Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử địa phương ở trường THPT Lạng Giang số 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm giúp học sinh có cái nhìn tổng thể về trực quan sinh động về những danh lam, di tích ngay trên chính địa phương mình; Việc sử dụng phương pháp đổi mới trong giảng dạy lịch sử địa phương giúp các em hiểu vấn đề một cách tập trung nhất, say mê và hào hứng nhất mà không rơi vào tình trạng chán nản, và khô khan khi phải học bộ môn Lịch sử.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử địa phương ở trường THPT Lạng Giang số 1

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN 1. Tên sáng kiến: “Một số giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử địa phương ở trường THPT Lạng Giang số 1” 2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 4/2019 3. Các thông tin cần bảo mật: không 4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm - Tên giải pháp cũ thường tiến hành: Dạy học trên lớp theo kiểu truyền thụ kiến thức (Thuyết trình các nội dung về lịch sử địa phương và cung cấp các tài liệu về lịch sử địa phương) - Tình trạng của giải pháp cũ Trong những năm gần đây dư luận xã hội đặc biệt quan tâm về vấn đề thực trạng dạy và học môn Lịch sử. Báo chí, các phương tiện thông tin đại chúng cũng phản ánh rất nhiều, nhất là học sinh phổ thông ít chịu học Lịch sử, hiểu ít về Lịch sử dân tộc và lịch sử địa phương. Điều đó cũng thể hiện rõ qua kết quả các bài thi khảo sát, kiểm tra, thi THPT quốc gia, thi Tốt nghiệp THPT… Nếu như hỏi các em về các vấn đề thời trang, điện ảnh, âm nhạc Hàn Quốc, Trung Quốc hay những mẫu tóc sành điệu có thể các em sẽ hào hứng và trả lời nhanh chóng. Thế nhưng để hỏi các em về một phong tục tập quán của quê hương, đất nước thì khá đông đều lắc đầu không hay biết cũng như không quan tâm. Vậy thử hỏi tương lai vận mệnh dân tộc sẽ đi về đâu nếu cứ tiếp tục với thực trạng trên ? Thực trạng cụ thể trong nhiều trường phổ thông trên cả nước nói chung và ở trường THPT Lạng Giang số 1 nói riêng, hiện nay có khá nhiều học sinh không có hứng thú với việc học tập môn học Lịch sử bao gồm cả phần lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc và lịch sử địa phương vì cho rằng đây là môn học phụ, khô khan, cứng nhắc… Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tâm lý của học sinh như vậy, nhưng theo tôi một nguyên nhân không kém phần quan trọng là do: Phương pháp dạy học lịch sử của giáo viên chưa sáng tạo, tích cực nên không có khả năng tạo ra được tình yêu của các em với môn học. Từ đó dẫn tới tâm lý của học sinh sợ, thậm chí là chán ghét môn học này.
2 Bên cạnh đó, việc giảng dạy lịch sử địa phương lại ít được quan tâm. Do ảnh hưởng nhịp sống hiện đại, học sinh đổ xô vào học các môn học khác, nhằm thi đỗ đại học, tìm chỗ đứng trong tương lai mà sao nhãng học Lịch sử, đặc biệt là tìm hiểu về lịch sử địa phương. Thời gian qua, việc tổ chức các hình thức dạy học lịch sử địa phương chưa phong phú. Nếu có thì các tiết dạy chủ yếu được tổ chức trên lớp, việc dạy học tại di tích lịch sử, bảo tàng hoặc tổ chức ngoại khóa lịch sử địa phương, ứng dụng công nghệ thông tin ít được quan tâm. Hình thức tổ chức cho học sinh tham quan, học tập ở các di tích lịch sử chỉ diễn ra đối với các trường nằm ở trung tâm hoặc là gần các di tích, còn những trường ở xa, vùng khó khăn hầu như không được tiến hành... Ngoài ra, tại thời điểm hiện nay, tài liệu về địa phương cung cấp cho các nhà trường phổ thông còn rất ít, việc biên soạn lịch sử địa phương chưa được quan tâm đúng mức khiến cho việc giáo dục lịch sử địa phương của đội ngũ giáo viên còn gặp nhiều khó khăn. Việc bỏ kinh phí, thời gian và tâm huyết cho dạy học lịch sử địa phương cũng chưa được giáo viên lưu tâm, chú ý. Trong giờ học lịch sử địa phương, giáo viên chủ yếu sử dụng tài liệu thành văn, các loại tài liệu khác như : tài liệu đồ dùng trực quan, tài liệu truyền miệng dân gian, tài liệu điền dã ít được khai thác, sử dụng nên bài học thường khô khan, nhàm chán. Thực trạng học sinh không ham thích học lịch sử địa phương đang còn diễn ra ở một số trường học, dẫn đến tình trạng một số tiết học chưa đảm bảo được nội dung và yêu cầu của chương trình. Không những vậy, số tiết quy định trong phân phối chương trình rất ít, chỉ từ 1 - 2 tiết/khối lớp/năm học. Nội dung lịch sử địa phương lại không nằm trong ma trận đề kiểm tra giữa kì, cuối kì nên tác động đến nhận thức về tầm quan trọng của giảng dạy lịch sử địa phương chưa đúng. Nhiều giáo viên và học sinh chưa coi trọng chất lượng giờ dạy của tiết lịch sử địa phương. Từ những điều đã phân tích ở trên có thể nói hiện nay chất lượng giảng dạy Lịch sử địa phương ở nhiều trường phổ thông trong đó có trường THPT Lạng Giang số 1 chưa có hiệu quả cao. - Nhược điểm, hạn chế của giải pháp cũ + Học sinh thấy tiết học khô khan, nhàm chán, không hứng thú với tìm hiểu về lịch sử địa phương dẫn đến đa số học sinh chưa hiểu sâu về các nhân vật lịch sử, di tích và phong tục tập quán của địa phương mình. + Chưa phát huy được sự chủ động, sáng tạo trong học tập và nghiên cứu của học sinh.
