Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương tỉnh Nghệ An

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:55

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca ví, Giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương tỉnh Nghệ An" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu lí luận và thực trạng về hoạt động giáo dục “Bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh”, tôi đề xuất và thực nghiệm một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương tỉnh Nghệ An

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN -------------------------- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC “BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DÂN CA VÍ, GIẶM NGHỆ TĨNH” CHO HỌC SINH TẠI TRƯỜNG THPT NGUYỄN SỸ SÁCH HUYỆN THANH CHƯƠNG TỈNH NGHỆ AN Lĩnh vực : KĨ NĂNG SỐNG NGCK Tên tác giả : TRẦN THỊ LAN ANH Tổ bộ môn : KHOA HỌC XÃ HỘI Năm thực hiên : 2023 – 2024 Số điện thoại : 0984 415 939 Năm học: 2023 – 2024
DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT Chữ cái viết tắt/Ký hiệu Cụm từ đầy đủ THPT Trung học phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh CT GDPT Chương trình giáo dục phổ thông SGK Sách giáo khoa CNTT Công nghệ thông tin BGD&ĐT Bộ Giáo dục & Đào tạo DHLS Dạy học lịch sử PP Phương pháp DSVH Di sản văn hóa
MỤC LỤC I. PHẦN ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................... 1 1.1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................... 1 1.2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................... 2 1.3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu ................................................................................. 2 1.4. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................................. 2 1.5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 3 1.5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 1.5.3. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 3 1.6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 3 1.7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài ....................................................................... 4 1.8. Tính mới của đề tài ....................................................................................................... 4 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU............................................................................ 5 Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác bảo tồn, phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh hiện nay trong các trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương .............. 5 1. Cơ sở lý luận.................................................................................................................... 5 1.1. Một số khái niệm .......................................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, bảo tồn, phát huy ....................................... 5 1.2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................................... 6 1.3. Ý nghĩa, vai trò của dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh ......................................................... 8 2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................................ 9 2.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước, Sở văn hóa........................................................... 9 2.2. Thực trạng hiểu biết và công tác bảo tồn, phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh hiện nay tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương ......................................... 12 2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về công tác bảo tồn, phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh ..................................................................................................... 12 2.2.1.1. Nhận thức của giáo viên ....................................................................................... 12 2.2.1.2. Nhận thức của học sinh ........................................................................................ 12 2.2.2. Thực trạng hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị của dân ca Ví, Giặm ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách.......................................................................................... 15 2.2.2.1. Thực trạng thực hiện hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách ......................................................... 15 2.2.2.2. Thực trạng hình thức, biện pháp thực hiện hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách ....................... 16 2.2.2.3. Thực trạng về thái độ, hành vi học sinh khi tham gia các hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh .......................................................... 16 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách ................................. 16 2.3.1. Yếu tố khách quan ................................................................................................... 17 2.3.2. Các yếu tố chủ quan ................................................................................................ 18 Chương 2: Các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương19 2.1. Những nguyên tắc để xây dựng các giải pháp ............................................................ 19
