònh naây, vò nhûäng àûáa treã naây coá nhiïìu khaã nùng khöng àûúåc cung cêëp dinh dûúäng àêìy àuã hay àaä coá nguy cú suy dinh dûúäng trûúác khi coá ngûúâi lúán trong gia àònh chïët. Theo hònh 4.12, trong söë nhûäng höå gia àònh ngheâo úã Kagera, tó lïå treã em coâi coåc dûúái nùm tuöíi cao hún rêët nhiïìu trong söë nhûäng treã em möì cöi (51% ) so vúái nhûäng treã em caã böë meå coân söëng (39%). Tuy nhiïn, àiïìu àaáng ngaåc nhiïn laâ sûå chïnh lïåch giûäa treã em möì cöi vaâ treã em khöng möì cöi trong nhûäng gia àònh khaá giaã laåi coân cao hún; quaã thûåc, treã em möì cöi trong nhûäng gia àònh khaá giaã bõ coâi coåc vúái tyã lïå gêìn nhû treã em möì cöi trong nhûäng gia àònh ngheâo hún. Kïët quaã khöng dûå kiïën naây àùåt ra nhûäng vêën àïì taác nghiïåp khoá khùn. Nïëu nhû treã möì cöi trong caác höå gia àònh ngheâo hún thûúâng dïî bõ coâi coåc hún so vúái treã em möì cöi trong nhûäng gia àònh ñt ngheâo hún, nhû chuáng ta coá thïí thêëy, thò viïåc àûa ra chñnh saách hïët sûác àún giaãn: àïí giaãm thiïíu tònh traång suy dinh dûúäng, têåp trung viïåc trúå giuáp dinh dûúäng vaâo caác gia àònh ngheâo coá ngûúâi lúán úã tuöíi sung sûác chïët. Thay vaâo àoá, chuáng ta thêëy rùçng ñt nhêët, taåi Kagera, möåt nûãa söë treã möì cöi (mêët cha, meå hoùåc caã hai) àïìu bõ coâi coåc khöng phuå thuöåc vaâo viïåc chuáng coá söëng trong möåt gia àònh ngheâo khöí hay khöng. Hònh 4.12: Coâi coåc trong söë treã em möì cöi vaâ khöng möì cöi dûúái 5 tuöíi, theo taâi saãn cuãa höå gia àònh, Kagera, Tan-da-ni-a. Nguöìn: Söë liïåu Kagera, tñnh toaán cuãa taác giaã. 198
Coá rêët nhiïìu caách giaãi thñch cho quan saát àaáng ngaåc nhiïn naây. Möåt caách giaãi thñch cho rùçng, sûå chêåm phaát triïín trong caã hai nhoám treã möì cöi laâ bùæt nguöìn tûâ cùn bïånh AIDS vaâ caác cùn bïånh khaác maâ möåt àûáa treã coá thïí nhiïîm phaãi tûâ ngûúâi lúán bõ nhiïîm HIV nhû bïånh lao phöíi maâ khöng hïì liïn quan mêåt thiïët túái àïën mûác àöå taâi saãn cuãa gia àònh. Möåt caách giaãi thñch khaác laåi cho rùçng möåt söë treã em möì cöi chêåm phaát triïín àang söëng trong caác gia àònh khaá giaã hún, trûúác àêy söëng úã caác gia àònh ngheâo khoá thò sûå chêåm phaát triïín cuãa chuáng chñnh laâ hêåu quaã cuãa viïåc súám chõu àûång caãnh ngheâo àoái. Cuöëi cuâng, hiïån tûúång chêåm phaát triïín àöìng àïìu trong caã hai nhoám treã möì cöi cho thêëy, àöëi vúái söë treã em naây, tyã lïå chêåm phaát triïín úã mûác 50% coá thïí àaä gêìn túái mûác giúái haån maâ vûúåt qua àoá bêët kyâ sûå suát giaãm vïì chïë àöå dinh dûúäng cho treã em seä dêîn àïën tùng tyã lïå tûã vong treã em chûá khöng tùng tyã lïå coâi coåc. Trong caã ba trûúâng húåp trïn, tònh traång dinh dûúäng treã em coá thïí thûåc tïë bõ suy giaãm nhiïìu hún trong caác gia àònh ngheâo so vúái caác gia àònh ñt ngheâo hún. Tuy nhiïn, cuäng coá thïí xaãy ra trûúâng húåp, tònh traång dinh dûúäng treã em bõ suy giaãm maånh sau caái chïët cuãa ngûúâi lúán úã tuöíi sung sûác trong gia àònh, thêåm chñ ngay caã trong möåt gia àònh tûúng àöëi khaá giaã. Àiïìu naây coá thïí xaãy ra, vñ duå, trong trûúâng húåp sûå àau khöí vaâ suy suåp vïì têm lyá cuãa nhûäng ngûúâi coân laåi trong gia àònh coá thïí sao nhaäng viïåc chùm soác treã nhû viïåc mua thûåc phêím vaâ cho treã ùn. Nïëu trûúâng búåp naây thêåt sûå xaãy ra, nhûäng àûáa treã möì cöi seä rêët nhiïìu khaã nùng bõ suy dinh dûúäng khöng phuå thuöåc vaâo hoaân caãnh kinh tïë cuãa gia àònh chuáng. Möåt giaãi phaáp coá khaã nùng phuâ húåp cho moåi tònh huöëng àoá laâ têåp trung höî trúå dinh dûúäng vaâo treã em coá triïåu chûáng bõ suy dinh dûúäng hoùåc coá khaã nùng bõ suy dinh dûúäng (do mêët cha, meå hoùåc caã hai). Caách tiïëp cêån naây coá rêët nhiïìu àiïím maånh. Trûúác hïët, vò tyã lïå phêìn trùm treã em dûúái 5 tuöíi bõ möì cöi seä thêëp, thêåm chñ trong möåt dõch bïånh lan röång, thò sûå höî trúå noái trïn khöng töën nhiïìu chi phñ vaâ vò thïë coá tñnh khaã thi hún viïåc höî trúå cho têët caã caác gia àònh coá ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác chïët vò bïånh AIDS. Hún nûäa, vò bïånh nhên thûúâng mùæc bïånh keáo daâi trûúác khi chïët vò AIDS, nïn thûúâng rêët dïî xaác àõnh àûúåc söë treã em seä phaãi möì cöi trûúác khi cha hoùåc meå cuãa chuáng chïët vaâ phaãi àûa chuáng vaâo chûúng trònh àïí haån chïë àïën mûác thêëp nhêët sûå taác àöång vïì mùåt dinh dûúäng. Trong caác trûúâng húåp ngûúâi meå mang HIV dûúng tñnh, viïåc böí sung thïm nguöìn thûác ùn seä àöìng thúâi giaãm àûúåc ruãi ro truyïìn bïånh tûâ meå sang con qua sûäa meå Thïm vaâo àoá, caác chûúng trònh cung cêëp lûúng thûåc trûåc tiïëp cho treã suy dinh dûúäng vaâ treã möì cöi chûá khöng chó cho treã möì cöi khöng thöi, coá thïí giuáp traánh àûúåc viïåc caác gia àònh nhêån nuöi dûúäng treã em möì cöi chó vò muöën nhêån caác phuác lúåi daânh cho treã möì cöi. Trong khi viïåc khuyïën khñch caác gia àònh nhêån chùm soác treã laâ möåt àiïìu rêët nïn laâm trong möåt dõch AIDS nghiïm troång, thò viïåc khuyïën khñch quaá àaáng coá thïí laâm tùng söë treã em bõ chuyïín giûäa caác gia àònh vúái nhau vaâ gêy aãnh hûúãng túái phuác lúåi daânh cho chuáng. Möåt caách tiïëp cêån töët hún nûäa laâ àûa caã caác treã em trong caác gia àònh sùæp coá ngûúâi tûã vong vaâo möåt chûúng trònh nuöi dûúäng vaâ quaãn lyá chïë àöå dinh dûúäng mang tñnh cöång àöìng theo mö hònh taâi trúå cuãa UNICEF, àoá laâ “caác àiïím cho ùn taåi laâng”. Cuöëi cuâng, àûa treã möì cöi vaâo möåt chûúng trònh àûúåc thiïët kïë àïí giaãi quyïët möåt caách röång raäi hún vêën àïì suy dinh dûúäng seä cöng bùçng hún laâ viïåc chó têåp trung vaâo viïåc höî trúå cho treã möì cöi do bïånh AIDS. Àiïìu naây caâng àuáng hún àöëi vúái caác nûúác ngheâo núi maâ khêíu phêìn lûúng thûåc cho treã em suy dinh dûúäng àaáng úã mûác baáo àöång. Vñ duå, taåi Kagera, ngay caã trong caác gia àònh khöng úã trong hoaân caãnh ngheâo khöí vaâ caã cha meå coân söëng thò möåt 199
