Phân tích chí làm trai trong bài thơ Lưu biệt khi xuất dương của Phan Bội Châu

Đề bài: Phân tích chí làm trai trong bài thơ Lưu biệt khi xuất dương của Phan Bội <br /> Châu <br /> Bài làm 1 <br /> Lưu biệt khi xuất dương” khẳng định chí làm trai và quyết tâm xuất dương, làm nên sự <br /> nghiệp lớn cứu nước cứu dân. Đó là sự quyết tâm cao độ  và những ý tưởng mới mẻ của  <br /> nhân vật trữ tình buổi đầu ra nước ngoài tìm đường cứu nước.<br /> Cái chí làm trai mà nhà thơ nói đến trong bài thơ  trước hết là “phải lạ  ở trên đời”. Đó là  <br /> một lí tưởng sống, một khát vọng lớn lao. Đấng nam nhi phải làm được những việc lớn <br /> lao, phi thường, phải chủ  động xoay chuyển trời đất, không để  cho trời đất tự  chuyển  <br /> vần. Nhà thơ  chuyển chữ ta thành chứ  tớ  . Tớ  phản ánh được cái hăm hở, lạc quan, trẻ <br /> trung. Hai câu thơ trên dường như có chút ngông nghênh tự phụ nhưng thực ra là sự bộc lộ <br /> sâu sắc về cái tôi cá nhân tích cực. Cái tôi này chẳng những khẳng định trách nhiệm đối <br /> với hiện tại, với vận mệnh hôm nay của đất nước mà còn khẳng định nghĩa vụ  với lịch  <br /> sử. Đó là tư thế của người có chí khí lớn, muốn vươn tới những đỉnh cao của lịch sử.<br /> Cái chí làm trai mà cụ Phan nói trong bài thơ chắc chắn khiến chúng ta thấy cảm phục về <br /> những con người sống ý thức được vai trò, trách nhiệm của mình đối với lịch sử.<br /> Mỗi con người sống là phải gắn liền với đất nước, dân tộc, biết sống chết cùng dân tộc.  <br /> Rõ ràng nhân vật trữ tình tuy đang nói về mình nhưng thực chất là tiếng nói đại diện cho <br /> cả một tầng lớp, một thế hệ và cao hơn là cả  dân tộc. Cách nhìn nhận, suy nghĩ của tác  <br /> giả  là hướng về  tương lai phía trước chứ  không phải là lối sống hoài niệm. Đây cũng  <br /> chính là một điểm rất tiến bộ mà thông qua bài thơ chúng ta không chỉ cảm nhận được ý <br /> nghĩa của chúng mà còn học tập được vào thực tế cuộc sống của mình.<br /> Lời thơ kết của bài thơ với hai câu tuyệt đẹp, đầy cảm hứng lãng mạn. Con đại bàng đã  <br /> tung cánh bay ra biển khơi, bay vào thời đại “Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi”.<br /> Bằng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, bằng chữ Hán, với giọng thơ trang nghiêm hào <br /> hùng mạnh mẽ, lôi cuốn đã toát lên một chí lớn phi thường không cam tâm làm nô lệ,  <br /> quyết đi tìm đường cứu nước. Đó không còn là lời nói mà đã biến thành hành động vượt <br /> bể Đông của ông. Bài thơ là một khúc anh hùng ca kêu gọi lên đường cứu nước mang giá  <br /> trị khích lệ động viên, tuyên truyền cách mạng không chỉ đối với thế hệ thanh niên ở giai <br /> đoạn đó mà còn là lời nhắn nhủ chung đối với thanh niên các thế hệ sau.<br /> Phan Bội Châu (1867 – 1940) là lãnh tụ kiệt xuất của các phong trào Duy Tân, Đông Việt <br /> Nam quang phục hội đầu thế kiX. Ông là “bậc anh hùng, vị thiên sứ, được 25 triệu đồng <br /> bào tôn kính” (Nguyễn Ái Quốc). Cụ Huỳnh Thúc Kháng cũng hết lời ca ngợi Phan Bội <br /> Châu: “Miệng giọng cuốc vạch trời kêu giật một – giữa tầng không mù cuốn mây tan – <br /> tay ngòi lông vỗ án múa chầu ba – đầy mặt giấy mưa tuôn sấm nổ.”<br /> Năm 1905, mở  đầu phong trào  Phan Bội Châu xuất dương sang Trung Quốc, Nhật Bản  <br /> tìm đường cứu nước. Trong không khí chia tay với các đồng chí trong Hội Duy Tân, Phan  <br /> Bội Châu sáng tác bài “Xuất dương lưu biệt” (Lời để  lại khi chia tay để  ra nước ngoài)  <br /> bằng chữ Hán.<br /> Mở  đầu bài thơ, tác giả  nêu lên quan niệm về  chí nam nhi: “Sinh vi nam tử  yếu vi kỳ,  <br /> Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di”. Tôn Quang Phiệt dịch là:<br /> “Làm trai phải lạ ở trên đời<br /> Há để càn khôn tự chuyển dời”<br /> Phan Bội Châu nêu lên quan niệm về chí làm trai mà các nhà nho trứ danh đều đồng tình.  <br /> Nguyễn Công Trứ, trong bài thơ “Chí nam nhi” cũng từng nói: “Thông minh nhất nam tử,  <br /> Yếu vi thiên hạ kỳ”. Làm đấng nam nhi trên đời này phải làm điều kì lạ, kỳ tích để  giúp <br /> đời, giúp dân, giúp nước. Làm trai là phải tung hoành ngang dọc, dời non lấp bể:<br /> “Há để càn khôn tự chuyển dời”<br /> Phải là bậc hào kiệt trên đời này thì mới phát ngôn như  vậy. Nội lực mạnh mẽ  phi  <br /> thường. Con người muốn tham gia vào sự  vận động của vũ trụ. “Há để  càn khôn tự <br /> chuyển dời” là câu hỏi tu từ vừa khẳng định vừa muốn đối thoại với hết thảy các đấng <br /> mày râu trên đời này. Nhận thức về mối quan hệ giữa con người và vũ trụ về sự tác động  <br /> của con người đối với vũ trụ  như  vậy thật là tích cực, thật là cách mạng. Câu thơ  làm <br /> thức dậy nội lực của mỗi con người để họ tham gia cải tạo tự nhiên, cải tạo xã hội.<br /> Sau khi tỏ  bày quan niệm về chí nam nhi, về mối quan hệ giữa con người và vũ trụ, tác  <br /> giả nói về trách nhiệm của chính mình với thời đại của mình: “Ư  bách niên trung tu hữu  <br /> ngã, Khởi thiên tải hậu cánh vô thùy”. Hai câu thơ đó được Tôn Quang Phiệt dịch là:<br /> “Trong khoảng trăm năm cần có tớ<br /> Sau này muôn thuở há không ai?”<br /> Trong một nền văn học phi ngã (tôi) mà hiện lên một chữ  “ngã” sừng sững, phải nói là <br /> “kì” (lạ)!<br /> “Ư bách niên trung tu hữu ngã”<br /> Nhận thức về  sự  hiện hữu của cái “tôi”, trách nhiệm của cái “tôi” đối với thời đại như <br /> vậy chẳng khác nào một ngọn lửa giữa đêm đông, một cây tùng giữa băng tuyết. Không  <br /> phải là cái “tôi” hưởng lạc mà là cái “tôi” hành động, cái “tôi” tham gia vào sự  “chuyển  <br /> dời” của “càn khôn”. “Giữa cuộc sống tối tăm của đất nước lúc đó, có được một ý thức  <br /> về  cái “tôi” như thể, quả là cứng cỏi, là đẹp vô cùng, cũng như  có được một ý thức lưu  <br /> danh thiên cổ bằng sự cứu nước quả là cần thiết, là cao cả vô cùng” (Nguyễn Đình Chú).<br /> Còn mối quan hệ giữa con người với muôn thuở thì tác giả lại đặt ra câu hỏi “Khởi thiên  <br /> tải hậu cánh vô thùy?” (Sau này muôn thuở há không ai?) Hỏi nhưng thật ra là để khẳng  <br /> định. Tác giả có niềm tin vào chính mình, lại càng có niềm tin vào cộng đồng, vào dân tộc. <br /> Thơ  Phan Bội Châu xói vào tâm can người ta, kích thích vào ý thức trách nhiệm của mỗi  <br /> con người, giục giã con người hành động, chuyển dời tự  nhiên, chuyển dời xã hội. Đấy <br /> chính là thơ của một nhà cách mạng.<br /> Sang hai câu luận, tác giả càng riết róng hơn về mối quan hệ giữa con người với non sông  <br /> đất nước, giữa cuộc sống thực tại với sách vở của thánh hiền:<br /> “Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế<br /> Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si”<br /> (Non sông đã chết sống thêm nhục<br /> Hiền thánh còn đâu học cũng hoài.)<br /> Tác giả  sử  dụng thủ  pháp nhân hóa “non sông đã chết” khiến ta cảm thấy “giang sơn” <br /> (non sông) như một sinh mệnh, thật đau lòng.<br /> “Non sông đã chết sống thêm nhục”<br /> Nhiều nhà Nho thức thời cũng đã nói lên nỗi nhục mất nước, nhưng chưa có nhà Nho nào  <br /> nói một cách triệt để, thống thiết như  vậy. Đem sự  sống chết của cá nhân mà gắn liền <br /> với sự vinh nhục của non sông đất nước thì không còn nghi ngờ gì nữa, Phan Bội Châu là  <br /> nhà ái quốc vĩ đại.<br /> Sách vở của thánh hiền cũng chẳng rửa được vết nhơ nô lệ:<br /> “Hiền thánh còn đâu học cũng hoài”<br /> Câu thơ  nguyên tác trực cảm mãnh liệt hơn “Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si”, (Hiền  <br /> thánh đã vắng thì có đọc sách cũng ngu thôi). Viết như vậy thì đúng như  cụ Huỳnh Thúc <br /> Kháng nói “đầy mặt giấy mưa tuôn sấm nổ”. Không nên hiểu là cụ  Phan phủ  định sách <br /> của thánh hiền, mà nên hiểu cụ Phan đã hành cái đạo của thánh hiền một cách sáng suốt, <br /> cái sáng suốt của một nhà cách mạng. Mà có ông Khổng, ông Mạnh, ông Lão nào dạy các <br /> đệ tử ngồi “tụng” sách của quý vị trong khi nước mất dân nô lệ đâu?<br /> Tóm lại, từ quan niệm sống “ư bách niên trung tu hữu ngã”, trong hai câu luận, tác giả tự <br /> dồn mình vào cái thế phải xuất dương cứu nước.<br /> Hai câu kết, tác giả thể hiện trọn vẹn chủ đề “xuất dương lưu biệt”<br /> “Nguyện trục trường phong Đông hải khứ<br /> Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi”,<br /> (Muốn vượt biển Đông theo cánh gió<br /> Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi).<br /> Hình ảnh đẹp, lãng mạn. “Muốn vượt biển Đông theo cánh gió”, không gian rộng lớn của  <br /> biển Đông sánh với chí lớn của nhà cách mạng. Câu thơ dịch hay, xứng với tinh thần của  <br /> nguyên tác. Nhưng câu kết “Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi” thì được cái tình của non  <br /> nước đối với người ra đi, chứ không sát với nguyên tác.