3 + Chưa thể hiện rõ phương châm “nhà trường gắn liền với cuộc sống” khiến cho việc vận dụng tri thức lịch sử trong sách vở vào thực tiễn cuộc sống còn nhiều hạn chế. 5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến Trong lịch sử dân tộc, lịch sử địa phương là một bộ phận không thể tách rời. Lịch sử địa phương là biểu hiện của lịch sử dân tộc, là sự minh họa cho lịch sử dân tộc. Nó chứng minh sự phát triển hợp quy luật của địa phương trong sự phát triển chung của cả nước. Nó không chỉ giúp học sinh hiểu về mảnh đất, con người nơi mình chôn nhau cắt rốn, hun đúc niềm tự hào, giáo dục truyền thống yêu quê hương, đất nước mà còn giúp học sinh nhận thức sâu sắc lịch sử dân tộc. Giảng dạy lịch sử địa phương có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục ở trường phổ thông. Việc giảng dạy lịch sử địa phương bồi dưỡng cho các em học sinh những kĩ năng cần thiết trong việc vận dụng tri thức lí thuyết vào việc giải quyết những nhiệm vụ cụ thể mà thực tiễn đang đòi hỏi. Giảng dạy lịch sử địa phương còn góp phần rèn luyện và phát triển năng lực học tập và nghiên cứu của học sinh. Các em thấy được sự phát triển đa dạng, sinh động, phức tạp và thú vị của lịch sử, văn hóa ở các địa phương, thấy được mối quan hệ chặt chẽ của lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc, thấy được nét độc đáo, đặc thù của lịch sử địa phương song vẫn tuân theo quy luật phát triển chung của lịch sử dân tộc và lịch sử nhân loại. Ngày nay, do sự bùng nổ của cách mạng khoa học kĩ thuật, những biến động to lớn về chính trị, xã hội cùng với công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước và sự hợp tác trở thành yếu tố quyết định sự phát triển của lịch sử nhân loại. Tuy nhiên, một dân tộc lãng quên quá khứ, dân tộc đó tất yếu sẽ bị diệt vong. Vì vậy, hòa nhập vào sự phát triển chung của thế giới không có nghĩa là quên đi cội nguồn của mình, mà phải “đặc biệt quan tâm giữ gìn và nâng cao bản sắc văn hóa dân tộc” thông qua việc nắm vững những kiến thức cơ bản của lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc và một phần rất quan trọng là lịch sử địa phương. Tuy nhiên, hiện nay do nhiều nguyên nhân bao gồm cả chủ quan và khách quan khiến chất lượng học tập lịch sử địa phương chưa đạt hiệu quả: Do giáo viên thiếu thời gian, giáo viên thiếu kiến thức và năng lực tổ chức hoạt động. Nhiều giáo viên nhận xét rằng giảng dạy lịch sử địa phương là việc làm chưa “thuận tay” với các giáo viên THPT. Thực tế trong trường THPT lâu nay giáo viên chỉ chú tâm đến dạy học lịch sử dân tộc, chưa quan tâm thoả đáng đến lịch sử địa phương. Mặt khác để giảng dạy lịch sử địa phương thực sự có hiệu quả đòi hỏi người giáo viên phải tốn nhiều công sức, tốn nhiều thời gian từ khâu sưu tầm, lựa chọn tài liệu cần thiết để sử dụng đến khâu lập kế hoạch, thiết kế nội dung và triển khai, tổ chức
4 thực hiện. Ở một số nơi, các tiết lịch sử địa phương được quy định trong chương trình còn bị xem nhẹ, thiếu sự quan tâm, đầu tư nên giờ học nhàm chán, mang tính chất hình thức; có giáo viên còn sử dụng các tiết lịch sử địa phương để dạy bù, ôn tập. Mặt khác, phương pháp tiến hành các tiết dạy lịch sử địa phương vẫn theo lối dạy học trên lớp là chủ yếu nên chưa tạo được hứng thú cho học sinh trong các giờ học lịch sử địa phương. Bên cạnh đó, nhiều trường THPT thiếu thiết bị, phương tiện, cơ sở vật chất, kinh phí hoạt động, thiếu tài liệu, sách hướng dẫn cũng làm hạn chế hiệu quả giảng dạy lịch sử địa phương. Muốn giảng dạy lịch sử địa phương ở THPT hiện nay ngoài điều kiện nhân cách – tấm lòng và tài năng của nhà giáo, rất cần có những điều kiện về cơ sở vật chất, kinh phí, môi trường hoạt động để thu hút, lôi cuốn học sinh. Thực tế điều kiện của các trường THPT hiện nay phải học cả sáng cả chiều, giáo viên kiêm nhiệm nhiều việc, các trường không có kinh phí dành cho chương trình lịch sử địa phương nên chỉ thực hiện theo hình thức cho học sinh nghe thuyết giảng… Bên cạnh đó, tài liệu lịch sử địa phương được sưu tầm, lưu giữ trong các nhà trường còn nghèo nàn. Việc giảng dạy lịch sử địa phương chỉ được dành thời lượng 2 tiết/1năm học/1 lớp trong chương trình vì vậy nên cán bộ quản lí giáo dục THPT dễ xem nhẹ, giao khoán cho giáo viên làm, ít kiểm tra. Mặt khác các cấp quản lí giáo dục THPT khi xuống kiểm tra cũng nặng về kiểm tra, đánh giá công việc chính khoá của giáo viên là dạy học trên lớp. Công tác bồi dưỡng giáo viên hướng dẫn hoạt động này trong những năm qua chưa thực sự được chú trọng. Việc bồi dưỡng năng lực thiết kế, tổ chức và thực hiện giảng dạy lịch sử địa phương cho giáo viên chưa được tổ chức. Vì thế, khi phải giảng dạy lịch sử địa phương không ít giáo viên ngại việc và chưa biết cách làm cho học sinh hứng thú với việc tìm hiểu lịch sử địa phương. Tóm lại thực tiễn hiện nay, việc giảng dạy lịch sử địa phương ở các trường THPT đang diễn ra theo hướng “tự nhiên”, đa dạng, phong phú : có nơi hoạt động này dược diễn ra thường xuyên, có bài bản, có nơi chỉ diễn ra rất giản đơn, hình thức và nhiều hạn chế. Vì thế, việc giáo dục lịch sử địa phương cho học sinh THPT còn rất phức tạp và khó khăn, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục toàn diện. Muốn khắc phục được tình trạng này, theo PGS.TS Trần Vĩnh Tường, các trường cần phải đổi mới việc giảng dạy lịch sử địa phương từ khâu nhận thức, nội dung, phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra, đánh giá. Nâng cao nhận thức của giáo viên về vai trò, ý nghĩa của việc giảng dạy lịch sử địa phương. Bởi vì, giáo viên là người trực tiếp quyết định đến chất lượng dạy học lịch sử nói chung, dạy học lịch sử địa phương nói riêng. Có nhận thức được điều này, giáo viên mới chủ động nghiên cứu, tìm tòi các phương pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương. Ngoài việc nâng cao nhận thức về ý nghĩa của việc dạy học lịch sử địa
