Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Nâng cao hứng thú học tập cho học sinh bằng cách thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:70

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm tìm hiểu thực trạng về hoạt động trải nghiệm ở trường THPT Tân Kỳ 3 hiện nay, từ đó thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 để nâng cao hứng thú học tập cho học sinh THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Nâng cao hứng thú học tập cho học sinh bằng cách thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NÂNG CAO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH BẰNG CÁCH SỬ DỤNG CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN Ở THỰC VẬT - SINH HỌC 11 LĨNH VỰC: SINH HỌC
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT TÂN KỲ 3 =====  ===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NÂNG CAO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH BẰNG CÁCH SỬ DỤNG CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN Ở THỰC VẬT - SINH HỌC 11 Họ và tên: Nguyễn Thị Phương Đông Trần Thị Ánh Minh Đơn vị công tác: Trường THPT Tân Kỳ 3 Tân Kỳ, tháng 04 năm 2023
MỤC LỤC Trang DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ DANH MỤC HÌNH PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ ...........................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Tính mới của đề tài .............................................................................................2 3. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................2 4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................2 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU...................................................................4 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI.......................4 1.1. Cơ sở lý luận ....................................................................................................4 1.1.1. Khái niệm trải nghiệm...............................................................................4 1.1.2. Khái niệm hoạt động trải nghiệm (HĐTN) ...............................................4 1.1.3. Vai trò của HĐTN trong dạy học..............................................................4 1.1.4. Quy trình HĐTN .......................................................................................5 1.1.5. Các dạng HĐTN trong dạy học Sinh học..................................................5 1.1.6. Quy trình thiết kế các hoạt động trải nghiệm nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh ......................................................................................7 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài.................................................................................7 1.2.1. Cấu trúc nội dung phần “ Sinh trưởng và phát triển ở thực vật”, Sinh học 11 THPT...............................................................................................................7 1.2.2. Thực trạng về tình hình tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS tại Trường THPT Tân Kỳ 3.................................................................................8 CHƯƠNG II. SỬ DỤNG CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ĐỂ NÂNG CAO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HOC SINH KHI GIẢNG DẠY PHẦN SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN Ở THỰC VẬT, SINH HỌC 11 ..13 2.1. Một số nguyên tắc tổ chức hoạt động trải nghiệm để nâng cao hứng thú học tập cho học sinh ......................................................................................................13 2.2. Một số hình thức tổ chức nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh thông qua các hoạt động trải nghiệm khi giảng dạy phần ”Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11” .......................................................................14 2.2.1. Tham quan, trải nghiệm thực tế ..............................................................14 2.2.2. Thảo luận nhóm.......................................................................................18 2.2.3. Tổ chức trò chơi ......................................................................................20