<br /> “Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi”<br /> (Ngàn đợt sóng bạc cùng bay lên)<br /> Hình tượng thơ  làm hiển hiện trước mắt ta hàng ngàn đợt sóng sôi réo trắng xóa, lạ  là  <br /> không vỗ vào bờ mà “nhất tề phi” (cũng bay lên). Hình tượng vừa kì vĩ vừa thơ mộng thể <br /> hiện được tinh thần phơi phới, nhiệt huyết, thăng hoa của nhà thơ  mà cũng là nhà cách <br /> mạng.<br /> Muốn hiểu được nhà ái quốc vĩ đại Phan Bội Châu mà chưa đọc được hàng ngàn trang  <br /> trước tác của cụ  thì tốt hơn hết là đọc bài thơ  “Xuất dương lưu biệt”. Một bài thơ  nhỏ <br /> cũng cho ta thấy được chí nam nhi của người anh hùng, thấy được chí lớn muốn dời non <br /> lấp bể, thấy được ý thức trách nhiệm của cái “tôi” đối với lịch sử, với dân tộc, thấy được <br /> quan niệm sống chết, vinh nhục, thấy được hoài bão lớn lao của một nhà chi sĩ muốn cứu <br /> dân cứu nước.<br /> “Mượn Đông du thăm hỏi bạn đồng tâm, Hương Cảng, Hoành Tân, lỏi len đường mới.<br />  Ba tấc lưỡi mà gươm mà súng, nhà cầm quyền trông gió cũng gai ghê.<br /> Một ngòi lông vừa trống vừa chiêng, của dân chủ khêu đèn thêm sáng chói.”<br /> Đấy là mấy dòng Phan Bội Châu viết về Phan Châu Trinh, nhưng ta thấy hình ảnh của cả <br /> hai cụ  Phan, hai tâm hồn yêu nước lừng danh trong lịch sử  đấu tranh của dân tộc, giai <br /> đoạn đầu của thế kỉ này.<br /> Hoàn cảnh ra đời của bài thơ này là những năm đầu thế kỷ XX, đất nước ta đã mất chủ <br /> quyền, hoàn toàn lọt vào tay thực dân Pháp. Tiếng trống, tiếng mõ Cần Vương đã tắt, báo  <br /> hiệu sự bế tắc của con đường cứu nước theo tư tưởng phong kiến do các sĩ phu lãnh đạo. <br /> Phan Bội Châu lúc này mới ba mươi tám tuổi, là hình ảnh tiêu biểu của một thế hệ cách  <br /> mạng mới, quyết tâm vượt mình, bỏ  qua mớ  giáo lý đã quá lỗi thời của đạo Khổng để <br /> đón nhận tư  tưởng tiên phong trong giai đoạn, mong tìm ra bước đi mới cho dân tộc, <br /> nhằm tự  giải phóng mình. Phong trào Đông du được nhóm lên cùng với bao nhiêu hy <br /> vọng…<br /> Bài thơ  đã thể  hiện rất sinh động tư  thế, ý nghĩ của Phan Bội Châu trong buổi xuất  <br /> dương tìm đường cứu nước. Hai câu đề  nói rõ nhận thức của nhà thơ  về  chí làm trai –  <br /> một nhận thức làm cơ sở cho mọi hành động:<br /> Làm trai phải lạ ở trên đời<br /> Há để càn khôn tự chuyển dời.<br /> Thực ra chí làm trai chẳng phải đến bây giờ mới được Phan Bội Châu khẳng định. Trước <br /> đó, trong thơ  trung đại, ta vẫn thấy Phạm Ngũ Lão, Nguyễn Công Trứ  nhắc đến (ở  các <br /> bài Thuật hoài, Chí nam nhi). Nhưng điều đó không có nghĩa là  ở  bài thơ  của Phan Bội  <br /> Châu, lý tưởng nhân sinh kia đã mất đi sự mới lạ, thôi thúc. Nó chính là điều nung nấu bao <br /> năm của tác giả bây giờ được nói ra, trước hết như lời tự vấn, tự nhủ, tự mình nâng cao  <br /> tinh thần mình: đã làm trai là phải làm nên chuyện lạ, đó là trời đất không để “tự chuyển <br /> dời”. Đây là một tư tưởng táo bạo, cách mạng đối với người xuất thân từ cửa Khổng sân <br /> Trình trong thời điểm ấy. Với hai câu thực, nhà thơ tiếp tục khẳng định tư thế của kẻ làm <br /> trai giữa vũ trụ và trong cuộc đời:<br /> Trong khoảng trăm năm cần có tớ,<br /> Sau này muôn thuở, há không ai?<br /> Ý thức về cái “tôi” đã hiện lên rõ ràng, không rụt rè, dè dặt. Đó là nhân vật trữ tình đang  <br /> tự đứng giữa cuộc đời một cách can đảm, do ý thức được sứ mệnh của mình trong lịch sử <br /> và cũng do sự  thôi thúc của khát vọng lập công danh. Hai câu luận nói về  sự  thực nhức  <br /> nhối:<br /> Non sông đã chết sống thêm nhục,<br /> Hiền thánh còn đâu học cũng hoài.<br /> Đến hai câu này, ta cũng thấy nổi lên ý chí làm trai với khát vọng lưu danh theo một nội <br /> dung mới, đó là ý thức về non sông đã mất chủ quyền, “hiền thánh” thần tượng một thuở <br /> giờ  còn đâu nữa. Hai câu thơ  nhận định thực trạng lịch sử  bằng một cái nhìn dứt khoát. <br /> “Hiền thánh còn đâu học cũng hoài” – đây quả là một câu thơ thể hiện khí thế sục sôi của  <br /> Phan Bội Châu, cho thấy cái nhìn tỉnh táo của ông về thời cuộc.<br /> Hai câu kết của bài thơ có cái khí thế gân guốc và ý thức được sự ra đi một cách sôi trào, <br /> đầy dũng khí:<br /> Muốn vượt biển Đông theo cánh gió,<br /> Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi.<br /> “Vượt biển Đông” là cách nói có vẻ  khoa trương nhưng đó là hành động sắp diễn ra. <br /> Người ra đi trong niềm hứng khởi vô biên “muôn trùng sóng bạc” tiễn chân như một yếu <br /> tố kích thích. Đó chính là bạn đồng hành trong cuộc ra đi hùng tráng này.<br /> Xuất dương lưu biệt là một khúc hát lên đường. Đề tài có tính chất truyền thống, nhưng  <br /> tư tưởng lại rất mới mẻ. Bài thơ mang âm hưởng lạc quan nên đã khiến cho cảm xúc thể <br /> hiện trong bài thơ có chiều sâu, có sức gợi cảm mạnh mẽ. Đây là tráng ca của một vị anh  <br /> hùng mà suốt đời không hề biết mệt mỏi trong hành động cứu nước thương dân<br /> Bài làm 2<br /> Phan Bội Châu (1867 – 1940) tên thật là Phan Văn San, hiệu là Sào Nam, người làng Đan  <br /> Nhiêm, nay là xã Nam Hòa, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Ông sinh ra và lớn lên trong <br /> cảnh nước mất nhà tan, tận mắt chứng kiến sự thất bại của phong trào cần Vương chống <br /> Pháp. Chế  độ  phong kiến suy tàn kéo theo sự  sụp đổ  của cả  một hệ  thống tư  tưởng  <br /> phong kiến già cỗi, lỗi thời. Tình hình đó đặt ra cho các chí sĩ yêu nước một câu hỏi lớn: <br /> Phải cứu nước bằng con đường nào? Trong không khí u ám bao trùm khắp đất nước thời <br /> đó, những tia sáng hy vọng hé rạng qua nguồn sách Tân thư truyền bá tư tưởng cách mạng  <br /> dân chủ  tư  sản của phương Tây với nội dung khác hẳn với các sách thánh hiền thuở <br /> trước. Người ta có thể  tìm thấy ở đó những gợi ý hấp dẫn về một con đường cứu nước <br /> mới, những viễn cảnh đầy hứa hẹn cho tương lai. Vì thế, các nhà Nho tiên tiến của thời  <br /> đại như  Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh đã tiên phong dấn bước, bất chấp nguy hiểm,  <br /> gian lao.<br /> Phan Bội Châu là một trong những chí sĩ yêu nước đầu tiên mở  ra con đường cho sự <br /> nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc theo khuynh hướng dân chủ  tư  sản. Mặc dù sự <br /> nghiệp không thành, nhưng ông mãi mãi là tấm gương sáng chói về  lòng yêu nước thiết  <br /> tha và ý chí đấu tranh kiên cường, bất khuất.<br /> Sinh thời, Phan Bội Châu không coi văn chương là mục đích của cuộc đời mình nhưng  <br /> trong quá trình hoạt động cách mạng, ông đã chủ động nắm lấy thứ vũ khí tinh thần sắc <br /> bén  ấy để  tuyên truyền, cổ  động, khích lệ  tinh thần yêu nước của đồng bào ta. Năng <br /> khiếu văn chương, bầu nhiệt huyết sôi sục cùng sự  từng trải trong bước đường cách  <br /> mạng là cơ sở để Phan Bội Châu trở thành một nhà văn, nhà thơ lớn với những tác phẩm  <br /> xuất sắc như: Việt Nam vong quốc sử (1905), Hải ngoại huyết thư (1906), Ng ục trung  <br /> thư (1914), Trùng Quang tâm sử (1913 ­1917), Phan Bội Châu niên biểu (1929)…<br /> Năm 1904, ông cùng các đồng, chí của mình lập ra Duy Tân hội. Năm 1905, hội chủ <br /> trương phong trào Đông Du, đưa thanh niên ưu tú sang Nhật Bản học tập để chuẩn bị lực <br /> lượng nòng cốt cho cách mạng và tranh thủ sự giúp đỡ  của các thế lực bên ngoài. Trước  <br /> lúc lên đường, Phan Bội Châu làm bài thơ  Xuất dương lưu biệt để  từ  giã bạn bè, đồng <br /> chí:<br /> Phiên âm chữ Hán:<br /> Sinh vi nam tử yếu hi kì,<br /> Khẳng hứa càn khôn tự chuyển di.<br /> Ư bách niên trung tu hữu ngã,<br /> Khởi thiên tải hậu cảnh vô thùy.<br /> Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế,<br /> Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si!<br /> Nguyện trục trường phong Đông hải khứ,<br /> Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi.<br /> Dịch thơ:<br /> Làm trai phải lạ ở trên đời,<br /> Há để càn khôn tự chuyển dời.<br /> Trong khoảng trăm năm cần có tớ,<br /> Sau này muôn thuở, há không ai?<br /> Non sông đã chết, sống thêm nhục,<br /> Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài!<br /> Muốn vượt bể Đông theo cánh gió,<br /> Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi.<br /> Bằng giọng thơ  tâm huyết có sức lay động mạnh mẽ, Lưu biệt khi xuất dương đã khắc <br /> họa vẻ  đẹp lãng mạn hào hùng của nhà chí sĩ cách mạng Phan Bội Châu, với tư  tưởng  <br /> mới mẻ, táo bạo, bầu nhiệt huyết sôi trào và khát vọng cháy bỏng trong buổi ra đi tìm  <br /> đường cứu nước<br /> Bài thơ mở đầu bằng việc khẳng định chí làm trai:<br /> Làm trai phải lạ ở trên đời,<br /> Há để càn khôn tự chuyển dời.<br /> Câu thơ chữ Hán: Sinh vi nam tử yếu hi kì. Hai từ hi kì có nghĩa là hiếm, lạ, khác thường <br /> cần được hiểu như những từ nói về  tính chất lớn lao, trọng đại, kì vĩ của công việc mà  <br /> kẻ  làm trai phải gánh vác. Đây cũng là lí tưởng nhân sinh của các nhà Nho thời phong  <br /> kiến. Trước Phan Bội Châu, nhiều người đã đề  cập đến chí làm trai trong thơ  ca. Phạm  <br /> Ngũ Lão đời Trần từng băn khoăn: Công danh nam tử còn vương nợ, Luống thẹn tai nghe  <br /> chuyện Vũ Hầu (Tỏ  lòng). Trong bài Đi thi tự  vịnh, Nguyễn Công Trứ  khẳng định: Đã  <br /> mang tiếng  ở trong trời đất, Phải có danh gì với núi sông… và nhấn mạnh: Chí làm trai <br /> nam, bắc, tây, đông, Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể (Chí khí anh hùng).<br /> Chí làm trai của Phan Bội Châu thuyết phục thế hệ trẻ thời bấy giờ  ở sự táo bạo, quyết <br /> liệt và cảm hứng lãng mạn nhiệt thành bay bổng. Với ông, làm trai là phải làm được  <br /> những điều lạ, tức những việc hiển hách phi thường. Câu thơ  thứ  nhất khẳng định điều  <br /> đó. Câu thơ thứ hai mang ngữ điệu cảm thán bổ sung cho ý của câu thứ nhất: Kẻ làm trai  <br /> phải can dự vào việc xoay chuyển càn khôn, biến đổi thời thế chứ không phải chỉ giương  <br /> mắt ngồi nhìn thời cuộc đổi thay, an phận thủ thường, chấp nhận mình là kẻ đứng ngoài. <br /> Thực ra, đây là sự tiếp nối khát vọng của nhân vật trữ tình trong bài Chơi xuân: Giang sơn  <br /> còn tô vẽ mặt nam nhi, Sinh thời thế phải xoay nên thời thế. Chân dung nhân vật trữ tình  <br /> trong bài Lưu biệt khi xuất dương hiện lên khá rõ qua hai câu đề. Đó là một con người  <br /> mang tầm vóc vũ trụ, tự ý thức rằng mình phải có trách nhiệm gánh vác những trọng trách <br /> lớn lao. Con người  ấy dám đối mặt với cả  càn khôn, vũ trụ  để  tự  khẳng định mình. Chí <br /> làm trai của Phan Bội Châu đã vượt hẳn lên trên cái mộng công danh xưa nay thường gắn  <br /> liền với tam cương, ngũ thường của Nho giáo để vươn tới lí tưởng xã hội rộng lớn và cao  <br /> cả hơn nhiều.<br /> Cảm hứng và ý tưởng đó phần nào xuất phát từ  lí tưởng trí quân, trạch dân của các nhà <br /> Nho thuở trước nhưng tiến bộ hơn vì mang tính chất cách mạng. Theo quy luật, con tạo  <br /> xoay vần vốn là lẽ  thường tình, nhưng Phan Bội Châu ôm  ấp khát vọng chủ  động xoay  <br /> chuyển càn khôn, chứ  không để  cho nó tự  chuyển vần. Cũng có nghĩa là ông không chịu <br /> khuất phục trước số phận, trước hoàn cảnh. Lí tưởng tiến bộ ấy đã tạo cho nhân vật trữ <br /> tình trong bài thơ một tầm vóc lớn lao, một tư thế hiên ngang, ngạo nghễ thách thức với  <br /> càn khôn.<br /> Hai câu thực thể hiện ý thức về trách nhiệm cá nhân của nhà thơ, cũng là nhà cách mạng <br /> tiên phong trước cuộc đời:<br /> Trong khoảng trăm năm cần có tớ,<br /> Sau này muôn thuở, há không ai?<br /> Câu thứ  ba không chỉ  đơn giản xác nhận sự  có mặt của nhân vật trữ  tình  ở  trên đời mà <br /> còn hàm chứa một tâm niệm: Sự hiện diện của ta không phải là một sự kiện ngẫu nhiên, <br /> vô ích; vì vậy, ta phải làm một việc gì đó lớn lao, hữu ích cho đời. Câu thứ tư có nghĩa là  <br /> ngàn năm sau, lẽ  nào, chẳng có người nối tiếp công việc của người đi trước. “Cái tôi <br /> công dân” của tác giả đã được đặt ra giữa giới hạn trăm năm của đời người và ngàn năm <br /> của lịch sử. Sự khẳng định cần có tớ không phải với mục đích hưởng lạc mà là để  cống <br /> hiến cho đáng mặt nam nhi và lưu danh hậu thế. Câu hỏi tu từ  cũng là một cách khẳng  <br /> định mãnh liệt hơn khát khao cống hiến và nhận thức đúng đắn của tác giả: Lịch sử  là <br /> một dòng chảy liên tục, cần có sự góp mặt và gánh vác của nhiều thế hệ nối tiếp nhau.  <br /> Trong bốn câu thơ  đầu, những hình  ảnh kì vĩ của thiên nhiên như  càn khôn, trăm năm, <br /> muôn thuở đã thể hiện cảm hứng lãng mạn bay bổng, chính là cội nguồn sức mạnh niềm  <br /> tin của nhân vật trữ tình.<br /> Ở  những năm đầu thế  kỉ XX, sau thất bại liên tiếp của các cuộc khởi nghĩa chống thực <br /> dân Pháp, một nỗi bi quan, thất vọng đè nặng lên tâm hồn những người Việt Nam yêu  <br /> nước. Tâm lý an phận thủ thường lan rộng. Trước tình hình đó, bài thơ Lưu biệt khi xuất  <br /> dương có ý nghĩa như  một hồi chuông thức tỉnh lòng yêu nước, động viên mọi người <br /> đứng lên chống giặc ngoại xâm.<br /> Trong hai câu luận, Phan Bội Châu đặt chí làm trai vào hoàn cảnh thực tế  của lịch sử <br /> đương thời:<br /> Non sông đã chết, sống thêm nhục,<br /> Hiền thánh còn đâu học cũng hoài.<br /> Lẽ nhục – vinh mà tác giả đặt ra gắn liền với sự tồn vong của đất nước và dân tộc: Non  <br /> sông đã chết, sống thêm nhục. Ý nghĩa của nó đồng nhất với quan điểm: Chết vinh còn  <br /> hơn sống nhục trong thơ văn yêu nước Nguyễn Đình Chiểu cuối thế kỉ XIX.<br /> Câu thơ thứ 5 bày tỏ một thái độ dứt khoát, được thể hiện bằng ngôn ngữ đậm khẩu khí  <br /> anh hùng, bằng sự đối lập giữa sống và chết. Đó là khí tiết cương cường, bất khuất của  <br /> những con người không cam chịu cuộc đời nô lệ tủi nhục. Ý thơ mới mẻ mang tính chất  <br /> cách mạng.  Ở câu thứ  6, Phan Bội Châu đã thẳng thắn bày tỏ  ý kiến trước một thực tế <br /> chua xót là ảnh hưởng của nền giáo dục Nho giáo đối với tình cảnh nước nhà lúc bấy giờ. <br /> Sách vở thánh hiền chẳng giúp ích được gì trong buổi nước mất nhà tan. Cho nên nếu cứ <br /> khư  khư theo đuổi thì chỉ  hoài công vô ích mà thôi. Tất nhiên, Phan Bội Châu chưa hoàn <br /> toàn phủ nhận cả nền học vấn Nho giáo, nhưng đưa ra một nhận định như thế thì quả  là <br /> táo bạo đối với một người từng là đệ  tử  của chốn cửa Khổng sân Trình. Dũng khí và <br /> nhận thức sáng suốt đó trước hết bắt nguồn từ lòng yêu nước thiết tha và khát vọng cháy <br /> bỏng muốn tìm ra con đường đi mới để  đưa nước nhà thoát khỏi cảnh nô lệ  lầm than.  <br /> Phan Bội Châu cho rằng nhiệm vụ thiết thực trước mắt là cứu nước cứu dân, là Duy tân, <br /> tức là học hỏi những tư tưởng cách mạng mới mẻ và tiến bộ. Bài thơ không đơn thuần là  <br /> chỉ để bày tỏ ý chí mà thực sự là một cuộc lên đường của nhân vật trữ tình:<br /> Muốn vượt bể Đông theo cánh gió,<br /> Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi.<br /> Các hình ảnh kì vĩ trong hai câu kết mang tầm vũ trụ: bể Đông, cánh gió, muôn trùng sóng <br /> bạc. Tất cả như hòa nhập làm một với con người trong tư thế bay lên.<br /> Trong nguyên tác, hai câu 7 và 8 liên kết với nhau để  hoàn chỉnh một tứ  thơ  đẹp: Con  <br /> người đuổi theo ngọn gió lớn qua biển Đông, cả  vũ trụ  bao la Muôn lớp sóng bạc cùng <br /> bay lên (Thiên trùng bạch lãng nhất tề  phi). Tất cả tạo thành một bức tranh hoành tráng  <br /> mà con người là trung tâm được chắp cánh bởi khát vọng lớn lao, bay bổng lên trên thực  <br /> tại tối tăm khắc nghiệt, lồng lộng giữa trời biển mênh mông. Bên dưới đôi cánh đại bàng <br /> đó là muôn trùng sóng bạc dâng cao, bọt tung trắng xóa, dường như  muốn tiếp sức cho  <br /> con người bay thẳng tới chân trời mơ   ước. Hình  ảnh đậm chất sử  thi này đã thắp sáng <br /> niềm tin và hy vọng cho một thế hệ mới trong thời đại mới.<br /> Thực tế thì cuộc ra đi của Phan Bội Châu là một cuộc ra đi bí mật, tiễn đưa chỉ có vài ba <br /> đồng chí thân thiết nhất. Dù phía trước chì mới le lói vài tia sáng của  ước mơ, nhưng <br /> người ra đi tìm đường cứu nước vẫn hăm hở và đầy tin tưởng.<br /> Sức thuyết phục, lôi cuốn của bài thơ chính là ở ngọn lửa nhiệt tình đang bừng cháy trong  <br /> lòng nhân vật trữ  tình. Bài thơ  đã thể  hiện hình tượng người anh hùng trong buổi lên  <br /> đường xuất dương lưu biệt với tư thế kì vĩ, sống ngang tầm vũ trụ. Người anh hùng ấy ý  <br /> thức rất rõ ràng về “cái tôi công dân” và luôn khắc khoải, day dứt trước sự tồn vong của  <br /> quốc gia, dân tộc.Bài thơ  Lưu biệt khi xuất dương được viết theo bút pháp  ước lệ  và  <br /> cường điệu, rất phù hợp với mục đích cổ vũ, động viên. Giọng thơ vừa sâu lắng, da diết,  <br /> vừa sôi sục, hào hùng, mang âm hưởng tráng ca. Nỗi đau đớn, niềm lạc quan, nhiệt tình <br /> hành động cùng tư  tưởng cách mạng đã thổi hồn vào từng câu, từng chữ, từng hình ảnh  <br /> trong bài thơ.  m hưởng hào hùng của bài thơ  có sức lay động, thức tỉnh rất lớn đối với  <br /> mọi người. Đây là bài thơ  từ biệt mà cũng là lời kêu gọi, thúc giục lên đường. Tầm vóc  <br /> bài thơ  hoàn toàn tương xứng với tầm vóc của một con người được cả  dân tộc ngưỡng <br /> mộ và tin tưởng. Trong tác phẩm Những trò lố hay là Va­ren và Phan Bội Châu (1925) tác  <br /> giả Nguyễn Ái Quốc đã suy tôn Phan Bội Châu là: bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả thân <br /> vì độc lập được hai mươi triệu đồng bào trong vòng nô lệ tôn sùng.