Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp giáo dục giá trị sống cho học sinh trong tiết dạy Lịch sử ở trường trung học phổ thông

Chia sẻ: Ganuongmuoiot | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:62

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức của bài học lịch sử đồng thời thông qua những bài học đó trang bị cho học sinh những giá trị sống cần thiết, phù hợp với những chuẩn mực, yêu cầu của xã hội ngày nay. Từ đó, hình thành nên một thế hệ thanh niên Việt Nam vừa có kiến thức vừa mang trong mình những giá trị sống chân thật, nhân văn để góp phần xây dựng một xã hội tươi đẹp hơn phát triển hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp giáo dục giá trị sống cho học sinh trong tiết dạy Lịch sử ở trường trung học phổ thông

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO AN GIANG CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG THPT NGUYỄN HỮU CẢNH Độc lập – Tự do – Hạnh phúc An Giang, ngày 22 tháng 02 năm 2019 BÁO CÁO Kết quả thực thực hiện sáng kiến, cải tiến, giải pháp kĩ thuật, quản lí, tác nghiệp, ứng dụng tiến bộ kĩ thuật hoặc nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng I. Sơ lược lý lịch tác giả: - Họ và tên: Nguyễn Ngọc Thúy, Nữ. - Ngày tháng năm sinh: 06/12/1983 - Nơi thường trú: Ấp thị 2, thị trấn Chợ Mới, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. - Đơn vị công tác: trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh – Chợ Mới – An Giang. - Chức vụ hiện nay: Giáo viên - Trình độ chuyên môn: Cử nhân Lịch sử - Lĩnh vực công tác: Giảng dạy bộ môn Lịch sử II. Sơ lược đặc điểm tình hình đơn vị Trong năm học 2018-2019 trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh có tất cả 38 lớp học, với với tổng số 1.525 học sinh, đội ngũ Ban lãnh đạo, giáo viên, nhân viên được biên chế thành 11 tổ chuyên môn. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ năm học, trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh luôn được sự quan tâm, hướng dẫn của Sở giáo dục và đạo tạo, chính quyền địa phương. Đội ngũ giáo viên trẻ, nhiệt tình, tâm huyết, 100% giáo viên đạt trình độ chuẩn và trên chuẩn, có năng lực hoàn thành nhiệm vụ được giao. Đa số các giáo viên có trình độ chuyên môn vững vàng, phương pháp tốt, yêu nghề, tận tụy với công tác giáo dục, luôn lấy chất lượng của đơn vị làm mục tiêu hàng đầu để phấn đấu. Tập thể sư phạm nhà trường đoàn kết, nhất trí, nhiệt tình, an tâm công tác, ổn định về tư tưởng, đoàn kết nội bộ tốt. Về cơ sở vật chất, trường luôn đảm bảo khá đầy đủ các thiết bị dạy và học, nhất là các thiết bị công nghệ thông tin hỗ trợ công tác quản lý và công tác giảng dạy. Mặt khác, trong quá trình hoạt động của đơn vị luôn được sự đồng thuận và ủng hộ của Ban đại diện cha mẹ học sinh. Tỉ lệ tốt nghiệp của trường đạt 100% được duy trì trong nhiều năm liên tục, đặc biệt trong năm học này trường được công nhận đạt Chuẩn quốc gia và nhận Bằng khen của Bộ 1
Giáo dục và Đào tạo đã tạo niềm tin và động lực để giáo viên phấn đấu nhằm thực hiện tốt mọi nhiệm vụ của năm học. Bên cạnh những thuận lợi cơ bản nêu trên, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ năm học thì trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh cũng gặp phải một số khó khăn như kỳ thi THPT quốc gia liên tục thay đổi nên kế hoạch ôn tập và định hướng cho học sinh còn gặp nhiều khó khăn; một bộ phận phụ huynh học sinh chưa quan tâm đúng mức đến việc học tập của con em mình vẫn còn tâm lí khoáng trắng cho nhà trường trong công tác giảng dạy cũng như giáo dục đạo đức cho học sinh. - Tên sáng kiến: Một số biện pháp giáo dục giá trị sống cho học sinh trong tiết dạy Lịch sử ở trường trung học phổ thông. - Lĩnh vực: Giải pháp tác nghiệp môn Lịch sử. III. MỤC ĐÍCH YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN. 1.Thực trạng ban đầu trước khi áp dụng sáng kiến 1. 1 Thực trạng chung Trong giáo dục đào tạo thế hệ trẻ ngày nay, bộ môn Lịch sử có vị trí, ý nghĩa vô cùng quan trọng. Lịch sử là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Nó không chỉ giúp học sinh hiểu biết quá trình phát triển của xã hội loài người và dân tộc từ lúc xuất hiện cho đến nay mà còn có tác dụng giáo dục tình cảm, đạo đức quan điểm, tư tưởng, cung cấp những bài học cho cuộc đấu tranh trong hiện tại và tương lai. Môn Lịch sử ở trường phổ thông đã góp phần không nhỏ trong việc giáo dục lòng tự tôn dân tộc, tinh thần yêu nước và trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với sự phát triển của nước nhà. Lịch sử là môn học cần thiết nếu không muốn nói là đặc biệt quan trọng góp phần hình thành nhân cách của con người, nếu không coi trọng môn học này thì tâm hồn của mỗi con người sẽ trở nên khô cứng, vô cảm trước con người và cuộc đời lâu dần sẽ dẫn đến thái độ dửng dưng trước vẻ đẹp phong phú và sự giàu có của lịch sử và văn hóa dân tộc. Học Lịch sẽ giúp chúng ta có hành động tốt trong hiện tại và luôn hướng đến những cái đẹp trong tương lai. Năm học 2012-2013, sau khi nghe tin Bộ giáo dục và đào tạo công bố sáu môn thi tốt nghiệp, trong đó không có môn Lịch sử, các em trường THPT Nguyễn Hiền ở Thành phố Hồ Chí Minh đã rất vui mừng và xé đề cương môn Sử. 2