2.2.4. Dạy học trải nghiệm bằng dự án học tập: ....................................................... 22 2.3. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 ..................................................................................................................... 27 2.4. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của đề tài: Nâng cao hứng thú học tập cho học sinh bằng cách thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 .......................................39 2.4.1. Mục đích khảo sát ...................................................................................39 2.4.2. Nội dung và phương pháp khảo sát.........................................................39 2.4.3. Đối tượng khảo sát ..................................................................................40 2.4.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và khả thi của giải pháp đã đề xuất .....40 CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................42 3.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................42 3.2. Tổ chức thực nghiệm .....................................................................................42 3.3. Kết quả thực nghiệm......................................................................................44 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................46 1. Kết luận.............................................................................................................46 2. Kiến nghị...........................................................................................................47 TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................48 PHỤ LỤC ................................................................................................................49
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Các kí hiệu viết tắt Đọc là 1 AIA Auxin 2 CLB Câu lạc bộ 3 ĐC Đối chứng 4 GA Giberelin 5 GV Giáo viên 6 HĐTN Hoạt động trải nghiệm 7 HĐTNST Hoạt động trải nghiệm sáng tạo 8 HM Hoocmôn 9 HS Học sinh 10 NP Nguyên phân 11 SGK Sách giáo khoa 12 ST Sinh trưởng 13 TB Tế bào 14 THPT Trung học phổ thông 15 TN Thực nghiệm 16 TV Thực vật
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG Trang Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Quy trình HĐTN ...................................................................................... 5 Bảng: Bảng 1.1. Cấu trúc nội dung phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật.................. 7 Bảng 1.2. Thống kê khách thể nghiên cứu đối tượng HS ......................................... 8 Bảng 1.3. Thống kê khách thể nghiên cứu đối tượng GV ........................................ 8 Bảng 1.4. Đánh giá về tình hình tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS hiện nay .................................................................................................... 9 Bảng 1.5. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học ............................................ 11 Bảng 4.1. Tổng hợp các đối tượng khảo sát............................................................ 40 Bảng 4.2. Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất ................................ 40 Bảng 4.3. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ................................ 41