5 phương, các trường cần đổi mới về nội dung và nhất là phương pháp, hình thức dạy học. Khi biên soạn lịch sử địa phương, giáo viên có thể xây dựng thành các chủ đề lớn và tùy theo điều kiện, thực tiễn ở địa phương, giáo viên có thể lựa chọn một số chủ đề để dạy học, còn các chủ đề khác sẽ hướng dẫn học sinh tự nghiên cứu, tìm hiểu. Bên cạnh việc cải tiến, làm mới phương pháp dạy học truyền thống, giáo viên cần vận dụng linh hoạt các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp dạy học dự án. Giáo viên nên khuyến khích sự sáng tạo trong sản phẩm của học sinh như làm phim, làm poster, làm sách ảnh giới thiệu lịch sử địa phương. Thực trạng chất lượng dạy - học lịch sử địa phương những năm qua cho thấy yêu cầu cần đa dạng hóa các hình thức dạy học nội khóa theo hướng tăng cường tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy học lịch sử địa phương. Rõ ràng, muốn học sinh hứng thú với lịch sử đòi hỏi giáo viên phải đổi mới, thay thế các phương pháp thiên về truyền thụ kiến thức nặng nề, bằng cách tổ chức những hoạt động trải nghiệm khám phá mới mẻ, “phá vỡ” không gian lớp học, gắn học tập với thực tiễn, gắn giáo dục trong nhà trường với giáo dục ngoài xã hội. Từ đó, học sinh không những say mê, lĩnh hội, tìm tòi, khám phá những tri thức lịch sử, mà còn hình thành ở các em thái độ và động cơ học tập đúng đắn, nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. Từ sự phân tích ở trên, bản thân tôi nhận thấy sự cần thiết phải đề ra và thực hiện những giải pháp mới nhằm tăng hiệu quả của việc dạy và học lịch sử địa phương ở trường THPT Lạng Giang số 1- nơi tôi đang công tác. 6. Mục đích của giải pháp sáng kiến - Kích thích sự hứng thú tự chiếm lĩnh tri thức của học sinh. Sáng kiến này là công cụ quan trọng của giáo viên trong việc giúp học sinh nhận thức được kiến thức lịch sử. - Huy động được vốn kiến thức, những hiểu biết sẵn có của học sinh về lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc và lịch sử địa phương. - Thu hút học sinh hăng say tìm hiểu kiến thức về lịch sử địa phương. - Giúp học sinh có cái nhìn tổng thể về trực quan sinh động về những danh lam, di tích ngay trên chính địa phương mình. - Việc sử dụng phương pháp đổi mới trong giảng dạy lịch sử địa phương giúp các em hiểu vấn đề một cách tập trung nhất, say mê và hào hứng nhất mà không rơi vào tình trạng chán nản, và khô khan khi phải học bộ môn Lịch sử. - Bản thân tôi mong muốn sau khi nghiên cứu có thể tạo ra một bước đột phá trong giảng dạy, trước hết là trong dạy lịch sử địa phương để có thể thay đổi được
6 chất lượng và sự hứng thú trong học tập của học sinh mình đang trực tiếp giảng dạy tại trường THPT Lạng Giang số 1. 7. Nội dung 7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến * Giải pháp 1 - Tên giải pháp: Tạo sự chuyển biến trong nhận thức của cán bộ, giáo viên, học sinh về công tác giảng dạy, giáo dục lịch sử địa phương - Nội dung: Cán bộ giáo viên là lực lượng nòng cốt quyết định chất lượng giáo dục và giảng dạy vì vậy nâng cao nhận thức là một việc làm cần thiết. Trước hết là đối với người cán bộ quản lý trường học phải nhận thức được tầm quan trọng của giảng dạy lịch sử địa phương, không được xem nhẹ công tác này và biết đầu tư đúng mức để việc giảng dạy lịch sử địa phương có chất lượng và đạt được hiệu quả cao nhất. Đối với giáo viên trực tiếp giảng dạy cần nắm vững mục đích, yêu cầu, nội dung, nhiệm vụ và phương pháp giáo dục của giảng dạy lịch sử địa phương; khắc phục tư tưởng ngại khó, không tổ chức đa dạng các hoạt động tiếp cận lịch sử địa phương cho học sinh hoặc thực hiện một cách sơ sài. Đối với giáo viên chủ nhiệm phải hiểu được tầm quan trọng lịch sử địa phương trong hình thành tư tưởng, đạo đức, nhân cách cho học sinh. Từ đó có biện pháp hỗ trợ phù hợp với giáo viên bộ môn Lịch sử và học sinh lớp chủ nhiệm để việc tổ chức giảng dạy lịch sử địa phương đạt hiệu quả cao nhất. Đối với học sinh THPT, dưới sự định hướng của giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn, các em phải hiểu được tầm quan trọng của lịch sử địa phương để các em tham gia đầy đủ, tích cực và có ý thức hoạt động tốt. - Các bước tiến hành thực hiện giải pháp + Bước 1 : Tổ, nhóm chuyên môn quán triệt yêu cầu với việc giảng dạy lịch sử địa phương, yêu cầu các giáo viên bộ môn nắm rõ tầm quan trọng của lịch sử địa phương. + Bước 2 : Tổ, nhóm chuyên môn họp, soạn văn bản trình bày rõ ràng, mạch lạc về vai trò, vị trí, tầm quan trọng của công tác giảng dạy lịch sử địa phương với Ban giám hiệu. + Bước 3 : Đề nghị Ban giám hiệu có công văn tới các tổ chuyên môn khác và giáo viên chủ nhiệm đề nghị phối hợp với giáo viên bộ môn tổ chức tốt các hoạt động giáo dục, giảng dạy lịch sử địa phương.
