Sáng kiến kinh nghiệm Mầm non: Một số giải pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên, trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Một số giải pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên, trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa" nhằm đề xuất một số giải pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm Mầm non: Một số giải pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên, trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO THANH HÓA PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NHƯ THANH SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC TRONG HOẠT ĐỘNG ĐỊNH HƯỚNG KHÔNG GIAN CHO TRẺ LỚP MẪU GIÁO 5-6 TUỔI KHU ĐỒNG YÊN, TRƯỜNG MẦM NON MẬU LÂM, HUYỆN NHƯ THANH, TỈNH THANH HÓA Người thực hiện: Nguyễn Thị Tình Chức vụ: Giáo Viên Đơn vị công tác: Trường Mầm non Mậu Lâm SKKN thuộc lĩnh vực: Chuyên môn THANH HÓA NĂM 2022
Mục lục Mục lục....................................................................................................................................... 2 1. MỞ ĐẦU.................................................................................................................................1 1.1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................................1 2.2. Thực trạng hoạt động định hướng không gian của trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa........................................4 2.2.1. Thuận lợi.......................................................................................................................... 4 2.2.2. Khó khăn..........................................................................................................................5 2.3. Các giải pháp giải quyết thực trạng.....................................................................................7 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................................. 19 3.1. Kết luận.............................................................................................................................19 TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................................20
1. MỞ ĐẦU 1.1. Lý do chọn đề tài Trẻ em là thế hệ tương lai của đất nước. Để đất nước giàu mạnh thì những những mầm tương lai phải được chuẩn bị một cách đầy đủ về thể chất, tâm lý, nhân cách và nhận thức nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội. Hay nói cách khác, cần phải trang bị nhân cách toàn diện cho trẻ bước vào đời. Trong các hoạt động giáo dục trẻ trong trường mầm non, hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo, song hoạt động học tập có chủ định trong các giờ hoạt động học là hoạt động cung cấp chủ yếu có hệ thống và cần trang bị cho trẻ ngay từ khi còn nhỏ. Giáo dục mầm non của chúng ta đang từng bước hoàn thiện mình hơn cả về nội dung và phương pháp. Trong mỗi một lĩnh vực đều có sự thay đổi để phù hợp hơn với tâm sinh lý của trẻ theo từng thời kì, theo từng bước phát triển của trẻ. Đối với lĩnh vực phát triển nhận thức là lĩnh vực được chú trọng nhất trong giáo dục trẻ, đặc biệt với trẻ 5-6 tuổi. Trong lĩnh vực phát triển nhận thức trẻ được lĩnh hội về tri thức để hoàn thiện mình. Nhưng thực tế cho thấy rằng, giáo dục mầm non chưa chú trọng dạy trẻ định hướng về thời gian và không gian. Hoạt động định hướng trong không gian tuy là một nội dung nhỏ trong việc cho trẻ mầm non làm quen với toán nhưng nó có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách của trẻ. Trong chương trình mới chú trọng dạy trẻ về số lượng, kích thước, hình dạng, còn riêng về thời gian và không gian thì đã được đề cập đến tuy nhiên chưa được quan tâm nhiều và đi sâu. Trong kế hoạch có đưa nội dung dạy trẻ nhưng hình thức và phương pháp chưa được đổi mới, chưa có nhiều hoạt động đa dạng được đưa vào trong chương trình nên chưa thu hút được trẻ. Trong chương trình giáo dục mầm non hiện nay, việc dạy trẻ làm quen với biểu tượng toán đóng vai trò trong việc cung cấp kiến thức ban đầu cho trẻ. Làm quen với toán ngay từ tuổi mầm non là việc hoàn toàn đúng đắn và cần thiết giúp trẻ tìm tòi, quan sát, so sánh, khám phá, phân loại... Xuất phát từ nhận thức của trẻ từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng quay trở về thực hiện. Thông qua hoạt động làm quen với toán giúp trẻ nhận thức tốt về thế giới xung quanh, hình thành hệ thống hóa kiến thức một cách chính xác, khoa học, hình thành các biểu tượng ban đầu về toán như: Số lượng, kích thước, hình dạng. Bên cạnh đó thì việc xác định vị trí trong không gian giúp trẻ xác định đúng các vị trí trên - dưới, trước - sau, phải - trái của bản thân mình và của đối tượng khác. Không những thế mà còn giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, biết sử dụng chuẩn và chính xác các từ ngữ toán học như phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau.... Từ đó tạo tiền đề cho trẻ tự tin vững vàng bước vào lớp một với hoạt động chính là hoạt động học. Tuy nhiên, trên thực tế khả năng định hướng trong không gian của trẻ đa số còn hạn chế như: trẻ chưa biết cách xác định phía phải phía trái của bản thân và đặc biệt là của đối tượng khác; chưa có một số kĩ năng cần thiết để định hướng trong không gian và sử dụng các từ ngữ toán học chưa chuẩn xác, vẫn còn lẫn lộn...Giáo viên thì chưa vận dụng nhiều phương pháp, hình thức đổi mới nhằm lôi cuốn trẻ hứng thú tham gia hoạt động định hướng trong không gian. Đa
2 số phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến chương trình giáo dục mầm non. Họ gửi con đến trường chỉ chú trọng việc chăm sóc và do công việc bận rộn nên họ chưa dành nhiều thời gian để chú trọng đến vấn đề giáo dục trẻ. Trước tình hình trên, là người trực tiếp giảng dạy trẻ, tôi luôn trăn trở, suy nghĩ cần phải làm gì? Làm như thế nào? Tổ chức như thế nào cho sinh động, lôi cuốn trẻ để trẻ hứng thú, tham gia tích cực vào hoạt động định hướng trong không gian. Mặc dù đối với từng hoạt động, tôi luôn thực hiện đúng trình tự các bước, các phần có đầu tư về nội dung và hình thức. Nhưng tôi thấy kết quả hoạt động chưa cao, trẻ chưa hứng thú, chưa tham gia tích cực vào các hoạt động. Vậy, làm thế nào để tìm ra phương pháp tốt nhất áp dụng vào từng hoạt động học đạt hiệu quả cao không phải là việc đơn giản. Từ những lý do trên tôi chọn đề tài “Một số giải pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên, trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa”. 1.2. Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu và tổng hợp các lý thuyết liên quan đến đề tài. - Khảo sát thực trạng phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa. - Đề xuất một số giải pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa. 1.3. Đối tượng nghiên cứu - Là nghiên cứu một số giải pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên, trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Để làm tốt các nhiệm vụ nghiên cứu tôi sử dụng một số phương pháp sau: - Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết. - Phương pháp quan sát. - Phương pháp điều tra khảo sát thực tế. - Phương pháp thu thập thông tin. - Phương pháp thống kê, xử lý số liệu. 2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm * Ý nghĩa của việc dạy trẻ định hướng trong không gian đối với sự phát triển của trẻ Mọi sự vật xung quanh chúng ta đều có vị trí, hình thức kết cấu, có độ dài ngắn, cao thấp khác nhau. Tất cả những cái đó được gọi là không gian và khi ta quan sát không gian mang tính chất ba chiều: Chiều dài, chiều rộng và chiều sâu. Mọi sự vật, hiện tượng và bản thân đứa trẻ đều tồn tại trong không gian và thời gian. Trong không gian có những vật thể cố định với những vị trí
3 và thuộc tính nhất định như: Có phía trên, có phía dưới, có phía trái, có phía phải, có phía trước, có phía sau, có chỗ gần, có chỗ xa. Như vậy, không gian cũng là đối tượng của hoạt động tư duy và hoạt động thực tiễn của bản thân trẻ. Vì thế, cần kịp thời phát triển khả năng định hướng trong không gian ở trẻ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho trẻ thực hiện có hiệu quả các hoạt động khác nhau trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Nhà giáo dục học B. G. Ananhiep đã khẳng định: “không có hình thức hoạt động nào của trẻ trong quá trình học tập mà trong đó sự định hướng trong không gian không là điều kiện quan trọng để lĩnh hội các tri thức cũng như hình thành và phát triển kĩ năng, kĩ xảo và khả năng tư duy của trẻ”. Sự định hướng trong không gian của con người được thực hiện trên cơ sở tri giác trực tiếp không gian và biểu thị bằng lời phạm trù không gian. Ví dụ: Vị trí, độ xa, mối quan hệ không gian giữa các vật. Đối với trẻ mầm non thì sự định hướng không gian được hiểu theo nghĩa hẹp là xác định vị trí. Xác định điểm đứng vị trí của bản thân so với các vật xung quanh. Xác định vị trí và diễn đạt vị trí các vật so với đối tượng khác có sự định hướng hay vị trí các đối tượng so với nhau. Tác giả A. M. Leusia cho rằng: “để xác định vị trí các vật xung quanh, trước tiên trẻ phải định hướng được trên chính mình (lấy mình làm gốc tọa độ) sau đó mới xác định vị trí của đối tượng bên ngoài”. Khi trẻ xác định đúng vị trí của mình của bạn khác, của đồ vật giúp trẻ định hướng tốt khi di chuyển, định hướng các mối quan hệ trong không gian của thế giới xung quanh trẻ, góp phần làm chính xác và phong phú hơn vốn ngôn ngữ của trẻ, phát triển tốt hơn tư duy trực quan hình tượng và tư duy trực quan sơ đồ. Việc phát huy tính tích cực nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi trong hoạt động học định hướng trong không gian cho trẻ có vai trò quan trọng trong giáo dục toàn diện (đức, trí, thể, mĩ, giáo dục lao động) cho trẻ. Rèn luyện phản xạ cho trẻ nhanh nhẹn khéo léo để nhận thức được thế giới xung quanh. Hình thành cho trẻ kỹ năng định hướng mọi vật trong không gian chính xác và rõ ràng hơn. Nó là phương tiện góp phần giáo dục cho trẻ ý thức kỷ luật, tính kiên trì, lòng ham hiểu biết, sáng tạo, biết đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau, hình thành ý thức tập thể lao động. Ngoài ra nó giúp trẻ phát triển khả năng quan sát có mục đích và phát triển các thao tác tư duy. Bên cạnh đó việc học định hướng trong không gian giúp phát triển ngôn ngữ cho trẻ, đặc biệt là giúp trẻ hiểu và sử dụng đúng các thuật ngữ toán học trong các trường hợp cụ thể, diễn đạt mạch lạc các yếu tố và mối tương quan toán học. * Đặc điểm nhận thức của trẻ 5-6 tuổi Quá trình hình thành sự định hướng trong không gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong trường mầm non: Việc dạy trẻ mẫu giáo các nội dung định hướng trong không gian bao gồm nhiều nội dung khác nhau. Những nội dung này đã được quy định rõ trong các chương trình chăm sóc giáo dục trẻ 5-6 tuổi do Bộ giáo dục và đào tạo ban hành, giúp các giáo viên có thể dễ dàng trong việc lập kế hoạch và tiến hành dạy trẻ định hướng trong không gian.
4 Để việc dạy trẻ định hướng trong không gian đạt hiệu quả cao, giáo viên cũng cần xác định các phương pháp, giải pháp dạy học sao cho phù hợp với trẻ, phù hợp với sự đa dạng của nội dung chương trình giáo dục mầm non. - Trẻ 5-6 tuổi có thể hình dung không gian là một thể thống nhất. - Đã phân biệt được các vùng không gian khác nhau và các phần trong mỗi vùng đó, hiểu được tính tương đối khi định hướng trong không gian. - Trẻ thực hiện được định hướng trong không gian mà không phụ thuộc vào vị trí của bản thân, trẻ đã biết thay đổi vận chuyển trong quá trình định hướng. Trẻ xác định được mối quan hệ trong không gian giữa chúng khi chuẩn là các vật khác nhau và diễn đạt bằng lời các mối quan hệ đó. *Nội dung dạy trẻ định hướng trong không gian Đối với trẻ 5-6 tuổi xác định vị trí của đồ vật (phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau, phía phải, phía trái) so với bản thân trẻ, với bạn khác, với một vật nào đó. Bên cạnh đó còn hướng dẫn trẻ định hướng di chuyển và định hướng trên mặt phẳng. Trẻ mẫu giáo lớn 5-6 tuổi đã có khả năng xác định các hướng không gian cơ bản như phía trên - phía dưới, phía trước - phía sau, phía phải - phía trái của bản thân trẻ, không gian định hướng đã được mở rộng hơn. Tuy nhiên, giáo viên cần tác động để tiếp tục phát triển cho trẻ khả năng xác định vị trí của những đối tượng xung quanh so với trẻ và vị trí của bản thân trẻ giữa những đối tượng xung quanh, mở rộng hơn nữa không gian định hướng cho trẻ. Trẻ 5-6 tuổi còn có khả năng xác định các hướng không gian cơ bản như phía trên-phía dưới, phía trước-phía sau của người khác. Một mặt giáo viên cần phát triển hơn nữa khả năng này của trẻ, mặt khác cần dạy trẻ xác định phía phải-phía trái của người khác dựa trên sự xác định tay phải và tay trái của người đó. Đến cuối lớp mẫu giáo lớn, giáo viên cần chú ý dạy trẻ học cách xác định vị trí đồ vật so với đồ vật khác nhằm hình thành cho trẻ kĩ năng xác định và diễn đạt bằng lời nói mối quan hệ không gian giữa các vật. Điều đó có tác dụng giúp trẻ dễ dàng thực hiện sự định hướng trong không gian với việc sử dụng hệ toạ độ tự do với chuẩn là vật bất kì. Trong thời gian trẻ học ở lớp mẫu giáo lớn, giáo viên cần tiếp tục phát triển cho trẻ kĩ năng định hướng trên mặt phẳng như: tờ giấy, tấm bảng, trang sách… với việc xác định một cách chi tiết hơn các vị trí trên mặt phẳng như: góc trên bên phải, góc trên bên trái, góc dưới bên phải, góc dưới bên trái. Tiếp tục dạy trẻ định hướng và thay đổi hướng khi di chuyển. 2.2. Thực trạng hoạt động định hướng không gian của trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên trường mầm non Mậu Lâm, huyện Như Thanh, tỉnh Thanh Hóa Trong quá trình phụ trách và giảng dạy lớp mẫu giáo 5-6 tuổi khu Đồng Yên, trường mầm non Mậu Lâm tôi nhận thấy có những thuận lợi và khó khăn sau: 2.2.1. Thuận lợi Năm học 2021-2022, khu Đồng Yên cùng với toàn trường tiếp tục thực hiện xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm giai đoạn 2021-2025 nên nhà trường tiếp tục được toàn thể giáo viên trong trường bổ sung, xây dựng
