Sáng kiến kinh nghiệm: Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn Công nghệ 10 và Sinh học 10, 11 theo định hướng phát triển năng lực học sinh

1. Cơ sở đề xuất giải pháp<br /> 1.1. Sự cần thiết hình thành giải pháp<br /> Trong xu thế đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, dạy học theo chủ đề tích hợp<br /> liên môn sẽ thực hiện được yêu cầu của mục tiêu dạy học là phát triển năng lực và<br /> phẩm chất của người học. Học tập với chủ đề tích hợp liên môn sẽ là môi trường<br /> thuận lợi để HS vận dụng và tổng hợp các kiến thức trong mối liên quan với nhau để<br /> giải quyết các vấn đề thực tiễn.<br /> Công nghệ 10 với các nội dung trồng trọt, bảo quản, chế biến và kinh doanh có<br /> liên quan mật thiết với sinh học 10, nên rất phù hợp cho việc thực hiện xây dựng chủ<br /> đề tích hợp liên môn với những nội dung kiến thức liên quan đến hai môn học này,<br /> thể hiện sự ứng dụng của chúng trong cùng một hiện tượng, quá trình trong tự nhiên.<br /> Nhưng với phương pháp, kĩ thuật dạy học trong điều kiện thực tế hạn hẹp về<br /> không gian; về tài liệu học tập; phương tiện học tập thì cách thức tổ chức sẽ như thế<br /> nào để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn, tạo ra được động cơ, hứng thú,<br /> đồng thời phát triển được các năng lực học tập cho học sinh?<br /> Chính vì lí do trên, chúng tôi đã thực hiện giải pháp: "Dạy học theo chủ đề tích<br /> hợp liên môn Công nghệ 10 và Sinh học 10, 11 theo định hướng phát triển năng<br /> lực học sinh”.<br /> Học tập với chủ đề tích hợp liên môn sẽ là môi trường tạo điều kiện cho HS<br /> phát triển các năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực tự học, tự nghiên cứu,<br /> hợp tác,…. giúp HS nâng cao khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào thực<br /> tiễn cuộc sống.<br /> 1.2. Tổng quan các vấn đề liên quan đến giải pháp<br /> Tại trường THPT Nguyễn Du, huyện Châu Đức, tỉnh BR-VT việc xây dựng các<br /> chủ đề tích hợp/ tích hợp liên môn được chú trọng, từ năm học 2012 đến năm học<br /> 2016, chúng tôi đã tiến hành thực hiện việc xây dựng chủ đề tích hợp và chủ đề tích<br /> hợp liên môn với môn Công nghệ 10.<br /> Cụ thể vào năm 2012 đến năm 2014, chúng tôi đã xây dựng hai chủ đề tích<br /> hợp: “Chế biến sản phẩm chăn nuôi, thủy sản” và chủ đề “Kinh doanh sản phẩm<br /> chăn nuôi, thủy sản”.<br /> Đến năm học 2015-2016, chúng tôi đã xây dựng phát triển thành một chủ đề<br /> tích hợp giữa môn CÔNG NGHỆ 10 và SINH HỌC 10 đó là: “Chế biến và kinh<br /> doanh sản phẩm chăn nuôi, thủy sản”.<br /> <br /> Trang - 1-<br /> <br /> Và đến năm học 2016 - 2017, chúng tôi tiếp tục thực hiện chủ đề tích hợp liên<br /> môn giữa CÔNG NGHỆ 10 và SINH HỌC 10; 11 đó là: “Bảo quản nông sản”.<br /> Việc thực hiện chủ đề tích hợp liên môn đã ảnh hưởng và làm thay đổi cách<br /> thức dạy và học, hướng tới thực hiện dạy học lấy HS làm trung tâm, qua đó nhằm<br /> làm thay đổi và phát triển các năng lực học tập của HS và cũng đã lan tỏa, ảnh hưởng<br /> đến các giáo viên của một số bộ môn khác tại nhà trường.<br /> 1.3. Mục tiêu của giải pháp<br /> Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn với mục tiêu bồi dưỡng và phát triển các<br /> năng lực của học sinh.<br /> Kết quả thực nghiệm với chủ đề tích hợp liên môn sẽ có điểm trung bình của<br /> bài khảo sát năng lực học sinh sau tác động vượt trội hơn so trước tác động.<br /> 1.4. Căn cứ đề xuất giải pháp<br /> 1.4.1. Dạy học tích hợp liên môn.<br /> Dạy học tích hợp liên môn là dạy những nội dung kiến thức liên quan đến hai<br /> hay nhiều môn học. "Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục tiêu của hoạt động<br /> dạy học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã dạy học "tích hợp" thì<br /> chắc chắn phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại, để đảm bảo hiệu quả của dạy<br /> liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp.<br /> Dạy học tích hợp liên môn là xác định các nội dung kiến thức liên quan đến hai<br /> hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một<br /> nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. Đối với những kiến thức liên môn<br /> nhưng có một môn học chiếm ưu thế thì có thể bố trí dạy trong chương trình của<br /> môn đó và không dạy lại ở các môn khác.<br /> 1.4.2. Xây dựng chủ đề tích hợp liên môn.<br /> Chúng tôi rà soát các nội dung môn học công nghệ 10 và sinh học 10,11 có liên<br /> quan với nhau trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, tìm ra những kiến<br /> thức chung để xây dựng thành chủ đề dạy học tích hợp liên môn. Các nội dung chế<br /> biến sản phẩm chăn nuôi, thủy sản và phần kinh doanh trong chương trình môn công<br /> nghệ 10 có mối liên hệ với nhau, đặc biệt là phần nội dung chế biến sản phẩm chăn<br /> nuôi, thủy sản thì liên quan nhiều đến quá trình tổng hợp và phân giải các chất ở vi<br /> sinh vật và các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của vi sinh vật trong chương trình<br /> sinh học 10.<br /> <br /> Trang - 2-<br /> <br /> Các nội dung trên đều được đưa vào chương trình của các môn học, nhưng thời<br /> điểm dạy học các kiến thức đó ở các môn là khác nhau, gây khó khăn cho học sinh<br /> trong vận dụng kiến thức.<br /> Chủ đề “Chế biến và kinh doanh sản phẩm chăn nuôi, thủy sản” sẽ khắc phục<br /> những bất cập trên, bởi vì được xây dựng trên cơ sở tích hợp liên môn giữa Công<br /> nghệ 10 và Sinh học 10 - những kiến thức cơ sở rất quan trọng giúp cho học sinh<br /> hiểu được cơ sở khoa học của một số phương pháp chế biến sản phẩm chăn nuôi,<br /> thủy sản, trong đó có quy trình công nghệ chế biến thịt hộp, trình công nghệ làm<br /> ruốc cá, chế biến sữa bột. Vì vậy, cùng với việc sử dụng kiến thức vi sinh vật của<br /> môn Sinh học 10 theo định hướng liên môn, chúng tôi đề nghị tích hợp nội dung quá<br /> trình tổng hợp và phân giải các chất ở vi sinh vật và nội dung các yếu tố ảnh hưởng<br /> đến sinh trưởng của vi sinh vật của môn Sinh học vào nội dung chế biến các sản<br /> phẩm chăn nuôi thủy sản của chủ đề này.<br /> Bài 27 trong chương trình Sinh học lớp 10 (Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh<br /> trưởng của vi sinh vật) với nội dung “các yếu tố như độ ẩm, nhiệt độ, áp suất<br /> <br /> thẩm thấu thì ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của vi sinh vật” là cơ sở khoa học<br /> đề xuất một số phương pháp bảo quản sản phẩm chăn nuôi thủy sản. Bài 12 “Hô<br /> hấp ở thực vật” trong chương trình sinh học lớp 11 với nội dung “các yếu tố<br /> môi trường như nước, nhiệt độ, nồng độ CO2 ảnh hưởng đến quá trình hô hấp<br /> của tế bào thực vật là cơ sở khoa học đề xuất một số phương pháp bảo quản một<br /> số sản phẩm trồng trọt. Theo định hướng liên môn, chúng tôi đề nghị tích hợp các<br /> nội dung đã nêu trên ở Sinh học 10, 11 với kiến thức Công nghệ 10, đây là những<br /> kiến thức rất quan trọng giúp cho HS hiểu được cơ sở khoa học của một số phương<br /> pháp bảo quản nông sản và đề xuất được các biện pháp để tăng hiệu quả cho<br /> <br /> công tác bảo quản.<br /> 1.4.3. Kĩ thuật dạy học tích cực sử dụng trong chủ đề tích hợp liên môn<br /> Kĩ thuật dạy học là khái niệm nhỏ nhất, thực hiện các tình huống hành động. Kĩ<br /> thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của GV trong các tình huống<br /> hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học.<br /> Kĩ thuật dạy học tích cực được lựa chọn sử dụng trong chủ đề tích hợp liên<br /> môn gồm:<br /> 1. Kĩ thuật tia chớp<br /> <br /> Trang - 3-<br /> <br /> Là kĩ thuật có thể áp dụng bất cứ thời điểm nào; lần lượt từng người nêu ngắn<br /> gọn và nhanh chóng (nhanh như tia chớp) ý kiến của mình về một câu hỏi hoặc tình<br /> trạng vấn đề, nhằm thu thập thông tin phản hồi, cải thiện tình trạng giao tiếp và<br /> không khí học tập trong lớp.