phêìn ba söë treã em bõ coâi coåc. Trong böëi caãnh nhû vêåy, viïåc chó höî trúå cho caác treã em möì cöi do AIDS seä boã quïn rêët nhiïìu nhûäng treã em khaác cuäng àang rêët cêìn àûúåc giuáp àúä. Taác àöång àïën viïåc hoåc haânh cuãa treã em. Bïn caånh viïåc laâm tùng suy dinh dûúäng treã em, caái chïët cuãa möåt ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác trong höå gia àònh coá nhiïìu khaã nùng laâm giaãm tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em. Viïåc thiïëu hoåc haânh, coá thïí bõ tònh traång suy dinh dûúäng laâm trêìm troång thïm, seä laâm cho nhûäng treã em trong gia àònh coá ngûúâi lúán chïët khoá coá thïí thoaát àûúåc caãnh àoái ngheâo. Hïå quaã cuãa cuãa viïåc ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác chïët àöëi vúái viïåc giaãm tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em trong höå gia àònh coá thïí bao göìm: • Giaãm búát khaã nùng cuãa gia àònh coá thïí àoáng àûúåc hoåc phñ, • Tùng nhu cêìu treã em tham gia lao àöång, • Laâm giaãm tyã suêët lúåi nhuêån dûå kiïën àöëi vúái ngûúâi lúán cuãa àêìu tû vaâo giaáo duåc treã em. Chuáng ta àaä thêëy nhûäng biïën àöång vïì thu nhêåp vaâ chi tiïu xaãy ra trûúác vaâ sau caái chïët cuãa ngûúâi lúán seä coá xu hûúáng laâm giaãm nhû thïë naâo khaã nùng cuãa gia àònh àoáng hoåc phñ vaâ chi traã caác khoaãn chi tiïu giaáo duåc khaác. Treã em cuäng coá thïí phaãi boã hoåc àïí laâm viïåc bïn ngoaâi gia àònh, giuáp chuyïån lao àöång vaâ cöng viïåc àöìng aáng hoùåc chùm soác möåt thaânh viïn öëm àau cuãa gia àònh. Bïn caånh àoá, khi tyã lïå tûã vong cuãa ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác cao, thò caác bêåc cha meå thûúâng khöng nhiïåt tònh lùæm trong viïåc àêìu tû vaâo chuyïån hoåc haânh cuãa con caái mònh. Hoå súå hoùåc laâ con treã cuãa hoå cuäng chùèng söëng àuã lêu àïí hiïån thûåc hoaá àûúåc mûác thu nhêåp cao do viïåc hoåc haânh mang laåi cho chuáng hoùåc laâ baãn thên ngûúâi lúán cuäng cho rùçng hoå cuäng chùèng söëng àûúåc lêu àïí maâ hûúãng nhûäng thaânh quaã hoåc haânh cuãa con caái mònh mang laåi dûúái hònh thûác thu nhêåp cao hún. Tûúng tûå nhû vêåy, ngûúâi nhaâ cuãa ngûúâi chïët khi nhêån nuöi àûáa treã möì cöi cuäng coá thïí khöng nhiïåt tònh àûúåc nhû cha meå chuáng trong viïåc àêìu tû cho chuyïån hoåc haânh cuãa con caái. Vò têët caã nhûäng lñ do àoá, treã em mêët cha hay meå hoùåc mêët caã cha lêîn meå thûúâng coá tyã lïå nhêåp hoåc thêëp hún so vúái tyã lïå bònh quên cuãa treã coân caã cha meå. Hònh 4.13: Tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em tuöíi 10-14, theo tònh traång möì cöi, chñn quöëc Nguöìn: Söë liïåu àiïìu tra nhên khêíu hoåc vaâ y tïë, tñnh toaán cuãa caác taác giaã. 200
Söë liïåu cuãa caác àiïìu tra nhên khêíu hoåc vaâ y tïë vïì tyã lïå nhêåp hoåc vaâ tònh traång möì cöi taåi 9 quöëc gia, noái chung àïìu uãng höå cho lêåp luêån naây. Hònh söë 4.13 cuäng cho thêëy tyã lïå ài hoåc dûå kiïën cuãa treã em theo tònh traång möì cöi cuãa chuáng ruát ra tûâ möåt phên tñch höìi quy trong àoá úã tûâng nûúác ngûúâi ta giûä caác yïëu töë tuöíi taác, giúái tñnh, cû truá taåi thaânh thõ, vaâ chêët lûúång nhaâ úã khöng àöíi - àêy laâ nhûäng thöng söë cú baãn vïì phuác lúåi. Têët caã caác núi naây àïìu àûúåc àùåc trûng búãi tònh traång thu nhêåp thêëp vaâ têët caã trûâ Bùæc Bra-xin àïìu úã giûäa möåt dõch HIV/AIDS lan röång. Treã möì cöi úã moåi núi àïìu coá tyã lïå nhêåp hoåc thêëp hún, trûâ trûúâng húåp úã U-gan-àa vaâ Dim-ba-bu-ï, khaác biïåt lúán nhêët giûäa tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em möì cöi vaâ tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em khöng möì cöi àûúåc thêëy úã 5 nhoám cöåt phña bïn traái cuãa mònh. Trong khi nhûäng söë liïåu uãng höå cho quan àiïím rùçng treã em möì cöi thûúâng ñt àïën trûúâng hún laâ nhûäng treã em khaác, caác söë liïåu àoá cuäng àöìng thúâi cho thêëy laâ taåi hêìu hïët caác nûúác naây, möåt tyã lïå lúán treã em khöng phaãi laâ treã möì cöi cuäng khöng ài hoåc. Àiïìu àoá cho thêëy rùçng ñt nhêët thò taåi caác nûúác coá thu nhêåp thêëp naây, tònh traång möì cöi khöng phaãi laâ lyá do chuã yïëu àïí treã em khöng àïën trûúâng; coá nhûäng vêën àïì khaác nûäa vïì phña cung vaâ cêìu trong lônh vûåc giaáo duåc hoùåc cuãa thõ trûúâng lao àöång cuäng dêîn àïën tyã lïå nhêåp hoåc thêëp cuãa treã em khöng phuå thuöåc vaâo tònh traång möì cöi. Cuäng nhû vêën àïì dinh dûúäng, treã möì cöi thûúâng phaãi chõu tònh traång àùåc biïåt thiïåt thoâi vïì giaáo duåc, nhûng do tyã lïå ài hoåc úã caác nûúác thu nhêåp thêëp naây noái chung thûúâng thêëp do àoá nhûäng biïån phaáp àùåc biïåt àïí tùng tyã lïå treã möì cöi ài hoåc coá thïí laåi boã qua nhu cêìu hoåc haânh cuãa nhiïìu treã em khaác khöng bõ möì cöi. Caãi thiïån àaáng kïí tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em vò thïë àoâi hoãi möåt caách tiïëp cêån hïå thöëng; àiïìu naây nùçm ngoaâi phaåm vi cuãa cuöën saách naây, nhûng àaä laâ möåt trong nhûäng muåc tiïu giaáo duåc taåi caác nûúác naây. Sûã duång söë liïåu cuãa Kagera, chuáng ta coá thïí xem xeát xem nhûäng yïëu töë khaác coá aãnh hûúãng àïën mûác nhêåp hoåc tûúng àöëi cuãa treã möì cöi vaâ treã khöng möì cöi. Sûã duång sûå khaác biïåt tûúng tûå giûäa caác höå gia àònh theo mûác àöå taâi saãn, hònh söë 4.14 cho thêëy rùçng treã em cuãa caác gia àònh ngheâo hún thûúâng ñt coá khaã nùng àïën trûúâng hún so vúái treã em cuãa caác gia àònh khaá hún möåt chuát, bêët kïí tònh traång möì cöi cuãa treã laâ thïë naâo. Tûúng tûå, sûå khaác Hònh 4.14: Tyã lïå nhêåp hoåc theo tuöíi, tònh traång möì cöi vaâ taâi saãn cuãa höå gia àònh Nguöìn: Aiswrth vaâ Koda 1993 vaâ tñnh toaán cuãa caác taác giaã. 201
biïåt lúán giûäa tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã möì cöi vaâ treã khöng möì cöi chó àaáng kïí trong söë nhoám caác gia àònh ngheâo hún maâ thöi. Tuy nhiïn àaáng chuá yá nhêët laåi laâ tyã lïå nhêåp hoåc thêëp cuãa treã em trong àöå tuöíi tûâ 7- 10 bêët kïí mûác àöå thu nhêåp cuãa gia àònh chuáng nhû thïë naâo. Chñnh vò thïë, duâ rùçng treã möì cöi trong caác gia àònh ngheâo hún coá tyã lïå ài hoåc thêëp nhêët, nhûng tyã lïå ài hoåc cuãa treã em noái chung taåi Kagera cuäng thêëp àïën mûác àaáng ngaåi. Tyã lïå ài hoåc cao hún trong àöå tuöíi 11 - 14 chuã yïëu laâ do tònh traång phöí biïën röång raäi laâ treã ài hoåc muöån, àiïìu àoá dêîn àïën viïåc nhiïìu treã lúán tuöíi coân ài hoåc tiïíu hoåc. Nhûäng quan saát trïn, cuâng vúái möåt thûåc tiïîn laâ hoåc phñ úã Tan-da-ni-a thêëp hún úã Kï-ni-a vaâ U-gan-àa (caã hai nûúác naây àïìu coá tyã lïå nhêåp hoåc cao hún), cho thêëy rùçng vò möåt lyá do naâo àoá, caác gia àònh úã Kagera laåi choån khöng àûa treã nhoã ài hoåc tiïíu hoåc. Duâ rùçng laâ lyá do gò ài nûäa, thò cuäng khöng hoaân toaân laâ vïì vêën àïì taâi chñnh, thêåm chñ caã úã nhûäng gia àònh thuöåc diïån ngheâo hún. Trong khi mûác àöå taâi saãn cuãa gia àònh chó taác àöång möåt phêìn tûúng àöëi nhoã àöëi vúái vêën àïì treã em möì cöi coá àûúåc ài hoåc hay khöng, thò nghiïn cûáu naây cuäng nhêån thêëy coá sûå khaác biïåt lúán tuyâ thuöåc vaâo ngûúâi lúán àaä chïët trong gia àònh laâ nam hay nûä. Taåi caác gia àònh coá ngûúâi meå úã àöå tuöíi sung sûác mêët, thò treã em thûúâng coá tyã lïå nhêåp hoåc thêëp hún vaâ thûúâng phaãi tham gia vaâo caác daång cöng viïåc àùåc trûng maâ phuå nûä thûúâng àaãm nhiïåm nhû nêëu nûúáng, ài chúå, giùåt giuä, doån deåp, lêëy nûúác vaâ kiïëm cuãi. Àöëi