5 môi trường bên trong và bên ngoài lớp học ngày càng phong phú, sinh động, hấp dẫn với trẻ. Tạo cho trẻ không gian hoạt động đẹp mắt, thân thiện, gần gũi khi tham gia hoạt động, đảm bảo đúng các tiêu chí môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Đội ngũ giáo viên trẻ tuổi, năng động nhiệt tình say mê yêu nghề mến trẻ, tích cực học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Nhà trường tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên đi học nâng cao trình độ chuyên môn. Được tham gia học bồi dưỡng chuyên môn của Sở GD&ĐT, phòng giáo dục và đào tạo và của trường mở. Dự và dạy các hoạt động chuyên môn của phòng, dự giờ đồng nghiệp tạo điều kiện cho giáo viên được học tập nâng cao kiến thức chuyên môn nghiệp vụ. Bản thân đã được bồi dưỡng về các nội dung giáo dục cho trẻ, đặc biệt là lĩnh vực phát triển nhận thức - làm quen với định hướng trong không gian nên đã cơ bản có kiến thức để giáo dục trẻ. Để làm được điều đó đòi hỏi giáo viên cần có sự yêu nghề, say sưa, tâm huyết, chu đáo tỉ mỉ, sáng tạo hướng dẫn trẻ tham gia vào các hoạt động một cách khoa học. Cô giáo cần phải đầu tư thời gian công sức một cách công phu để chuẩn bị đồ dùng cho hoạt động học mới. Có như vậy hoạt động học sẽ đạt được hiệu quả cao và thu hút được trẻ hứng thú tham gia. Nhiều phụ huynh đã quan tâm đến việc tổ chức các hoạt động giáo dục phát triển nhận thức của trẻ, chủ động phối hợp với giáo viên cùng giáo dục trẻ. Phụ huynh nhiệt tình ủng hộ nguyên vật liệu để cô giáo cùng trẻ làm đồ dùng phục vụ cho các hoạt động trên lớp, chủ động trao đổi với cô giáo những nội dung cần dạy trẻ ở gia đình. Trẻ được học cùng một độ tuổi, đa số trẻ đều đi học từ nhà trẻ nên mạnh dạn, tự tin, lễ phép, biết vâng lời cô.Trẻ luôn chú ý, hứng thú và tích cực tham gia các hoạt động do cô tổ chức. 2.2.2. Khó khăn Nhà trường chưa tổ chức được nhiều hoạt động ngoại khóa, các nội dung thực hành dạy trẻ định hướng trong không gian chưa được chú ý. Khi làm đồ dùng đồ chơi giáo viên phải tính toán đến kinh phí, nguyên vật liệu cần tìm kiếm nên đồ dùng phục vụ cho hoạt động chưa phong phú, đa dạng và chưa thu hút được sự tham gia của trẻ. Hoạt động định hướng trong không gian là một hoạt động khó, đòi hỏi sự chính xác, khoa học. Giáo viên phải nắm vững phương pháp hoạt động, linh hoạt, sáng tạo khi tổ chức các hoạt động cho trẻ làm quen với toán. Bên cạnh đó, giáo viên chưa có nhiều thời gian nghiên cứu tài liệu và tìm hiểu hoàn cảnh gia đình cụ thể của từng trẻ nên chưa biết được trẻ đang thiếu hụt vấn đề gì và có giải pháp giáo dục một cách cho phù hợp. Khả năng nhận thức của trẻ chưa đồng đều, hầu hết trẻ là con em nông thôn nên việc được tiếp cận với các hướng trong không gian qua nhiều hình thức là hạn chế, chủ yếu là cô giáo cung cấp kiến thức. Một số trẻ còn yếu về thể lực, ít vận động nên khả năng hòa đồng cùng các bạn còn hạn chế. Ngược lại một số trẻ lại quá hiếu động, hay đùa nghịch, thường xuyên nói chuyện trong giờ học.
6 Một số phụ huynh còn chưa thực sự quan tâm đến con và chưa hiểu tầm quan trọng của việc giáo dục định hướng không gian cho trẻ. Một số phụ huynh có quan điểm sai về giáo dục phát triển nhận thức cho trẻ, cho rằng nội dung đó là không cần thiết trẻ còn nhỏ chưa cần cung cấp, khi nào lớn trẻ sẽ tự biết. Đại dịch covid-19 diễn biến phức tạp trong năm học nên trẻ phải nghỉ ở nhà nhiều, chương trình học bị gián đoạn. Mặt khác, phần lớn thời gian trẻ ở nhà chỉ xem tivi, điện thoại với nhiều nội dung trên mạng internet không phù hợp. Trong khi các bậc cha mẹ trẻ bận với công việc, thường để con cho ông bà lại nuông chiều cháu nên dẫn đến nề nếp, thói quen sinh hoạt của trẻ bị ảnh hưởng. Từ những thuận lợi và khó khăn trên tôi tiến hành khảo sát trẻ trước khi áp dụng giải pháp như sau: Bảng khảo sát trẻ trước khi áp dụng sáng kiến Số trẻ Kết quả khảo sát trước khi áp được dụng các giải pháp STT Nội dung khảo sát khảo Chưa sát Đạt % % đạt - Trẻ nhận biết được phía phải, phía trái, phía 1 trên, phía dưới, phía 40 15 37 25 63 trước, phía sau của bản thân. - Nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, 2 40 12 30 28 70 phía dưới, phía trước phía sau của đối tượng khác. - Trẻ hiểu một số cách 3 thức định hướng trong 40 14 35 26 65 không gian. - Trẻ hứng thú tham gia 4 các hoạt động định 40 17 42 23 58 hướng trong không gian. - Trẻ thành thạo một số 5 kĩ năng định hướng 40 13 32 27 68 trong không gian. Kết quả trên cho thấy, tỉ lệ trẻ đạt nội dung nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau của bản thân chỉ đạt 37%, trong khi nội dung nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước phía sau của đối tượng khác lại khá thấp, chỉ đạt 30%. Nội dung trẻ hiểu một số cách thức định hướng trong không gian chỉ đạt 35%. Còn nội dung trẻ hứng thú tham gia hoạt động định hướng trong không gian đạt 42%. Và nội dung trẻ
7 thành thạo một số kĩ năng định hướng trong không gian chỉ đạt 32%. Trong khi đó tỷ lệ trẻ chưa đạt ở các nội dung trên lại chiếm tỷ lệ khá cao, trung bình chung lên đến 65%. 