2.1.1. Đảm bảo tính mục đích của giáo dục ...................................................................... 19 2.1.2. Đảm bảo sự phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhân cách của HS THPT ................. 19 2.1.3. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................................... 19 2.2. Một số giải pháp ......................................................................................................... 20 2.2.1. Sử dụng các biện pháp tuyên truyền, lan toả dân ca Ví, Giặm trong trường học THPT ................................................................................................................................. 20 2.2.2. Thành lập câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm trong trường THPT .................................... 21 2.2.3. Tổ chức hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa ............................................................ 23 2.3.4. Phối hợp các nghệ nhân trong CLB dân ca Ví, Giặm Ngọc Sơn về giao lưu tại trường ................................................................................................................................ 32 2.3.5. Tổ chức HS tham gia các cuộc thi và giao lưu cùng các trường, địa phương với chủ đề “Sức sống của dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh” ................................................................ 33 2.3.6. Ứng dụng công nghệ 4.0 để bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trên địa bàn huyện Thanh Chương .................................................................................... 34 2.3. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. ................................ 35 2.3.1. Khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ........................................... 35 2.3.1.1. Mục tiêu khảo sát: ................................................................................................ 35 2.3.1.2. Nội dung và phương pháp khảo sát ...................................................................... 35 2.4. Tương quan giữa mức độ cần thiết và khả thi của các giải pháp ............................... 38 Chương 3: Thực nghiệm sư phạm một số biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm ................................................................... 39 3.1. Thực nghiệm giải pháp: Thành lập câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm trong trường THPT và tổ chức HS tham gia các cuộc thi và giao lưu cùng các trường, địa phương .................... 39 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................................ 39 3.2. Đối tượng thực nghiệm .............................................................................................. 39 3.3. Phương pháp thực nghiệm.......................................................................................... 39 3.4. Kết quả xử lý thực nghiệm ......................................................................................... 40 3.4.1. Phân tích định tính ................................................................................................... 40 3.4.2. Phân tích kết quả định lượng ................................................................................... 40 PHẦN III. KẾT LUẬN ................................................................................................... 43 1. Kết luận chung .......................................................................................................... 43 1.1. Trên cơ sở tổng quan các vấn đề lí luận và thực tiễn về hoạt động và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm trong trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, tôi nhận thấy:............................ 43 1.2. Từ kết quả nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, tôi đã đưa ra được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách. Đó là: ................................................................ 43 1.3. Tôi đã thực hiện giải pháp và thu được các kết quả đáng ghi nhận: .......................... 43 2. Kiến nghị, đề xuất ......................................................................................................... 44 2.1. Với giáo viên: ............................................................................................................. 44 2.2. Với học sinh ............................................................................................................... 44 PHỤ LỤC ......................................................................................................................... 45
I. PHẦN ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Lý do chọn đề tài Bảo tồn và phát huy bản sắc là chiến lược phát triển bền vững quốc gia, là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Bản sắc văn hóa của từng quốc gia, dân tộc có vai trò quan trọng trong việc phát triển và xây dựng đất nước đó từ quá khứ đến hiện tại và tương lai. Văn hóa là yếu tố chính trong lý thuyết "Quyền lực mềm" của GS. Joseph Nye. Phát triển bản sắc văn hóa dân tộc không chỉ là bảo tồn những giá trị truyền thống mà còn là phát huy giá trị, tinh hoa của văn hóa dân tộc ra thế giới, trở thành sức mạnh mềm, thúc đẩy các giá trị và lợi ích chung của quốc gia, dân tộc. Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là một loại hình nghệ thuật trình diễn dân ca chiếm vị trí quan trọng trong đời sống văn hóa của người dân 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Đáng tự hào dân ca Ví, Giặm là một di sản phi vật thể của toàn nhân loại được UNESCO công nhận năm 2014 tại Paris (Pháp). Dân ca xứ Nghệ gắn liền với cuộc sống lao động, là “bản sắc văn hóa” và “món ăn tinh thần” của con người xứ Nghệ. Với người Nghệ, hát không chỉ để giải trí, kết bạn, giao duyên mà hát còn để giáo dục đạo đức, phẩm giá con người, giáo dục tình yêu, lẽ phải, truyền thống yêu nước. Song hiện nay, dân ca Ví, Giặm đang dần bị mai một, bị lấn át bởi các dòng nhạc hiện đại. HS THPT là một lực lượng đông đảo có trình độ và nhận thức vì thế không thể để các bạn lãng quên giá trị quê hương, dân tộc. Trong bối cảnh tình hình kinh tế - chính trị - xã hội của nước ta ngày càng phát triển giàu mạnh và nhu cầu văn hóa, văn nghệ của người dân ngày càng được đẩy mạnh. Trước tình hình đó, tôi nghĩ dòng nhạc truyền thống dân tộc trong đó có dân ca Ví, Giặm càng đáng để được chúng ta cần được bảo tồn và đẩy mạnh phát triển, bởi dân ca là tinh hoa của đất trời, là cội nguồn của dân tộc. Bản thân tôi là một người con xứ Nghệ, có thể nói dân ca đã thấm vào máu thịt của tôi. Tôi hiểu và gắn bó với nó từ khi mới sinh ra được nghe lời ru của bà và mẹ cho đến tận bây giờ và mãi về sau. Ở Thanh Chương có câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm ở xã Ngọc Sơn do cô Võ Thị Vân sáng lập năm 2009. Hiện nay, câu lạc bộ có 45 thành viên. Đây là một điều kiện hết sức thuận lợi để đưa dân ca Ví, Giặm đến với trường học nhằm để bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể này. Ở trường THPT trên địa bàn Thanh Chương nói chung, trường THPT Nguyễn Sỹ Sách nói riêng là ngôi trường có nhiều tài năng hát dân ca Ví, Giặm. Có nhiều học sinh đã tham gia các cuộc thi hát dân ca Ví, Giặm đạt giải nhất nhì như: Nguyễn Thị Thanh Xuân, Nguyễn Thị Hoài Phương. Trường có nhiều hoạt động văn nghệ để giữ gìn và phát triển dân ca Ví, Giặm trong trường học, kết nối giữa câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm Ngọc Sơn với trường THPT Nguyễn Sỹ Sách. 1