7 - Kết quả khi thực hiện giải pháp Ban giám hiệu trường THPT Lạng Giang số 1 rất quan tâm, hỗ trợ kinh phí, tạo điều kiện về cơ sở vật chất, kĩ thuật để giáo viên bộ môn đổi mới hình thức, phương pháp dạy học lịch sử địa phương tại nhà trường. Giáo viên bộ môn tâm huyết, chú trọng bổ sung thêm nội dung gắn với lịch sử ở huyện Lạng Giang vào cuốn tài liệu chung đã được Sở Giáo dục và Đào tạo cung cấp làm phong phú thêm chương trình giảng dạy lịch sử địa phương ở nơi mình công tác. Nhiều giáo viên cũng có ý thức hơn trong việc học hỏi kỹ năng tổ chức các hoạt động đổi mới trong giáo dục lịch sử địa phương ở các lớp mình giảng dạy. Giáo viên chủ nhiệm quan tâm, tạo điều kiện, phối hợp với giáo viên bộ môn, có sự hỗ trợ kịp thời, tích cực cho giáo viên bộ môn để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương. Cụ thể, giáo viên chủ nhiệm động viên, giúp đỡ và có hình thức tuyên dương, khen thưởng học sinh tích cực tham gia các hình thức đổi mới, nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương hoặc phối hợp với giáo viên bộ môn Lịch sử tổ chức trải nghiệm lịch sử, văn hóa địa phương để giáo dục tư tưởng, đạo đức cho học sinh lớp chủ nhiệm. Bên cạnh đó, do sự phổ biến của giáo viên chủ nhiệm tới phụ huynh nên phụ huynh học sinh rất quan tâm, giúp đỡ các thày cô bộ môn trong việc thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học lịch sử địa phương ở nhà trường. * Giải pháp 2 - Tên giải pháp: Xây dựng kế hoạch hoạt động và chương trình giáo dục lịch sử địa phương một cách khoa học, cụ thể, phù hợp thực tiễn lớp học, nhà trường và địa phương - Nội dung Lập kế hoạch hoạt động và xây dựng chương trình giáo dục lịch sử địa phương là việc làm vô cùng quan trọng và cần thiết, là khâu đầu tiên quyết định đến hiệu quả của công tác giảng dạy, giáo dục lịch sử địa phương ở trường phổ thông. Đây là một tấm bản đồ vạch rõ cho giáo viên và học sinh cần chuẩn bị gì, cần làm những gì để việc giảng dạy, giáo dục lịch sử địa phương đạt được hiệu quả cao nhất. Khi xây dựng kế hoạch hoạt động phải dựa trên các căn cứ sau : + Căn cứ vào mục tiêu giáo dục THPT, kế hoạch giáo dục của trường THPT. + Căn cứ vào các hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học của Bộ Giáo dục và Đào tạo, của Sở Giáo dục và Đào tạo.