2.3. Các giải pháp giải quyết thực trạng 2.3.1. Giải pháp 1: Xây dựng kế hoạch đưa các nội dung giáo dục định hướng trong không gian cho trẻ theo chương trình của Bộ GD&ĐT ban hành Tôi đã lập kế hoạch dài hạn cho cả năm, một học kì. Kế hoạch ngắn hạn của một tuần, một bài và một hoạt động cụ thể. Khi xây dựng kế hoạch năm tôi phải dựa trên mục đích của quá trình cho trẻ định hướng trong không gian, dựa trên những hiểu biết về nhu cầu phát triển của mỗi trẻ cũng như đặc điểm cụ thể của từng nhóm. Kế hoạch năm cho phép lồng ghép các hoạt động khác vào hoạt động dạy trẻ định hướng trong không gian như hoạt động tạo hình, làm quen văn học, giáo dục thể chất, giáo dục âm nhạc… Đối với giờ hoạt động học định hướng trong không gian, tôi phải xác định rõ mục đích của giờ hoạt động học để lựa chọn phương pháp, phương tiện dạy học phù hợp. Để phát huy tính tích cực nhận thức cho trẻ, tôi phải dự tính hoạt động nào trong giờ học, nhiệm vụ nào ngoài giờ học và sử dụng hình thức nào để tổ chức hoạt động định hướng trong không gian một cách hiệu quả. Sau đó lựa chọn, sắp xếp theo một hệ thống hợp lý, trên cơ sở nâng dần mức độ khó của nhiệm vụ nhận thức. Mỗi hoạt động được lựa chọn cần đáp ứng các yêu cầu sau: - Hoạt động phải tạo điều kiện tốt nhất để giáo viên thực hiện hoàn thành nhiệm vụ dạy học cho trẻ nội dung định hướng trong không gian. - Trẻ được luyện tập và phát triển sự hiểu biết trí tuệ của mình. - Nhiệm vụ trong hoạt động nhận thức đòi hỏi trẻ nỗ lực suy nghĩ, vượt khó, sử dụng kiến thức kĩ năng để hoàn thành nhiệm vụ được giao. - Các hoạt động phải có sự kết hợp giữa tính học tập nghiêm túc với tính vui tươi, hài hước, sôi động. Vì vậy, các hoạt động nên tổ chức dưới hình thức trò chơi để thu hút sự tham gia của trẻ. - Kế hoạch phải lập trên bình diện rộng để cho phép giáo viên và trẻ tự lựa chọn nội dung, đồ dùng dạy học, hình thức tổ chức. 2.3.2. Giải pháp 2: Xây dựng môi trường tạo điều kiện cho trẻ làm quen với hoạt động định hướng trong không gian Môi trường cho trẻ hoạt động là nơi có nguồn thông tin phong phú, khuyến khích tính độc lập và khả năng hoạt động tích cực ở trẻ.Tuy nhiên, môi trường hoạt động của trẻ không đồng nhất với môi trường giáo dục. Yếu tố cốt lõi trong môi trường hoạt động là những giá trị kinh nghiệm, chuẩn mực cần chọn lọc mà trẻ cần chiếm lĩnh như tri thức, kĩ năng, chuẩn mực hành vi đạo đức…chứa đựng tiềm năng trở thành động cơ bên trong của trẻ. Chỉ có những giá trị nào thích hợp với đặc trưng của trẻ mầm non mới trở thành đối tượng hoạt động của trẻ. Trong môi trường giáo dục lại có nhiều môi trường hoạt động
8 khác nhau. Ở môi trường hoạt động thì vai trò chủ thể tích cực của trẻ và vai trò hướng dẫn của cô giữ vai trò quan trọng. Việc tổ chức tốt môi trường hoạt động mang tính phát triển cho trẻ có ý nghĩa vô cùng to lớn: - Nó giúp trẻ tìm tòi, khám phá và phát hiện nhiều điều mới lạ, hấp dẫn trong cuộc sống. Các kiến thức, kĩ năng của trẻ được củng cố và bổ sung. - Trẻ được tự lực chọn hoạt động: cá nhân hoặc theo nhóm. - Tạo cơ hội để trẻ bộc lộ khả năng của mình. - Hơn thế, môi trường phù hợp, đa dạng sẽ gây hứng thú cho cả cô và trẻ; góp phần hình thành và nâng cao mối quan hệ thân thiện, tự tin giữa giáo viên với trẻ và giữa trẻ với nhau. Để tổ chức môi trường định hướng trong không gian cho trẻ, phải đáp ứng các yêu cầu như an toàn và vệ sinh, không gây nguy hiểm cho trẻ, độ chính xác cao. Ví dụ: đồ dùng, đồ chơi trong lớp cũng như các thiết bị ngoài trời không sắc nhọn, nếu bị gãy hỏng phải được sửa, bổ sung ngay, nếu có sự khác biệt cần phải rõ nét để trẻ dễ phân biệt và so sánh. * Tạo môi trường vật chất Trong môi trường vật chất giáo viên cần chú ý đến hai vấn đề: lựa chọn đồ dùng đồ chơi và bố trí, sắp xếp chúng. Khi lựa chọn vật liệu, đồ dùng đồ chơi cho các hoạt động của trẻ cần chú ý: - Đồ dùng đồ chơi phải mang tính mở, tức là có thể sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau, nhiều hoạt động khác nhau; - Sắp xếp đồ dùng đồ chơi để tạo cơ hội cho trẻ được giao tiếp, hợp tác với nhau trong quá trình hoạt động; - Đồ dùng được lựa chọn cần dễ sử dụng, tránh phải hướng dẫn trẻ nhiều lần vì với những đồ dùng đồ chơi mà phải hướng dẫn nhiều lần đôi khi làm giảm hứng thú của trẻ; - Đồ dùng đồ chơi phải phù hợp với chiều cao, sức khỏe của trẻ; - Mỗi góc vật liệu xếp theo trình tự thao tác của trẻ (kiến thức phức tạp dần) phù hợp với trình tự và phương pháp cho trẻ hoạt động với chúng; - Đồ vật không nên quá nhiều để trẻ biết đợi đến lượt mình qua đó biết điều chỉnh mình cho phù hợp với hoạt động của nhóm; - Nên bổ sung thay đổi đồ dùng đồ chơi thường xuyên để thích ứng với hứng thú và nhu cầu của trẻ; Bố trí sắp xếp lớp học: Thực tế hiện nay vấn đề sắp xếp, bố trí phòng học như thế nào cho hợp lý trong điều kiện phòng chật hẹp và số lượng trẻ trong lớp đông đang là vấn đề nan giải đòi hỏi sự kết hợp khéo léo một số nguyên tắc sau:
9 - Không gian chơi và học phải đủ diện tích để trẻ dễ di chuyển; - Nên chuẩn bị sẵn và đủ số lượng đồ dùng đồ chơi cho mỗi hoạt động cho đủ số lượng trẻ; - Ranh giới cho mỗi trẻ hoạt động phải được xác định rõ ràng; - Cần tính toán xem số lượng trẻ trong mỗi hoạt động là bao nhiêu để bố trí đồ dùng và tổ chức cho trẻ chơi trò chơi phù hợp. Môi trường xung quanh lớp học là môi trường trong khuôn viên nhà trường gồm các phòng chức năng, nhóm, lớp của trường, sân chơi, bồn hoa và các thiết bị chơi ngoài trời, khu chơi với cát nước, cổng trường, hàng rào, vườn hoa, vườn cây, luống rau và các con vật cũng cần được chú ý để thu hút hứng thú nhận thức của trẻ. * Tạo môi trường xã hội Môi trường xã hội được đề cập ở đây là mối quan hệ giữa cô và trẻ và giữa trẻ với nhau. Để thực hiện tốt việc tạo ra môi trường xã hội lành mạnh, tạo điều kiện thuận lợi cho trẻ trong quá trình tổ chức giờ học định hướng trong không gian, giáo viên cần lưu ý một số điểm sau: Tạo mối quan hệ tốt giữa cô và trẻ. Mối quan hệ tốt là mối quan hệ hợp tác lẫn nhau, bình đẳng, cởi mở, đáp ứng được nhu cầu giao tiếp giữa cô và trẻ, giữa trẻ và trẻ với nhau. Giọng nói thiện cảm của cô, sự ủng hộ tinh thần khi thất bại hoặc thành công sẽ giúp trẻ mạnh dạn, chủ động hơn khi thực hiện nhiệm vụ. Tạo được mối quan hệ như vậy mới giúp trẻ tích cực hoạt động và có điều kiện bộc lộ hết khả năng của mình. Việc tạo mối quan hệ tốt giữa cô và trẻ được thể hiện ở các góc độ sau: Tạo bầu không khí tự tin, phấn khởi cho trẻ. Một bầu không khí thoải mái, dễ chịu trong quá trình học tập sẽ giúp trẻ tích cực hơn trong việc thực hiện nhiệm vụ nhận thức. Muốn làm được việc này giáo viên cần phải xây dựng môi trường học tập mang tính phát triển hay còn gọi là tính mở, cô luôn tôn trọng sự lựa chọn của trẻ, luôn lắng nghe ý kiến của trẻ, đáp ứng nhu cầu của trẻ tạo điều kiện để mỗi trẻ để trẻ được hoạt động. Quan tâm đến khả năng, tính tích cực của từng trẻ. Mỗi trẻ đều có những đặc điểm tâm lý, sức khỏe và năng khiếu khác nhau. Vì vậy, trong quá trình tổ chức giờ học định hướng trong không gian cho trẻ 5-6 tuổi, giáo viên cần dựa vào đặc điểm của từng trẻ ở thời điểm khác nhau mà có sự sắp xếp, lựa chọn từng bài tập, trò chơi, phân nhóm chơi cho phù hợp. Đối với trẻ nhút nhát thiếu tự tin, giáo viên cần phải kiên nhẫn, động viên, giúp đỡ nhằm hình thành ở trẻ tính tự tin, độc lập khi thực hiện các nhiệm vụ chơi nói riêng. Còn đối với những trẻ nhận thức nhanh, tự tin trong quá trình chơi, thì giáo viên một mặt cần khen ngợi trẻ đúng lúc, mặt khác cần gợi mở để trẻ gần gũi với các bạn chơi đồng thời giúp đỡ bạn trong quá trình chơi.