Ảnh: Học sinh xé đề cương mô Sử ở trường Nguyễn Hiền Đây là một hành động phản cảm và thật sự rất đau lòng đối với nhiều giáo viên đang đảm nhận bộ môn Lịch sử ở các trường trung học phổ thông chung trong cả nước nhưng từ việc làm này của học sinh cũng nói lên thực trạng rất báo động của bộ môn Lịch sử trong hệ thống giáo dục nước ta giai đoạn hiện nay. Nhiều ý kiến cho rằng đây là việc làm thiếu ý thức, thiếu tinh thần dân tộc, nhưng theo tôi không hẳn hoàn toàn là như vậy. Việc làm này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau và từ thực trạng trên, chúng ta có thể thấy rằng do một bộ phận nhỏ học sinh chưa xác định được chuẩn xác những giá trị sống chủ yếu cốt lõi cần thiết trong cuộc sống hàng ngày, vì vậy các em có những biểu hiện thái độ, hành vi lệch chuẩn so với yêu cầu của xã hội, điều này do các em thiếu đi những kỹ năng sống cần thiết để thể hiện cảm xúc đối với những sự việc liên quan trực tiếp đến bản thân mình như khi các em tiếp nhận thông tin không có thi môn Sử trong kì thi sắp đến. Học Sử là để hun đúc lòng yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, Lịch sử không chỉ là quá khứ mà còn là sự kết tinh của các giá trị mà các thế hệ sau cần tiếp nối và phát huy. Đất nước đang đứng trước nhiều khó khăn và thách thức trong xu thế toàn cầu hóa và đặc biệt là những thách thức to lớn về bảo vệ toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ. Vì vậy ngành Giáo dục nên quan tâm, cải tiến hơn nữa chất lượng giáo dục môn Lịch sử bằng nhiều hình thức học tập sáng tạo hơn, đồng thời qua môn học này sẽ giáo dục cho các em có được những giá trị sống cần thiết góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam trong thời đại mới để các em sẽ càng hứng thú 3
hơn với môn học này và tràn đầy nhiệt huyết học tập Lịch sử để thêm yêu hơn đất nước Việt Nam mà bao thế hệ cha anh đã không tiếc máu xương xây dựng và gìn giữ. Giáo dục giá trị sống, nâng cao nhận thức về mối quan hệ giữa thanh niên, học sinh với thiên nhiên, xã hội, con người luôn là mục tiêu quan trọng của mọi nền giáo dục trên thế giới. Giá trị sống là những tiêu chí cần thiết trong quá trình sống , quá trình rèn luyện của lứa tuổi vị thành niên. Ở nước ta, chương trình giáo dục đã nhiều lần được cải cách, điều kiện sống, học tập của học sinh ngày càng được nâng cao, nhưng nhiều vấn đề tiêu cực như bạo lực, tệ nạn xã hội vẫn gia tăng, xâm nhập vào trường học, dẫn đến suy thoái về đạo đức. Nguyên nhân cơ bản là do học sinh chưa nhận thức đúng, chưa tôn trọng các giá trị sống cần thiết như: hòa bình, tôn trọng, yêu thương, trách nhiệm, khiêm tôn, giản dị, đoàn kết... Nhà trường, Đoàn thanh niên, gia đình đã quan tâm đến hoạt động giáo dục tri thức, văn hóa, xã hội, đạo đức, ý thức công dân cho học sinh. Tuy nhiên việc giáo dục giá trị sống cho học sinh THPT vẫn là bài toán khó khi nhà trường vẫn chưa tìm được phương pháp giáo dục phù hợp, hiệu quả với học sinh THPT. Đi tìm lời giải đáp cho vấn đề này, các nhà giáo dục đã chỉ ra nhiều nguyên nhân sâu xa, cơ bản nhất là người ta sống không đúng với giá trị vốn có của mỗi con người. Con người đáng tôn vinh nhiều nhất chính là giá trị vốn có của mỗi con người. Trẻ em trong quá trình phát triển nhân cách nếu được sớm hình thành và tôn vinh các giá trị đích thực của mình thì các em sẽ có một nhân cách phát triển toàn diện, bền vững, có khả năng thích ứng và chống chọi với mọi biến động trong xã hội. Trong môi trường giáo dục hiện nay có nhiều hành vi ứng xử sai lệch chuẩn mực đạo đức xã hội (vô cảm). Sự bùng nổ thông tin, nhất là game –oline ảnh hưởng bởi các trò chơi mang tính bạo lực. Bạo lực học đường gia tăng chính tại môi trường được xem là ngôi nhà thứ hai của mình. Theo báo cáo sơ bộ khoảng tháng 5/2018 của các cơ quan công an tại 63 tỉnh thành trên cả nước thì từ năm 2010 đến nay đã có hơn 7.000 học sinh tham gia vào các sự việc đánh nhau, lôi kéo dọa đánh bạn và bị kỷ luật. Nhân loại sẽ đi tới đâu, khi giới trẻ có lối sống thực dụng chỉ chạy theo những giá trị vật chất mà bỏ quên những giá trị tinh thần. Tình trạng một số học sinh sống buông thả, không coi trọng giá trị đạo đức đã và đang diễn ra ở nhiều nơi. Bằng chứng là các phương tiện truyền thông đã đăng tải các bài viết phản ánh về thực trạng này. Đó là một số học sinh đã lôi bè kéo cánh để đánh nhau (cả trai lẫn gái), thậm chí hành hung cả thầy cô giáo... Những hành vi này được đăng trên các mặt báo chỉ là những tảng băng nổi, thực tế còn nhiều hơn nữa. Cách đây không lâu người ta choáng váng 4
vì một đoạn video clip nữ sinh đánh bạn đăng tải trên Internet. Trong clip này một cô bé đang bị nữ sinh tóc ngắn vừa đánh tới tấp vào mặt vừa chửi tục với kiểu “dạy dỗ” rất anh chị. Trong khi đó nhiều học sinh khác ngồi chễm chệ ở ghế đá và thản nhiên nhìn vụ đánh hội đồng này. Một thái độ vô cảm không thể ngờ được! Sau đó, dư luận lại đau lòng trước tình trạng gia tăng bạo lực học đường của nữ sinh Việt Nam được phản ánh liên tục trên các phương tiện truyền thông. Những hình ảnh về bạo lực học đường Học sinh ở lứa tuổi THPT đã phát triển tương đối ổn định về mặt tâm sinh lí, đang trong thời kì tích lũy kiến thức , chuẩn bị cho cuộc sống trưởng thành. Tuy nhiên trước sự phát triển của cuộc sống hiện đại, những tác động tiêu cực của cuộc sống cũng phát triển một cách đáng lo ngại. Sự trưởng thành của con người không thể tách khỏi xã hội. Chính vì thế mà những mặt tích cực hay tiêu cực trong xã hội cũng điều ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi của con người, đặc biệt là lứa tuổi thanh thiếu niên. Học sinh hút thuốc, uống rượu bia, nghiện game, chat, trong khi không phải các em không ý thức được sự nguy hại của những vấn đề đó. Nhiều khi các em tham gia chỉ vì đua đòi, đôi khi không đủ khả năng để từ chối. Nhiều hiện tượng khác như bỏ học, vi phạm pháp luật (giao thông, ma túy, mất trật tự công cộng,...) gia tăng ở lứa tuổi học sinh. 5
Sự quan tâm của giáo viên về vấn đề giáo dục giá trị sống cho học sinh còn nhiều hạn chế.Thói quen chú trọng vào kiến thức mang tính lý thuyết của giáo viên sẽ là cản trở lớn khi triển khai giáo dục giá trị sống, loại hình giáo dục nhằm tạo thói quen, thái độ, hành vi ứng xử phù hợp với các tình huống của cuộc sống. Đội ngũ giáo viên chưa được đào tạo bài bản về giá trị sống không có giáo viên chuyên trách. Phương pháp dạy học hiện nay có ảnh hưởng rất lớn đến nhận thức, tác phong, hành vi của học sinh, phương pháp dạy học dù có được đổi mới nhưng nhìn chung vẫn nặng về truyền thụ kiến thức, ít phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Phương pháp dạy học đó đã làm học sinh ngày nay thiếu sự tìm tòi, táng tạo. Chính điều này đã dẫn đến những hạn chế của học sinh là thụ động, thiếu linh hoạt, học vẹt, tác phong chậm chạp, ỷ lại... Đây là những khía cạnh tiêu cực, cản trở việc giáo dục các giá