vúái treã nhoã, viïåc ài hoåc thûúâng bõ trò hoaän, nhûng àöëi vúái treã lúán tuöíi hún thò thûúâng phaãi boã hoåc vaâ khöng quay laåi àûúåc trûúâng hoåc nûäa. Thêåm chñ treã em trong caác gia àònh coá ngûúâi phuå nûä chïët nïëu khöng boã hoåc thò cuäng àïën trûúâng ñt thúâi gian hún so vúái treã thuöåc caác gia àònh khaác. Do nhûäng aãnh hûúãng naây chûa àûúåc quan saát thêëy trong caác gia àònh coá ngûúâi àaân öng úã àöå tuöíi sung sûác chïët, do àoá coá thïí cho rùçng treã em boã hoåc àïí laâm nhûäng cöng viïåc maâ trûúác àêy ngûúâi phuå nûä àaä laâm trûúác khi bõ chïët. Hònh 4.15: Tònh traång àoái ngheâo úã vuâng Kagera, theo huyïån vaâ tyã lïå tûã vong ngûúâi lúán, 1991 AIDS khöng nhêët thiïët lan traân niïìu hún úã caác huyïån ngheâo hún. Trong söë caác huyïån cuãa vuâng Kagera, möåt söë coá dõch nghiïm troång nhûng khöng phaãi laâ coá tyã lïå ngheâo cao nhêët; huyïån ngheâo nhêët (Ngara) coá dõch nhoã nhêët. Ghi chuá: Tyã lïå tûã vong ngûúâi lúán laâ trïn 1000, söë liïåu cho nùm 1988 Nguöìn: Gupta, Mujinja, vaâ Over, sùæp xuêët baãn. 202
Liïåu nhûäng phaát hiïån àûúåc úã Kagera coá àuáng vúái núi khaác hay khöng? Mûác nhêåp hoåc cú súã giûäa caác vuâng vaâ trong nöåi vuâng cuäng rêët khaác nhau, tuyâ thuöåc vaâo mûác àöå chi phñ cho ài hoåc, mûác àöå thu nhêåp cuãa gia àònh, chi phñ cú höåi àöëi vúái thúâi gian cuãa treã em vaâ nhûäng lúåi ñch kinh tïë cuãa viïåc hoåc haânh. Àöëi vúái nhûäng nûúác coá mûác thu nhêåp thêëp nhû nhûäng nûúác trong hònh 4.13, thò hoaân toaân coá thïí cho rùçng tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em möì cöi cuäng nhû treã khöng möì cöi trong caác gia àònh ngheâo hún thò thêëp hún so vúái caác gia àònh khöng ngheâo bùçng hoå, vaâ sûå khaác biïåt vïì tyã lïå nhêåp hoåc giûäa treã möì cöi vaâ treã khöng möì cöi trong caác gia àònh ngheâo thò cuäng lúán hún. Tûúng tûå, chuáng ta coá thïí lêåp luêån rùçng caái chïët cuãa ngûúâi phuå nûä chñnh trong gia àònh coá taác àöång lúán hún àöëi vúái viïåc ài hoåc cuãa treã so vúái caái chïët cuãa ngûúâi nam giúái chñnh trong gia àònh trong bêët kyâ möåt cöång àöìng naâo, núi phuå nûä thûúâng laâ ngûúâi àaãm nhiïåm nhûäng cöng viïåc phuåc vuå gia àònh chuã yïëu nhêët vaâ trong trûúâng húåp hoå bõ chïët thò cöng viïåc àoá laåi àûúåc chuyïín cho treã em trong gia àònh. Taåi nhûäng nûúác coá mûác thu nhêåp trung bònh, núi tyã lïå nhêåp hoåc cuãa treã em cao hún rêët nhiïìu, thò treã em möì cöi trong caác gia àònh coá thu nhêåp thêëp coá tyã lïå khöng nhêåp hoåc cao hún so vúái úã caác nûúác ngheâo hún. Thñ duå taåi Thaái Lan, trong nùm 1992, coá túái 93% treã em trong àöå tuöíi tiïíu hoåc àaä àïën trûúâng vaâ tyã lïå nhêåp hoåc cêëp hai cuäng àang tùng nhanh choáng (Shaeffer 1995; Brown, Sittitrai 1995). Mùåc duâ chuáng töi khöng coá àûúåc söë liïåu àaåi diïån cho toaân quöëc vïì mûác àöå treã möì cöi thêët hoåc úã Thaái Lan, nhûng möåt cöng trònh nghiïn cûáu nhoã phaát hiïån rùçng 13 phêìn trùm treã em úã àöå tuöíi àïën trûúâng trong nhûäng gia àònh coá ngûúâi bõ mùæc bïånh hoùåc chïët vò AIDS àaä buöåc phaãi boã hoåc àïí giuáp àúä gia àònh (Pitayanon, Kongsin vaâ Janjaroen 1997). Hai kïët luêån chung vïì chñnh saách coá thïí ruát ra àûúåc tûâ bùçng chûáng naây. Trûúác hïët laâ taåi nhûäng núi coá tyã lïå nhêåp hoåc rêët thêëp, möåt nöî lûåc coá tñnh hïå thöëng àïí caãi thiïån tyã lïå nhêåp hoåc chung thò seä cöng bùçng hún vaâ chùæc seä taåo ra àûúåc nhûäng kïët quaã töët àeåp hún so vúái nhûäng chûúng trònh àùåc biïåt têåp trung vaâo treã möì cöi. Thûá hai, khi tyã lïå nhêåp hoåc chung àaä tùng, seä coá nhiïìu khaã nùng laâ treã möì cöi con nhaâ ngheâo seä coá tyã lïå nhêåp hoåc thêëp hún hùèn so vúái caác treã khaác. Tuy nhiïn, trong nhûäng tònh huöëng àoá, caác chûúng trònh dùåc biïåt daânh cho treã möì cöi khöng hùèn àaä laâ cöng bùçng nhêët hay hiïåu quaã nhêët àïí giaãi quyïët vêën àïì. Möåt khi vêîn coân möåt tyã lïå lúán treã em ngheâo vêîn chûa àûúåc àïën trûúâng, thò nhûäng can thiïåp nhùçm laâm tùng söë hoåc sinh ngheâo àïën trûúâng seä giaãi quyïët àûúåc vêën àïì hoåc haânh cuãa nhûäng treã em cêìn àûúåc giuáp àúä nhêët; kïí caã nhûäng treã möì cöi cêìn àûúåc giuáp nhêët. Chñnh saách xoaá àoái giaãm ngheâo trong möåt dõch AIDS nghiïm troång Nhûäng phên tñch trïn àêy àaä nïu bêåt möåt söë yïëu töë cú baãn cuãa taác àöång cuãa AIDS àöëi vúái àoái ngheâo. Trûúác hïët HIV nhiïîm caã ngûúâi giaâu vaâ keã ngheâo. Mùåc duâ vêåy HIV lêy nhiïîm nhiïìu ngûúâi ngheâo hún laâ ngûúâi giaâu vaâ röìi cuöëi cuâng seä lêy nhiïîm möåt söë böå phêån lúán hún nhûäng ngûúâi ngheâo, nhûng lêy nhiïîm HIV vêîn tiïëp tuåc xaãy ra trong söë nhûäng ngûúâi khöng ngheâo. Thûá hai, taác àöång ngùæn haån cuãa viïåc ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác bõ chïët do AIDS lúán hún nhiïìu so vúái chïët vò caác bïånh khaác do trûúác khi chïët ngûúâi bõ AIDS thûúâng öëm àau keáo daâi. Tuy nhiïn do coá caác chi phñ khaác phaát sinh trong têët caã moåi trûúâng húåp tûã vong nïn aãnh hûúãng ngùæn haån giûäa chïët vò AIDS vaâ chïët vò caác bïånh khaác cuäng chùèng khaác nhau nhiïìu. Thûá ba, thay vò bõ AIDS tiïu diïåt, caác höå gia àònh sûã duång nhiïìu cú chïë khaác nhau àïí giaãm nheå taác àöång ngùæn haån cuãa viïåc ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác bõ chïët vò AIDS hay vò caác bïånh khaác. Thûá tû, chuáng ta àaä thêëy rùçng nhûäng cú chïë àöëi phoá naây thûúâng keám hiïåu quaã hún úã caác gia àònh ngheâo núi phêìn lúán caác biïån phaáp khùæc 203
phuåc taác àöång thûúâng laâ hy sinh chuyïån hoåc haânh hay dinh dûúäng cuãa treã em. Nhûäng taác àöång sau chñnh laâ di chûáng vônh viïîn cuãa dõch AIDS, maâ seä ngùn trúã nhûäng nöî lûåc cuãa caác quöëc gia nhùçm àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu phaát triïín trong caác nùm túái. Nhûäng quan saát trïn àûúåc dûåa trïn möåt têåp húåp nhûäng phên tñch lyá thuyïët vaâ nhûäng quan saát thûåc chûáng. Do nhûäng vêën àïì cuäng coân tûúng àöëi múái vaâ coá rêët ñt söë liïåu so saánh giûäa caác quöëc gia vaâ thêåm chñ laâ giûäa caác khu vûåc vúái nhau, chuáng töi àaânh phaãi dûåa vaâo kïët quaã cuãa möåt söë khaão saát duy nhêët tiïën haânh úã Kagera, Tan-di-ni-a cuâng vúái möåt söë quan saát böí xung gêìn àêy cuãa ba cuöåc khaão saát múái tiïën haânh úã caác nûúác khaác. Khi àaä coá nhiïìu kinh nghiïåm hún vïì dõch AIDS cuäng nhû coá àêìy àuã dûä liïåu hún, thò hiïíu biïët cuãa chuáng ta vïì AIDS nhêët àõnh seä àûúåc caãi thiïån hún nûäa vaâ möåt söë nhêån xeát trïn àêy seä àûúåc àûa ra tranh luêån. Bêët chêëp nhûäng àiïím lûu yá trïn, nhûäng phaát hiïån chung àûúåc mö taã úã trïn àaä chó ra möåt vêën àïì cú baãn rùçng caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách buöåc phaãi cên nhùæc khi quyïët àõnh caách thûác giaãm thiïíu taác àöång cuãa AIDS àöëi vúái tònh traång àoái ngheâo: nhûäng höå gia àònh naâo cêìn àûúåc giuáp àúä? Cêu traã lúâi ngùæn têët nhiïn laâ nhûäng höå gia àmh ngheâo cêìn àûúåc trúå giuáp nhêët vaâ khöng nhêët thiïët laâ nhûäng höå gia àònh bõ aãnh hûúãng cuãa AIDS. Taåi caác khu vûåc ngheâo àang phaát triïín, nhiïìu höå gia àònh khöng bõ AIDS, nhûng dûúâng nhû laåi rêët ngheâo. Trong söë caác höå gia àònh úã Kagera khöng coá ngûúâi lúán bõ chïët, möåt phêìn ba söë treã em dûúái 5 tuöíi bõ coâi coåc. Tûúng tûå nhû vêåy, thêåm chñ taåi caác höå gia àònh coân caã cha lêîn meå, 50% söë treã em dûúái 11 tuöíi khöng àûúåc àïën trûúâng hoåc. Viïåc thiïëu möëi quan hïå qua laåi giûäa àoái ngheâo vaâ AIDS rêët roä raâng trong hònh 4.15. Hònh naây cho biïët con söë dûå kiïën tyã lïå dên söë taåi möîi quêån cuãa Kagera söëng dûúái mûác àoái ngheâo tuyïåt àöëi, 124 àö la/àêìu ngûúâi/nùm vaâo thúâi àiïím nùm 199122. Trong ngoùåc úã phêìn dûúái tïn cuãa möîi quêån laâ möåt chó baáo vïì mûác àöå khùæc nghiïåt cuãa dõch AIDS taåi quêån trong nùm àoá, tyã lïå tûã vong cuãa ngûúâi lúán trong àöå tuöíi 15-50, theo tñnh toaán tûâ söë liïåu cuãa cuöåc töíng àiïìu tra nùm 1988. Viïåc AIDS khöng phaãi laâ nguyïn nhên quan troång cuãa àoái ngheâo àaä àûúåc biïíu thõ roä raâng qua möåt thûåc tïë laâ taåi hai quêån núi tònh traång AIDS nghiïm troång nhêët trong suöët möåt thêåp kyã laâ Bukoba thaânh thõ vaâ Muleba, thò tònh traång àoái ngheâo laåi ñt nhêët, trong khi àoá möåt quêån khaác hêìu nhû khöng coá AIDS laâ Ngara thò tònh traång àoái ngheâo laåi nùång hún caã hai23. Trong khi caác höå gia àònh bõ aãnh hûúãng cuãa AIDS khöng nhêët thiïët laâ ngheâo, thò caác höå gia àònh ngheâo khi bõ aãnh hûúãng cuãa dõch AIDS naây thò laåi rêët ñt coá khaã nùng àöëi phoá vúái AIDS so vúái caác gia àònh khöng ngheâo. Nhûäng gia àònh ñt ngheâo hún úã Kagera trïn thûåc tïë àang tùng mûác tiïu duâng trong khi caác gia àònh ngheâo laåi giaãm maånh tiïu duâng trïn àêìu ngûúâi bònh quên àùåc biïåt laâ tiïu duâng lûúng thûåc do hêåu quaã cuãa caái chïët cuãa ngûúâi thên trong gia àònh. Trong khi viïåc tùng mûác tiïu duâng cuãa caác höå gia àònh khöng ngheâo khöng nhêët thiïët quan saát thêëy àûúåc caác àõa phûúng khaác, coá thïí giaã àõnh hoaân toaân húåp lyá rùçng caác höå gia àònh khöng ngheâo àöëi mùåt vúái möåt caái chïët cuãa ngûúâi lúán trong gia àònh dïî daâng àiïìu chónh tiïu duâng hún caác gia àònh ngeâo. Cuöëi cuâng, chuáng ta àaä thêëy ngay caã caác höå gia àònh thiïëu khaã nùng tiïëp cêån tñn duång vaâ baão hiïím chñnh thûác vêîn sûã duång nhiïìu biïån phaáp àïí àöëi phoá vúái caái chïët do AIDS vaâ caác àiïìu bêët haånh khaác. Chñnh vò thïë, thêåm chñ nïëu nhû cuá söë do caái chïët vò bïånh AIDS nùång nïì hún nhûäng àiïìu bêët haånh khaác vaâ caác höå gia àònh ngheâo dïî bõ aãnh hûúãng cuãa söëc hún so vúái caác gia àònh khöng ngheâo, thò chñnh phuã trong nöî lûåc tòm kiïëm biïån phaáp giaãm thiïíu taác àöång cuãa AIDS àïën àoái ngheâo phaãi tûå hoãi mònh liïåu coá thïí thiïët kïë vaâ thûåc hiïån caác chûúng trònh trúå giuáp coá hiïåu quaã hún vaâ cöng bùçng hún so vúái caác chiïën lûúåc àöëi phoá 204
vöën khöng chñnh thûác àaä coá. Nhûäng phaát hiïån röång lúán trïn coá thïí àûúåc chùæt loåc hún nûäa thaânh ba àiïím khuyïën nghõ sau àöëi vúái caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách: • Khöng phaãi têët caã caác höå gia àònh coá ngûúâi chïët vò AIDS àïìu cêìn phaãi àûúåc trúå giuáp. • Nïn cung cêëp trúå giuáp àïí ngûúâi àûúåc cûáu trúå töìn taåi, thò viïån trúå àoá phaãi nhùçm vaâo cho têët caã caác höå gia àònh rêët ngheâo coá ngûúâi úã àöå tuöíi sung sûác bõ chïët, bêët kïí vò AIDS hay vò nhûäng nguyïn nhên khaác. • Trúå giuáp seä coá taác duång töët nhêët ngay trûúác vaâ sau caái chïët cuãa ngûúâi lúán, trong giai àoaån khi tiïu duâng lûúng thûåc trïn àêìu ngûúâi àaä giaãm búát ài nhûng vêîn coân chûa àûúåc phuåc höìi trúã laåi vaâ khöng nhêët thiïët phaãi höî trúå vö haån àõnh. Bïn caånh nhûäng àiïím trïn, nhûäng phaát hiïån àûúåc cuäng àïì xuêët rùçng coá thïí coá möåt àiïím chung quan troång giûäa giaãm thiïíu aãnh hûúãng cuãa AIDS vúái chûúng trònh xoaá àoái giaãm ngheâo. Thñ duå, phaát hiïån rùçng caác höå gia àònh ngheâo dïî chõu taác àöång cuãa caái chïët cuãa ngûúâi thên do AIDS cuäng coá nghôa laâ caác chñnh saách xoáa àoái giaãm ngheâo chung cuäng chñnh laâ nhûäng chñnh saách giaãm thiïíu aãnh hûúãng cuãa AIDS. Nïëu caác chñnh saách xoáa àoái giaãm ngheâo chung coá hiïåu quaã trong viïåc giaãm búát con söë höå gia àònh ngheâo khöí thò nhûäng caái chïët vò AIDS sau àoá seä xaãy ra trong nhûäng höå gia àònh coá tiïìm lûåc hún vaâ coá thïí àöëi phoá àûúåc vúái noá vúái chi phñ ñt hún cho nhûäng haânh viïn coân laåi cuãa höå gia àònh. Cuäng tûúng tûå nhû vêåy, phaát hiïån rùçng caái chïët cuãa ngûúâi lúán trong höå gia àònh laâm giaãm mûác tiïu thuå lûúng thûåc bònh quên trïn àêìu ngûúâi taåi caác höå gia àònh ngheâo khoá nhêët khoaãng 15% cuäng coá nghôa laâ caái chïët do AIDS xaãy ra trong gia àònh ngheâo laåi laâm trêìm troång thïm tònh traång àoái ngheâo. Vò thïë, khi caác chñnh saách giaãm thiïíu aãnh hûúãng cuãa AIDS cuãa ngûúâi thên, dûúâng nhû seä coá taác duång giuáp cho caác gia àònh bõ aãnh hûúãng khoãi trûúåt daâi thïm nûäa vaâo tònh traång bêìn cuâng do hêåu quaã cuãa caái chïët. Trong trûúâng húåp àoá, caác chñnh saách giaãm thiïíu taác àöång cuãa AIDS coá thïí coá hiïåu quaã trong luác haån chïë mûác àöå, nïëu khöng phaãi laâ haån chïë phaåm vi àoái ngheâo24. Toám laåi, kïët quaã cuãa caác cöng trònh nghiïn cûáu naây àïì xuêët rùçng caác chûúng trònh chöëng àoái ngheâo vaâ chûúng trònh giaãm thiïíu taác àöång cêìn phaãi àûúåc kïët húåp chùåt cheä vúái nhau. Khi möåt chûúng trònh chöëng àoái ngheâo àûúåc thiïët kïë nïn cho möåt cöång àöìng coá mûác söëng thêëp, thò cêìn phaãi coá nhûäng thaânh töë trong chûúng trònh àoá, nhûäng thaânh töë giaãi quyïët vêën àïì nhu cêìu cuãa nhûäng höå gia àònh ngheâo nhêët bõ taác àöång búãi caái chïët vò AIDS cuãa ngûúâi thên. Thñ duå möåt chûúng trònh xoaá àoái giaãm ngheâo nhêët taåi möåt cöång àöìng cuå thïí bõ aãnh hûúãng cuãa AIDS seä phaãi coá möåt chûúng trònh xêy dûång cöng trònh cöng cöång sûã duång nhiïìu lao àöång. Caác thaânh töë coá thïí taåo nïn àûúåc àiïím chung nhû vêåy coá thïí bao göìm: • Chùm soác taåi nhaâ hoùåc taåi cú súã y tïë àöëi vúái nhûäng ngûúâi bõ öëm àïí cho pheáp nhûäng ngûúâi coân khoeã maånh thay vò phaãi chùm soác bïånh nhên coá thïí têån duång àûúåc cú höåi viïåc laâm naây. • Caác nhaâ treã hoùåc caác àiïím cho treã ùn àïí cho pheáp caác cha meå àöåc thên coá thïí ài laâm. Nhûäng vñ duå vïì möåt chûúng trònh xoaá àoái giaãm ngheâo taåi caác nûúác àang phaát triïín coá thïí àûúåc àiïìu chónh àïí sûã duång caái chïët cuãa ngûúâi lúán trong möåt höå gia àònh nhû laâ möåt trong nhûäng tiïu chñ xaác àõnh àaáng àûúåc höî trúå, àûúåc trònh baây trong khung minh hoåa 4.9. Ngûúåc laåi, khi möåt chûúng trònh giaãm thiïíu taác àöång cuãa AIDS àûúåc thaânh lêåp, àùåt 205