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 1.1. Sử dụng HĐTN trong dạy học.............................................................. 9 Biểu đồ 1.2. Hứng thú của học sinh với học chủ đề ............................................... 10 Biểu đồ 1.3. Hứng thú của học sinh với học từng phần của chủ đề........................ 10 Biểu đồ 1.4. Các hình thức HĐ TNST .................................................................... 12 Biểu đồ 3.1. Kết quả học tập lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ........................... 44 Biểu đồ 3.2: Kết quả điều tra phương pháp dạy học lớp TN và lớp ĐC ................ 45
DANH MỤC HÌNH Trang Hình 2.1. Sinh trưởng ở cây ngô ............................................................................. 15 Hình 2.2. Sinh trưởng ở cây Đậu ............................................................................ 16 Hình 2.3. Tham quan rừng trồng ở địa phương ...................................................... 16 Hình 2.4. Tham quan xưởng gỗ .............................................................................. 17 Hình 2.5. Vòng năm ở cây gỗ ................................................................................. 17 Hình 2.6. Ủ chín cà chua......................................................................................... 18 Hình 2.7. Hình ảnh học sinh thảo luận nhóm.......................................................... 20 Hình 2.8. Hình ảnh học sinh tham gia trò chơi ....................................................... 21 Hình 2.9. Phiếu chấm điểm trò chơi........................................................................ 22 Hình 2.10. Chu trình sinh trưởng của cây cam ....................................................... 23 Hình 2.11. Cây ngô trổ cờ khi đến độ tuổi xác định ............................................... 25 Hình 2.12. Hình ảnh học sinh báo cáo sản phẩm dự án.......................................... 26
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Trong tình hình xã hội hiện nay với sự bùng nổ của thông tin, khoa học phát triển như vũ bão đã tác động mạnh mẽ đến các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trước yêu cầu đổi mới của thời đại, trong giáo dục cũng đòi hỏi phải đổi mới mục tiêu, đổi mới nội dung và phương pháp dạy học. Thực hiện chủ trương đổi mới của Đảng, ngành Giáo dục- Đào tạo nước ta đang tiến hành cuộc cách mạng cải cách giáo dục trên cả 3 mặt: Nội dung- Mục tiêu- Phương pháp. Nội dung và chương trình của sách giáo khoa cũng đang được thay đổi để phù hợp với yêu cầu của thời đại. Đổi mới phương pháp trong dạy học không chỉ đơn thuần là dạy những vấn đề với kiến thức có sẵn trong sách giáo khoa mà còn phải dạy như thế nào để phát huy tính tích cực, tính sáng tạo đồng thời phát triển các kỹ năng hợp tác, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng vận dụng kiến thức… của học sinh. Để làm được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra học thuộc kiến thức sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề. Để đáp ứng được xu thế phát triển như trên, các trường phổ thông cần có sự đổi mới toàn diện về cách dạy cách học và kiểm tra đánh giá. Trong dạy học cần tăng cường tạo cơ hội cho HS tham gia chủ động, tích cực, tự lực vào quá trình học tập. Một trong những phương pháp hiệu quả là tổ chức cáchoạt động trải nghiệm. Sử dụng dạy học thông qua trải nghiệm giúp học sinh có cơ hội vận dụng kinh nghiệm, kiến thức, hiểu biết của mình hoạt động để kiến tạo kinh nghiệm mới. Đồng thời khi dạy học trải nghiệm vừa tạo cho học sinh hứng thú, linh hoạt, mạnh dạn vừa tự chiếm lĩnh kiến thức môn học nhẹ nhàng, ngoài ra còn phát triển được các kỹ năng như hợp tác, tự học, vận dụng kiến thức vào thực tiễn…. Để nâng cao hứng thú học tập cho học sinh, tránh sự nhàm chán, giúp học sinh thành công trong học tập và cuộc sống thì việc đổi mới phương pháp dạy học phù hợp xu thế phát triển là hết sức quan trọng. Chương Sinh trưởng và phát triển ở sinh vật trong Sinh học 11 THPT, có nhiều kiến thức cần thiết đối với học sinh, gợi cho học sinh sự tò mò và hứng thú tìm hiểu kiến thức. Đây cũng chính là điều kiện thuận lợi cho việc thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm chương Sinh trưởng và phát triển nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh. 1