8 + Căn cứ vào kế hoạch hoạt động giáo dục của toàn trường, của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong năm học. + Căn cứ nội dung chương trình lịch sử địa phương trong phân phối chương trình. + Căn cứ vào khả năng hiện có về các mặt của học sinh trong lớp. + Căn cứ vào khả năng phối kết hợp của các lực lượng giáo dục khác (Hội phụ huynh học sinh, các cơ quan bảo trợ, các tổ chức xã hội, các giáo viên bộ môn, Đoàn thanh niên…) trong năm học. Xây dựng kế hoạch hoạt động gáo dục lịch sử địa phương cần tuân theo các yêu cầu sư phạm sau đây : + Đảm bảo sự thống nhất giữa mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức giảng dạy lịch sử địa phương + Lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức hoạt động phải phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và cá nhân học sinh. + Đảm bảo tính hệ thống, tính liên tục của việc giảng dạy lịch sử địa phương theo khối lớp. + Đảm bảo sự thống nhất giữa kế hoạch của từng lớp với kế hoạch trong toàn trường với kế hoạch hoạt động của Đoàn Thanh niên… + Lập kế hoạch giảng dạy phải phù hợp môi trường, cơ sở vật chất dạy học của nhà trường, địa phương. + Việc xây dựng kế hoạch giảng dạy, giáo dục cần lấy phân phối chương trình làm định hướng. Trong phân phối chương trình môn học lịch sử địa phương ban cơ bản : Lớp 10 : có 01 tiết; Lớp 11 : có 01 tiết; Lớp 12 có 02 tiết. Các tiết lịch sử địa phương được phân bổ vào khoảng cuối học kì 2. Vì vậy để chọn phương pháp, hình thức giảng dạy cho phù hợp để đem lại hiệu quả cao là vô cùng quan trọng và có ý nghĩa bởi ở thời điểm đó, các em chỉ chú tâm vào các nội dung ôn tập phục vụ thi học kì và thi tốt nghiệp THPT. Các nội dung trong việc xây dựng chương trình : + Xây dựng nhiệm vụ giáo dục : Căn cứ vào các tính chất của các bài giảng và đặc điểm giáo dục của học sinh trong lớp (điểm mạnh và điểm hạn chế) để xác định nhiệm vụ giáo dục về các mặt ý thức, thái độ, tình cảm và hành vi, kĩ năng cần đạt được theo từng tiết học. + Dự kiến người thực hiện :
9 Lực lượng chủ yếu thực hiện các hoạt động là học sinh của lớp nên cần lên phương án phân công cụ thể chi tiết. Ngoài ra giáo viên cần có kế hoạch mời, phối hợp các lực lượng tham gia cùng học sinh như: phụ huynh, các tổ chức giáo dục xã hội, các chứng nhân lịch sử… + Dự kiến thời gian dành cho việc thực hiện : Tuỳ theo nội dung, tính chất tiết dạy cũng như quỹ thời gian hiện có để phân phối thời gian một cách hợp lý. + Dự kiến địa điểm tiến hành các hoạt động giáo dục lịch sử địa phương : Địa điểm tiến hành các hoạt động có thể ở lớp, ở sân trường, ngoài trường. Trong đó, cần lưu ý những địa điểm ngoài trường khi tổ chức đi tham quan, tìm hiểu phải đảm bảo an toàn cho học sinh. Ngoài ra, nếu địa điểm tổ chức ngoài trời, giáo viên cần chú ý nắm bắt cả thông tin dự báo thời tiết. Dưới đây là mẫu kế hoạch giảng dạy lịch sử địa phương mà cá nhân tôi đã xây dựng STT Tên Mục tiêu Nội dung, Người thực Thời gian Ghi bài giáo dục phương pháp, hiện thực hiện chú giảng hình thức 1 1 2 2 . ... - Các bước thực hiện : + Bước 1 : Khảo sát các điều kiện để dạy học và giáo dục + Bước 2 : Xác định tên bài, chủ đề dạy học và xác định yêu cầu giáo dục + Bước 3 : Xây dựng nội dung và xác định hình thức tổ chức bài học. + Bước 4 : Đề xuất kế hoạch giảng dạy, giáo dục với Ban giám hiệu, tổ chuyên môn. + Bước 5 : Chuẩn bị cho bài học dành cho thầy và trò, phân công nhiệm vụ cho học sinh.
10 - Kết quả khi thực hiện giải pháp Nhờ lập kế hoạch khoa học, tôi có được sự hỗ trợ kịp thời, có hiệu quả từ các lực lượng giáo dục khác. Từ đó, tôi có các tiết lịch sử địa phương có hiệu quả, củng cố cho học sinh các kiến thức lịch sử dân tộc và nâng cao hiểu biết về lịch sử địa phương. Đa số học trò hứng thú với lịch sử địa phương hơn, ham thích tham gia các hoạt động ngoại khóa của lịch sử địa phương, phát huy tính tích cực tự giác, sáng tạo trong học tập và cũng rèn khả năng tự tìm hiểu, sưu tầm kiến thức về lịch sử địa phương… Giờ đây những học sinh của tôi đã trở thành những em năng động, sáng tạo trong học tập, hình thành ở các em thái độ trân trọng và tự hào về lịch sử địa phương cũng như lịch sử dân tộc. Trong năm học 2018 - 2019, 2019 - 2020 và đang tiếp tục triển khai trong năm học 2020 - 2021, bản thân tôi đã áp dụng giải pháp này để giảng dạy lịch sử địa phương thì nhận thấy rằng việc tổ chức các hoạt động giảng dạy, giáo dục lịch sử địa phương trở nên dễ dàng, hiệu quả hơn. * Giải pháp 3 - Tên giải pháp : Cải tiến nội dung và hình thức giảng dạy lịch sử địa phương - Nội dung : Thứ nhất : Cải tiến nội dung giảng dạy lịch sử địa phương Nội dung phân phối chương trình đã được Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Giang ban hành nhưng các trường cần có kế hoạch biên soạn chương trình giảng dạy, sinh hoạt ngoại khoá trên cơ sở phần cứng theo quy định của Bộ, của Sở và phần mềm phù hợp với tình hình của trường và địa phương. Các tổ chuyên môn cần lập kế hoạch cụ thể và phân công các giáo viên phụ trách các chuyên