10 Tạo mối quan hệ hợp tác, hòa đồng giữa trẻ với nhau. Mối quan hệ thường ngày giữa trẻ với nhau là quan hệ bạn bè, còn trong hoạt động học tập trẻ cùng tham gia hoàn thành các nhiệm vụ nhận thức. Tuy nhiên, mối quan hệ này lại phụ thuộc vào nội dung giờ học. Nếu giờ học mang tính chất thi đua (trò chơi) thì mối quan hệ của trẻ là ngang bằng nhau và cùng gắng sức thi đua nhằm đạt kết quả cao. Còn nếu giờ học là cung cấp kiến thức mới thì mỗi trẻ sẽ tự phát huy khả năng nhận thức riêng của mình. Vấn đề đặt ra cho giáo viên là cần tạo ra ở trẻ một mối quan hệ thân mật, thi đua để làm tốt hơn chứ không phải là sự ganh đua nhau. Hay nói một cách khác mối quan hệ giữa trẻ với nhau đó là mối quan hệ hợp tác cùng nhau thực hiện nhiệm vụ nhận thức, cùng nhau học tập vui chơi. Trẻ chơi trò chơi chuyền bóng về phía phải, phía trái của bản thân Có thể nói rằng, sự tích cực nhận thức của trẻ phụ thuộc rất nhiều môi trường xung quanh trẻ, phụ thuộc vào người dạy học và cách tổ chức việc dạy học đó. Tổ chức tốt môi trường xã hội và xác định đúng vai trò của người giáo viên là điều kiện quan trọng trong giờ học để phát huy tính tích cực, sáng tạo trong nhận thức của trẻ. Như vậy, xây dựng môi trường tạo điều kiện cho trẻ làm quen với hoạt động định hướng trong không gian, giúp trẻ hứng thú tham gia vào hoạt động. Kích thích khả năng tư duy, tưởng tượng thích tìm tòi khám phá thế giới xung quanh. Qua đó phát triển toàn diện đến trẻ. 2.3.3. Giải pháp 3: Sưu tầm và làm đồ dùng đồ chơi phục vụ hoạt động học Đồ dùng học tập, đồ chơi là phương tiện để trẻ hoạt động vui chơi, không có đồ chơi trẻ không có phương tiện, môi trường để hoạt động và thực hiện các trò chơi. Cách thức chơi với đồ chơi và những thứ đồ chơi mà trẻ yêu thích được thay đổi theo sự phát triển và hiểu biết của trẻ thì chính đồ chơi đó lại trở thành đồ dùng học tập của trẻ giúp trẻ có nhiều cơ hội trải nghiệm và lĩnh hội các kiến thức thông qua đồ chơi được sử dụng trong các trò chơi. Vì vậy, càng có nhiều
11 cách để trẻ chơi với một đồ chơi thì trẻ càng có cơ hội học tập và tích luỹ kiến thức theo các cách khác nhau. Hơn thế nữa, đồ dùng học tập, đồ chơi tự tạo là nguyên vật liệu dễ kiếm, rẻ tiền và làm theo ý tưởng riêng của mình một cách sáng tạo. Những nguyên vật liệu đó từ vỏ hộp sữa các loại, chai dầu gội, lọ sữa tắm, lon bia, bìa lịch cũ, vỏ trai, vỏ sò… có nhiều kiểu dáng và kích thước khác nhau, đó là nguồn vật liệu phong phú và đa dạng, có thể tận dụng để làm những việc hữu ích. Đối với hoạt động cho trẻ làm quen với toán cụ thể là nội dung định hướng trong không gian, tôi tận dụng những quả bóng hỏng làm thành những chiếc mũ, đôi dép cho trẻ làm quen với phía trên phía dưới của bản thân trẻ và của đối tượng khác. Từ những nguyên vật liệu sẵn có từ thiên nhiên như lá cây, hoa …tôi làm thành những chiếc đồng hồ, những chiếc vòng cho trẻ đeo vào tay để trẻ nhận biết tay phải, tay trái với hoạt động học xác định tay phải tay trái của đối tượng khác. Tôi tận dụng những miếng bìa các-tông làm thành những bạn búp bê có đủ các bộ phận với tay phải và tay trái có thể cử động được, giúp trẻ xác định các phía của đối tượng khác một cách dễ dàng. Từ những chủ đề khác nhau tôi làm đồ dùng phù hợp với từng chủ đề, trẻ cảm thấy những đồ dùng rất gần gũi đẹp mắt và trẻ rất hứng thú khi hoạt động. Tôi thường xuyên làm đồ dùng cùng trẻ và trước giờ hoạt động. Tôi thường nhờ trẻ giúp tôi chuẩn bị đồ dùng dạy hoc như xếp đồ cùng cô… Khi được hoạt động trẻ rất hứng thú học vì những đồ chơi đó do chính tay trẻ được góp sức tạo ra. Cô cùng trẻ làm đồ dùng đồ chơi từ nguyên vật liệu thiên nhiên 2.3.4. Giải pháp 4: Lồng ghép dạy trẻ nội dung định hướng trong không gian thông qua các hoạt động khác nhau Đối với trẻ 5-6 tuổi, tâm lý của trẻ chỉ phát triển khi trẻ hoạt động. Trẻ hoạt động càng tích cực thì tâm lý trẻ càng phát triển, đứa trẻ ưa hoạt động là đứa trẻ thông minh. Vì vậy, hướng trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động là nhiệm vụ của người giáo viên. Đặc biệt đối với trẻ 5-6 tuổi cần tổ chức các hoạt động nhận thức đa dạng để trẻ có cơ hội hoàn thiện các chức năng tâm lý, chuẩn bị cho việc học ở phổ thông sau này.