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Nâng cao hứng thú học tập cho học sinh bằng cách thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 ” làm đề tài nghiên cứu của mình. 2. Tính mới của đề tài - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về việc sử dụng hoạt động trải nghiệm để nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh qua đó phát triển các năng lực cho học sinh THPT đáp ứng yêu cầu của giáo dục phổ thông 2018. - Xác định thực trạng của việc sử dụng dạy học trải nghiệm trong dạy học sinh học. - Vận dụng quy trình để thiết kế được hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 và tổ chức dạy học để định hướng phát triển phẩm chất, năng lực và vận dụng vào thực tiễn địa phương. 3. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng về hoạt động trải nghiệm ở trường THPT Tân Kỳ 3 hiện nay, từ đó thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 để nâng cao hứng thú học tập cho học sinh THPT. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận Chúng tôi đã đọc và phân tích, tổng hợp các tài liệu liên quan đến đề tài để xây dựng cơ sở lý luận bao gồm: + Phương pháp phân tích - tổng hợp nhiều tài liệu liên quan. + Phương pháp khái quát hóa những nhận định độc lập. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn gồm + Điều tra xã hội bằng phiếu khảo sát ý kiến HS; ý kiến của GV và HS về thực trạng thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học bộ môn Sinh học nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh THPT. + Phương pháp quan sát và tự quan sát: Thu thập thông tin và quan sát xem sự cần thiết, hiệu quả, mong muốn hoạt động trải nghiệm của HS ở nhà trường hiện nay. + Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Thông qua việc tham vấn đồng nghiệp có kinh nghiệm, các giảng viên 2
phương pháp dạy học bộ môn nhằm tranh thủ tiếp thu kiến thức lí luận, quy trình giáo dục và đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm trong trường phổ thông thông qua dạy học Sinh học. + Phương pháp thống kê toán học: Để xử lý kết quả khảo sát thực trạng và mức độ hiệu quả của các giải pháp nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh bằng cách thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 ở Trường THPT Tân Kỳ 3. + Phương pháp phân tích số liệu: Sau khi có các số liệu thu thập được từ kết quả thống kê, chúng tôi đã phân tích để thấy được ý kiến của GV và các em HS là cần thiết, mong muốn hoạt động trải nghiệm ở nhà trường hiện nay. Từ đó, tìm kiếm nhữnggiải pháp nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh bằng cách thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật, Sinh học 11 ở Trường THPT Tân Kỳ 3. 3
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Khái niệm trải nghiệm Thuật ngữ trải nghiệm chúng ta thường được nghe và sử dụng hàng ngày, vì tính phổ biến nên có nhiều quan điểm khác nhau về trải nghiệm. Theo từ điển Tiếng Việt: “ trải có nghĩa là đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng” còn “ nghiệm là kinh qua thực tế nhận thấy điều nào đó là đúng. Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia: Trải nghiệm hay kinh nghiệm là tổng quan khái niệm bao gồm tri thức, kĩ năng trong quan sát sự vật hoặc sự kiện đạt được thông qua tham gia vào hoặc tiếp xúc đến sự vật hoặc sự kiện nào đó. Trải nghiệm là quá trình tiếp xúc, quá trình khám phá, nhận thức trên đối tượng bằng cách tương tác với đối tượng thông qua các thao tác vật chất bên ngoài (nhìn, ngửi, sờ, nếm,...) và các quá trình nhận thức bên trong (ghi nhớ, tư duy, tưởng tượng). Thông qua đó,chủ thể có thể học hỏi, tiếp thu, tìm tòi, sáng tạo, tích lũy những kinh nghiệm cho bản thân đồng thời hoàn thiện các kĩ năng cần thiết trong cuộc sống. 1.1.2. Khái niệm hoạt động trải nghiệm (HĐTN) Theo Khổng Tử: tôi sẽ quên những gì đã nghe được; tôi nhớ những gì tôi đã thấy; tôi hiểu những gì tôi đã làm. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của học tập từ thực tế hoạt động và đây được coi là những nguồn gốc tư tưởng đầu tiên của “ Giáo dục trải nghiệm”. Hiện nay có nhiều định nghĩa về HĐTN nhưng theo chúng tôi thì khái niệm HĐTN trong học tập là một hành động, một nhiệm vụ học tập, trong đó HS độc lập, tự giác thực hiện hoặc tham gia từng bước từ việc đặt câu hỏi nêu vấn đề, thực hiện nhiệm vụ, báo cáo sản phẩm, đánh giá, phản biện… nhằm hình thành kiến thức, kĩ năng, năng lực và cảm xúc đối với hiện tượng học tập. 1.1.3. Vai trò của HĐTN trong dạy học - HĐTN làm tăng tính hấp dẫn trong học tập. - Phát huy được tính tích cực, tư duy độc lập sáng tạo cho học sinh. - HĐTN tạo điều kiện kết nối các kiến thức khoa học liên ngành. 4
- Dạy học trải nghiệm giúp gắn kết giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. - HĐTN gắn kết giữa người dạy và người học. - HĐTN là mô hình học tập tiên tiến nhằm giúp học sinh hoàn thiện bản thân mình. 1.1.4. Quy trình HĐTN Bước 1: Xác định nhiệm vụ và mục tiêu học trải nghiệm Bước 2: Trải nghiệm Bước 3: Khái quát, hình thành kiến thức mới Bước 4: Vận dụng thực tế Sơ đồ 1.1. Quy trình HĐTN 1.1.5. Các dạng HĐTN trong dạy học Sinh học Trong quá trình dạy học, mỗi hoạt động có thể sử dụng một hình thức chính và phối hợp với các hình thức khác để giúp hoạt động trải nghiệm sinh động hơn , giảm sự nhàm chán, tăng hứng thú học tập cho HS, qua đó rèn luyện các kĩ năng cho HS. HĐTN trong Sinh học có các hình thức sau đây: Hoạt động câu lạc bộ (CLB): Câu lạc bộ là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm học sinh cùng sở thích, nhu cầu, năng khiếu,… dưới sự định hướng của những nhà giáo dục nhằm tạo môi trường giao lưu thân thiện, tích cực giữa các học sinh với nhau và giữa học sinh với thầy cô giáo, với những người lớn khác. Hoạt động của CLB tạo cơ hội để học sinh được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kĩ năng của học sinh như: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng lắng nghe và biểu đạt ý kiến, kĩ 5
năng trình bày suy nghĩ, ý tưởng, kĩ năng viết bài, kĩ năng chụp ảnh, kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm, kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề,… Tham quan, trải nghiệm thực tế: Học trải nghiệm thực tế là quá trình khám phá, thử nghiệm trực tiếp với kiến thức, hình thành các khái niệm và đưa ra các phân tích, kết luận của bản thân về kiến thức ấy. Dự án học tập: là một hình thức dạy học, thường được thực hiện theo nhóm cần có sự hợp tác làm việc, sự phân công nhiệm vụ giữa các thành viên trong nhóm. Dạy học theo dự án cần có sự kết hợp giữa lý thuyết với thực hành, giữa tư duy và hành động, giữa nhà trường và xã hội đồng thời rèn luyện KN làm việc khoa học, theo kế hoạch và KN hợp tác. Thảo luận nhóm: Thảo luận nhóm là quá trình bàn bạc, trao đổi giữa các thành viên trong nhóm về một vấn đề cụ thể, nhằm thu thập những ý kiến trên cơ sở tìm hiểu, đánh giá, phân tích và xử lý vấn đề đã đưa ra. Tổ chức trò chơi: Trò chơi là một loại hình hoạt động giải trí, thư giãn; là món ăn tinh thần nhiều bổ ích và không thể thiếu được trong cuộc sống con người nói chung, đối với học sinh nói riêng. Trò chơi là hình thức tổ chức các hoạt động vui chơi với nội dung kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, có tác dụng giáo dục “chơi mà học, học mà chơi”. Nghiên cứu tình huống: là hình thức học tập mà người học được cung cấp các bản mô tả các vấn đề về tổ chức, các tình huống diễn ra và mỗi người sẽ tự phân tích các tình huống, dự đoán vấn đề và trình bày các phương pháp giải quyết của mình sau đó thảo luận nhóm để tìm ra giải