Bộ GD&ĐT đã ban hành chương trình GDPT 2018, yêu cầu giáo dục học sinh hình thành và phát triển các năng lực và phẩm chất…..Vì thế, phát triển các kĩ năng, phẩm chất cho học sinh trở thành vấn đề cấp thiết. Thông qua hoạt động giáo dục “bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh” cho học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương còn giúp phát hiện nhiều em có năng khiếu về âm nhạc, nghệ thuật để định hướng nghề nghiệp tương lai cho các em. Tối 28/7/2023, tại Thành phố Vinh (Nghệ An), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp tỉnh Nghệ An tổ chức khai mạc Festival dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh năm 2023. Festival dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh năm 2023 với chủ đề “Ví, giặm - Tinh hoa tỏa sáng” là dịp để dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh hội tụ và tỏa sáng, khẳng định sự phong phú, đa dạng của di sản dân ca Ví, Giặm. Đồng thời, thể hiện sự gặp gỡ, giao thoa, gắn kết và lan tỏa của loại hình nghệ thuật này giữa các vùng, miền, địa phương. Thứ trưởng Tạ Quang Đông nhấn mạnh: "Nghệ An và Hà Tĩnh cần tăng cường giới thiệu, quảng bá giá trị dân ca Ví, Giặm ở trong và ngoài nước. Cùng với đó xây dựng dân ca Ví, Giặm thành sản phẩm du lịch đặc trưng của xứ Nghệ…” Ngày 9 tháng 12 năm 2022, Hội đồng nhân dân tỉnh Nghệ An ra nghị quyết số 28/2022/NQ-HĐND quy định một số chính sách hỗ trợ bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Điều này cho thấy các ban ngành rất quan tâm đến việc bảo tồn các giá trị di sản văn hoá. Chính vì những lý do trên tôi đã có ý tưởng nghiên cứu, tìm hiểu thực hiện đề tài Nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương tỉnh Nghệ An để góp phần đưa ra giải pháp tốt trong tuyên truyền, bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm. 1.2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng về hoạt động giáo dục “Bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh”, tôi đề xuất và thực nghiệm một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương. 1.3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về vấn đề hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương, được tiến hành thực nghiệm và khảo sát trên các khách thể là học sinh của trường THPT Nguyễn Sỹ Sách. 1.4. Giả thuyết nghiên cứu Nếu thực hiện các giải pháp dưới dạng lồng ghép trong các hoạt động ở trường THPT, phù hợp với lý luận về bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh thì các hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh THPT sẽ có hiệu quả. 2
1.5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 1.5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu, phân tích, khái quát hóa cơ sở lý luận về bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh. - Nghiên cứu thực trạng về ý thức và hành động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương và các yếu tố tác động, ảnh hưởng đến thực trạng đó. - Đề xuất và thực nghiệm một số giải pháp tác động nhằm giáo dục ý thức và hành động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách. 1.5.3. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Giới hạn đối tượng nghiên cứu Trong điều kiện và phạm vi nghiên cứu, sáng kiến xác định đối tượng nghiên cứu là hoạt động giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách. - Khách thể nghiên cứu: Sáng kiến lựa chọn ngẫu nhiên khách thể khảo sát là GV, HS tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương để thu thập thông tin nghiên cứu về hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh. 1.6. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Thông qua việc sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc để xây dựng cơ sở lí luận của đề tài. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Xây dựng một hệ thống câu hỏi cho giáo viên và học sinh THPT nhằm thu thập các thông tin về hoạt động “bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh” của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn giáo viên và học sinh nhằm thu thập thêm thông tin về hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. Phương pháp quan sát Quan sát trực tiếp và ghi chép các biểu hiện về ý thức và hành động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. 3
Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học Sử dụng thống kê toán học, các công thức trong excel để xử lý các số liệu điều tra nghiên cứu thực tiễn. 1.7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài - Đổi mới giáo dục dẫn đến sự tất yếu đặt ra yêu cầu phải nâng cao hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. - Hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương đã và đang được thực hiện. Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới còn có những tiêu chí, tiêu chuẩn theo yêu cầu chưa đáp ứng được đổi mới GDPT hiện nay, đang cần được tăng cường, cải thiện hơn về cách thức và nội dung của hoạt động giáo dục này. - Để đáp ứng yêu cầu đổi mới GDPT, hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương cần phải được đẩy mạnh, có các giải pháp khắc phục nguyên nhân dẫn đến những hạn chế thực trạng của hoạt động này tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. 1.8. Tính mới của đề tài - Đề tài đã phân tích, hệ thống hóa cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của hoạt động giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách huyện Thanh Chương. - Đề xuất và thực nghiệm được một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. 4