trị sống cho học sinh THPT. Một số học sinh có thái độ coi thường lao động chân tay, thích cuộc sống sa hoa, lãng phí, đua đòi, ăn chơi. Ở lứa tuổi các em là tuổi mộng mơ, khao khát sáng tạo, thích cái mới lạ, chuộng cái đẹp hình thức nên dễ bị cái đẹp bề ngoài làm lung lay ý chí, có mới nới cũ. Các em cũng rất hăng hái nhiệt tình trong công việc, rất lạc quan yêu đời nhưng cũng dễ bi quan, chán nản khi gặp thất bại. Có một số giáo viên nói chuyện với học trò của mình chưa thật chuẩn mực, đôi khi chỉ vì những lúc nóng giận, thiếu kìm chế có thể có những lời nói thiếu văn hóa, lời nói đó như kim châm muối xát vào lòng học trò. Có khi những lời nói tưởng như vô hại đó đã dẫn đến nhiều tai họa khôn lường. Một câu nói nặng nề có thể phá hủy tâm hồn và tương lai một con người. Trái lại, lời nói khéo léo, ứng xử tế nhị có thể động viên góp phần đem lại thành công cho các em. Sự buông lỏng khác là bố mẹ do quá bận nên đã thả lỏng con cái, thiếu quan tâm đến con cái. Bố mẹ không hiểu được con cần gì, không kịp thời phát hiện, giáo dục cũng như sửa những lỗi sai cho con. Về phía con cái, do không kịp thời nhận được sự quan tâm, chăm sóc và giáo dục của bố mẹ, con kết thân với những bạn bè xấu, bị ảnh hưởng xấu từ bạn bè, đi từ sai lầm nhỏ đến sai lầm lớn, và có những hành vi không tốt. Một hình thức buông lỏng khác là bố mẹ thỏa mãn tất cả mọi yêu cầu của con, nuông chiều con, con muốn làm gì thì làm. Với cách quản lý và giáo dục như thế này các con khó có thể hình thành được tư duy tốt cũng như những thói quen tốt, dễ đi theo những con đường xấu. Tôi đã từng trò chuyện với không ít các em học sinh phổ thông, khi được hỏi “Nếu có bạn muốn gây sự với em, 6
thậm chí muốn đánh em, em sẽ phản ứng như thế nào?” thì đa số các em được hỏi đều không ngần ngại trả lời rằng: “Đánh lại”. Có những gia đình do quan hệ của cha mẹ mâu thuẫn, li thân hoặc ly hôn, trong gia đình thường xuyên xảy ra cãi vả, chửi mắng, thậm chí là xảy ra xô xát, bạo lực. Sống trong hoàn cảnh như thế con cái ngày ngày phải nghe, phải chứng kiến, thậm chí con là người chịu đòn, dần dần các em sẽ hình thành những nhận thức sai lệch và thật tệ hại các em sẽ cho rằng bạo lực chính là một cách để giải quyết mâu thuẫn. Do sự giáo dục chưa sâu sát của cha mẹ, xã hội xô bồ phụ huynh lại ít quan tâm tới con cái, cha mẹ thường nặng lời quát tháo con, xả stress bằng bạo hành gia đình, từ đó hình thành nhân cách méo mó về giá trị sống cho chính bản thân mình. Có những học sinh gia đình có điều kiện, thường bắt chước theo những lối sống xa hoa của giới thượng lưu, ăn chơi, rượu chè, mua sắm, yêu đương,... một khi kinh tế không đáp ứng được, sẽ tìm mọi cách để có tiền, hoặc không khống chế được bản thân mà đi tham gia vào những cuộc ấu đả đánh nhau đây cũng là một trong những nhân tố ảnh hưởng đến hành vi bạo lực học đường. Thực trạng hiện nay, một bộ phận không nhỏ học sinh chưa xác định chuẩn xác những giá trị sống chủ yếu cốt lõi, vì vậy họ có những biểu hiện thái độ, hành vi lệnh chuẩn so với yêu cầu của xã hội mà ở lứa tuổi các em cần phải có. Thực tế, một số học sinh hiện nay đã không quan tâm, không xác định được vai trò, trách nhiệm của mình đối với việc học tập và cuộc sống của chính bản thân mình, trách nhiệm đối với gia đình ông bà, cha mẹ, xã hội. Nhiều bạn có lối sống ích kỷ, chỉ biết đến việc hưởng thụ, việc được chăm lo từ người khác mà không thấy được nghĩa vụ phải thương yêu, kính trọng và giúp đỡ cha mẹ, ông bà, gia đình, bản thân chỉ biết nhận sự chăm lo của cha mẹ, của xã hội và từ nhà trường, sự quan tâm giúp đỡ của thầy cô, bạn bè, nhưng không biết và không thể hiện được trách nhiệm đối với cộng đồng xã hội nơi ở, chưa xác định được trách nhiệm của mình trong việc xây dựng tập thể lớp, xây dựng nhà trường. Đặc biệt hơn, có một bộ phận học sinh có lối sống buông thả, có những biểu hiện hành vi đạo đức xa rời lối sống, thuần phong mỹ tục tốt đẹp của dân tộc mà dễ nhận thấy ở bề ngoài với cách ăn mặc, đầu tóc, cử chỉ, ngôn ngữ. Nhiều học sinh không chăm lo cho việc học tập, rèn luyện của bản thân, sống không có lý tưởng, hoài bão, không xác định được cho mình một con đường đi đúng đắn, để rồi không biết sau này khi tốt nghiệp THPT sẽ làm gì cho cuộc sống bản thân, cho gia đình và xã hội. 7
Đề tài “Một số biện pháp giáo dục giá trị sống cho học sinh trong tiết dạy Lịch sử ở trường trung học phổ thông.ra đời từ thực trạng nêu trên”. 1.2. Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 11,12 trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh 1.3. Vấn đề đặt ra Bản thân mỗi giáo viên cần phải có những biện pháp dạy học thích hợp nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức của bài học lịch sử đồng thời thông qua những bài học đó trang bị cho học sinh những giá trị sống cần thiết, phù hợp với những chuẩn mực, yêu cầu của xã hội ngày nay. Từ đó, hình thành nên một thế hệ thanh niên Việt Nam vừa có kiến thức vừa mang trong mình những giá trị sống chân thật, nhân văn để góp phần xây dựng một xã hội tươi đẹp hơn phát triển hơn. 1.4. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu ở các lớp 11,12 trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh . - Phạm vi nghiên cứu trong chương trình lịch sử lớp 11, 12(chương trình cơ bản) - Nghiên cứu và ứng dụng cho học sinh khối 11, 12 trong việc giáo dục giá trị sống cho học sinh trong dạy học bộ môn lịch sử của trường THPT Nguyễn Hữu cảnh. 1.5. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này tôi sử dụng một số phương pháp sau: Khảo sát thăm dò ý kiến. Thuyết trình, nêu vấn đề thảo luận. Sưu tầm, tham khảo tài liệu có liên quan. Áp dụng phương pháp mới khi lên lớp. Kiểm tra, đánh giá kết quả của học sinh sau khi áp dụng. 2. Sự cần thiết phải áp dụng sáng kiến Trong quá trình phát triển của lịch sử mỗi dân tộc, giá trị bao giờ cũng đóng một vai trò quan trọng chỉ đạo và định hướng cho xã hội theo những mục tiêu to lớn được coi là có ý nghĩa cho sự tồn tại và phát triển của dân tộc ấy. Tuy nhiên do sự phát triển nhanh chóng và nhiều mặt của thế giới ngày nay và nền kinh tế thị trường, xu thế toàn cầu hóa đang tác động trực tiếp đến mọi quốc gia, mọi dân tộc đã và đang dẫn tới nguy cơ làm xói mòn nhiều giá trị tinh thần nói chung và giá trị đạo đức nói riêng, vốn được xem là truyền thống đạo đức của các dân tộc và toàn thể nhân loại. Lịch sử Việt Nam trải qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, quá trình lâu dài đó đã hun đúc nên những thế hệ con người Việt Nam giàu lòng yêu nước, thương yêu con người, thương yêu đồng loại, có tinh thần bất khuất, chịu 8