noá caånh vaâ kïët húåp noá vúái möåt chûúng trònh xoáa àoái giaãm ngheâo theo kiïíu truyïìn thöëng seä laâm tùng thïm hiïåu quaã cuãa noá. Taåi nhûäng khu vûåc bõ aãnh hûúãng nùång nïì cuãa dõch AIDS, nïëu thûåc hiïån àöåc lêåp tûâng chûúng trònh tûác laâ àaä laâm mêët ài möåt cú höåi àïí coá möåt chñnh saách phaát triïín hiïåu quaã. Chñnh phuã laâm thïë naâo àïí àöëi phoá vúái taác àöång cuãa HIV/AIDS àöëi vúái chùm soác y tïë vaâ tònh traång àoái ngheâo Mùåc duâ nhûäng aãnh hûúãng cuå thïí cuãa dõch HIV/AIDS àöëi vúái chùm soác y tïë vaâ àöëi vúái tònh traång àoái ngheâo coá khaác nhau, nhûäng phên tñch cuãa chuáng töi àïìu dêîn àïën nhûäng kïët luêån chung tûúng tûå àöëi vúái caã hai lônh vûåc naây. Trúå giuáp àùåc biïåt cuãa chñnh phuã cho Khung minh hoaå 4.9. Duâng caái chïët cuãa ngûúâi lúán laâm möåt tiïu chñ àïí àõnh hûúáng cao caác chûúng trònh xoáa àoái giaãm ngheâo Möåt chiïën lûúåc àûúåc chêëp nhêån chung nhùçm laâm giaãm mûác àoái ngheâo úã têìm daâi haån bao göìm 3 thaânh töë: caác chñnh saách kinh tïë vô mö thuêån lúåi cho tùng trûúãng, phaát triïín nguöìn nhên lûåc, vaâ caác chûúng trònh hïå thöëng baão trúå xaä höåi. Trong khi hêìu hïët caác nûúác àïìu phuå thuöåc trûúác hïët vaâo hai thaânh töë àêìu, möåt söë nûúác khaác, kïí caã nhûäng nûúác rêët ngheâo cuäng àaä coá àûúåc nhûäng chûúng trònh baão trúå xaä höåi nhùçm trúå giuáp trûåc tiïëp cho caác höå gia àònh ngheâo nhêët. Möåt cêu hoãi quan troång àöëi vúái möåt chûúng trònh nhû vêåy laâ laâm sao xaác àõnh àûúåc nhûäng höå gia àònh naâo cêìn àûúåc giuáp àúä nhêët. Toám tùæt laåi nhûäng taâi liïåu, baâi viïët vïì xaác àõnh àöëi tûúång cuãa chûúng trònh nùçm ngoaâi phaåm vi cuãa baáo caáo naây. Tuy nhiïn cuäng cêìn ghi nhêån rùçng möåt söë nûúác coá nhûäng mûác àöå thu nhêåp khaác nhau vaâ úã caác giai àoaån dõch bïånh khaác nhau àaä xaác àõnh àûúåc nhûäng chûúng trònh baão trúå xaä höåi vúái muåc tiïu trúå giuáp cho nhûäng gia àònh coá ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác chïët. Trong möåt söë chûúng trònh àoá, ngûúâi ta àaä lêëy caái chïët cuãa ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác laâm tiïu thûác àïí xaác àõnh nhûäng höå gia àònh cêìn àûúåc giuáp àúä nhêët. Baãng khung minh hoaå 4.9 mö taã 5 chûúng trònh naây. Trûúác naån dõch AIDS, viïåc ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác bõ chïët laâ rêët hiïëm, thêåm chñ quaá hiïëm àïën mûác khöng thïí coi àoá laâ möåt tiïu chñ àïí xaác àõnh àöëi tûúång trúå giuáp. Thêåt àaáng buöìn, ngaây nay tònh traång àoá àaä trúã nïn phöí biïën túái mûác caác nûúác coá caác chûúng trònh lêëy xoáa àoái giaãm ngheâo laâm muåc tiïu cuäng cêìn phaãi xem xeát àïën viïåc laâ liïåu coá nïn àûa yïëu töë naây thaânh möåt tiïu chñ àïí xaác àõnh àöëi tûúång trúå giuáp hay khöng vaâ nïn àûa ra nhû thïë naâo. Do àêy laâ möåt trong viïåc giaãm thiïíu nhûäng tònh traång lúåi duång cú höåi: bõa ra chuyïån coá ngûúâi chïët trong gia àònh àïí àûúåc nhêån phuác lúåi cuãa chûúng trònh seä rêët khoá khùn. Cuöëi cuâng, viïåc duâng caái chïët cuãa ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác laâ möåt tiïu chñ àïí xaác àõnh àöëi tûúång trúå giuáp coá thïí giuáp cho viïåc tùng thïm khaã nùng àûúåc chêëp thuêån vïì mùåt chñnh trõ cho caác chûúng trònh baão trúå xaä höåi trong söë nhûäng ngûúâi khöng àûúåc hûúãng phuác lúåi trûåc tiïëp cuãa caác chûúng trònh naây, vò nhiïìu ngûúâi àaä hiïíu rùçng caác höå gia àònh coá ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác chïët, àùåc biïåt laâ treã em trong caác höå gia àònh àoá, seä phaãi chõu rêët nhiïìu khoá khùn gian khöí. Sûã duång yïëu töë coá ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác chïët laâm möåt tiïu chñ xaác àõnh àöëi tûúång dûúâng nhû coá möåt söë lúåi thïë. So vúái viïåc trúå giuáp trûåc tiïëp cho nhûäng gia àònh coá ngûúâi chïët vò HIV/ AIDS thò laâm nhû thïë naây cöng bùçng hún vò noá àûa caã vaâo yïëu töë coá ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác chïët vò caã nhûäng nguyïn nhên khaác nûäa. Kïët húåp tiïu chñ naây vúái nhûäng tiïu chñ khaác, xaác àõnh rùçng möåt gia àònh nhû thïë laâ ngheâo, giuáp ta tòm àûúåc àuáng nhûäng àöëi tûúång cêìn àûúåc sûå trúå giuáp nhêët. Caái chïët cuãa ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác thûúâng àûúåc moåi ngûúâi trong cöång àöìng biïët, nïn viïåc sûã duång noá laâ möåt tiïu chñ xaác àõnh àöëi tûúång trúå giuáp laâ nhûäng gia àònh khoá khùn nhêët maâ nïëu khöng sûã duång tiïu chñ naây thò coá thïí hoå seä bõ boã soát. Cuäng vúái lyá do tûúng tûå, tiïu chñ àoá... Nguöìn: Bestley vaâ Kanbur 1998: Subbarao vaâ caác taác giaã khaác, 1996, Van de Walle vaâ Nead 1995. 206
Baãng khung 4.9. Caác chûúng trònh maång lûúái baão höå xaä höåi trong àoá caái chïët cuãa ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác coá thïí duâng laâm tiïu chñ böí sung àïí xaác àõnh dodoái tûúång trúå giuáp taåi 5 nûúác. Tïn nûúác vaâ tònh hònh Chûúng trònh vaâ caác tiïu chñ aáp duång dõch bïånh Dim-ba-bu-ï (lan röång) Chûúng trònh cho ùn . Nhùçm vaâo àöëi tûúång laâ treã em taåi caác vuâng bõ haån haán, sûã duång caác söë liïåu giaám saát tònh traång dinh dûúäng. Sûã duång nguöìn lûúng thûåc tröìng taåi àõa phûúng kïët húåp vúái giaáo duåc vïì dinh dûúäng. ÊËn Àöå (têåp trung) Chûúng tònh phên phöëi lûúng thûåc. Thöng qua caác cûãa haâng cöng cöång abns phên phöëi lûúng thûåc, Nhaâ nûúác phên phöëi lûúng thûåc cho nhûäng ngûúâi coá yïu cêìu, nhûng trong möåt chûúng trònh múái àêy cuãa chñnh phuã thò viïåc phên phöëi naây chó coân haån chïë cho nhûäng ngûúâi söëng dûúái mûác ngheâo khöí maâ thöi Hön-àu-raát (têåp trung) Chûúng trònh tem lûúng thûåc. Phên phöëi thöng qua caác trung têm y tïë cho treã em dûúái 5 tuöíi thuöåc caác gia àònh coá thu nhêåp thêëp vaâ caác baâ meå àang mang thai hay àang cho con buá vaâ thöng qua caác trûúâng hoåc cho caác baâ meå vaâ treã em thuöåc caác gia àònh ngheâo trong àöå tuöíi tûâ lúáp 1 àïën lúáp 3 Bùng-la-àeát (sú khai) Chûúng trònh tñn duång nhoã. Nhùçm vaâo caác höå gia àònh súã hûäu dûúái mûác 0,5ha àêët; cho vay theo nhoám vaâ giaám saát àöìng àùèng phuåc vuå cho caác höå ngheâo vay maâ khöng cêìn thïë chêëp vaâ àaãm baão khaã nùng hoaân vöën vay. Chi-lï (sú khai) Chûúng trònh trúå cêëp . Nhùçm vaâo ngûúâi ngheâo thaânh thõ cuäng nhû nöng thön dûåa trïn traã lúâi cuãa hoå àöëi vúái möåt baãng àiïìu tra cuãa maáy tñnh. nhûäng ngûúâi bõ nhiïîm HIV/AIDS cuäng nhû nhûäng ngûúâi thên coân söëng cuãa hoå nhêët thiïët phaãi àûúåc cên nhùæc kyä trong möëi quan hïå vúái rêët nhiïìu nhûäng nhu cêìu àoâi hoãi khaác nûäa maâ chñnh phuã phaãi quan têm giaãi quyïët. Nhûäng nöî lûåc coá chuã yá cuãa chñnh phuã nhùçm trúå giuáp cho caá nhên nhûäng ngûúâi bõ nhiïîm HIV/AIDS vaâ gia àònh cuãa hoå coá thïí laâm mêët ài sûå trúå giuáp vöën daânh cho nhûäng gia àònh khaác khöng bõ HIV/AIDS nhûng àang bõ öëm àau hay àoái ngheâo hoùåc caã hai. Cuå thïí, caác bïånh nhên HIV/AIDS cuäng cêìn phaãi coá traách nhiïåm traã möåt phêìn chi phñ chùm soác y tïë daânh cho hoå nhû nhûäng bïånh nhên coá mûác thu nhêåp cuäng nhû khaã nùng tûúng tûå laâm lêy nhiïîm bïånh sang nhûäng ngûúâi khaác. Do HIV/AIDS coá thúâi gian uã bïånh lêu, nïn chñnh phuã caác nûúác thûúâng khöng tñnh hïët àûúåc chi phñ cho caác chûúng trònh trúå giuáp àùåc biïåt cho nhûäng ngûúâi àaä bõ nhiïîm. Khi söë ngûúâi bõ öëm vaâ chïët do bïånh naây ngaây tùng, nhûäng chûúng trònh naây seä chiïëm möåt phêìn ngaây caâng tùng nguöìn lûåc maâ leä ra coá thïí àûúåc sûã duång vaâo nhûäng viïåc khaác. Do AIDS coá thïí laâm cho nguöìn lûåc phaãi àiïìu chuyïín khoãi nhûäng vêën àïì cêëp baách khaác vaâ laâm cho chñnh phuã cam kïët nhûäng khoaãn chi tiïu maâ ruát khoãi nhûäng cam kïët àoá seä laâ möåt khoá khùn chñnh trõ, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách taåi caác nûúác àang phaát triïín cêìn phaãi thêån trong hún àöëi vúái nhûäng chûúng trònh trúå giuáp àùåc biïåt cho nhûäng ngûúâi bõ nhiïîm HIV/ AIDS cuäng nhû àöëi vúái gia àònh cuãa hoå chó dûåa trïn cú súã chuêín àoaán vïì HIV. Ñt nhêët thò hoå cuäng cêìn phaãi tñnh àïën nhûäng chi phñ daâi haån cuãa nhûäng chûúng trònh nhû vêåy dûåa trïn cú súã cuãa nhûäng giaã àõnh tûúng tûå vïì chiïìu hûúáng phaát triïín cuãa dõch. 207
Ghi chuá: 1. Nhûäng aãnh hûúãng àöëi vúái caác lônh vûåc khaác coá thïí àaáng kïí úã möåt söë nûúác. Xem Ainsworth vaâ Over (1994b). 2. Dõch AIDS seä laâm tùng chi phñ vaâ vò thïë seä laâm giaãm cung úã têët caã caác ngaânh kinh tïë cuãa möåt nûúác vaâ seä laâm giaãm cêìu nöåi àõa vïì caác haâng hoaá phi thûúng maåi. Do giaá trõ cuãa saãn phêím y tïë gia tùng trong khi giaá trõ saãn phêím cuãa caác lônh vûåc khaác laåi giaãm suát, AIDS seä laâm tùng phêìn chi tiïu cho y tïë trong töíng chi tiïu vaâ töíng saãn phêím quöëc dên. 3. Söë ngûúâi chïët tùng lïn trong söë nhûäng ngûúâi lúán úã àöå tuöíi sung sûác cuöëi cuâng seä àûúåc trung hoaâ búãi viïåc giaãm söë ngûúâi chïët úã caác àöå tuöíi giaâ hún. Do nhûäng bïånh nhên giaâ bõ bïånh nùång khöng thïí chûäa àûúåc úã caác nûúác ngheâo àûúåc chùm soác rêët ñt, nïn sûå trung hoaâ naây coá thïí boã qua taåi caác nûúác àang phaát triïín laâ chuã àïì cuãa baáo caáo naây. 4. Möåt quêìn thïí coá tyã lïå nhiïîm HIV tùng tûâ 0-5% trong 1 nùm seä khöng coá tyã lïå tûã vong tùng lïn ngay trong nùm àêìu tiïn. Giaã àõnh rùçng thúâi kyâ uã bïånh coá söë trung võ laâ 10 nùm, tyã lïå tûã vong do HIV seä bùæt àêìu tùng tûâ nùm thûá hai trúã ài, lïn àïën mûác 2,5 phêìn ngaân trong nùm thûá 10 vaâ 5 phêìn ngaân trong nùm thûá 20. 5. Caách tñnh laâ : 100 x 0,25 x (5,3/5,O) 6. Vñ duå möåt nguöìn cho giaã àõnh rùçng chó khoaãng 2,5% cuãa nhûäng ngûúâi àûúåc tiïëp maáu taåi Chêu Phi bõ tiïëp bùçng loaåi maáu coá nhiïîm viïm gan B seä mùæc bïånh, vaâ sau àoá phaãi mêët 20 nùm múái laâm ngûúâi ta chïët (Beal, Bontinck vaâ Fransen 1992, trang 116). 7. Gertler vaâ van de Gaag (1990) cho thêëy rùçng ngûúâi ngheâo nhaåy caãm vúái giaá caã hún so vúái ngûúâi ñt ngheâo hún (tñnh bùçng thúâi gian ài laåi). Lavy vaâ Quigley (1993) vaâ Mwabu, Ainsworth vaâ Nyamete (1993) àaä àûa ra nhûäng bùçng chûáng gêìn àêy vïì hïå söë co giaän cuãa cêìu trong möëi quan hïå vúái chêët lûúång. Xem Carrin, Perrot vaâ Sergent (1994) vaâ Gertler vaâ Hammer (1997) àïí coá àûúåc töíng quan vïì caác taâi liïåu. 8. Barnum vaâ Kutzin (1993, caác baãng 3.3, 3.4) cho tyã lïå sûã duång giûúâng bïånh cuãa thïë giúái àang dao àöång tûâ 31% úã Bï-li-zï àïën 46% úã Fi-ji vaâ lïn àïën 116% vaâ 129% tûúng ûáng taåi Ma-la-uy vaâ Lï-sö-tö. Nhûng mö hònh quan saát àûúåc úã Kï-ni-a (Collins vaâ caác taác giaã khaác 1996) vïì möëi quan hïå tñch cûåc giûäa tyã lïå sûã duång möåt cú súã nhaâ nûúác vaâ mûác àöå phûác taåp vïì y tïë cuãa noá giöëng nhau trong nhiïìu hïå thöëng y tïë cöng cöång, àùåc biïåt nïëu nhû viïån phñ ngûúâi sûã duång phaãi traã laåi thêëp àöìng àïìu úã têët caã caác tuyïën chùm soác y tïë. 9. Laâ möåt phêìn cuãa quaá trònh caãi caách hïå thöëng y tïë quöëc gia, chñnh phuã Kï-ni-a àaä coá nghõ quyïët vïì tùng viïån phñ trïn toaân quöëc vaâo thaáng 12/1989, nghôa laâ sau khi söë liïåu vïì caác bïånh nhên taåi bïånh viïn Kenyatta àaä àûúåc thu thêåp trong cöng trònh nghiïn cûáu cuãa Floyde vaâ Gilks. Do bïånh nhên AIDS àûúåc miïîn viïån phñ theo quyïët àõnh aáp duång trong thúâi gian naây, nïn dõch vuå y tïë taåi caác bïånh viïån àöìng thúâi trúã nïn àùæt àoã àöëi vúái nhûäng ngûúâi HIV êm tñnh, nhûng laåi reã hún cho nhûäng ngûúâi HIV dûúng tñnh. Sûå thay àöíi mûác giaá tûúng àöëi naây giûäa hai nhoám àöëi tûúång coá thïí laâ möåt phêìn nguyïn nhên dêîn àïën thay àöíi trong cú cêëu bïånh nhên nhêåp viïån nhû àûúåc thêëy trong hònh 4.2 Collins vaâ caác taác giaã khaác (1996) àaä mö taã caãi caách taâi chñnh y tïë úã Kï-ni-a. 10. Búãi vò tyã lïå hiïån nhiïîm trïn toaân quöëc cuãa Tan-da-ni-a chó gêìn àêy múái àaåt túái mûác 208