<br /> 2. Kĩ thuật lược đồ tư duy<br /> Lược đồ tư duy là một sơ đồ nhằm trình bày một cách rõ ràng những ý tưởng<br /> mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về một chủ đề, được<br /> vẽ trên giấy, trên bảng hay thực hiện trên máy tính.<br /> 3. Kĩ thuật “3 lần 3”<br /> Là kỹ thuật lấy thông tin phản hồi nhằm huy động sự tham gia tích cực của học<br /> sinh.<br /> Học sinh được yêu cầu trình bày : 3 điều tốt, 3 điều chưa tốt, 3 đề nghị cải tiến<br /> về một vấn đề nào đó. Sau khi thu thập ý kiến thì xử lý và thảo luận về các ý kiến<br /> phản hồi.<br /> 4. Kĩ thuật “ổ bi”<br /> Là kỹ thuật dùng trong thảo luận nhóm. Chia học sinh thành hai nhóm ngồi<br /> theo hai vòng tròn đồng tâm như hai vòng của một ổ bi và đối diện nhau để tạo điều<br /> kiện cho mỗi học sinh có thể nói chuyện lần lượt với các học sinh ở nhóm khác.<br /> Khi thảo luận, mỗi học sinh ở vòng trong sẽ trao đổi với học sinh đối diện ở<br /> vòng ngoài. Sau một ít phút thì học sinh vòng ngoài ngồi yên, học sinh vòng trong<br /> chuyển chỗ theo chiều kim đồng hồ, tương tự như vòng bi quay, để luôn hình thành<br /> các nhóm đối tác mới.<br /> 5. Kĩ thuật “Khăn trải bàn”<br /> Áp dụng kĩ thuật “khăn trải bàn” để tổ chức cho HS vận dụng kiến thức giải<br /> quyết tình huống.<br /> Chia cho mỗi nhóm 1 tờ giấy khổ A0. Trên tờ giấy chia thành các phần, gồm 1<br /> ô trống ở chính giữa tờ giấy và 4 phần xung quanh giống như khăn trải bàn. Các<br /> thành viên ngồi vào vị trí tương ứng với phần xung quanh, nhóm trưởng phân công<br /> thành viên trả lời 1 câu hỏi trong phiếu học tập. Các thành viên độc lập suy nghĩ và<br /> viết câu trả lời vào phần giấy trước mặt. Sau đó trình bày, thảo luận, thư ký nhóm ghi<br /> ý kiến chung của nhóm vào ô chính giữa tờ giấy.<br /> Nếu có nội dung nào còn thắc mắc hoặc chưa hiểu, thư ký nhóm ghi vào phần<br /> chung của nhóm để yêu cầu GV giải đáp.<br /> <br /> Trang - 4-<br /> <br /> 1.5. Phương pháp thực hiện giải pháp<br /> 1.5.1. Xác định các kiến thức tích hợp nội môn và liên môn của chủ đề tích hợp liên<br /> môn.<br /> 1.5.2. Xây dựng chủ đề với các nội dung và phương pháp dạy học phù hợp của chủ<br /> đề tích hợp liên môn, chúng tôi lựa chọn các kỹ thuật dạy học phù hợp với phương<br /> pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá.<br /> 1.5.3. Tổ chức dạy thực nghiệm với “Chế biến và kinh doanh sản phẩm chăn nuôi,<br /> thủy sản”.<br /> HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG<br /> GV gợi mở và nêu tên chủ đề: “Chế biến và kinh doanh sản phẩm chăn nuôi,<br /> thủy sản”.<br /> Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ<br /> Giáo viên sử dụng kĩ thuật “tia chớp” và kĩ thuật sơ đồ tư duy để HS xác định<br /> các tiểu chủ đề.<br /> Nêu vấn đề để học sinh suy nghĩ và đưa ra ý kiến xây dựng lược đồ tư duy cho<br /> chủ đề:<br />  Chủ đề chế biến và kinh doanh sản phẩm chăn nuôi, thủy sản có mấy tiểu chủ đề?<br />  Nội dung chính của mỗi tiểu chủ đề là gì?<br />  Hãy vẽ sơ đồ tư duy của mỗi cho mỗi tiểu chủ đề đã nêu ở trên?<br /> Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ<br /> HS hoạt động cá nhân để suy nghĩ và tìm câu trả lời, sau đó chia sẻ, trình bày.<br /> Bước 3: Báo cáo thảo luận<br />  HS trình bày nội dung và HS thảo luận nội dung lược đồ với từng tiểu chủ đề.<br />  GV nhận xét ngắn gọn: Chủ đề “Chế biến và kinh doanh sản phẩm chăn nuôi,<br /> thủy sản”, bao gồm 2 tiểu chủ đề:<br /> Tiểu chủ đề 1: Chế biến sản phẩm chăn nuôi, thủy sản.<br /> Tiểu chủ đề 2: Kinh doanh sản phẩm chăn nuôi, thủy sản.<br />  GV giới thiệu nguồn tài liệu liên quan cần tra cứu cho học sinh.<br />  Dẫn dắt sang hoạt động 2.<br /> HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC<br /> Chia HS trong lớp thành 4 nhóm, phân công nhiệm vụ thực hiện nghiên cứu nội<br /> dung từng tiểu chủ đề cho mỗi nhóm cụ thể.<br /> <br /> Trang - 5-<br /> <br />