pháp tối ưu. Hội thi / cuộc thi: Hội thi/cuộc thi là một trong những hình thức tổ chức hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn học sinh và đạt hiệu quả cao trong việc tập hợp, giáo dục, rèn luyện và định hướng giá trị cho tuổi trẻ. Hội thi mang tính chất thi đua giữa các cá nhân, nhóm hoặc tập thể luôn hoạt động tích cực để vươn lên đạt được mục tiêu mong muốn thông qua việc tìm ra người/đội thắng cuộc. Xêmina - ngoại khóa: Xêmina là một hình thức tổ chức hoạt động giảng dạy và học tập được áp dụng trong quá trình giảng dạy và nghiên cứu. Thực hiện buổi xêmina, người học phải chủ động hoàn toàn các bước từ khâu chuẩn bị đề cương, trình bày nội dung, trao đổi, thảo luận; giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, định hướng, gợi ý, neo chốt vấn đề hướng học sinh phát huy tính chủ động, sáng tạo, tích cực, tự giác; nâng cao năng lực tự học tập, nghiên cứu; rèn kỹ năng trình bày vấn đề trước đám đông đồng thời thực hiện tốt phương châm lý luận gắn liền với thực tiễn. 6
1.1.6. Quy trình thiết kế các hoạt động trải nghiệm nhằm nâng cao hứng thú học tập cho học sinh Trong chương 1 chúng tôi đã phân tích, các HĐTN được thực hiện theo quy trình gồm 4 bước. Cho nên, khi thiết kế HĐTN cần phải thiết kế chuỗi hoạt động trong quy trình. Dựa vào quy trình dạy học trải nghiệm chúng tôi mạnh dạn đề xuất quy trình thiết kế chuỗi HĐTN theo quy trình các bước sau đây: - Bước 1: Xác định được các mạch nội dung lớn theo chủ đề. - Bước 2: Xác định rõ mục tiêu HS cần đạt được ở từng mạch nội dung và các dạng HĐTN cho mỗi mạch nội dung. Tùy theo nội dung bài học, chúng tôi có thể lựa chọn các phương pháp dạy học tích cực khác nhau nhằm phát triển tối đa khả năng hợp tác của HS đồng thời tạo ra sự đa dạng trong phương pháp dạy. - Bước 3: Thiết kế các HĐTN cụ thể theo các phương pháp dạy học đã chọn. 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 1.2.1. Cấu trúc nội dung phần “ Sinh trưởng và phát triển ở thực vật”, Sinh học 11 THPT Sinh học 11 củng cố, nối tiếp và phát triển các kiến thức Sinh học cấp THCS và lớp 10. Nội dung chủ yếu của chương trình sinh học 11 nghiên cứu bốn hoạt động sống cơ bản của cơ thể và được thể hiện trong bốn chương. Trong mỗi chương, các hoạt động sống cơ bản được trình bày các biểu hiện ở cơ thể thực vật rồi đến các cơ thể động vật. Trong chương 3: Sinh trưởng và phát triển đã đề cập đến các nội dung sau: + Thực vật: Sinh trưởng sơ cấp và sinh trưởng thứ cấp; các nhómchất điều hoà sinh trưởng ở thực vật; hoocmôn ra hoa - florigen, quang chu kì và phitôcrôm. + Động vật: Quá trình sinh trưởng và phát triển qua biến thái và không qua biến thái. Vai trò của hoocmôn và những nhân tố ảnh hưởng đối với sinh trưởng và phát triển của Động vật. Cấu trúc nội dung: Sinh trưởng và phát triển ở thực vật Bảng 1.1. Cấu trúc nội dung phần Sinh trưởng và phát triển ở thực vật Tên bài Nội dung cơ bản Mục tiêu kiến thức Bài 34: - Khái niệm về sinh - Nêu được khái niệm về sinh Sinh trưởng trưởng trưởng của thực vật, phân biệt được ở thực vật. - Sinh trưởng sơ cấp và sinh trưởng sơ cấp với sinh trưởng sinh trưởng thứ cấp thứ cấp, giải thích sự hình thành vòng năm. 7
Bài 35: - Khái niệm - Trình bày được khái niệm Hooc môn - Hoocmôn kích thích hoocmon thực vật, nêu được một số thực vật - Hoocmôn ức chế loại hoocmon và ứng dụng của nó. - Tương quan giữa các loại hoocmôn Bài 36: - Phát triển là gì - Nêu được khái niệm về phát triển Phát triển - Những nhân tố chi phối ở thực vật, những nhân tố chi phối ở thực vật sự ra hoa sự ra hoa và ứng dụng vào trồng có hoa - Mối quan hệ giữa sinh trọt. trưởng và phát triển - Ứng dụng kiến thức về sinh trưởng và phát triển 1.2.2. Thực trạng về tình hình tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS tại Trường THPT Tân Kỳ 3 Để tìm hiểu về thực trạng dạy học Sinh học ở trường THPT theo hướng nâng cao hứng thú học tâp cho HS, chúng tôi đã sử