đề lịch sử địa phương. Những chuyên đề khi phân công cho giáo viên phụ trách phải phù hợp với sở trường, chuyên môn của từng người hoặc người có khả năng tìm hiểu và hứng thú với chuyên đề đó. Việc phân công các giáo viên đảm nhận một số chuyên đề sẽ giúp giáo viên có điều kiện tìm hiểu, nghiên cứu sâu, khai thác tư liệu đó nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy lịch sử địa phương. Thứ hai: Cải tiến hình thức giảng dạy, giáo dục lịch sử địa phương Thực tế ở các trường phổ thông hiện nay nội dung hoạt động sau đây đã được thường xuyên tổ chức thực hiện : + Thuyết trình các nội dung về lịch sử địa phương + Cung cấp các tài liệu về lịch sử địa phương Các hoạt động sau đây ít được tổ chức thực hiện một cách thường xuyên: + Chăm sóc các di tích lịch sử
11 + Hoạt động nhân đạo từ thiện, đền ơn đáp nghĩa với gia đình có công với cách mạng, anh hùng liệt sĩ, Mẹ Việt Nam anh hùng + Sinh hoạt văn hoá, văn nghệ với chủ đề liên quan lịch sử địa phương + Trò chơi lịch sử + Tham quan các di tích cách mạng, các danh lam thắng cảnh + Tổ chức bài học tại địa phương, trong nhà bảo tàng, phòng truyền thống + Nói chuyện về thời sự, chính trị, văn hoá, xã hội liên quan địa phương + Thảo luận, trao đổi hoặc thi tìm hiểu về lịch sử địa phương + Các hội thi khéo tay, đố vui, ứng xử… liên quan lịch sử địa phương + Tổ chức các câu lạc bộ lịch sử về lịch sử địa phương + Sưu tầm, tìm hiểu về các anh hùng liệt sĩ, danh nhân văn hoá của địa phương + Tổ chức cho các nhân chứng lịch sử kể lại cho học sinh về các vấn đề có liên quan đến các sự kiện lịch sử ở địa phương + Tham quan các di tích lịch sử địa phương ở các huyện lân cận Từ liệt kê ở trên cho thấy đa số các nội dung ít được thực hiện hoặc chưa thực hiện khi dạy học lịch sử địa phương thuộc về hình thức học tập ngoại khóa hoặc yêu cầu sự chuẩn bị công phu, đòi hỏi có tính sáng tạo. Trong phạm vi sáng kiến, tôi xin đề xuất một số hình thức đổi mới khi dạy lịch sử địa phương đã áp dụng tại trường THPT Lạng Giang số 1. Cụ thể như sau: Hình thức Dạy học tại thực địa Dạy học tại thực địa là hình thức tổ chức dạy học thông qua những hoạt động cụ thể với những trải nghiệm thực tế nhằm tăng khả năng cảm nhận, học tập, đánh giá và áp dụng của học sinh qua các bài học. Đó chính là việc tổ chức các hoạt động dạy học trong môi trường thực tế; gắn với việc trao quyền và trách nhiệm giải quyết vấn đề cho HS thông qua các hoạt động tích cực như hoạt động cá nhân, hoạt động nhóm, thu thập thông tin phản hồi, … nhằm đáp ứng sở thích học tập của người học và nâng cao hiệu quả giáo dục. Ở hình thức này, giáo viên phối hợp với Đoàn thanh niên, lồng ghép các nội dung lịch sử địa phương vào các hoạt động ngoại khoá. Thành lập các tổ ngoại khóa lịch sử địa phương và tổ chức cho học sinh tham quan dã ngoại liên quan lịch sử địa phương.
12 Theo kinh nghiệm, có hai loại bài có thể tổ chức dạy tại thực địa địa phương: Thứ nhất, những bài về lịch sử địa phương. Thứ hai, những bài học trong chương trình lịch sử dân tộc nói về một sự kiện lớn xảy ra ở địa phương như ở Lịch sử lớp 12 Bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc (1939- 1945) với các nội dung liên quan đến chuẩn bị khởi nghĩa. Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh đi trải nghiệm tại di tích chiến khu Bừng, xã Tân Thanh, huyện Lạng Giang. Cũng ở Bài 16, khi dạy sự kiện giành chính quyền ở Bắc Giang - 1 trong 4 tỉnh đầu tiên của cả nước giành chính quyền với nội dung : Ngày 12/03/1945, diễn ra cuộc mít tinh, khởi nghĩa giành chính quyền ở Đình Xuân Biều, xã Xuân Cẩm, huyện Hiệp Hòa. Ngay đêm 17 tháng 8, một cuộc họp cán bộ chủ chốt hai huyện Việt Yên, Yên Dũng tại đình Song Khê quyết định khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh trước khi Tỉnh trưởng Bắc Giang và bọn Đại Việt hành động. Khoảng 4 giờ sáng ngày 18 tháng 8 năm 1945, hai đồng chí Hồ Công Dự và Ninh Văn Phan dẫn đầu một đội tự vệ khoảng 6, 7 người được trang bị vũ khí xuất phát từ đình Song Khê đột nhập vào dinh tỉnh trưởng lúc 6 giờ sáng. Ngày 18/08/1945, ta giành chính quyền trong toàn tỉnh. Với nội dung lịch sử này, để khắc sâu kiến thức, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh đi trải nghiệm, học tập tại An toàn khu II, huyện Hiệp Hòa Để hình thức dạy học thực địa có kết quả cao cần: + Chọn nơi tham quan phù hợp với nội dung giảng dạy, giáo dục về lịch sử địa phương + Lập dự trù kinh phí cho chuyến đi, huy động nguồn kinh phí từ các nguồn lực + Cử người đi tiền trạm, liên hệ trước. Người đi tiền trạm thường sẽ là người hướng dẫn học sinh đi tham quan. Đó phải là người có hiểu biết về nơi cần đến và có kinh nghiệm tổ chức các hoạt động tập thể. + Trước khi đi tham quan phải trang bị kiến thức cho học sinh về nơi đến tham quan. + Sau khi tham quan tổ chức cho học sinh viết thu hoạch hoặc trao đổi trực tiếp về cảm nhận của các em sau chuyến đi để nhà trường nắm được kết quả, chất lượng của chuyến tham quan, từ đó rút kinh nghiệm cho những chuyến tham quan khác.