đựng gian khổ, khó khăn... Những đức tính đó đã trở thành truyền thống mà hàng ngàn đời nay, những thế hệ con người Việt Nam đã cùng nhau nâng niu và gìn giữ. Do quá trình toàn cầu hóa, một cơ hội mang tính toàn cầu đem lại cho dân tộc ta là khuyến khích sự đa dạng và sự chia sẻ các giá trị đạo đức. Điều đó có nghĩa là, giá trị truyền thống hoàn toàn có cơ hội tìm được vị thế của mình trong hệ giá trị hiện đại của dân tộc, có cơ hội làm phong phú thêm bằng việc tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa của nhân loại. Nhưng cũng đồng thời với quá trình mở cửa và hội nhập đó, sự xâm nhập của văn hóa và lối sống ngoại lai đang từng ngày làm cho văn hóa truyền thống, chạy theo thị hiếu không lành mạnh, nhất là trong giới trẻ. Nhận thức được điều đó, tại Hội nghị Trung Ương 7 (Khóa X), Đảng ta khẳng định “Từ nay đến năm 2020, tiếp tục xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; kiên định ý tưởng độc lập dân tộc và Chủ nghĩa xã hội; có đạo đức cách mạng, ý thức chấp hành pháp luật, sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực và bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong lao động tập thể, là những công dân tốt của đất nước”. Để thực hiện được mục tiêu đó, việc giáo dục giá trị sống cho thanh thiếu niên là một việc làm cần được quan tâm trong công tác giáo dục ở nhà trường phổ thông đặc biệt là các bộ môn khoa học xã hội như: Ngữ văn, Lịch sử, Giáo dục công dân... Bộ môn lịch sử với tư cách là một môn khoa học xă hội cũng góp phần quan trọng vào việc thực hiện mục tiêu đào tạo thế hệ trẻ, thông qua các bài học lịch sử, giáo viên có thể lồng ghép giáo dục các em những giá trị sống cần thiết khi các em đang ngồi trên ghế nhà trường phổ thông. Lịch sử không đơn giản chỉ là những sự kiện diễn ra trong quá khứ mà còn là sự kết tinh những giá trị xă hội sâu sắc, nó có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục truyền thống, tư tưởng chính trị, đạo đức và phát triển óc thẩm mĩ cho học sinh như: giáo dục lòng yêu nước, truyền thống dân tộc, òng biết ơn Đảng, Bác Hồ Lịch sử không chỉ giáo dục cho học sinh tình cảm yêu ghét trong đấu tranh giai cấp mà còn bồi dưỡng cho các em năng lực đối xử với mọi người xung quanh, biết yêu quý cái đẹp, yêu lao động, sự căm thù quân cướp nước và chủ nghĩa anh hùng cách mạng, khơi dậy ở học sinh sự thông cảm sâu sắc và lòng kính yêu đối với quần chúng nhân dân, giúp các em có ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và kế tục xứng đáng sự nghiệp cách mạng dân tộc của cha ông trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. 9
Học sinh THPT là lứa tuổi có rất nhiều những biến động sâu sắc và hoàn thiện cả về mặt cơ thể cũng như đời sống tâm lý, tình cảm của bản thân. Trong khi đó, mặc dù những giá trị đạo đức, giá trị gia đình, cuộc sống... đã có nền móng từ bậc tiểu học và trung học cơ sở, nhưng đến giai đoạn lứa tuổi này, hệ thống những giá trị đó mới được củng cố và phát triển. Bên cạnh đó, hệ thống giá trị sống của mỗi người có vai trò đặc biệt quan trọng trong sự hình thành nhân cách, lối sống và có ảnh hưởng đến toàn bộ hành vi cá nhân. Nếu không có sự định hướng của giáo dục trong nhà trường, gia đình, ngoài xã hội, những hệ thống giá trị này sẽ hình thành một cách ngẫu nhiên, tự phát, có thể đưa các em đến những kiểu hình nhân cách lệch chuẩn, không đáp ứng được yêu cầu ngày càng phát triển của xã hội, ngược lại có thể dẫn đến việc các em sẽ có những hành vi gây nguy hại cho xã hội, ảnh hưởng đến cuộc sống của cộng đồng và mọi người xung quanh. Mục tiêu của nền giáo dục Việt Nam hiện nay là xây dựng con người Việt Nam phát triển một cách toàn diện cả về tri thức lẫn giá trị đạo đức, nhưng việc giáo dục giá trị sống, định hướng những giá trị sống nói chung và ý thức về giá trị đích thực của cuộc sống trong một xã hội đang có sự vận động với những thay đổi lớn lại chưa được sự quan tâm nhiều. Vì vậy việc giáo dục giá trị sống và đưa ra một số phương pháp để thực hiện việc giáo dục giá trị sống cho học sinh THPT, đặc biệt trong dạy học môn Lịch sử là một điều vô cùng cần thiết trong xã hội hiện nay để hình thành nên những thế hệ thanh niên Việt Nam đủ sức gánh vác vận mệnh của đất nước khi Việt Nam đang trong thời kỳ của cơ cấu dân số vàng và trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động đan xen giữa những thời cơ thách thức đang đặt ra cho dân tộc ta. Nếu chỉ có kiến thức thôi chưa đủ để các em sống tốt đẹp hơn. Điều quan trọng hơn là từ những kiến thức đã có, các em cần xác định đúng đắn giá trị sống và rèn luyện kỹ năng sống cho phù hợp. Giá trị sống đúng đắn, kỹ năng sống phù hợp sẽ giúp các em đưa ra những quyết định sáng suốt, giúp các em có lối sống lành mạnh hơn. Có một thực tế cần phải đối mặt là từ khi tổ chức thi trắc nghiệm đến nay đã hình thành một lứa học sinh thiếu tư duy. Theo sự lo lắng của một chuyên gia ngành giáo dục thì “Phương pháp thi trắc nghiệm của chúng ta đã khiến nhiều khi học trò làm không đúng nhưng may mắn có điểm, và quá trình đúng sai này không kiểm soát được, từ đó hình thành ở học sinh sự lười biếng tư duy, không chịu khó suy nghĩ đầu tư cho bài học”. Nhiều giáo viên cho rằng nên chấp nhận nhiều dạng học sinh khác nhau để có thái độ cư xử đúng mực, phù hợp, tạo cơ hội để các em phát triển nhân cách. Trong phương pháp giảng dạy cần liên hệ với cuộc sống đời thường, đem những câu chuyện về nhân vật lịch sử, những bậc vĩ 10