<br /> Bài làm 3<br /> Xuất dương lưu biệt là bài thơ  khẳng định chí làm trai và quyết tâm làm nên sự  nghiệp <br /> lớn cứu nước cứu dân. Đó là sự quyết tâm và ý tưởng mới mẻ của Phan Bội Châu.<br /> Cái chí làm trai mà nhà thơ nói đến trong bài thơ  trước hết là “phải lạ  ở trên đời”. Đó là  <br /> một lí tưởng sống, một khát vọng lớn lao. Đấng nam nhi phải làm được những việc lớn <br /> lao, phải chủ động xoay chuyển trời đất. Nhà thơ  chuyển chữ  "ta" thành chứ  "tớ". "Tớ"  <br /> phản ánh được sự lạc quan, trẻ trung. Hai câu thơ  trên dường như có chút ngông nghênh <br /> nhưng thực ra đã bộc lộ sâu sắc về cái tôi cá nhân tích cực của tác giả. Cái tôi này không  <br /> những khẳng định trách nhiệm đối với hiện tại, với vận mệnh của đất nước mà còn  <br /> khẳng định nghĩa vụ với lịch sử. Đó là tư thế của một người có chí khí.<br /> Cái chí làm trai mà Phan Bội Châu nói trong bài thơ  khiến chúng ta thấy cảm phục về <br /> những con người sống ý thức được vai trò, trách nhiệm của mình đối với lịch sử, đất  <br /> nước.<br /> Mỗi con người sống là phải gắn liền với đất nước, dân tộc, biết sống chết cùng dân tộc.  <br /> Rõ ràng tác giả  tuy đang nói về  mình nhưng thực chất là tiếng nói đại diện cho cả  một  <br /> tầng lớp, một thế  hệ  và cao hơn là cả  dân tộc. Cách nhìn nhận, suy nghĩ của tác giả  là  <br /> hướng về tương lai phía trước chứ  không phải là lối sống hoài niệm. Đây cũng chính là  <br /> một điểm rất tiến bộ mà thông qua bài thơ Lưu biệt khi xuất dương chúng ta có thể  học  <br /> tập và áp dụng vào thực tế cuộc sống của mình. Xuất dương lưu biệt.<br /> Đoạn kết của bài thơ  với hai câu thơ  tuyệt đẹp, đầy cảm hứng lãng mạn. Con đại bàng  <br /> đã tung cánh bay ra biển khơi, bay vào thời đại. <br /> Bằng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, bằng chữ Hán, với giọng thơ trang nghiêm hào <br /> hùng mạnh mẽ, lôi cuốn đã toát lên một chí khí phi thường không cam tâm làm nô lệ, <br /> quyết tâm đi tìm đường cứu nước. Đó không còn là lời nói mà đã biến thành hành động  <br /> vượt biển Đông của Phan Bội Châu. Bài thơ là một khúc ca hùng tráng kêu gọi lên đường  <br /> cứu nước mang giá trị khích lệ động viên, tuyên truyền cách mạng không chỉ đối với thế <br /> hệ thanh niên ở giai đoạn đó mà còn là lời nhắn nhủ chung đối với thanh niên các thế hệ <br /> sau.Xuất dương lưu biệt.<br /> Làm trai phải lạ ở trên đời<br /> Há để càn khôn tự chuyển dời<br /> Phải là bậc hào kiệt trên đời này thì mới phát ngôn như  vậy. Nội lực mạnh mẽ  phi  <br /> thường. Con người muốn tham gia vào sự  vận động của vũ trụ. “Há để  càn khôn tự <br /> chuyển dời” vừa là câu hỏi tu từ vừa khẳng định, vừa muốn đối thoại với hết thảy các <br /> đấng mày râu trên đời này. Nhận thức về mối quan hệ giữa con người và vũ trụ về sự tác  <br /> động của con người đối với vũ trụ  như  vậy thật tích cực, thật cách mạng. Câu thơ  làm  <br /> nội lực trong mỗi con người trỗi dậy để họ tham gia cải tạo tự nhiên, cải tạo xã hội.<br /> Sau khi tỏ  bày quan niệm về chí nam nhi, về mối quan hệ giữa con người và vũ trụ, tác  <br /> giả nói về trách nhiệm của chính mình với thời đại của mình: “Ư  bách niên trung tu hữu  <br /> ngã, Khởi thiên tải hậu cánh vô thùy”. Hai câu thơ đó được Tôn Quang Phiệt dịch là:<br /> Trong khoảng trăm năm cần có tớ<br /> Sau này muôn thuở há không ai?<br /> Nhận thức về  sự  hiện hữu của cái “tôi”, trách nhiệm của cái “tôi” đối với thời đại như <br /> vậy chẳng khác nào một ngọn lửa giữa đêm đông, một cây tùng giữa băng tuyết. Không  <br /> phải là cái “tôi” hưởng lạc mà là cái “tôi” hành động, cái “tôi” tham gia vào sự  “chuyển  <br /> dời” của “càn khôn”. “Giữa cuộc sống tối tăm của đất nước lúc đó, có được một ý thức  <br /> về cái “tôi” như vậy quả là cứng cỏi, đẹp vô cùng.