13 Hình ảnh: Học sinh lớp 11A13 VÀ 11A14 trường THPT hào hứng đi học tập và trải nghiệm thực tế tại Bảo tàng Quân đoàn 2
14 Hình ảnh: Học sinh lớp 12A1 VÀ 12A11 trường THPT hào hứng đi học tập và trải nghiệm thực tế tại Tiểu đoàn thông tin 463- trực thuộc Bộ Tham mưu Quân đoàn 2 Hình thức Tọa đàm lịch sử địa phương Với hình thức giáo dục này, GV hướng dẫn học sinh sưu tập tư liệu và biên soạn thành bài để trình bày trong những buổi nói chuyện lịch sử địa phương. Buổi nói chuyện có thể tiến hành trong những dịp có những ngày lễ kỉ niệm như ngày 22/12, 3/2, 10/3… Bài nói chuyện giúp các em biết cách lựa chọn và biên soạn tài liệu theo các chủ đề, những kĩ năng phân tích, đánh giá, bình luận, nhận xét, so sánh các vấn đề lịch sử. Mặt khác cũng rèn luyện khả năng lôi cuốn thu hút cảm hóa người nghe bằng những hiểu biết và cách diễn đạt súc tích gây ấn tượng và giàu tính thuyết phục của mình. Giáo viên bộ môn, nhóm chuyên môn có thể tiến hành hình thức này bằng việc mời các nhân chứng lịch sử, các cá nhân liên quan đến những vấn đề lịch sử địa phương đến các nhà trường giao lưu, nói chuyện với học sinh về các sự kiện, nhân vật, địa danh lịch sử.
15 Hình ảnh: Cán bộ Quân đoàn 2 nói chuyện với học sinh trường THPT Lạng Giang số 1 nhân dịp kỉ niệm 76 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam
16 Tổ chức nói chuyện lịch sử địa phương giúp các em học sinh được tiếp thu các kiến thức về lịch sử địa phương một cách trực tiếp, cặn kẽ, thấu đáo. Vì vậy học sinh hào hứng hơn trong tiếp nhận các nội dung về lịch sử địạ phương. Hình thức Thi viết báo tường về lịch sử địa phương Giáo viên bộ môn có thể kết hợp với Đoàn thanh niên cùng với Ban giám hiệu nhà trường tổ chức các cuộc thi sáng tạo về lịch sử địa phương như viết báo tường. Ở hình thức này, giáo viên phát động học sinh viết báo tường, nêu cảm nhận về các nhân vật, di tích lịch sử, văn hóa hay các phong tục tập quán ở tỉnh Bắc Giang, huyện Lạng Giang hay ở địa bàn xã các em cư trú. Hình thức này được tiến hành lồng ghép vào đợt thi đua 20/11 hay 26/3 hoặc nhân ngày lễ lớn của dân tộc, địa phương mình. Qua đó giúp các em hiểu hơn về những tấm gương sáng ngời cách mạng và quá khứ oai hùng của địa phương và bồi đắp tình cảm với quê hương. Hình thức thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương” Hình thức này có thể lồng ghép với các hoạt động khác của Đoàn. Vào ngày thành lập Đoàn 26/3, Đoàn trường tổ chức nhiều hoạt động phong phú. Nhân dịp đó, giáo viên bộ môn Lịch sử có thể phối hợp với Ban chấp hành Đoàn trường lồng ghép tổ chức cuộc thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương” - hình thức hóa thân thành các nhân vật lịch sử ở địa phương mình. Tham gia hoạt động này, học sinh được hóa thân thành những nhân vật lịch sử ở địa phương mà mình yêu thích, thể hiện cốt cách nhân vật đó qua phục trang, tác phong, ngôn từ…Qua hình thức hóa thân, khi học trò “làm sống lại” các nhân vật lịch sử thì chính các em đã “đánh thức” mong muốn tìm hiểu về lịch sử quê hương Bắc Giang, đất nước Việt Nam trong mình. Từ việc tìm hiểu, đóng vai tạo thành một vòng tròn cảm hứng “yêu lịch sử” ở học trò. Hoạt động này giúp môn Lịch sử trở nên hấp dẫn và gần gũi với các em hơn. Hoạt động này lôi kéo được đông đảo học sinh tham gia, rèn luyện tính tập thể, ý thức tổ chức kỉ luật. Đồng thời giúp ôn tập, củng cố kiến thức cũ và có thêm những hiểu biết mới về các nhân vật lịch sử của địa phương. Qua đó bồi dưỡng truyền thống dân tộc, quê hương và tinh thần cách mạng cho thế hệ trẻ. Thực tế qua tổ chức hoạt động thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương”, học sinh trường THPT Lạng Giang số 1 tiếp thu những kiến thức về các nhân vật lịch sử của quê hương Bắc Giang và huyện Lạng Giang một cách nhẹ nhàng, dễ dàng hơn nhiều so với việc cung cấp tư liệu hay truyền thụ kiến thức một chiều thường dùng trong giảng dạy nội khóa.