12 * Thông qua các trò chơi Một hình thức mà trẻ có nhiều cơ hội hoạt động nhất là trò chơi. Trò chơi đối với trẻ mẫu giáo là biểu hiện ở tính tự nguyện, tự lực, hợp tác, giàu xúc cảm chân thực. Trong trò chơi, trẻ hoạt động hết mình độc lập và tự chủ. Như vậy, trò chơi là con đường, cách thức để thể hiện quan hệ tích cực của mình đối với môi trường xung quanh. Ví dụ: trò chơi “đồ của gấu bông” cô chia lớp thành từ 3 đến 5 đội chơi. Lần một, yêu cầu trẻ xác định xem về các phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau, phía phải, phía trái của gấu xem có ai? Có gì? Đội nào kể được nhiều và đúng là đội chiến thắng. Đến lần hai, các đội quan sát về các phía của gấu bông (trẻ phân công nhau quan sát các phía của gấu bông trong 5 phút rồi che bức tranh đi). Mỗi đội có đủ ảnh lô tô các hình xung quanh, các phía của gấu bông và tranh gấu bông chưa có đồ xung quanh cho mỗi đội. Trong vòng 5 phút các đội phải dán được đồ về các phía của gấu bông như trong tranh đã quan sát lúc đầu. Khi trẻ thực hiện xong, cô hỏi phía trên, phía dưới của gấu bông có những gì? Phía trước, phía sau của gấu bông có những gì? Trẻ trả lời. Cô cho trẻ xem lại hình ảnh ban đầu và kiểm tra kết quả của từng đội. Đội nào nhanh và đúng là đội chiến thắng, đội nào thua phạt nhảy lò cò quanh lớp. * Thông qua tích hợp với các hoạt động học có chủ đích Đặc điểm nhận thức của trẻ mầm non là nhanh nhớ mà cũng rất chóng quên. Muốn trẻ nhớ lâu những kiến thức đã được học thì giáo viên phải củng cố và luyện tập cho trẻ mọi lúc, mọi nơi, đặc biệt là tích hợp vào nhiều hoạt động học khác nhau. Giáo viên phải tổ chức các hoạt động sao cho trẻ được quan sát, tiếp xúc hoạt động với đối tượng nhiều lần bằng nhìn thấy, trẻ được làm, được trực tiếp khám phá với sự trợ giúp của nhiều giác quan, được thử sai, được thể hiện những kinh nghiệm, những hứng thú của mình. Trên cơ sở đó trẻ mới hiểu biết chính xác về sự vật, hiện tượng. Giáo viên tổ chức cho trẻ thảo luận, mô tả, nói lên những hiểu biết về đối tượng được củng cố, mở rộng, chính xác hóa giúp tư duy ngôn ngữ của trẻ phát triển. Giáo viên cho trẻ vận dụng những kiến thức kĩ năng đã có về đối tượng qua nhiều loại hình công việc: vẽ, nặn, cắt dán, trò chơi mô tả bằng lời, thể hiện bằng động tác... Cô và trẻ cùng đàm thoại về các nhiệm vụ của trò chơi, bài tập thực hành nhằm nâng cao nhận thức cho trẻ. Trong giờ học, tôi cho trẻ ngồi xen kẽ giữa trẻ học khá với trẻ học yếu hơn để những trẻ học khá có thể giúp những bạn học yếu nắm bắt kiến thức tốt hơn và chính xác hơn. Ví dụ: Khi tôi dạy trẻ xác định phía trước - phía sau, phía trên - phía dưới của bản thân. Trước tiên, tôi tạo tình huống gợi mở dẫn dắt để trẻ có thể xem xét, quan sát và phát hiện những biểu tượng mới. Cụ thể để trẻ xác định được phía trên - phía dưới, tôi cho trẻ quan sát đồ vật (quạt trần) ở trên cao và để có thể nhìn thấy quạt trần trẻ phải ngẩng đầu lên. Cô hỏi trẻ: Quạt trần ở phía nào của con? Tại sao con biết nó ở phía trên? Trẻ phải nói được rằng vì con phải ngẩng đầu nên con mới nhìn thấy nó.
13 Tương tự như vậy muốn dạy trẻ xác định phía dưới tôi dấu đồ vật ở dưới gầm ghế và hỏi trẻ muốn nhìn thấy vật dấu đó con phải làm như thế nào? Trẻ phải dựa vào vốn kinh nghiệm của mình và suy nghĩ để trả lời câu hỏi đó của cô là cần phải cúi xuống mới nhìn thấy vật đó vì nó để ở phía dưới. Ví dụ: Dạy trẻ xác định phía trước thì tôi phải tạo tình huống và tổ chức cho trẻ học qua các trò chơi, và sử dụng các đồ chơi trong lớp để trẻ hứng thú học. Qua đó giúp trẻ hiểu được rằng với những đồ vật nhìn thấy được là ở phía trước còn những gì không nhìn thấy được là ở phía sau. Không những dạy trẻ định hướng phía trên - phía dưới, phía phải - phía trái trong không gian mà tôi còn dạy trẻ xác định tay phải, tay trái của bản thân rất khó nên đòi hỏi sự tỉ mỉ kiên trì của giáo viên trong việc dạy trẻ. Ví dụ: Tôi dạy lần 1. Dạy trẻ xác định tay phải - tay trái bằng đồ dùng như: hoa, cờ…Tay phải cầm hoa đỏ, tay trái cầm hoa xanh thì tôi thấy trẻ vẫn còn bị nhầm lẫn nhiều. Qua giờ dạy đó, tôi suy nghĩ rất nhiều mình cần phải làm thế nào để trẻ xác định tay phải - tay trái nhanh hơn và chính xác hơn. Tôi dạy lần 2 kết hợp với trò chơi. Cho trẻ chơi trò chơi làm động tác mô phỏng các hành động như: đánh răng, vẽ bài, ăn cơm…Khi cho trẻ chơi làm động tác mô phỏng hành động đang vẽ bài. Cô hỏi khi con vẽ bài con cầm bút bằng tay nào? Cô yêu cầu trẻ nói và giơ tay đó lên cho cô kiểm tra. Trẻ giơ tay phải của mình lên cho cô xem (Cô bao quát nếu có cháu nào sai cô đến tận nơi để sửa cho trẻ). Cô hỏi thế con dùng tay nào giữ vở? Tay trái giữ vở còn tay phải cầm bút thì các con mới vẽ đẹp được. Ngoài việc giữ vở tay trái của các con còn có thể dùng để làm gì nữa ?( cầm ca, cốc khi đánh răng, cầm bát khi ăn cơm...). Còn tay phải ngoài để cầm bút trong giờ vẽ, tô tay phải còn dùng làm việc gì? (cầm đũa, thìa, cầm bàn chải...). Qua cách dạy này tôi thấy trẻ có nhận định chính xác hơn lần trước rất nhiều, số trẻ còn nhầm lẫn giữa tay phải và tay trái không đáng kể. Trong giờ tập tô cô kết hợp ôn luyện cho trẻ phía trái, phía phải của bản thân