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác bảo tồn, phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh hiện nay trong các trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương 1. Cơ sở lý luận 1.1. Một số khái niệm 1.1.1. Khái niệm dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, bảo tồn, phát huy - Khái niệm Nghệ Tĩnh: Nghệ Tĩnh là tên gọi chung của hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, là mảnh đất địa linh nhân kiệt với một nền văn hóa Lam Hồng gắn liền với hồn thiêng núi Hồng Lĩnh, dòng sông Lam và con người xứ Nghệ hai miền Nam (Hà Tĩnh), Bắc (Nghệ An). Một trong những đặc trưng của dải đất dọc hai bên bờ sông Lam đó là những câu hò, điệu ví ngọt ngào thắm đượm nghĩa tình. Với con người nơi đây, làn điệu quê hương đã ăn sâu vào máu thịt, trở thành giá trị thiêng liêng, gửi gắm niềm thương nỗi nhớ. - Khái niệm dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh: Đến nay vẫn chưa có khái niệm thống nhất về dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh. Có thể hiểu khái niệm về dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh như sau: Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là những bài hát cổ truyền gắn với bối cảnh cuộc sống, với phường nghề và với địa danh do nhân dân hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh sáng tác được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. - Khái niệm bảo tồn: Bảo tồn: (heritage preservation) được hiểu là các nỗ lực nhằm bảo vệ và giữ gìn sự tồn tại của di sản theo dạng thức vốn có của nó. Theo Từ điển Tiếng Việt, “Bảo tồn là giữ lại không để mất đi”. Bảo tồn văn hóa có hai đối tượng để bảo tồn: giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể. Bảo tồn tức là các hành động nhằm bảo vệ, gìn giữ, bảo lưu lại sự tồn tại của các sự vật, hiện tượng, gìn giữ chúng để tồn tại cùng với thời gian. Bảo tồn các sự vật, hiện tượng là lưu giữ, không làm cho chúng bị mai một, bị thay đổi và biến dạng. - Khái niệm phát huy: Phát huy: (heritage promotion) có nghĩa là những hành động nhằm đưa di sản văn hóa vào trong thực tiễn xã hội, coi đó là nguồn nội lực, tiềm năng góp phần thúc đẩy sự phát triển xã hội, mang lại những lợi ích vật chất và tinh thần cho con người, thể hiện tính mục tiêu của văn hóa đối với sự phát triển của xã hội. Theo Từ điển tiếng Việt, phát huy là “làm cho cái hay, cái tốt tỏa tác dụng và tiếp tục nảy nở thêm”. Phát huy là hành động nhằm đưa văn hóa vào trong thực tiễn xã hội, coi đó như nguồn nội lực, các tiềm năng góp phần thúc đẩy sự phát triển xã hội, mang lại những lợi ích vật chất và tinh thần cho con người, thể hiện mục tiêu của văn hóa đối với phát triển xã 5
hội. Phát huy văn hóa là làm cho những giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống lan tỏa trong cộng đồng xã hội, có ý nghĩa xã hội tích cực. Phát huy bản sắc văn hóa dân tộc phải biết kế thừa có chọn lọc những tinh hoa văn hóa của thế hệ trước để lại, làm cho các giá trị của văn hóa thấm sâu, lan tỏa vào đời sống cộng đồng xã hội, biết mở rộng giao lưu văn hóa để làm giàu thêm bản sắc văn hóa và làm thăng hoa giá trị. Như vậy, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc được hiểu như là các nỗ lực nhằm bảo vệ và gìn giữ sự tồn tại của di sản văn hoá theo dạng thức vốn có của nó. Phát huy có nghĩa là những hành động nhằm đưa các giá trị văn hóa vào trong thực tiễn, tạo sức lan tỏa tích cực trong xã hội, coi đó là nguồn nội lực tiềm năng góp phần thúc đẩy sự phát triển xã hội, mang lại những lợi ích vật chất và tinh thần cho con người. Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là các biện pháp để gìn giữ, tôn tạo các giá trị văn hóa để chúng không bị mai một, mờ nhạt. Và các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp đó được lan tỏa, tỏa sáng và có ý nghĩa tích cực trong đời sống xã hội của nhân dân, góp phần vào mục tiêu văn hóa trong phát triển kinh tế xã hội. 1.2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Nghiên cứu về dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh và công tác bảo tồn, phát huy giá trị của nó đã có nhiều tác giả và công trình nghiên cứu như: Nguyễn Chí Bền, Bùi Quang Thanh, Dân ca ví, giặm Nghệ - Tĩnh, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội, 2013. Hoàng Trọng Canh, Từ địa phương với cấu trúc sóng đôi trong thơ dân gian Nghệ Tĩnh - Bảo tồn và phát huy các giá trị dân ca ví, giặm xứ Nghệ, Nxb Nghệ An, 2012. Ninh Viết Giao, Tính bác học trong ca từ của dân ca ví, giặm xứ Nghệ - Bảo tồn và phát huy các giá trị dân ca ví, giặm xứ Nghệ, Nxb Nghệ An, 2012. Bàn về nghiên cứu các vấn đề văn hoá- di sản văn hoá- bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc, ở Việt Nam có nhiều chuyên gia, nhiều tác phẩm. Như trong cuốn Di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam - Những hiện vật truyền thống và đương đại của Cục Di sản văn hóa. Cuốn sách giới thiệu tập sách ảnh về DSVH các dân tộc Việt Nam, những hiện vật truyền thống và đương đại. Năm 2007, với tư cách một nhà nghiên cứu lâu năm về DSVH, Nguyễn Chí Bền viết bài nghiên cứu Bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể ở nước ta hiện nay. Bài báo đi sâu về nghiên cứu, phân tích cách thức bảo tồn văn hóa phi vật thể giai đoạn hiện nay. Công trình khoa học: Bảo tồn, làm giàu và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trong đổi mới và hội nhập do Ngô Đức Thịnh. Cuốn sách đã phân tích những giá trị tiêu biểu mang đặc sắc riêng có của văn hóa truyền thống Việt Nam và đề xuất các giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị tiêu biểu của văn hóa truyền thống Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đổi mới và hội nhập quốc tế. 6
Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Việt Nam của Nguyễn Kim Loan. Cuốn sách đã làm rõ những nội dung: (1) Khái quát những vấn đề lý luận về DSVH, như khái niệm, đặc trưng, tiêu chí phân loại DSVH; phân tích, đánh giá vai trò của DSVH trong sự phát triển kinh tế - xã hội hiện nay; (2) Khảo sát và mô tả khái quát, đánh giá hệ thống DSVH dân tộc Việt Nam để thấy rõ những giá trị nổi bật của nó; (3) Phân tích những quan điểm và chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam về DSVH; (4) Mô tả những kỹ năng nghiệp vụ cụ thể trong quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị của DSVH. 35 năm gìn giữ và phát huy vốn di sản văn hóa các dân tộc Việt Nam của Nông Quốc Chấn, Tô Văn Đeng và Nông Viết Toại . Cuốn sách khái quát những nét cơ bản về lịch sử ngành bảo tàng văn hóa dân tộc Việt Nam, đúc rút một vài kinh nghiệm về công tác bảo tàng (sưu tầm, triển lãm, trưng bày, tuyên truyền, giáo dục khoa học...). Vũ Ngọc Khánh với