5% nïn taác àöång toaân diïån cuãa dõch AIDS vúái söë tûã vong vaâ caác chi phñ cho viïåc chùm soác sûác khoeã vêîn coân nùçm trong tûúng lai. Caác thöëng kï vïì chi phñ cho y tïë úã Mï-hi-co vaâ Tan-da-ni-a àûúåc lêëy tûâ caác biïíu àöì 4.6, Shepard vaâ caác taác giaã khaác (Baáo caáo phuå trúå, 1996). 11. Caác chñnh saách baão hiïím cuäng phaãi chõu vúái nhûäng mûác àöå khaác nhau vêën àïì “nguy haåi do àaåo àûác” khi caác mêët maát xaãy ra phuå thuöåc vaâo viïåc caá nhên coá àoáng baão hiïím hay khöng. Vñ duå, nhaâ úã àûúåc baão hiïím dïî bõ chaáy hún nhaâ úã khöng àoáng baão hiïím. Tònh traång trïn àaä dêîn àïën hêåu quaã laâ baão hiïím cho möåt ruãi ro cuå thïí trúã nïn àùæt hún tñnh trïn möåt àö la ruãi ro àûúåc baão hiïím vaâ trong trûúâng húåp xêëu nhêët coá thïí coân khöng coá möåt loaåi baão hiïím naâo caã (Arrow 1963). Vêën àïì naây phaát sinh khöng phuå thuöåc vaâo loaåi baão hiïím laâ caá nhên hay cöång àöìng vaâ noá àùåc biïåt nghiïm troång trong trûúâng húåp baão hiïím y tïë khi úã àoá vêën àïì naây àûúåc kiïím soaát thöng qua caác quy àõnh àöìng baão hiïím. Caác quy àõnh naây thûúâng àõnh tyã lïå àoáng baão hiïím cao cho caác dõch vuå coá hïå söë co giaän giaá cao nhû khaám ngoaåi truá hoùåc bïånh nhên têm thêìn hún laâ caác dõch vuå coá hïå söë co giaän thêëp hún nhû dõch vuå nöåi truá . 12. Caác khu vûåc àûúåc nghiïn cûáu taåi chêu Phi laâ nhûäng khu vûåc quanh höì Vic-to-ri-a, Raika (Serwandda vaâ caác taác giaã khaác 1992. Baáo caáo phuå trúå, Menon vaâ caác taác giaã khaác 1996b); Quêån Masaka cuãa U-gan-da; Kagera (Killewo vaâ caác taác giaã khaác 1990) vaâ Mwanza (Barongo vaâ caác taác giaã khaác 1992, Grosskurth vaâ caác taác giaã khaác 1995a, b) thuöåc Ta-da-ni-a; vaâ Kigali, thuã àö cuãa Ru-wan-àa (Allen vaâ caác taác giaã khaác 1991). 13. Möåt nghiïn cûáu qui àöíi mûác tiïu duâng taåi caác nûúác àang phaát triïín tñnh ngang giaá theo àöìng àö la (sûã duång caác chó söë sûác mua tûúng àûúng). Ngûúâi ta ûúác tñnh rùçng 2 phêìn 3 dên söë taåi caác nûúác àang phaát triïín vaâ 4 phêìn 5 dên söë taåi chêu Phi coá mûác tiïu duâng dûúái 2 àö la möåt ngaây (1985), tûác laâ nïëu so saánh vúái bêët cûá tiïu chuêín naâo thò tyã lïå naây cuäng úã dûúái mûác ngheâo àoái nhiïìu. 14. Caác khaão saát àöëi vúái nhûäng ngûúâi coân söëng soát taåi Kagera cho thêëy, àaä coá 264 ngûúâi úã àöå tuöíi 15 àïën 50 chïët trûúác möåt nùm vaâ trong khi tiïën haânh cuöåc khaão saát, 82% söë àoá àaä tòm kiïëm àiïìu trõ vaâ 15% khöng hïì tòm kiïëm àiïìu trõ (nhûäng ngûúâi coân söëng khöng chùæc chùæn lùæm vïì 3% coân laåi). Trong söë nam giúái, khoaãng 90% naån nhên chïët vò AIDS àaä cöë gùæng àiïìu trõ, so saánh vúái 66% chïët vò nguyïn nhên khaác (Trong söë nûä giúái, khoaãng 85% söë hoå àaä cöë gùæng àiïìu trõ, khöng tñnh àïën nguyïn nhên gêy ra tûã vong). Àöëi vúái caã hai giúái nam vaâ nûä, tyã lïå % phaãi boã tiïìn taâi àïí traã cho caác chi phñ y tïë trong söë ngûúâi chïët vò AIDS (70%) vêîn cao hún trong söë ngûúâi chïët vò caác cùn bïånh khaác (59%). 15. Búãi vò ai röìi cuäng phaãi chön do vêåy phêìn chi phñ têët yïëu naây cho viïåc tang lïî triïët khêëu trúã laåi cho thúâi àiïím hiïån taåi, khöng àûúåc tñnh vaâo nhûäng trûúâng húåp chïët cuãa nhûäng ngûúâi úã àöå tuöíi sung sûác. Tuy nhiïn, khi xaãy ra trûúâng húåp tûã vong quaá súám nhû àöëi vúái phêìn lúán caác naån nhên AIDS thò giaá trõ chiïët khêëu hiïån taåi cuãa chi phñ tang lïî trong tûúng lai vêîn coân quaá thêëp so vúái chi phñ tang lïî thûåc tïë. 16. Caác taác giaã cuãa cöng trònh nghiïn cûáu taåi Thaái Lan àaä khöng phên tñch caác chi phñ trûåc tiïëp theo giúái tñnh cuãa ngûúâi chïët. 17. Phên tñch dûåa trïn söë liïåu thöëng kï cuãa möåt àúåt nhû thïë naây khöng cho thêëy àûúåc chiïìu hûúáng cuãa möëi quan hïå nhên quaã: liïåu coá phaãi caác mêîu hònh chi tiïu laâ hïå quaã 209
cuãa caái chêët hay laâ caác höå gia àònh coá nhûäng mêîu hònh chi tiïu nhêët àõnh naâo àoá thò thûúâng dïî coá ngûúâi chïët? Hònh 4.1 cho thêëy tûâ phên tñch nhûäng biïën àöíi trong tiïu duâng theo thúâi gian laâ nhûäng khaác biïåt trong hai sú àöì hònh baánh troân phêìn lúán laâ do taác àöång cuãa caái chïët. 18. Trong hêìu hïët 29 höå gia àònh, ngûúâi bõ AIDS chïët; trong möåt vaâi trûúâng húåp ngûúâi bïånh phaãi di chuyïín túái gia àònh khaác. 19. Sûå chïnh lïåch coá yá nghôa vïì mùåt thöëng kï taåi mûác 0.01 trong mêîu Rakai nhûng khöng coá yá nghôa trong trûúâng húåp Kagera coá leä búãi vò àoá laâ möåt mêîu nhoã hún. 20. Sûå khaác biïåt ban àêìu giûäa caác höå gia àònh khöng coá vaâ coá ngûúâi chïët treã úã Rakai vaâ Kagera hïët sûác hêëp dêîn. Rakai àaä bùæt àêìu thúâi kyâ khaão saát vúái tyã lïå phuå thuöåc vaâo ngûúâi lúán thêëp hún, nhûng coá nhiïìu taâi saãn vaâ thaânh viïn trong gia àònh hún möåt chuát vaâ coá sûå tham gia röång raäi hún vaâo ROSCAs. Têët caã àiïìu trïn giaãm ài sau caái chïët cuãa ngûúâi thên àaä khiïën caác gia àònh liïn kïët vúái nhau hún trûúác kia. Coá hai caách giaãi thñch húåp lyá cho viïåc naây. Möåt mùåt, caác gia àònh coá ngûúâi tûã vong coá thïí àaä chuêín bõ tñch luyä taâi saãn, nhêån thïm thaânh viïn múái, tham gia vaâo möåt ROSCAs, v v... Chñnh sûå àöëi phoá thñch ûáng nhû vêåy trong möåt möi trûúâng àêìy ruãi ro laâ möåt phêìn cuãa lúâi giaãi thñch. Mùåt khaác, cuäng coá chûáng cûá cho laâ nhûäng höå gia àònh naån nhên cuãa AIDS trong caác mêîu nghiïn cûáu vïì bònh quên laâ ngheâo hún caác gia àònh khaác Sûå khaác biïåt nhoã ban àêìu nïu ra úã trïn höå gia àònh vïì sau coá ngûúâi chïët vaâ höå gia àònh khöng coá ngûúâi chïët chó laâ biïíu hiïån vïì sûå giaâu coá hún cuãa caác gia àònh trung lûu bõ AIDS taác àöång. 21. Búãi caác mûác bònh quên bõ keáo lïn búãi caác giaá trõ cûåc àaåi vaâ möåt söë höå gia àònh àaä nhêån àûúåc nhiïìu nhêët laâ 5000USD trúå cêëp cuãa tû nhên, mûác cûáu trúå bònh quên maâ caác gia àònh coá ngûúâi tûã vong nhêån àûúåc qua àúåt 4 laâ 192USD cao hún rêët nhiïìu so vúái giaá trõ trung võ. 22. Con söë 124USD theo giaá 1991 tûúng àûúng vúái 31,000 Shillinh Tan-da-ni-a. Xem Ferreia vaâ Goodharth (1995) vaâ Worrld Bank (1996b) vïì cuöåc thaão luêån vïì sûå ngheâo àoái taåi Tan-da-ni-a vaâ caác chi tiïët vïì viïåc ài chïåch khoãi ngûúäng àoái ngheâo naây vaâ khoãi caác danh giúái àoái ngheâo khaác úã Tan-da-ni-a. 23. Doâng di taãn öì aåt àïën vuâng Nagara tûâ Ru-an-àa vaâ Brun-di coá thïí laâm dõch AIDS úã àêy thïm trêìm troång. Xem CARE vaâ ODA (1994). 24. Nghôa laâ caác chñnh saách giaãm thiïíu taác àöång cuãa AIDS nhùçm vaâo àöëi tûúång ngûúâi ngheâo coá thïí laâm ruát ài khoaãng caách ngheâo àoái nïëu nhû khöng laâm giaãm söë ngûúâi söëng trong tònh traång àoái ngheâo. 210