nhân, tuồng tích để dạy dỗ học trò, thông qua đó các học sinh rút ra được ý nghĩa và cách ứng xử trong cuộc sống. Trong các nội dung giáo dục, rèn luyện của nhà trường, ngành giáo dục nói chung, các nhà trường, thầy cô giáo đều có ý thức đối với giáo dục giá trị sống cho học sinh mình đang giảng dạy. Tuy nhiên chương trình giáo dục Việt Nam vẫn quá quan tâm đến giáo dục tri thức, hướng các học sinh đến cuộc chạy đua về thành tích và sức ép về thi cử cuối năm, cuối cấp, tốt nghiệp THPT, vào đại học... Bài toán về thời gian khiến cho giáo dục giá trị sống vẫn còn gặp nhiều khó khăn, chưa nhận được sự quan tâm sát sao. Trong quá trình giáo dục, các nhà trường vẫn đề còn đề cao thành tích, xem trọng việc nâng cao và bồi dưỡng kiến thức cho học sinh, mà lơ là và xem nhẹ việc giáo dục giá trị sống cho học sinh. Thái độ giáo dục ở nhà trường ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của học sinh, đối với những học sinh có thành tích học tập tốt thì đôi lúc các em sẽ nhận được sự thiên vị và được các thầy cô giáo yêu quý hơn, còn đối với các học sinh mà thầy cô cho là “chậm tiến” lại thiếu sự quan tâm đầy đủ và đúng mức của thầy cô thì các em lại cảm thấy tự ti và mặc cảm với bạn bè xung quanh từ đó sẽ dẫn đến các em không ý thức được những giá trị của bản thân mình, có thể dẫn đến những hành vi sai lệch với những chuẩn mực của xã hội. Nhiều học sinh hiện nay có những biểu hiện suy thoái đạo đức, sống buông thả,... có nhiều nguyên nhân trong đó xuất phát từ sự thiếu hụt các giá trị sống, những khoảng trống về giáo dục này cần được nhà trường, gia đình bù đắp, trong đó môi trường giáo dục giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Không phải bất kì học sinh nào cũng nhận thức đúng về giá trị sống. Có bạn cho rằng phải biết hút thuốc lá, phải biết uống rượu bia, biết yêu sớm, phải sành điệu khi đến trường, phải đánh phấn bôi son...phải cầm đầu một băng nhóm nào đó mới là “người hùng”, mới có giá trị. Vậy các em đã nhìn nhận nhầm giá trị ảo. Vì vậy, giáo dục để các em học sinh nhận diện đúng đâu là giá trị đích thực của cuộc sống là vấn đề hết sức quan trọng trong các nhà trường hiện nay. Giáo dục giá trị sống cho học sinh trong dạy học lịch sử cũng góp phần tạo hứng thú cho các em khi học tập bộ môn tránh việc nhồi nhét kiến thức một chiều. Với đặc điểm ham hoạt động, thích khám phá, nhiều học sinh nhất là những học sinh ở bậc THPT bước đầu đã có tư duy độc lập, thích tự tìm hiểu hơn là áp đặt kiến thức kiểu “ta luôn luôn thắng, địch luôn luôn thua hoặc như phong cách của các loại tranh cổ động một thời “Địch xanh – Ta đỏ; Địch nhỏ - Ta to; Địch co ro – Ta hùng dũng”. 11
Thực tế cho thấy, hiện nay ở nước ta, tỉ lệ phạm tội vị thành niên ngày càng tăng một phần rất lớn là họ thiếu đi những giá trị sống cần thiết mà bản thân phải được trang bị khi còn ngồi trên ghế nhà trường, giới trẻ chạy theo lối sống hưởng thụ, ích kỉ mà họ cho là hợp thời, sành điệu. Tuy nhiên việc giáo dục giá trị sống cho học sinh THPT trong trường học và bản thân học sinh vẫn chưa được quan tâm đúng mực. Do vậy việc giáo dục giá trị sống cho học sinh THPT ở nước ta nói chung là một việc làm cần thiết và có ý nghĩa xã hội thiết thực. Riêng đối với trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh trong năm học 2018-2019 trường được công nhận là trường đạt Chuẩn quốc gia, được nhận Bằng khen của Bộ Giáo dục- Đào tạo thì việc giáo dục học sinh ý thức hơn về những giá trị sống của bản thân là việc làm vô cùng cần thiết để góp phần xây dưng nên hình tượng đẹp cho ngôi trường mang tên Nguyễn Hữu Cảnh và trường THPT Nguyễn Hữu cảnh sẽ trở thành “thương hiệu” trên địa bàn toàn tỉnh An Giang. 3. Nội dung sáng kiến 3.1 Tiến trình thực hiện - Trình bày trong tổ cùng với các đồng nghiệp, trao đổi đóng góp ý kiến. - Thu thập thông tin, số liệu. - Xử lý thông tin, số liệu. - Phát phiếu khảo sát học sinh trường THPT Nguyễn Hữu Cảnh. - Phân tích các ý kiến của học sinh qua kết quả khảo sát. - Đề xuất cách thức, giải pháp thực hiện. - Áp dụng vào thực tế. - Rút kinh nghiệm. - Thực hiện tại các lớp giảng dạy. * Phiếu khảo sát học sinh (số lượng 285 HS) STT Nội dung khảo sát Khảo sát lần 1 (285 Khảo sát lần 2 học sinh) (285 học sinh) 1. Việc giáo dục giá trị sống có cần 48 279 thiết với các em hay không? 2 Giá trị sống giúp em trở thành người 20 283 thành công trong cuộc sống. 3 Em thích tiếp nhận giá trị sống bằng 40 282 12
trải nghiệm thực tế. 4 Giá trị sống sẽ giúp thanh thiếu niên 27 281 hạn chế việc phạm tội trong xã hội. Qua phiếu khảo sát nêu trên chúng ta thấy rằng phần lớn học sinh chưa được trang bị những giá trị sống cần thiết, các em chưa nhận thức được ở lứa tuổi THPT các em cần phải có những giá trị sống gì cho riêng bản thân mình. Thậm chí một vài học sinh không biết giá trị sống là gì? Không biết phải tiếp nhận các giá trị sống bằng biện pháp nào là đạt hiệu quả cũng như vai trò của giá trị như thế nào trong cuộc sống hàng ngày. Nhưng chúng ta thấy rằng học sinh nào càng có nhiều giá trị sống thì sẽ phát triển hoàn thiện phẩm chất, nhân cách, đạt kết quả cao trong học tập. Ngược lại, những học sinh thiếu hụt những giá trị sống cơ bản sẽ có những biểu hiện suy thoái về đạo đức, sống buông thả, ứng xử thiếu văn hóa, vi phạm kỷ luật, có những hành vi bạo lực thậm chí vi phạm pháp luật gây ra những hậu quả đáng tiếc. Khi văn hóa của giới trẻ bị đi lạc thì trước tiên là người lớn không đủ sức để hướng dẫn các em, bỏ rơi các em trong vòng xoáy chóng mặt của xã hội. Đó là điều làm bản thân tôi rất băn khoăn, trăn trở muốn tìm ra những giải pháp hiệu quả nhằm giáo dục giá trị sống cho học sinh, góp phần nuôi dưỡng cho học sinh những giá trị sống tích cực, giúp các em trải nghiệm nhằm phát triển toàn diện nhân cách người học. Khi đạo đức xã hội bị xuống cấp thì giáo dục ở nhà trường và gia đình là chìa khóa để giới trẻ mở được cánh cửa hành trang tương lai của mình. Với mong muốn chân thành là là đem đến cho các em cách học, cách cảm nhận về các giá trị sống mà hiện thời chúng đang bị lãng quên theo sức hút của cuộc sống hiện tại nên tôi quyết định trình bày đề tài nghiên cứu này với đồng nghiệp cùng tham khảo. 3.2. Thời gian thực hiện - Năm học 2016-2017 đưa giả thuyết và thảo luận với đồng nghiệp. - Học kì II năm học 2017-2018: triển khai phương pháp đến các lớp đang giảng dạy. - Học kì I năm học 2018-2019 thực hiện đại trà ở lớp giảng dạy. 3.3. Biện pháp tổ chức 3.3.1. Cơ sở lý luận * Giá trị sống là gì? - Giá trị sống là gì? Là tất cả những cái gì có ích, có lợi, quý giá, quan trọng, có ý nghĩa đối với cuộc sống, khiến mỗi người đều mong muốn lĩnh hội, thể hiện để cuộc sống 13