tác phẩm Văn hóa lễ hội truyền thống các dân tộc Việt Nam. Cuốn sách giúp người đọc nắm bắt một cách hệ thống, toàn diện những nghi thức, nghi lễ và nội dung của các lễ hội, các hình thái tín ngưỡng dân gian của các dân tộc Việt Nam. Qua đó, làm rõ vai trò quan trọng của lễ hội đối với đời sống tinh thần của cộng đồng, từ đó biết trân trọng, kế thừa phát huy những cái hay, nét đẹp của chúng, góp phần xây dựng nền văn hóa các dân tộc Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Những công trình nghiên cứu chung về văn hóa, DSVH đã đi sâu nghiên cứu về lý luận văn hóa, DSVH, những đặc điểm của các loại hình di sản và vấn đề quản lý di sản trong xu thế mới; nhấn mạnh đến tính thời đại và nhu cầu của con người trong việc khai thác, bảo tồn và phát triển bền vững các DSVH. Mặt khác, các công trình này cũng kết hợp việc nghiên cứu di sản cùng với các môn khoa học khác, như: Lịch sử, Nghiên cứu văn hóa, Giải trí và Du lịch, Nghệ thuật và Địa lý... Những công trình khoa học trên đã khảo cứu dưới các góc độ khác nhau những DSVH vật thể và phi vật thể của các vùng miền và ở nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước. Qua đó, giúp người đọc nhận diện và đánh giá toàn diện về bề dày và vốn quý của DSVH của dân tộc; đồng thời, đề xuất phương hướng, nhiệm vụ và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của DSVH trong tình hình mới. Những đề tài, tài liệu có tính chất lý luận về bảo tồn và phát huy các giá trị bản sắc văn hoá dân tộc ở trên đã được tôi lấy làm cơ sở để tiến hành nghiên cứu đề tài. Trên cơ sở đó, trong đề tài của tôi đã: - Phân tích, hệ thống hóa cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. - Đề xuất và thực nghiệm một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh của học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương. 7
1.3. Ý nghĩa, vai trò của dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh - Giá trị nhân văn truyền thống: Trong kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ, dân ca Ví, Giặm được cải biên thành những bài vè, đối ca, hoạt ca, trở thành công cụ hữu hiệu để cổ vũ, động viên tinh thần của bộ đội, dân quân và nhân dân chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Đây là loại hình sinh hoạt văn nghệ không đòi hỏi cầu kỳ về không gian, thời gian, hoàn cảnh diễn xướng, không cần đến nhạc cụ, đạo cụ, trang phục phức tạp, có thể được thực hành bởi cá nhân hoặc tập thể, từ các nhóm nhỏ đến trình diễn trước đông đảo công chúng…Do vậy, nó dễ được tiếp nhận và phổ biến, có sức lan tỏa và ảnh hưởng mạnh trong cộng đồng. Dân ca Ví, Giặm là loại hình sinh hoạt văn hóa gắn bó mật thiết với đời sống người dân, là bộ phận chủ đạo trong kho tàng thơ ca trữ tình dân gian của vùng văn hóa xứ Nghệ. Người dân xứ Nghệ hát ví, hát giặm ở mọi lúc, mọi nơi, khi ru con, đan lát, dệt vải, lúc làm ruộng, chèo thuyền, xay lúa...Hát ví, giặm trở thành phương tiện nghệ thuật phổ biến để người dân giãi bày tâm tư, tình cảm; để trai gái thể hiện tình yêu đôi lứa; cộng đồng thể hiện sự gần gũi, gắn kết; con người thể hiện tình yêu quê hương, đất nước. Bên cạnh đó, dân ca Ví, Giặm còn thể hiện tính địa phương cao độ, cho phép biểu đạt tối đa về tư tưởng, tình cảm của người hát bằng ngôn ngữ địa phương. Bên cạnh đó, dân ca Ví, Giặm là di sản văn hóa phi vật thể có nội dung và giá trị nhân văn sâu sắc. Các bài dân ca Ví, Giặm đều mang tính giáo dục sâu sắc, góp phần giáo huấn con người trên mọi phương diện đạo đức, luân lý, lối sống, đề cao lòng hiếu thảo, kính trọng cha mẹ, ca ngợi tình yêu chung thủy, cuộc sống nghĩa tình, tấm lòng trung thực, cao thượng, nhân ái. Do vậy, nó là một công cụ hữu hiệu góp phần giữ gìn, trao truyền những thuần phong mỹ tục, lối ứng xử tốt đẹp, các giá trị văn hóa truyền thống. Với những giá trị nhân văn sâu sắc ấy, dân ca ví, giặm đã có những đóng góp không nhỏ trong việc hình thành nhân cách con người Nghệ - Tĩnh trong việc tạo dựng những đặc trưng văn hóa của một vùng đất nổi tiếng là hiếu học và khoa bảng. - Giá trị đối với phát triển du lịch: Di sản văn hóa nói chung luôn là nội dung thu hút và hấp dẫn khách du lịch. Du lịch tìm hiểu di sản văn hóa có thể phát huy, biến tiềm năng văn hóa thành động lực phát triển kinh tế. Thông qua các hoạt động du lịch, di sản văn hóa được giới thiệu rộng rãi trên khắp thế giới. Việc kết hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa các chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, du lịch đưa dân ca Ví, Giặm vào trong chương trình hoạt động du lịch là một hướng đi có tính khả thi và cần thiết hiện nay. Qua đó, vừa bảo tồn, phát huy được giá trị di sản, vừa đạt được mục đích kinh tế, phát triển du lịch. Sau khi dân ca ví, giặm được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, đã có nhiều hoạt động nhằm khuyến khích và đưa loại hình dân ca này vào phát triển du lịch. Nổi bật nhất là việc giao cho Trung tâm Bảo tồn và phát huy di sản dân ca xứ Nghệ hỗ trợ, tập huấn, hướng dẫn để thành lập các câu lạc bộ dân ca ở các đơn vị khách sạn, nhà hàng. Đến nay, Trung tâm đã tổ chức biểu diễn nhiều chương trình phục vụ du khách thập phương. 8
- Giá trị đối với học sinh: Việc kết hợp văn hóa dân gian vào hoạt động giáo dục cũng như đưa dân ca Ví, Giặm vào hoạt động ngoại khóa vừa góp phần vào việc bảo tồn và phát huy, làm sống động thêm loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống, một nét văn hóa mang đậm bản sắc địa phương nhưng cũng đồng thời làm phong phú hơn chương trình hoạt động ngoại khóa, các em thực sự được “Học mà chơi, chơi mà học”. Việc xây dựng nội dung học tập cũng như tổ chức dạy học bằng các hoạt động trong chương trình ngoại khóa vừa là bảo đảm các yêu cầu dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực học sinh, thực hiện tiêu chí xây dựng “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường hiện nay, nhu cầu cảm thụ về văn hóa tinh thần của người dân ngày một cao. Việc giữ gìn, phát huy các giá trị của di sản văn hóa dân ca Ví, Giặm Nghệ - Tĩnh là vấn đề cần được các ngành, các cấp quan tâm một cách sâu sắc, toàn diện. Bởi với đặc trưng về không gian và phương ngữ, dân ca Ví, Giặm vượt ra khỏi ranh giới xứ Nghệ sẽ khó tồn tại và phát triển. Với tình yêu quê hương, đất nước chứa đựng trong từng ca từ, làn điệu, dân ca ví, giặm đã truyền cảm hứng để người dân nơi đây vượt lên những khó khăn, thử thách khắc nghiệt của tự nhiên và cuộc sống. 2. Cơ sở thực tiễn 2.