17 Một số hình ảnh về cuộc thi “Cosplay nhân vật lịch sử địa phương” ở trường THPT Lạng Giang số 1
18 - Các bước thực hiện giải pháp : Để tổ chức giảng dạy lịch sử địa phương theo hướng đổi mới nội dung và hình thức giảng dạy nêu trên có hiệu quả, người giáo viên phải thực hiện theo qui trình đảm bảo tính khoa học và chặt chẽ. Chính vì vậy, quy trình tổ chức giảng dạy địa phương phải bao gồm các bước nhằm đảm bảo tính lôgic trong tư duy và đảm bảo tính thực tiễn trong việc phát triển hoạt động. Qui trình tổ chức giảng dạy lịch sử địa phương gồm các bước liên hoàn với nhau: + Tên cho bài học và xác định yêu cầu giáo dục + Xây dựng nội dung và xác định hình thức tổ chức bài học + Chuẩn bị cho bài học dành cho thầy và trò + Tiến hành bài học + Đánh giá, rút kinh nghiệm sau khi tiến hành bài học Giảng dạy lịch sử địa phương được tiến hành chủ yếu trong các tiết chính khóa trên lớp theo phân phối chương trình đã quy định. Với những tiết học này, trước đó, giáo viên cho học sinh về nhà tự tìm tư liệu (giáo viên giới thiệu sách tham khảo, trang web,... cho HS tìm kiếm thông tin). Sau đó, khi đến tiết học, học sinh sẽ trình bày nội dung đã sưu tầm, chọn lọc. Giáo viên hướng dẫn, chỉnh sửa, bổ sung, kết luận về nội dung lịch sử địa phương được học. Đặc biệt, giáo viên sẽ sử dụng tối đa phương pháp kể chuyện, miêu tả nhân vật lịch sử, tường thuật các trận đánh, các sự kiện lịch sử nổi bật của địa phương để tạo biểu tượng lịch sử và thông qua đó bồi dưỡng lòng tự hào, tình yêu quê hương đất nước và hứng thú học tập lịch sử của HS. Trên cơ sở định hướng của các chủ đề tuỳ theo điều kiện của từng trường, từng địa phương và khả năng, sở thích của học sinh mà lựa chọn những nội dung hoạt động cho phù hợp. * Giải pháp 4 - Tên giải pháp: Tích hợp giảng dạy lịch sử địa phương vào chương trình lịch sử cấp THPT - Nội dung Trong tiến trình lịch sử dân tộc, mọi sự kiện có ý nghĩa toàn quốc đều diễn ra ở một địa phương nhất định: nếu sự kiện ấy diễn ra ở địa phương mình thì khai thác về sự đóng góp của nhân dân địa phương vào diễn biến của sự kiện. Nếu không thì liên hệ sự kiện chung của lịch sử dân tộc đối với địa phương. Ví như, trong khi dạy phần lịch sử Việt Nam thời nguyên thủy, cần chỉ rõ những di tích gắn liền với thời kỳ đá cũ ở Bắc Giang: Bố Hạ (Yên Thế), Chũ (Lục Ngạn), An Châu, Khe Táu (Sơn Động) để học sinh thấy được Bắc Giang là vùng đất cổ, trải qua
19 những giai đoạn song hành vói lịch sử dân tộc. Hay khi giảng về cách mạng của dân tộc cần liên hệ với sự kiện diễn ra ở Bắc Giang có liên quan. Khi giảng dạy một tiết lịch sử địa phương cần gắn với lịch sử chung cả nước để học sinh nhận thấy sự thống nhất trong đa dạng của lịch sử dân tộc và những đóng góp của địa phương đối với phát triển lịch sử toàn quốc. Hình ảnh: Học sinh 12A12 trường THPT Lạng Giang số 1 tham gia trò chơi trong một chuyên đề lịch sử địa phương được lồng ghép trong chương trình lịch sử phổ thông Với giải pháp này, tôi thiết nghĩ Sở GD - ĐT, tổ bộ môn cần có quy định trong các đề kiểm tra, đánh giá phải có nội dung liên quan đến lịch sử địa phương, hoặc liên hệ giữa kiến thức lịch sử dân tộc với lịch sử địa phương. Đây cũng là một biện pháp tạo động cơ thúc đẩy học sinh quan tâm đến việc học tập, tìm hiểu lịch sử địa phương có hiệu quả hơn. - Các bước tiến hành + Xác định vấn đề lịch sử địa phương cần tích hợp khi dạy chương trình lịch sử theo phân phối chương trình.
20 + Soạn giáo án, kế hoạch dạy học + Tiến hành bài dạy đã tích hợp, chú trọng đổi mới cách thức truyền thụ kiến thức lịch sử địa phương - Kết quả khi thực hiện giải pháp Sau khi tích hợp nội dung lịch sử địa phương vào chương trình lịch sử cấp THPT, tôi nhận thấy học sinh rất hào hứng vì các em bắt gặp trong bài học những địa danh, những nhân vật khá gần gũi với bản thân. Từ đó, các em thấy rõ hơn mối quan hệ giữa lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc, thêm gắn bó, tự hào hơn về quê hương mình. * Giải pháp 5 - Tên giải pháp: Tích hợp liên môn trong giảng dạy lịch sử địa phương - Nội dung Dạy học theo chủ đề tích hợp là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử địa phương nói riêng, đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục. Dạy học tích hợp làm cho người học sử nhận thức được sự phát triển xã hội một cách liên tục, thống nhất, thấy được mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục được tính tản mạn, rời rạc trong kiến thức. Dạy học liên môn trong lịch sử địa phương là hình thức liên kết những kiến thức giao thoa với môn Lịch sử như Ngữ văn, Địa lí, Tin học, Giáo dục công dân nhằm rèn luyện kĩ năng sống, giáo dục bảo vệ di sản văn hóa địa phương… để học sinh tiếp thu kiến thức, biết vận dụng kiến thức lịch sử vào cuộc sống và ngược lại từ cuộc sống để giải quyết các vấn đề liên quan đến lịch sử… - Các bước thực hiện : + Bước 1 : Xác định nội dung cần tích hợp, liên môn + Bước 2 : Thiết kế giáo án tích hợp liên môn : thiết kế các hoạt động, thao tác nhằm tổ chức cho học sinh thực hiện để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách theo mục đích giáo dục và giáo dưỡng của bộ môn. + Bước 3 : Tiến hành tích hợp liên môn theo giáo án đã thiết kế - Kết quả khi thực hiện giải pháp Tích hợp liên môn giúp cho giờ học trở nên sinh động hơn, vì không chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng tham gia vào quá trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính tích cực của học sinh.