<br /> Còn mối quan hệ giữa con người với muôn thuở thì tác giả lại đặt ra câu hỏi “Khởi thiên  <br /> tải hậu cánh vô thùy?” (Sau này muôn thuở há không ai?) Hỏi nhưng thật ra là để khẳng  <br /> định. Phan Bội Châu có niềm tin vào chính mình, lại càng có niềm tin vào cộng đồng, vào <br /> dân tộc. Thơ Phan Bội Châu xói vào tâm can người đọc, kích thích vào ý thức trách nhiệm  <br /> của mỗi con người, giục giã con người hành động, chuyển dời tự  nhiên, chuyển dời xã  <br /> hội. Đấy chính là thơ của một nhà cách mạng.<br /> Sang hai câu luận, ông càng riết róng hơn về mối quan hệ giữa con người với non sông  <br /> đất nước, giữa cuộc sống thực tại với sách vở của thánh hiền: Xuất dương lưu biệt:<br /> “Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế<br /> Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si”<br /> (Non sông đã chết sống thêm nhục<br /> Hiền thánh còn đâu học cũng hoài.)<br /> Phan Bội Châu sử dụng thủ pháp nhân hóa “non sông đã chết” khiến ta cảm thấy “giang  <br /> sơn” (non sông) như một sinh mệnh, thật đau lòng.<br />  Non sông đã chết sống thêm nhục<br /> Nhiều nhà Nho thức thời cũng đã nói lên nỗi nhục mất nước, nhưng chưa có ai nói lên  <br /> một cách triệt để, thống thiết như vậy. Đem sự sống chết của cá nhân mà gắn liền với sự <br /> vinh nhục của non sông đất nước thì không còn nghi ngờ gì nữa, Phan Bội Châu là nhà ái <br /> quốc vĩ đại. Sách vở của thánh hiền cũng chẳng rửa được vết nhơ nô lệ: Xuất dương lưu  <br /> biệt:<br /> Hiền thánh còn đâu học cũng hoài<br />  Không nên hiểu là Phan Bội Châu phủ định sách của thánh hiền, mà nên hiểu ông đã hành <br /> cái đạo của thánh hiền một cách sáng suốt, cái sáng suốt của một nhà cách mạng. <br /> Tóm lại, từ quan niệm sống “ư bách niên trung tu hữu ngã”, trong hai câu luận, tác giả tự <br /> dồn mình vào cái thế phải xuất dương cứu nước.<br /> Hai câu kết, tác giả thể hiện trọn vẹn chủ đề Xuất dương lưu biệt<br /> “Nguyện trục trường phong Đông hải khứ<br /> Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi”,<br /> (Muốn vượt biển Đông theo cánh gió<br /> Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi).<br /> Hình ảnh đẹp, lãng mạn. “Muốn vượt biển Đông theo cánh gió”, không gian rộng lớn của  <br /> biển Đông sánh với chí lớn của nhà cách mạng. Câu thơ dịch rất hay, xứng với tinh thần  <br /> của nguyên tác.<br /> Hình tượng thơ làm hiện lên trước mắt ta hàng ngàn đợt sóng sục sôi , lạ là không vỗ vào  <br /> bờ  mà “nhất tề  phi” (cũng bay lên). Hình tượng vừa kì vĩ vừa thơ  mộng thể  hiện được  <br /> tinh thần phơi phới, nhiệt huyết, thăng hoa của nhà thơ – nhà cách mạng. Xuất dương lưu <br /> biệt<br /> Muốn hiểu được Phan Bội Châu mà chưa đọc được hàng ngàn trang thơ của ông thì trước  <br /> hết chỉ cần đọc bài thơ Xuất dương lưu biệt. Một bài thơ nhỏ cũng cho ta thấy được chí <br /> nam nhi của người anh hùng, thấy được chí lớn muốn dời non lấp bể, thấy được ý thức <br /> trách nhiệm của cái “tôi” đối với lịch sử, với dân tộc, thấy được quan niệm sống chết, <br /> vinh nhục, thấy được hoài bão lớn lao của một nhà chi sĩ muốn cứu dân cứu nước. Xuất  <br /> dương lưu biệt<br /> Hoàn cảnh ra đời của bài thơ này là những năm đầu thế kỷ XX, đất nước ta đã mất chủ <br /> quyền, hoàn toàn lọt vào tay thực dân Pháp. Tiếng trống, tiếng mõ Cần Vương đã tắt, báo  <br /> hiệu sự bế tắc của con đường cứu nước theo tư tưởng phong kiến do các sĩ phu lãnh đạo. <br /> Phan Bội Châu lúc này mới ba mươi tám tuổi, là hình ảnh tiêu biểu của một thế hệ cách  <br /> mạng mới, quyết tâm vượt mình, bỏ  qua mớ  giáo lý đã quá lỗi thời của đạo Khổng để <br /> đón nhận tư  tưởng tiên phong trong giai đoạn, mong tìm ra bước đi mới cho dân tộc, <br /> nhằm tự  giải phóng mình. Phong trào Đông du được nhóm lên cùng với bao nhiêu hy <br /> vọng…<br /> Xuất dương lưu biệt là một khúc hát giục giã lên đường. Đề  tài này có tính chất truyền <br /> thống, nhưng tư  tưởng lại rất mới mẻ. Bài thơ  mang âm hưởng lạc quan nên đã khiến  <br /> cho cảm xúc thể hiện trong bài thơ có chiều sâu, có sức gợi cảm mạnh mẽ. Đây là tráng  <br /> ca của một vị  anh hùng mà suốt đời không hề  biết mệt mỏi trong hành động cứu nước  <br /> thương dân.<br />  <br />