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước, Sở văn hóa Di sản Văn hoá từ lâu có ý nghĩa hết sức quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khẳng định: “Di sản là vốn quý, là bệ đỡ cho một đất nước”. Người cũng giành sự quan tâm đặc biệt đến việc bảo tồn, kế thừa và phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Nhận thức sâu sắc được vị trí, vai trò, ý nghĩa, tầm quan trọng của văn hóa trong sự phát triển của đất nước ta, dân tộc ta, cho nên ngay từ trong Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng năm 1930, Đảng ta đã đề cập đến vấn đề phải phát triển văn hóa của dân tộc và năm 1943, khi nước nhà còn chưa giành được độc lập, Đảng ta đã đề ra "Đề cương về Văn hóa Việt Nam", trong đó chỉ rõ "Mặt trận văn hóa là một trong ba mặt trận (chính trị, kinh tế, văn hóa)" và chủ trương phát triển văn hóa theo 3 hướng: Dân tộc - khoa học - đại chúng. Bước vào thời kỳ đổi mới, do thấy rõ vị trí, tầm quan trọng của văn hóa đối với sự phát triển bền vững của đất nước, Đảng và Nhà nước đã có nhiều quyết sách, ban hành các văn bản pháp luật về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (năm 1996) của Đảng chỉ rõ: “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc... Kế thừa và phát huy các giá trị tinh thần, đạo đức và thẩm mỹ, các DSVH, nghệ thuật của dân tộc. Bảo tồn và tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh của đất nước. Trong điều kiện kinh tế thị trường và mở rộng giao lưu quốc tế, phải đặc biệt quan tâm gìn giữ và nâng cao bản sắc văn hóa dân tộc, kế thừa và phát huy truyền thống đạo đức, tập quán tốt đẹp và lòng tự hào dân tộc. Khai thác và phát triển mọi sắc thái và giá trị văn hóa, nghệ thuật của các dân tộc trên đất nước ta”. 9
Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc vào tháng 11/2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng nhấn mạnh: "Nhìn lại những thành tựu trên lĩnh vực xây dựng và phát triển văn hóa Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng, đặc biệt là trong 35 năm đổi mới gần đây, chúng ta có quyền tự hào về những đóng góp to lớn của nền văn hóa vào sự nghiệp cứu quốc và kiến quốc. Những thành tựu nổi bật cần khẳng định là nhận thức về văn hóa ngày càng toàn diện và sâu sắc hơn trên các lĩnh vực, các loại hình; các sản phẩm văn hóa ngày càng đa dạng, phong phú, đáp ứng yêu cầu mới, nhiều mặt của xã hội. Nhiều giá trị văn hóa truyền thống và DSVH của dân tộc được kế thừa, bảo tồn và phát triển". Để phát huy được tốt những giá trị của Đề cương về Văn hóa Việt Nam năm 1943, cũng như chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, bên cạnh các mặc công tác khác thì việc bảo tồn và phát triển DSVH là nhiệm vụ then chốt của chiến lược phát triển văn hóa. Hiện nay, Nhà nước ban hành nhiều chính sách trong việc quản lý di sản văn hóa tại Khoản 1, Điều 9, Luật DSVH sửa đổi, bổ sung năm 2009. Điều 5, Luật DSVH số 28/2001/QH10 ngày 29/6/2001 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật DSVH số 32/2009/QH12 ngày 18/6/2009 (Luật DSVH) quy định các hình thức quản lý di dản văn hóa. Kế thừa những quan điểm trước đây cùng với những yêu cầu của thời kỳ mới, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã đề ra định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030 là: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa”2. Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” cần tiếp tục được đẩy mạnh theo hướng đi vào thực chất, nhằm xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, đời sống văn hóa phong phú, góp phần hình thành và củng cố các giá trị văn hóa và con người tốt đẹp. Các hoạt động nghệ thuật, như văn học, điện ảnh, sân khấu, âm nhạc, mỹ thuật, nhiếp ảnh,... cần được đẩy mạnh và có nhiều cơ chế khuyến khích để các văn nghệ sĩ phát huy sức sáng tạo, cho ra đời nhiều tác phẩm có giá trị nội dung và nghệ thuật sâu sắc, góp phần xây dựng và phát huy các giá trị văn hóa, con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Để gìn giữ và phát huy các giá trị của dân ca Ví Giặm, thời gian qua, các cơ quan quản lý văn hóa của 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh đã có nhiều hoạt động như sưu tầm, nghiên cứu, tuyên truyền, quảng bá, xuất bản, vinh danh nghệ nhân, hỗ trợ thành lập các CLB dân ca, tổ chức các liên hoan, hội thi, hội diễn và thí điểm đưa dân ca vào trường học. Kỷ niệm Ngày Di sản Văn hoá Việt Nam (23/11/2005 - 23/11/2023) và 9 năm UNESCO vinh danh dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là văn hóa phi vật thể của nhân loại là dịp để những người con xứ Nghệ nói riêng và những người yêu dân ca Ví, Giặm nói chung cùng nhau tôn vinh những giá trị Di sản Văn hoá phi vật thể, từ đó góp phần cổ vũ, bồi đắp thêm tình yêu, ý thức và trách nhiệm đối với quê hương, đất nước. 10
Phát biểu tại Lễ kỷ niệm, ông Hoàng Xuân Lương - Nguyên Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban dân tộc Chính phủ, Phó Chủ tịch Hội đồng hương Nghệ An tại Hà Nội khẳng định: Xứ Nghệ được biết đến là vùng đất giàu truyền thống văn hóa và cách mạng. Theo dòng chảy của thời gian, người dân nơi đây đã sáng tạo và lưu giữ được một nền văn hóa dân gian phong phú, đa dạng với nhiều thể loại đặc sắc, trong đó có Dân ca Ví, Giặm. Đây là một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo, là món ăn tinh thần không thể thiếu làm nên hồn cốt của người dân nơi đây. “Yêu Dân ca Ví, Giặm là cội nguồn của tình yêu đối với quê hương đất nước. Giữ gìn và phát huy những làn điệu dân ca Ví, Giặm cũng là giữ gìn và phát huy cốt cách của người dân xứ Nghệ, của dân tộc Việt Nam. Những người con xứ Nghệ thân thương luôn cùng nhau nâng niu, gìn giữ và phát huy giá trị của những làn điệu dân ca Ví, Giặm - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, để những mạch nguồn thanh trong, ấm nồng hơi thở nguồn cội sẽ nuôi dưỡng và nâng cánh cho mỗi tâm hồn, tạo thêm niềm tin yêu và động lực cho mỗi người góp sức xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh…” Tối 28.7, tại Quảng trường Hồ Chí Minh, thành phố Vinh đã diễn ra Lễ khai mạc Festival Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh 2023. Chương trình do Bộ VHTTDL phối hợp với UBND tỉnh Nghệ An tổ chức. Đây là lần đầu tiên Festival được tổ chức kể từ khi Dân ca Ví, Giặm được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An Nguyễn Đức Trung nhấn mạnh: Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là di sản văn hóa phi vật thể thuộc loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian. Được ra đời từ quá trình lao động sản xuất và sinh hoạt của nhân dân. Được diễn xướng trong nhiều không gian và thời gian khác nhau bởi hình thành từ cuộc sống hàng ngày nên mỗi câu hát dân ca Ví, Giặm đều thể hiện một cách chân thực, tinh tế mọi mặt của đời sống vật chất, tinh thần, các sinh hoạt văn hóa cũng như tâm tư tình cảm của con người xứ Nghệ. Trải qua hàng trăm năm, di sản dân ca Ví, Giặm được trao truyền kế thừa bổ sung sáng tạo để thích ứng tốt hơn với môi trường, hoàn cảnh xã hội và điều kiện lịch sử mới; “Lấy di sản văn hóa làm nền tảng cho sự phát triển bền vững, tiếp nối truyền thống văn hóa, cách mạng của quê hương, tỉnh Nghệ An đã và đang phấn đấu đạt các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đề ra. Các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể và Nhân dân từ tỉnh đến cơ sở sẽ tiếp tục nêu cao tinh thần đoàn kết, phát huy mạnh mẽ ý chí, bản lĩnh kiên cường, tinh thần cách mạng, khát vọng vươn lên. Tích cực đổi mới sáng tạo, quyết tâm cao hơn, nỗ lực lớn hơn để xây dựng tỉnh Nghệ An giàu về kinh tế; mạnh về chính trị và quốc phòng, an ninh; phát triển bền vững trên cơ sở kết hợp hài hòa các giá trị văn hóa truyền thống và hiện đại, bảo tồn và hội nhập” Trên cơ sở các chương trình, kế hoạch đối ngoại của tỉnh hàng năm về giao lưu, hợp tác quốc tế, hai địa phương xúc tiến quảng bá dân ca Ví, Giặm ra nước ngoài. Cùng với đó, hai tỉnh xây dựng dân ca Ví, Giặm thành sản phẩm du lịch đặc trưng của xứ Nghệ; phát triển mạng lưới, cung cấp các dịch vụ, sản phẩm văn hóa gắn với dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh tại các khu, điểm du lịch và trong cộng đồng. 11
Hai tỉnh lựa chọn, đầu tư xây dựng thương hiệu cho Ví, Giặm và thương hiệu du lịch địa phương gắn với Ví, Giặm; đưa hình ảnh dân ca, chân dung nghệ nhân, nghệ sĩ Ví, Giặm vào các sản phẩm du lịch, các phương tiện truyền thông. Thiết kế các tour du lịch về miền Ví, Giặm. Như vậy, có thể thấy, Đảng và Nhà nước nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò của công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc. Theo quan điểm của Đảng, bản sắc dân tộc là "hồn cốt" của dân tộc. Do vậy, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc góp phần phát huy năng lực nội sinh của dân tộc, tạo động lực để thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Những quan điểm của Đảng và chính sách của Nhà nước đã chỉ ra phương hướng cơ bản trong công tác bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ mới. Đồng thời, góp phần định hướng cho các đơn vị trên cả nước nói chung và các trường THPT nói riêng thực hiện tốt công tác bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm phù hợp với điều kiện thực tế của mình. 2.2. Thực trạng hiểu biết và công tác bảo tồn, phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh hiện nay tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương 2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về công tác bảo tồn, phát huy dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh 2.2.1.1. Nhận thức của giáo viên Để tìm hiểu về nhận thức của GV về vấn đề “Giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh”, tôi đã phát phiếu điều tra cho các giáo viên (PL1). Kết quả thu được như sau: Về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh có 56,5% giáo viên cho rằng quan trọng; 32,1% giáo viên lựa chọn rất quan trọng và 11,4% giáo viên lựa chọn mức độ bình thường. Như vậy, hầu hết các giáo viên (88,8%) đều nhận thức đúng và đánh giá được tầm quan trọng của hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong nhà trường. Ít quan trọng. Quan trọng. Rất quan trọng. Biểu đồ 2.1: Nhận thức của GV về vai trò của hoạt động giáo dục ý thức bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong nhà trường. 2.2.1.2. Nhận thức của học sinh Để tìm hiểu về nhận thức của học sinh về bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, tôi đã phát 200 phiếu điều tra và thu về 195 phiếu đạt yêu cầu cho HS (PL2). 12
Kết quả thu được như sau: Xử lý số liệu: ➢ Thực trạng HS THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương biết về các thể và làn điệu dân ca Ví, Giặm: Câu hỏi: “Bạn có biết các thể và làn điệu dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh không?”, thu được kết quả trong biểu đồ bên: Từ kết quả khảo sát, tôi nghiên cứu rút ra được rằng: Hầu hết HS không biết về thể và làn điệu dân ca Ví, Giặm. Vì vậy, cần phải tuyên truyền, giảng dạy cho các em học sinh biết, hiểu từ đó các em mới có trách nhiệm giữ gìn và phát huy di sản văn hoá quê hương. ➢ Thực trạng HS THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương có biết hát dân ca Ví, Giặm: Câu hỏi: “Bạn có biết hát dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh không?”, thu được kết quả trong biểu đồ bên: Từ kết quả khảo sát, tôi nghiên cứu rút ra được rằng HS có biết hát dân ca Ví, Giặm nhưng còn hơn 40% HS không biết hát. Vì vậy, việc bảo tồn, phát huy và lan toả giá trị dân ca Ví, Giặm là quan trọng, điều này nói lên tính cần thiết của nghiên cứu mà tôi đưa ra. ➢ Thực trạng HS THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương có biết vai trò, tác dụng dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong trường học: Câu hỏi: “Bạncó biết tác dụng của dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong trường học?”, thu được kết quả trong biểu đồ bên: Từ kết quả khảo sát, dễ nhận thấy rằng HS THPT phần lớn chưa biết tác dụng của dân ca Ví, Giặm nên đa số các em còn chuộng dòng nhạc hiện đại. Nghiên cứu này sẽ chỉ ra tính cấp thiết phải đề ra các giải pháp giúp các em hiểu rõ, bảo tồn và phát huy các giá trị của dân ca Ví, Giặm. ➢ Thực trạng các trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương có tổ chức các hoạt động ngoại khóa, cuộc thi dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong trường học: Câu hỏi: “Trường bạn có thường tổ chức cho HS các hoạt động ngoại khoá, cuộc thi dân ca Ví, Giặm không?” thu được kết quả trong biểu đồ bên: 13