14 Như vậy, hoạt động dạy trẻ định hướng trong không gian được tổ chức và thiết kế qua nhiều hoạt động nhận thức và các hoạt động đó được sắp xếp, luân chuyển hợp lý. Thông qua hoạt động học cần sử dụng hợp lý các phương pháp như: quan sát, thực hành, làm mẫu, giải quyết tình huống có vấn đề, hệ thống câu hỏi, trò chơi, bài tập, các loại hình nghệ thuật (bài hát, bài thơ, câu đố…) để kích thích chú ý, hứng thú, lôi cuốn trẻ tham gia nhiều hoạt động nhận thức. Thông qua đó, các chức năng tâm lý của trẻ được phát triển, các giác quan của trẻ được hoàn thiện dần, các biểu tượng không gian, định hướng trong không gian trở nên phong phú và chính xác hơn. Năng lực nhận thức, năng lực hành động, mà quan trọng là các phẩm chất tư duy của trẻ được phát triển. Đó chính là những cơ sở cần thiết để phát huy tính tích cực nhận thức ở trẻ. Trong giờ hoạt động giáo dục thể chất, dựa trên những kiến thức kĩ năng đã có ở trẻ, giáo viên tiến hành cho trẻ luyện tập định hướng trong không gian khi trẻ lấy mình, người khác và vật khác làm chuẩn thông qua các bài luyện tập, trò chơi vận động. Ví dụ: qua trò chơi vận động “chuyền bóng”, cô cho trẻ chuyền bóng theo phía phải và phía trái của bản thân, trẻ không chỉ được vận động thể lực mà còn được ôn lại những kiến thức đã được học. Trong khi chơi chuyền bóng trẻ phải nhớ lại đâu là phía phải, phía trái của bản thân để nhận và chuyền cho đúng từ đó trẻ phân biệt rõ nét giữa các phía. Ví dụ: Khi cho trẻ làm bài trong vở trò chơi học tập, bài yêu cầu bé hãy tô màu xanh cho quần áo của bạn đứng trước ngôi nhà và tô màu đỏ cho ở phía sau ngôi nhà. Với yêu cầu của bài trẻ không chỉ chọn màu tô đúng mà trẻ còn phải xác định phía trước phía sau là bạn nào. Ví dụ: Khi cho trẻ hoạt động ngoài trời cô cho trẻ chơi trò chơi “bắt bướm” Các cháu rất thích chơi trò chơi này vì nó phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ là thích hoạt động. Hơn thế nữa tôi muốn dùng trò chơi này để ôn lại cho trẻ kiến thức về định hướng không gian, cụ thể là trẻ cần phải nhìn xem bướm đang bay ở đâu? Bướm bay ở phía trên thì trẻ muốn bắt được nó thì trẻ phải ngẩng đầu lên và nhảy lên để bắt con bướm đó... Vậy là lại thêm một lần nữa những kiến thức toán đã học và ôn luyện củng cố lại, như vậy trẻ sẽ nhớ kiến đó lâu hơn. Cô và trẻ chơi trò chơi bắt bướm
15 Với những kinh nghiệm dạy trẻ định hướng trong không gian, tôi còn tạo tình huống để trẻ phản ứng nhanh khi trẻ làm quen với biểu tượng này. Ví dụ : Khi tổ chức cho trẻ ra hoạt động ngoài trời, bỗng có một đàn chim bay ngang qua. Tôi hỏi trẻ đàn chim bay ở phía nào của các con? Bên cạnh đó tôi luôn chú trọng rèn phát âm chuẩn cho trẻ bởi lẽ đối với việc làm quen với biểu tượng toán là cần cung cấp cho trẻ kiến thức chính xác không ước lượng chung chung, lời nói phải dứt khoát, rõ ràng và cụ thể. Kết quả: Sau khi thực hiện giải pháp tôi nhận thấy trẻ đã nắm bắt được các vị trí trong không gian. Bên cạnh đó giúp trẻ tư duy lô gíc, biết cách diễn đạt suy nghĩ của mình và giúp trẻ tích lũy thêm những kinh nghiệm trong cuộc sống. Rèn luyện cho trẻ xác định được các vị trí trong không gian. Đây là hành trang quan trọng giúp trẻ tự tin và mạnh mẽ hơn trong cuộc sống hiện đại. 2.3.5. Giải pháp 5: Phối hợp với cha mẹ trẻ trong việc dạy trẻ định hướng trong không gian Ngoài việc cho trẻ làm quen với biểu tượng toán về định hướng không gian ở lớp học qua các giờ hoạt động và lồng ghép trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày, qua các trò chơi còn phải kể tới sự đóng góp không nhỏ của các bậc phụ huynh về chuyên đề này. Năm học 2021-2022 là năm học mà đại dịch covid-19 diễn biến phức tạp nên trẻ đi học không thường xuyên. Đặc biệt từ sau kỳ nghỉ Tết Nguyên Đán trẻ đi học chỉ chiếm 20-30% tổng sĩ số lớp. Có những tuần không có trẻ đi học. Nhưng với phương châm “ngừng đến trường nhưng không ngừng học”. Ngay từ đầu năm học, tôi đã lập nhóm zalo của lớp để thuận tiện trao đổi về tình hình học tập của lớp. Các nội dung liên quan đến lĩnh vực phát triển nhận thức và chuẩn bị cho trẻ vào lớp một luôn được chú trọng. Đối với nội dung định hướng trong không gian tôi luôn trao đổi với phụ huynh để tìm hiểu và nắm bắt được đặc điểm tâm sinh lý của trẻ và từ đó tôi đưa ra những giải pháp phù hợp cho từng trẻ. Tôi đã hướng dẫn phụ huynh tận dụng khoảng thời gian khi ở nhà cùng con dạy trẻ định hướng trong không gian. Trong bất kì tình huống, các sự vật hiện tượng xảy ra xung quanh, cha mẹ đều có thể tận dụng để dạy trẻ định hướng trong không gian. Ví dụ: khi mẹ nấu cơm mẹ có thể nhờ trẻ giúp mẹ lấy cho mẹ đôi đũa, yêu cầu trẻ lấy bằng tay phải, khi đưa vào tay phải của mẹ... Nếu trẻ chưa xác định rõ các phía của bản thân hoặc của đối tượng khác phụ huynh cần kiên trì hướng dẫn trẻ chú ý quan sát. Trẻ chỉ khắc sâu kiến thức khi trẻ được thực hành nhiều lần. Ví dụ: khi đi tắm, đánh răng cùng con cha mẹ cũng có thể tận dụng dạy trẻ tay nào con cầm bàn chải (tay phải), tay nào con cầm ca (tay trái)? Bên trái của con có những đồ vật gì? Bên phải của con có gì?... Tôi hướng dẫn phụ huynh nên đưa ra các gợi ý giúp trẻ định hướng trong không gian và cách giải quyết vấn đề. Ví dụ: khi chơi cùng con, cha mẹ có thể gợi ý cho trẻ: “con hãy nghĩ ra những cách để di chuyển quả bóng từ bên phải sang bên trái sân?” Hoặc “con không sử dụng tay mà có thể lấy cái mắc áo xuống?...” Và khi trẻ đưa ra ý kiến cha mẹ không nên trả lời ngay mà để trẻ tìm hiểu và khám phá giúp trẻ khắc sâu hơn kiến thức của mình.