CHÛÚNG 5 PHÖËI HÚÅP HAÂNH ÀÖÅNG NHÙÇM ÀÛÚNG ÀÊÌU VÚÁI HIV/AIDS Nïëu nhû Chñnh phuã cuãa caác nûúác àang phaát triïín, caác nhaâ taâi trúå, vaâ caác töí chûác àa phûúng àaä tuên theo caác chñnh saách nhû àaä àïì xûúáng trong caác chûúng trûúác, HIV seä laâ möåt thaách thûác y tïë nghiïm troång nhûng coá thïí khöëng chïë àûúåc, coá leä giöëng vúái bïånh ung thû hay caác thûá bïånh khoá àiïìu trõ khaác, chûá khöng phaãi laâ möåt dõch bïånh toaân cêìu. Àaáng tiïëc laâ caác nöî lûåc quöëc gia vaâ quöëc tïë chöëng AIDS thò coân xa múái àaåt mûác töëi ûu. Dõch bïånh àaä diïîn ra trong 15 nùm, nhûng nhiïìu chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín vêîn coân chûa coá caác hïå thöëng giaám saát àêìy àuã vaâ coân chûa taåo àiïìu kiïån cho nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn bïånh HIV nhêët tûå baão vïå baãn thên vaâ nhûäng ngûúâi khaác. Hún nûäa hiïån nhiïìu nûúác coân thiïëu caác chñnh saách xaä höåi röång raäi nhùçm höî trúå cho caác biïån phaáp can thiïåp phoâng ngûâa bïånh nhû vêåy. Bêët chêëp sûå nhiïåt tònh cuãa caác nhoám tû nhên phi lúåi nhuêån àoáng goáp cho cuöåc chiïën àêëu chöëng AIDS, möåt söë chñnh phuã gùåp khoá khùn trong viïåc àûa ra möåt kïët húåp àuáng àùæn giûäa höî trúå vaâ giaám saát. Caác chñnh phuã taâi trúå vaâ caác töí chûác àa phûúng, laâ nhûäng bïn cung cêëp nhiïìu taâi trúå cho caác chûúng trònh AIDS quöëc gia, àaä khöng phaãi luác naâo cuäng khuyïën khñch caác chñnh phuã bïn tiïëp nhêån viïån trúå àûa ra vaâ giaãi quyïët caác ûu tiïn thñch húåp vaâ hoå àaä àêìu tû quaá ñt vaâo haâng hoaá cöng cöång quöëc tïë nhû: kiïën thûác vaâ cöng nghïå cho viïåc chöëng laåi dõch bïånh taåi caác nûúác àang phaát triïín. Taåi sao haânh àöång chñnh saách quöëc gia vaâ quöëc tïë àöëi vúái dõch AIDS laåi khöng àaåt àûúåc kïët quaã töët hún? Phêìn lúán sûå giaãi thñch àïìu bao göìm möåt sûå thiïëu kiïën thûác coá thïí hiïíu àûúåc. AIDS laâ möåt thaách thûác tûúng àöëi múái. Do phaãi àöëi mùåt vúái sûå khêín cêëp rêët coá thïí xaãy ra, caác chñnh phuã, caác nhaâ taâi trúå, vaâ caác töí chûác àa phûúng àaä haânh àöång möåt caách töët nhêët coá thïí àûúåc thöng qua viïåc sûã duång thöng tin sùén coá bêëy giúâ. Khi kiïën thûác vïì dõch bïånh naây vaâ caác caách thûác chöëng laåi noá gia tùng, haânh àöång cuãa chñnh phuã seä àûúåc caãi thiïån. Tuy nhiïn, cuäng giöëng nhû moåi chñnh saách cöng cöång, chñnh saách AIDS khöng phaãi àûúåc taåo ra trong bònh chên khöng. Quaã thûåc, do viïåc lan truyïìn HIV coá bao göìm caã haânh vi caá nhên maâ nhiïìu ngûúâi höëi tiïëc - thay àöíi thûúâng xuyïn caác baån tònh vaâ viïåc tiïm chñch ma tuyá - caác chñnh phuã naâo maâ àaä thöng qua caác chûúng trònh giaãm boát ruãi ro cuãa nhûäng haânh àöång naây coá thïí bõ caác cûã tri buöåc töåi laâ taåo àiïìu kiïån cho haânh vi sa àoaå vïì àaåo àûác vaâ xuöëng cêëp vïì mùåt xaä höåi. Cho nïn chñnh saách vïì HIV/AIDS coá thïí phaãi chõu möåt sûác eáp maånh vïì chñnh trõ, vaâ möåt söë trong àoá coá thïí laâm phûúng haåi túái laåi caác chñnh saách rêët coá thïí kòm haäm àûúåc dõch bïånh naây. 211
Trong khi cûáu xeát caác vêën àïì naây, chûúng naây seä nhòn nhêån vûúåt phaåm vi caác chñnh saách quöëc gia àaä thaão luêån trong caác chûúng trûúác àïí nghiïn cûáu xem caác töí chûác chñnh trong vuä àaâi chñnh saách AIDS coá thïí laâm viïåc vúái nhau nhû thïë naâo àïí àûúng àêìu vúái dõch bïånh naây möåt caách hiïåu quaã hún. Trûúác tiïn chuáng töi seä xem xeát àïën vai troâ àang àöíi thay cuãa caác chñnh phuã quöëc gia, caác nhaâ taâi trúå, vaâ rêët nhiïìu caác töí chûác phi lúåi nhuêån vaâ võ lúåi nhuêån maâ chuáng töi seä goåi chung laâ caác töí chûác phi chñnh phuã. Chuáng töi ài àïën kïët luêån laâ nhiïìu nûúác coá thu nhêåp thêëp cêìn phaãi àûúng àêìu vúái dõch bïånh naây cûúng quyïët hún nûäa, caã trûåc tiïëp lêîn cuâng phöëi húåp vúái caác töí chûác phi chñnh phuã. Chuyïín sang vêën àïì nghiïn cûáu kyä hún nûäa sûå taâi trúå vaâ chñnh saách cuãa caác nhaâ taâi trúå, chuáng töi lêåp luêån rùçng caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ töí chûác àa phûúng, bêët chêëp nhûäng àoáng goáp to lúán cuãa hoå, àaä têåp trung quaá ñt vaâo viïåc taåo ra caác kiïën thûác vaâ cöng nghïå múái, vñ duå nhû thöng tin vïì chi phñ vaâ tñnh hiïåu quaã cuãa caác chiïën lûúåc phoâng ngûâa bïånh thay thïë vaâ nghiïn cûáu vïì vacxin HIV. Cuöëi cuâng, chûúng naây seä thaão luêån vïì caách thûác cöng luêån vaâ chñnh trõ àaä hònh thaânh chñnh saách AIDS nhû thïë naâo vaâ laâm thïë naâo àïí chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín coá thïí laâm viïåc vúái caác bïn àöëi taác khaác nhau àïí vûúåt qua nhûäng trúã ngaåi trïn con àûúâng ài túái caác chñnh saách saáng suöët chöëng AIDS. Chñnh phuã, caác nhaâ taâi trúå, vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã Caác chñnh phuã quöëc gia phaãi chõu traách nhiïåm baão vïå caác cöng dên cuãa mònh khoãi sûå lan truyïìn cuãa dõch HIV, vaâ giaãm thiïíu taác haåi xêëu nhêët cuãa noá möåt khi noá àaä lan ra. Thïë nhûng hoå khöng àún àöåc trong nöî lûåc cuãa mònh. Caác nhaâ taâi trúå àa phûúng vaâ song phûúng àaä cung cêëp caã sûå laänh àaåo lêîn nguöìn taâi chñnh to lúán cho caác chûúng trònh quöëc gia phoâng ngûâa bïånh AIDS, àùåc biïåt taåi caác quöëc gia àang phaát triïín ngheâo hún. Caã caác töí chûác phi chñnh phuã súã taåi vaâ quöëc tïë àaä daám nhêån traách nhiïåm giuáp àúä chöëng laåi dõch bïånh, àöi khi coân höëi thuác caã caác chñnh phuã naâo coân àang lûúäng lûå vaâo viïåc. Thaách thûác àöëi vúái caác chñnh phuã quöëc gia laâ xaác àõnh vai troâ cuãa mònh trong cuöåc àêëu tranh chöëng dõch bïånh, chûá khöng phaãi laâ nùçm ngoaâi hay àaáp ûáng bõ àöång àöëi vúái caác taác nhên khaác maâ phaãi húåp taác tñch cûåc vúái hoå. Chó coá chñnh phuã múái coá thïí àaåi diïån vaâ haânh àöång thay mùåt cho nhên dên cuãa möåt nûúác. Trong söë ba loaåi töí chûác, chñnh phuã coá möåt khaã nùng duy nhêët cho pheáp möåt nhaâ taâi trúå hay möåt töí chûác phi chñnh phuã thûåc hiïån möåt can thiïåp. Tuy nhiïn khöng thïí naâo ra lïånh cho möåt nhaâ taâi trúå phaãi cung cêëp taâi chñnh hay thi haânh möåt chûúng trònh maâ hoå ñt quan têm. Caã caác töí chûác phi chñnh phuã nûäa cuäng coá nhûäng nhûäng ûu tiïn, àiïím maånh vaâ àiïím yïëu vïì chuyïn mön kyä thuêåt. Cho nïn chñnh phuã khöng thïí chó àún thuêìn giao nhiïåm vuå cho chñnh mònh vaâ caác töí chûác tham gia khaác. Thay vaâo àoá chñnh phuã phaãi tòm hiïíu àïí nùæm bùæt nhûäng ûu tiïn vaâ àaánh giaá àûúåc nhûäng lúåi thïë so saánh cuãa caác nhaâ taâi trúå vaâ töí chûác phi chñnh phuã. Nïëu nhû coá nhûäng nhiïåm vuå quan troång maâ caác cên nhùæc vïì kinh tïë hoåc cöng cöång giao cho khu vûåc cöng àaãm nhêån, nhûng caác nhaâ taâi trúå hay caác töí chûác phi chñnh phuã khöng thïí hay seä khöng àaãm nhêån, thò bêëy giúâ chñnh phuã seä phaãi trûåc tiïëp laänh nhûäng nhiïåm vuå àoá vaâ húåp àöìng phuå cho nhûäng ngûúâi khaác tiïën haânh nhûäng hoaåt àöång àoá. Ba loaåi töí chûác tham gia naây coá nhûäng vai troâ gò trong cuöåc àêëu tranh chöëng dõch AIDS? Laâm sao coá thïí caãi thiïån sûå húåp taác nhùçm phaát huy töët nhêët sûác maånh cuãa möîi bïn? Àïí giaãi àaáp nhûäng cêu hoãi trïn, phêìn naây trûúác hïët seä miïu taã vai troâ quan troång cuãa caác nhaâ taâi trúå trong viïåc cung cêëp nguöìn taâi chñnh cho nhûäng can thiïåp chöëng AIDS taåi hêìu hïët caác nûúác àang phaát triïín. Mùåc duâ söë liïåu vïì taâi trúå chûa àêìy àuã vaâ chûa chñnh xaác, chuáng cung cêëp möåt bûác tranh roä raâng vïì vai troâ tûúng àöëi cuãa caác chñnh phuã quöëc gia vaâ caác nhaâ taâi trúå: caác nhaâ taâi trúå àaãm traách phêìn taâi trúå chñnh taåi caác nûúác àang phaát 212