Từ kết quả khảo sát cho thấy, các trường THPT có tổ chức cho học sinh các hoạt động ngoại khoá, tổ chức các cuộc thi dân ca Ví, Giặm nhưng chưa thường xuyên và chưa nhiều. Qua thực trạng này, tôi có cơ sở để đưa ra các giải pháp hiệu quả bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm. ➢ Thực trạng HS các trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương có mong muốn tham gia CLB dân ca Ví, Giặm trong trường học: Câu hỏi: “Nếu trường thành lập CLB dân ca Ví, Giặm bạn có tham gia không?” thu được kết quả trong biểu đồ bên: Qua khảo sát, tôi nhận thấy số đông học sinh THPT có mong muốn tham gia CLB dân ca Ví, Giặm, tham gia các hoạt động ngoại khoá, giao lưu, biểu diễn. Kết quả khảo sát được giúp nghiên cứu có thêm thông tin để xây dựng các biện pháp bảo tồn, phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm. ➢ Thực trạng về mong muốn bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm trong trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương của HS, ông, bà, anh, chị, nghệ nhân: Câu hỏi: Theo ông (bà), anh, chị, các bạn hiện nay, có cần thiết phải bảo tồn và phát huy giá trị của dân ca Ví, Giặm trong trường THPT hay không? PHIẾU ĐIỀU TRA VỀ VIỆC CẦN HAY KHÔNG CẦN BẢO TỒN VÀ PHÁT Từ kết quả khảo nghiệm, tôi HUY GIÁ TRỊ DÂN CA VÍ, GIẶM thấy được giá trị của Dân ca Ví, TRONG TRƯỜNG THPT Giặm trong đời sống tinh thần của Họ và tên người được điều tra, phỏng vấn:………... người dân xứ Nghệ. Từ đó, đưa ra Địa chỉ:…………………………………………….. các giải pháp để bảo tồn là rất cần Nội dung câu hỏi: Theo ông (bà), anh, chị, các bạn hiện nay, có cần thiết phải bảo tồn và phát huy giá trị của dân ca Ví, Giặm trong trường THPT hay không? thiết, đề tài của tôi được mọi người ủng hộ nhiệt tình và có tính khả thi Đối tượng điều tra Không Cần thiết Rất cần Ghi cao. cần thiết thiết chú CLB dân ca Ví, Giặm Ngọc Sơn Nhóm người quan tâm Các thầy, cô giáo Học sinh THPT Cơ quan, chính quyền Ngày….tháng…năm 2022 Người được điều tra 14
➢ Thực trạng về công tác bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm trong trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương. Tiêu chí đánh giá: Công tác bảo tồn và phát huy giá trị của dân ca Ví, Giặm trong trường THPT trên địa bàn huyện Thanh Chương (Số CLB thành lập, Chính sách các ban ngành, thu hút đầu tư, truyền thông…) 2.2.2. Thực trạng hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị của dân ca Ví, Giặm ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách 2.2.2.1. Thực trạng thực hiện hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách Tôi đã tiến hành tìm hiểu thực trạng của hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong nhà trường bằng phiếu điều tra khảo sát các giáo viên nhà trường. Kết quả thu được: Có 26,4% GV thường xuyên thực hiện; 50,6% GV thỉnh thoảng thực hiện; 10,7% hiếm khi thực hiện hoạt động giáo dục này và 6,3% GV không thực hiện hoạt động giáo dục này. Qua khảo sát tôi nhận thấy, hầu hết GVCN và các GV dạy các bộ môn khoa học xã hội tần suất thực hiện hoạt động giáo dục này cao hơn ở những bộ môn khác. 6 0 50,6 5 0 4 0 3 26.4 0 2 0 10,7 7 1 6,3 0 0 Không thực hiện Hiếm khi Thỉnh thoảng Thường xuyên Biểu đồ 2.3. Tần suất GV thực hiện hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong nhà trường 15
2.2.2.2. Thực trạng hình thức, biện pháp thực hiện hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách Để tìm hiểu về các hình thức, biện pháp để thực hiện hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh trong nhà trường trong những năm học trước, tôi đã tiến hành khảo sát Đoàn trường, GV và HS. Kết quả thu được: Về phía Đoàn trường: Thực hiện lồng ghép trong giờ sinh hoạt 15p đầu giờ, chào cờ, trong các chương trình văn nghệ của Đoàn. Về phía GV: có 20,7% thực hiện lồng ghép trong giờ sinh hoạt lớp; 31,8% GV thực hiện lồng ghép trong các môn học bản thân mình giảng dạy, ngoài ra có một số giáo viên đã sử dụng các trang mạng xã hội để chuyển tải các nội dung về dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh đến các em HS (47,5%)... Như vậy có thể nói GV đã thực hiện hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh cho HS qua các hình thức khác nhau nhưng chưa đồng bộ, có hệ thống. Về phía HS: 56,6% thông qua hoạt động của câu lạc bộ nghệ thuật trong nhà trường; 25,5% qua các môn học, 21,3% qua mạng xã hội và được tìm hiểu, được giáo dục về bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh các giờ sinh hoạt lớp là 17,9%. Như vậy, hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh đã được thực hiện trong trường THPT ở các mức độ và hình thức khác nhau. Tuy nhiên, việc thực hiện chưa được đồng bộ và đa dạng để đưa đến hiệu quả cao. 2.2.2.3. Thực trạng về thái độ, hành vi học sinh khi tham gia các hoạt động giáo dục bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh Khi đánh giá về thái độ, hành vi học sinh khi tham gia các hoạt động giáo dục nhằm mục đích bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh, có 17,5% GV nhận xét HS không hứng thú; 46,5% HS bình thường; 28,6% HS hào hứng tham gia, và có 7,4% HS chủ động tích cực và sáng tạo khi tham gia các hoạt động về giáo dục giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh. Có thể thấy đa số HS mới chỉ tham gia theo đúng quy định của nhà trường, trong khi trong xu thế toàn cầu hoá hiện nay, đặc biệt là khi thế giới công nghệ đang phát triển, chúng ta không chỉ tiếp xúc rộng rãi với những thành tựu văn hóa nhân loại mà còn đòi hỏi thế hệ trẻ-các chủ nhân tương lai của đất nước cần phải biết chủ động và sáng tạo trong việc giới thiệu với bạn bè quốc tế những giá trị tốt đẹp, độc đáo của văn hóa Việt Nam. Các giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, bản sắc văn hóa Việt Nam và sức mạnh con người Việt Nam đã trở thành cội rễ của sức mạnh mềm văn hóa dân tộc, là sức mạnh nội sinh, là nguồn lực và động lực to lớn của đất nước trong phát triển bền vững và hội nhập quốc tế. 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng tới vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh cho học sinh ở trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, trong đó có cả yếu tố chủ quan và 16