16 Phụ huynh nên tạo không gian chơi cho con để trẻ có khu vực chơi phù hợp khi ở nhà để trẻ thực hiện các hoạt động định hướng trong không gian. Giúp trẻ có nhiều sự lựa chọn, thỏa mãn nhu cầu được chơi, tạo cảm giác vui vẻ, thoải mái. Phụ huynh có thể tận dụng các mô đất quanh nhà, khoảng sân có cát, có đất phẳng, có cỏ, các lối đi có độ rộng, hẹp, cao, thấp khác nhau. Thông qua đó, phụ huynh cùng trẻ sắp xếp đồ dùng, đồ chơi của trẻ sao cho hợp lý và dạy trẻ định hướng trong không gian. Hình ảnh: Phụ huynh tương tác với con ở nhà Tôi trao đổi với phụ huynh thường xuyên qua nhóm zalo để họ hiểu rõ hơn về chương trình giảng dạy trong trường mầm non. Chú trọng dạy trẻ biết định hướng trong không gian. Để các con tiếp thu bài một cách đầy đủ và có tính liên tục, thường xuyên thì sự phối kết hợp giữa gia đình và nhà trường là vô cùng cần thiết. Hàng ngày tôi thường trao đổi với phụ huynh qua nhóm đối với những trẻ không đến lớp để nắm bắt kịp thời những vấn đề trẻ và phụ huynh thắc mắc, qua đó tôi đã cung cấp, hướng dẫn và củng cố thêm kiến thức giúp phụ huynh dạy trẻ về định hướng không gian khi trẻ ở nhà. Ngoài ra, tôi đã tuyên truyền phụ huynh đóng góp ủng hộ các nguyên vật liệu, phế thải để làm đồ dùng đồ chơi phục vụ trẻ trong học tập. Và từ nguồn phế liệu phụ huynh đóng góp, tôi đã làm được một số con vật, búp bê, những chiếc phích, máy xay sinh tố từ những chai nước, vỏ hộp sữa chua, hay làm những đồ dùng ấm, chén, bát,… từ những chai sữa nhỏ. Qua đó, dạy trẻ sắp xếp các đồ vật
17 theo trình tự phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau, phía phải, phía trái trong một không gian nhất định. Như vậy, khi thực hiện phối hợp với cha mẹ trẻ trong việc dạy trẻ định hướng trong không gian tôi thấy rõ được sự hiệu quả của nó, biểu hiện là sự nhiệt tình và hài lòng của phụ huynh khi tham gia vào các hoạt động cùng con và luôn khẳng định ngừng đến trường nhưng không ngừng học. 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm Làm quen với toán trong hoạt động học định hướng trong không gian là một nội dung rất trừu tượng, khô khan, khó hiểu đối với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Tuy nhiên, sau khi vận dụng các giải pháp trên vào việc tổ chức các hoạt động dạy trẻ xác định các vị trí trong không gian, tôi nhận thấy trẻ rất hứng thú tích cực tham gia vào các hoạt động, nắm bắt kiến thức nhanh và ghi nhớ được lâu hơn. Bằng một số kinh nghiệm của mình mà tôi đã áp dụng trong nội dung định hướng trong không gian cho trẻ trong năm học vừa qua và kết quả đạt được như sau: * Đối với bản thân Trong một năm thực hiện nghiên cứu, tôi cũng gặt hái được một số thành công nhất định như sau: Tất cả trẻ lớp tôi đều hứng thú, tích cực tham gia vào các hoạt động trong ngày, lồng ghép vào các hoạt động học, mọi lúc mọi nơi để học tốt nội dung định hướng trong không gian. Bản thân đã linh hoạt, sáng tạo hơn trong việc tổ chức các nội dung định hướng trong không gian cho trẻ, quan tâm theo dõi từng cá nhân trẻ nhằm giáo dục phù hợp với nhận thức của từng trẻ. Cô giáo và trẻ giao tiếp cởi mở với nhau, đồng thời cô có thể hòa mình vào thế giới của trẻ. Có nhiều kinh nghiệm trong tổ chức các nội dung định hướng trong không gian cho trẻ để áp dụng vào giáo dục trẻ phát triển một cách toàn diện. Bản thân đã và đang tiếp tục tuyên truyền và luôn trao đổi cởi mở với phụ huynh về quan điểm của mình về các nội dung giáo dục định hướng trong không gian cho trẻ, từ đó phụ huynh ngày càng tin tưởng, có ý thức và trách nhiệm cao hơn khi phối hợp cùng cô để giáo dục nhận thức cho trẻ. * Đối với đồng nghiệp Mạnh dạn tự tin hơn khi dạy trẻ, vận dụng linh hoạt các phương pháp khi tổ chức các hoạt động giáo dục cho trẻ. Vận dụng hình thức tổ chức thực hiện có hiệu quả giờ dạy định hướng trong không gian tại lớp mình phụ trách. * Đối với phụ huynh Đa số phụ huynh đã hiểu được tầm quan trọng của việc dạy trẻ các nội dung định hướng trong không gian cho trẻ ngay từ khi còn nhỏ để hình thành các
18 hệ thống kiến thức chính xác cho trẻ sau này. Phụ huynh đã dành thời gian cho con nhiều hơn để rèn kỹ năng phát âm và kỹ năng định hướng trong không gian cho trẻ một cách rõ nét. Thường xuyên trao đổi, quan tâm, hỏi han tình hình học tập của trẻ ở lớp thông qua nhóm zalo. Phối kết hợp cùng cô giáo để dạy trẻ các nội dung định hướng trong không gian cho trẻ khi trẻ ở gia đình. * Đối với trẻ Trẻ hứng thú hơn với các hoạt động định hướng trong không gian, có kỹ năng tự khám phá, tự tìm hiểu và tự nhận thức. Giao tiếp của trẻ với mọi người đã tiến bộ rõ nét. Trẻ ngoan ngoãn, lễ phép hơn; trẻ tự tin, mạnh dạn, linh hoạt, nhanh nhẹn hơn. Ngôn ngữ mạch lạc hơn, đặc biệt sử dụng các thuật ngữ toán học chính xác hơn rất nhiều. Đặc biệt khi được hỏi về các nội dung định hướng trong không gian trẻ xác định rất nhanh chứ không lưỡng lự, lúng túng như thời gian trước. Kết quả khảo sát trẻ sau khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm Số trẻ Kết quả khảo sát sau khi áp dụng được các giải pháp STT Nội dung khảo sát khảo Đạt % Chưa đạt % sát - Trẻ nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, 1 40 40 100 0 0 phía dưới, phía trước, phía sau của bản thân. - Nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, 2 phía dưới, phía trước 40 38 95 02 05 phía sau của đối tượng khác. Trẻ hiểu một số cách 3 thức định hướng trong 40 39 98 01 02 không gian. - Trẻ hứng thú tham gia 4 các hoạt động định 40 40 100 0 0 hướng trong không gian. - Trẻ thành thạo một số 5 kĩ năng định hướng trong 40 38 95 02 05 không gian. Qua bảng khảo sát trên tôi thấy sau một năm học nghiên cứu đề tài, từ khi nghiên cứu cơ sở lý luận và khảo sát điều tra thực trạng việc giáo dục nội dung định hướng trong không gian. Khi áp dụng các giải pháp đưa ra trong đề tài thì kết quả trên trẻ đã được nâng cao hơn so với đầu năm một cách rõ rệt. Số trẻ đạt chiếm tỉ lệ cao và tỉ lệ trẻ chưa đạt đã giảm đi đáng kể.