của mình tốt đẹp hơn và góp phần cải thiện cuộc sống chung, là động lực thúc đẩy hoạt động của chủ thể. Một thứ gì đó có giá trị khi nó được xem là cần thiết, là tốt, được mong đợi và có ảnh hưởng chi phối đến tình cảm, thái độ, hành vi của một cá nhân. Giá trị sống là những nguyên tắc hướng dẫn, giúp ta chọn đường đi đúng. Giá trị sống được hình thành trong quá trình phát triển của mỗi cá nhân, nhưng xét theo góc độ khoa học tâm lí giai đoạn vị thành niên (10-18 tuổi) là giai đoạn có ý nghĩa nhất. Giá trị sống trở thành động lực để người ta nỗ lực phấn đấu nhằm có được nó. Giá trị sống mang tính cá nhân, không phải giá trị sống của mỗi người đều giống nhau. Có người cho rằng tiền bạc là trên hết. Có người cho rằng tình yêu thương mới là điều quý giá nhất trên đời. Có người coi trọng lòng trung thực, sự bình yên, hạnh phúc.... nhưng tất cả đều hướng tới những cái đẹp, những chuẩn mực chung của toàn nhân loại. * Tại sao chúng ta phải giáo dục giá trị sống cho học sinh? Có những giá trị sống đích thực, trở thành những giá trị chung cho nhiều người và toàn xã hội như lòng trung thực, hòa bình, tôn trọng, yêu thương, công bằng, lòng vị tha... Không phải bất kì học sinh nào cũng nhận thức đúng giá trị của cuộc sống. Có vài học sinh cho rằng trở thành người giàu có mới là giá trị mà các em muốn phấn đấu để đạt được, sau này em sẽ phấn đấu kiếm tiền bằng mọi giá. Một số khác lại cho rằng sự nhàn hạ mới là giá trị cuộc sống, họ trốn tránh trách nhiệm, lười lao động, chọn những công việc, nghề nghiệp không vất vả và cuối cùng lại chẳng làm được việc gì cho bản thân và xã hội. Vì vậy, việc giáo dục học sinh để các em nhận diện đúng đâu là giá trị đích thực là điều cần thiết đối với tất cả giáo viên chúng ta. Hiện nay ở nước ta cũng như thế giới người ta đã tổng kết những giá trị sống đich thực trở thành những giá trị chung cho nhiều người và toàn xã hội thành 12 giá trị sống đó là: Giản dị, hòa bình, hợp tác, hạnh phúc, khiêm tốn , khoan dung, yêu thương, tự do, trách nhiệm, trung thực, đoàn kết, tôn trọng. Như vậy giá trị sống là những phẩm chất tốt đẹp của con người, làm cho con người trở nên có giá trị và có cuộc sống tốt đẹp hơn. Giáo dục giá trị sống là quá trình tổ chức và hướng dẫn hoạt động học sinh để chiếm lĩnh được các giá trị xã hội, hình thành nên hệ thống giá trị của bản thân phù hợp với sự mong đợi và yêu cầu chung của toàn xã hội. Giáo dục giá trị sống giúp học sinh khám phá bản thân và phát triển các giá trị truyền thống của dân tộc cũng như: - Tinh thần yêu nước. 14
- Yêu thương con người. - Tinh thần đoản kết. - Tinh thần lao động cần cù, tiết kiệm. Bên cạnh việc học để làm nhằm chuẩn bị mưu sinh cho cuộc sống sau này, học sinh cũng cần phải biết sống ra sao sống như thế nào. Có nghĩa là bên cạnh việc tiếp thu kiến thức trong sách vở, giáo viên cần trang bị cho học sinh những kiến thức như làm thế nào để ứng phó trước những tình huống phức tạp, quản lí cảm xúc của bản thân , học cách giao tiếp, ứng xử với mọi người xung quanh; làm thế nào để giải quyết những mâu thuẫn xảy ra trong cuộc sống, làm thế nào để thể hiện bản thân một cách tích cực, lành mạnh. Đặc biệt, học sinh THPT cần nhận biết và có cách để ứng phó tích cực nhất khi phải đối mặt trước những tình huống thử thách, của môi trường sống tiêu cực. Muốn vậy, học sinh cần phải được trang bị nền tảng giá trị vững chắc. Không có nền tảng giá trị vững chắc, HS THPT sẽ không biết cách tôn trọng bản thân mình và những người xung quanh, không biết cách hợp tác cùng nhau để chia sẻ công việc chung, không biết cách xây dựng và duy trì tình đoàn kết, không biết cách thích nghi với những thay đổi của môi trường sống xung quanh mình, hoặc đôi khi còn tỏ ra ích kỉ, ngạo mạn. Không có nền tảng giá trị vững chắc, HS THPT rất dễ bị cám dỗ bị thu hút bởi những giá trị vật chất, rồi sớm muộn cũng định hình chúng thành mục đích sống, đôi khi đưa đến những toan tính vị kỉ, lối sống thực dụng vì bản thân mình, vô cảm trước những đau khổ của mọi người xung quanh. Có nền tảng giá trị vững chắc, HS THPT sẽ không sa đà vào những thú vui vật chất tầm thường mà sẽ biết sống cao thượng, biết hướng tới những giá trị nhân văn cao cả, tự cảm thấy bản thân có nghĩa vụ, có đủ khả năng tạo dựng một cuộc sống cho bản thân mình và thế giới xung quanh trở nên tốt đẹp hơn. Những giá trị tích cực là nền móng vững chắc giúp các em ổn định, vững vàng trước những giông bão, khó khăn của cuộc đời, có nền tảng giá trị vững vàng chắc chắn là động lực để khuyến khích các em khám phá, tìm hiểu và phát triển các giá trị cũng như kỹ năng sống, thái độ sống nhằm giúp họ phát huy hết tiềm năng sẵn có của mình. Giáo dục học sinh THPT về giá trị sống đã khó, khuyến khích các em tự giác thực hành sống, học tập, lao động theo những giá trị đó còn khó hơn. Nếu chỉ dạy và thảo luận về giá trị không thì chưa đủ cần trang bị cho các em những kỹ năng để ứng dụng giá trị vào thực tế. Các em rất cần trải nghiệm cảm giác tích cực có được từ giá trị, thấy được kết quả của hành vi ứng xử theo chuẩn giá trị. 15
Do vậy, cần động viên, khuyến khích, ủng hộ, quan tâm tạo mọi điều kiện để các em có cơ hội phát huy tiềm năng của mình. HS THPT là lứa tuổi rất ham tìm tòi, thích khám phá, ham thực hành, là lứa tuổi mà các em rất muốn khẳng định bản thân mình với bạn bè và mọi người xung quanh. Đây là điều kiện rất thuận lợi để giáo viên gợi mở, hướng dẫn các em ứng dụng những hành vi trên nền tảng những giá trị vào cuộc sống, chia sẻ những giá trị tốt đẹp với gia đình và xã hội. Bên cạnh việc khuyến khích các em thường xuyên thực hành, ứng dụng các kỹ năng sống dựa trên những nền tảng giá trị đó để trải nghiệm, nhận thức các kết quả đối với bản thân và xã hội, cũng cần khuyến khích các em xem xét, đánh giá hành động của cá nhân này với cá nhân khác hoặc với công đồng. Nội dung giáo dục giá trị sống được xác định bao gồm các mục tiêu như sau: - Về kiến thức: Cần làm cho học sinh biết được những biểu hiện của các giá trị truyền thống và hiện đại như lòng yêu nước, tình thương yêu, lòng khoan dung, tinh thần trách nhiệm, sự hòa hợp và sự quan tâm, chia sẻ trong cuộc sống hàng ngày, biết được ý nghĩa của các phẩm chất này trong việc chung sống hòa bình với mọi người và với thiên nhiên. - Về kỹ năng: Học sinh biết thể hiện lòng yêu nước, tình yêu thương, lòng khoan dung, tinh thần trách nhiệm, sự hòa hợp và sự quan tâm, chia sẻ với mọi người xung quanh với thiên nhiên. - Về thái độ: Học sinh đồng tình, ủng hộ những hành vi, việc làm thể hiện lòng yêu nước, tình yêu thương, lòng khoan dung, tinh thần trách nhiệm, sự hòa hợp và quan tâm chia sẻ với mọi người xung quanh với thiên nhiên. 3.3.2. Việc lồng ghép giáo dục tích hợp của bộ môn trước đây Khi tiến hành một tiết học lịch sử ở trường THPT sẽ thực hiện theo các bước cơ bản như sau: trước hết là kiểm tra sự chuẩn bị bài cũ của học sinh, tổ chức dạy và học bài mới gồm hai khâu, thứ nhất giáo viên giới thiệu bài mới và thứ hai là giáo viên hướng dẫn học sinh tìm tòi và khám phá kiến thức mới để lĩnh hội tiếp thu. Sau cùng là luyện tập, củng cố, hướng dẫn học sinh học bài làm việc ở nhà. Ở các bước này thì khâu tổ chức và dạy học bài mới đóng vai trò quan trọng bởi vì nó sẽ giúp học sinh nắm vững kiến thức mới, kiến thức bài mới là trọng tâm, luôn được chú ý để đảm bảo làm sao cho học sinh sẽ thuộc bài sau đó để đối phó với những bài kiểm tra kiến thức và thi học kì. Và như vậy, giáo viên chỉ quan trọng việc trang bị kiến thức cho học sinh và đã dành toàn bộ thời gian cho việc làm này, 16
việc giáo dục giá trị sống chưa được quan tâm chú ý đến. Hoặc nếu có thực hiện thì khi dạy bài mới nếu có nội dung nào có thể tích hợp giáo dục giá trị sống cho học sinh thì giáo viên sẽ lồng ghép giáo dục bằng những lời nói thuyết giảng, diễn đạt... ví dụ như thông qua những hậu quả mà hai cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914-1918), thứ hai (1939- 1945) để lại thì các em sẽ cảm thấy trân trọng những giá trị của nhân loại như hòa bình, hạnh phúc... từ đó giáo dục các em tình yêu hòa bình ghét chiến tranh, vậy các em cần làm gì để góp phần bảo vệ hòa bình không để chiến tranh xảy ra. Hay khi dạy bài 5- Châu Phi và khu vực Mĩ Lainh (chương trình lớp 11) khi đi vào dạy nội dung 1. Quá trình xâm lược của chủ nghĩa thục dân có nội dung chính sách cai trị tàn bạo dã man của chủ nghĩa thực dân thì giáo viên giáo dục học sinh tình yêu thương đồng loại, cảm thông trước cuộc sống đau khổ của những người bị bóc lột đồng thời căm ghét sự tàn bạo, độc ác, những cái phi nghĩa.... mà các em không có được những hình ảnh minh họa cụ thể hay những hình thức giáo dục giá trị sống nào mới mẻ hơn. Như vậy, chúng ta đều thấy giá trị sống không thể hình thành qua việc nghe giảng và đọc tài liệu, học sinh chỉ tiếp nhận những giá trị ngay lúc ấy nhưng sau đó các em lại không còn lưu giữ được gì. Với hình thức giáo dục giá trị sống như vậy thì học sinh chỉ thụ động tiếp thu một chiều nó không mang lại hiệu quả cao. 3.3.3. Biện pháp giáo dục giá trị sống của bộ môn đã thực hiện đạt hiệu quả Xuất phát từ thực tế nêu trên tôi nhận thấy rằng phương pháp giáo dục giá trị sống cần phải thay đổi từ việc các em thụ động tiếp thu các giá trị sống sang chủ động tiếp thu, cần để cho các em được trải nghiệm được lên tiếng, tự mình khám phá ra các giá trị của bản thân mình cũng như các giá trị sống cần thiết khác. Cần tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động tương tác với giáo viên và tương tác nhau trong quá trình giáo dục, giáo viên là người hỗ trợ, giúp đỡ các em. Theo các chuyên gia về giáo dục, giá trị sống không phải là tri thức được chuyển tải theo cách thông thường, giáo dục giá trị sống bằng lời khuyên, sự thuyết giảng đạo đức... thường không đem lại kết quả. Giáo dục giá trị sống chỉ thực sự hiệu quả khi chính bản thân học sinh được trải nghiệm thực tế, trải nghiệm cảm xúc... dẫn đến những thay đổi trong nhận thức, thái độ, hành vi. Chính vì vậy bản thân tôi đã không ngừng tìm kiếm, học hỏi ở đồng nghiệp để có những biện pháp giáo dục giá trị sống mang lại hiệu quả cao nhất cho học sinh giúp các em 17
nhận thức được các giá trị sống đích thực và sống đúng với những giá trị tốt đẹp nhất vốn có của mình. Lịch sử có tính chất đặc thù riêng mình, giữ vị trí quyết định trong việc trang bị có hệ thống những tri thức nền tảng về văn hóa dân tộc, để từ đó duy trì và phát huy bản chất của con người Việt Nam luôn đề cao lòng tự tôn dân tộc với tinh thần yêu nước nồng nàn. Điều quan trọng trong việc giảng dạy, học tập Lich sử là giúp con người có được tinh thần, hồn phách dân tộc, giúp con người có khả năng nhìn nhận, đánh giá mọi sự vật, hiện tượng một cách khách quan dựa trên những giá trị chân thật của lịch sử dân tộc và nhân loại để rút ra những bài học hữu ích cho hiện tại và tương lai. Qua bài học với những câu chuyện lich sử, những sự kiện hào hùng của dân tộc các em sẽ rút ra được những giá trị sống, bài học bổ ích trong hiện tại và các em sẽ có hành động đúng trong tương lai. Học sinh THPT luôn có nhu cầu khẳng định, muốn được thể hiện, luôn mong muốn khám phá các năng lực của bản thân và muốn phát huy những năng lực, sở trường của mình về một số vấn đề nào đó, chính vì thế giá trị sống của mỗi học sinh được hình thành bởi chính quá trình khám phá, tìm kiếm và trải nghiệm. Để một tiết học lịch sử đáp ứng được yêu cầu cung cấp kiến thức cơ bản của bài học vừa đáp ứng được việc giáo dục giá trị sống cho học sinh tôi đã thực hiện một số giải pháp sau đây: 3.3.3.1. Định hướng giáo dục giá trị sống cho học sinh thông qua hồ sơ học tập Đây là phương pháp hoàn toàn mới đối với bộ môn Lịch sử mà hầu hết các giáo viên trong tổ bộ môn cũng như nhiều giáo viên ở các trường trung học phổ thông khác chưa thực hiện. Đối với tôi biện pháp này có tác dụng rất lớn trong việc định hướng cho học sinh các giá trị sống cần thiết và bổ ích. Chính vì đây là một việc làm mới nên các em rất hào hứng trong việc thực hiện nhiệm vụ mà tôi giao cho các em. Hồ sơ học tập là bộ sưu tập có hệ thống và có tổ chức các công việc, các hoạt động học tập của học sinh trong thời gian liên tục, thể hiện sự nỗ lực, tiến trình thực hiện của học sinh và những gì các em đạt được. Nó giúp giáo viên và học sinh đánh giá sự phát triển và trưởng thành của học sinh thông qua nhiệm vụ được giao. Thông qua hồ sơ học tập, học sinh hình thành ý thức sở hữu hồ sơ học tập của bản thân, từ đó biết được bản thân tiến bộ đến đâu, cần hoàn thiện ở mặt nào. Nội dung hồ sơ học tập khác nhau ứng với từng cấp độ của học sinh và phụ thuộc vào nhiệm vụ mà học sinh được giao. Hồ sơ học tập không nên chứa quá nhiều thông tin, 18
giáo viên và học sinh cần thống nhất các mục chính và tiêu chí lựa chọn các mục để đưa sản phẩm vào hồ sơ một cách hợp lí. Bản thân tôi đã sử dụng hồ sơ học tập để đánh giá sự trưởng thành về năng lực của học sinh cũng như toàn bộ quá trình học tập bằng những công việc học sinh đã hoàn thành và sản phẩm đầu ra cuối cùng. Có rất nhiều lợi ích từ cách làm này như: nếu đánh giá một năng lực nào đó của học sinh dựa trên hồ sơ học tập cụ thể, giáo viên có thể nhận thấy được cả quá trình phấn đấu trưởng thành của học sinh, sự hoàn thiện năng lực của các em được thể hiện qua từng giai đoạn. Giáo viên cũng thu thập được phản hồi của học sinh từ những lời đánh giá về công việc của mình. Bên cạnh đó hồ sơ học tập có thể đánh giá được năng lực tư duy bậc cao của học sinh, tính sáng tạo, khả năng làm việc độc lập của các em. Nếu giáo viên chỉ giáo dục giá trị sống qua từng bài học riêng lẻ sẽ rất khó trong việc đánh giá một cách toàn diện sự tiến bộ của các em về mặt nhận thức đúng các giá trị trong cuộc sống hàng ngày. Đối với giáo viên, hồ sơ học tập của học sinh được bổ sung thêm vào công cụ để đánh giá học sinh, nó được xem như “cửa sổ để quan sát tư duy và quá trình học tập của học sinh” với các loại như hồ sơ lưu trữ được những bài làm cùng với sự cố gắng và tiến bộ của học sinh, là bằng chứng về cách tư duy của học sinh, sự mô tả hoạt động của học sinh, sự vận dụng các kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề thực tế của học sinh. Đối với học sinh, hồ sơ học tập là một tài liệu học tập và là công cụ tự đánh giá. Những bài làm được tập hợp trong hồ sơ không những chỉ ra kiến thức mà học sinh đã nghiên cứu, tự học mà còn cho thấy quá trình học tập, sự tiến bộ về kĩ năng hay không qua từng sản phẩm. Mỗi hồ sơ học tập là sản phẩm của cá nhân học sinh nên nó thể hiện sự sáng tạo, sự kiên trì, sự phát triển các kĩ năng của học sinh. Qua đó, học sinh có thể đánh giá quá trình, kết quả học tập của mình cũng như của các bạn khác trong lớp khi thực hiện cùng một nhiệm vụ. Để giáo dục học sinh định hướng được các giá trị sống thông qua hồ sơ học tập tôi đã tiến hành như sau: - Bước thứ nhất: tôi xác định mục đích, định hướng hồ sơ học tập và giới thiệu cấu trúc hồ sơ học tập, đồng thời thông báo kế hoạch sử dụng cũng như thời gian hoàn thành hồ sơ. Do hồ sơ học tập phải hoàn thiện trong khoảng thời gian khá dài nên tôi sẽ giới thiệu, định hướng cho các em trước khoảng bốn tuần khi nộp sản phẩm. Giáo viên gợi ý cấu trúc một hồ sơ học tập cho học sinh như sau: 19
+ Trang bìa: trang trí theo sở thích cá nhân, bao gồm tên học sinh, lớp, trường, môn học, hình ảnh. + Trang giới thiệu: Viết theo sở thích cá nhân, có thể là: Ảnh cá nhân, lời nói đầu, thông tin cá nhân quá trình học tập, tiểu sử, sở thích... thậm chí cả âm nhạc, phim ảnh đối với hồ sơ học tập điện tử. + Bảng chú dẫn: Đưa ra các chú dẫn về cấu trúc hồ sơ học tập và các ký hiệu sử dụng trong hồ sơ. + Thư mục tài liệu: Liệt kê các phần trong hồ sơ học tập theo thứ tự để tiện tra cứu. + Các minh chứng: những sản phẩm chứng minh năng lực của học sinh. + Kế hoạch phát triển cá nhân. - Bước thứ hai: Giáo viên giao nhiệm vụ các em thực hiện hồ sơ học tập trong 4 tuần để nhận thức về các giá trị sống của bản thân mình. - Bước thứ ba: Học sinh tiến hành thực hiện hồ sơ học tập của bản thân mình. - Bước thứ tư: Giáo viên sẽ kiểm tra hồ sơ học tập của các em qua từng tuần cụ thể để kịp thời có ý kiến về việc hoàn thiện sản phẩm của các em qua từng tuần, nếu có hạn chế gì các em sẽ điều chỉnh để hoạt động trong tuần sau sẽ đạt hiệu quả tốt hơn. Có nhiều loại hồ sơ học tập và hồ sơ tôi chọn ở đây là hồ sơ thể hiện sự phát triển, tiến bộ của học sinh về mặt nhận thức các giá trị sống theo từng mốc thời gian cụ thể được xác định. Ví dụ: Trước khi dạy đến các nội dung trong chủ đề của phần Lịch sử Việt Nam từ (1858-1884) lớp 11, với các bài học này nhằm để hình thành các giá trị sống cho các em thì tôi đã yêu cầu mỗi em học sinh sẽ thực hiện một hồ sơ học tập và sẽ hoàn thành hồ sơ này trong khoảng thời gian là 4 tuần. Sau mỗi một tuần thực hiện thì nhận thức các em về các giá trị sống sẽ càng nâng lên. Tuần đầu tiên các em tự lên kế hoạch cho bản thân mình để giúp các em nhận ra các giá trị sống của chính bản thân mình bằng cách: là sẽ ghi lại những công việc mà nó có tác dụng giáo dục giá trị sống đối với chính bản thân các em, các công việc mà các em sẽ trực tiếp va chạm, trực tiếp nhìn thấy bởi vì khả năng bộ não là chúng ta không thể nhớ những gì mà chúng ta nghe thấy tốt bằng những thứ mà chúng ta đã nhìn thấy hoặc chạm tay vào, hoặc trong dân gian có câu “trăm nghe không bằng một thấy”. Tuần thứ hai là những giá trị sống của bản thân đối với người thân trong gia đình. 20