dụng phiếu điều tra và phỏng vấn 12 GV Sinh học huyện Tân Kỳ và 105 HS trường THPT 3, Tỉnh Nghệ An. 1.2.2.1. Tổ chức nghiên cứu Bảng 1.2. Thống kê khách thể nghiên cứu đối tượng HS Lớp Nam Nữ Tổng 11A3 11 28 39 11A5 17 15 32 11A11 17 17 34 45 60 105 Bảng 1.3. Thống kê khách thể nghiên cứu đối tượng GV Trường Thầy Cô Tổng THPT huyện Tân Kỳ 05 07 12 1.2.2.2. Kết quả nghiên cứu về tình hình tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS Trường THPT Tân Kỳ 3 Tình hình tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS Hoạt động trải nghiệm là một hoạt động khá mới mẻ với HS Trường THPT Tân Kỳ 3 trong những năm gần đây. Sự thành công của hoạt động này phụ thuộc lớn vào khả năng chuyển giao nhiệm vụ và khả năng nghiên cứu vận dụng các kiến 8
thức của học sinh. Để đánh giá về việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm và hiệu quả của hoạt động này trong việc tạo hứng thú cho học sinh tại trường thì chúng tôi tiến hành khảo sát ý kiến của 105 HS khối 11 ở câu hỏi 2 phần phụ lục 1, sau khi thống kê thì thu được kết quả như sau: Bảng 1.4. Đánh giá về tình hình tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho HS hiện nay TT Mức độ quan trọng Tần số Tỷ lệ (%) 1 Rất thường xuyên 20 19.05 2 Thường xuyên 31 29.52 3 Ít thường xuyên 48 45.72 4 Rất ít 06 5.71 Tổng 105 100% Biểu đồ 1.1. Sử dụng HĐTN trong dạy học Nhận xét: Qua dữ liệu ở Bảng 1.4 và Biểu đồ 1.1 cho thấy, phần lớn HS đánh giá về tình hình tổ chức hoạt động trải nghiệm cho HS ở mức “ít thường xuyên” và “thường xuyên”. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn 5.71 % số HS được khảo sát cho rằng, hoạt động này “rất ít”. Như vậy, vẫn còn khá đông đối tượng khảo sát ít được tiếp cận với hoạt động này. 1.2.2.3. Khảo sát hứng thú của học sinh học chủ đề “Sinh trưởng và phát triển” bằng hình thức trải nghiệm sáng tạo. Để biết được mức độ hứng thú của HS khi học chủ đề sinh trưởng và phát triển bằng hình thức trải nghiệm sáng tạo, chúng tôi đã tiến hành khảo sát câu hỏi 5 phần phụ lục 1. Kết quả đạt được thể hiện qua Biểu đồ 1.2 như sau: 9
Biểu đồ 1.2. Hứng thú của học sinh với học chủ đề Nhận xét: Qua Biểu đồ 1.2 chúng ta thấy có 48.62% rất hứng thú, 15.69% hứng thú, 27.38% bình thường, 8.1% không hứng thú với hoạt động này. Điều đó khẳng định mức độ hứng thú của HS khi được học theo hình thức trải nghiệm sáng tạo là tương đối cao. 1.2.2.4. Khảo sát hứng thú của học sinh với từng phần của chủ đề “Sinh trưởng và phát triển”. Để biết được mức độ hứng thú của HS khi học các phần trong chủ đề sinh trưởng và phát triển bằng hình thức trải nghiệm sáng tạo, chúng tôi đã tiến hành khảo sát câu hỏi 6 phần phụ lục 1. Kết quả đạt được thể hiện qua biểu đồ 1.3 như sau: Biểu đồ 1.3. Hứng thú của học sinh với học từng phần của chủ đề 10
Nhận xét: Qua biểu đồ 1.3 chúng ta thấy: có 7 (6.67%) em không quan tâm đến bất kỳ nội dung nào trong chủ đề. 72 (68.57%) rất muốn thực hiện hai nội dung của chủ đề. Còn lại muốn thực hiện từ ba nội dung trở lên (24.76%). 1.2.2.5. Khảo sát đối với giáo viên về mức độ sử dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm trong bộ môn Sinh học ở trường phổ thông Để đánh giá mức độ sử dụng các phương pháp dạy học trong bộ môn sinh học ở nhà trường hiện nay thì chúng tôi đã tiến hành khảo sát 12 GV giảng dạy môn Sinh học ở 3 trường THPT trên địa bàn huyện Tân Kỳ với câu hỏi 3 phụ lục 2 và đã cho ra kết quả ở bảng 1.5 như sau: Bảng 1.5. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học MỨC ĐỘ SỬ DỤNG Phương Rất thường Thường Ít thường TT Rất ít pháp xuyên xuyên xuyên SL % SL % SL % SL % Thảo luận 1 2 16.67 8 66.67 1 8.33 1 8.33 nhóm Nghiên cứu 2 1 8.33 7 58.33 2 16.67 2 16.67 tình huống Đóng vai, 3 3 25 3 25 4 33.33 2 16.67 trò chơi Tham quan, trải 4 3 25 5 41.67 4 33.33 0 0 nghiệm thực tế Tổ chức 5 0 0 2 16.67 10 83.33 0 0 câu lạc bộ Dạy học 6 1 8.33 3 25 7 58.33 1 8.33 theo dự án Hội thi / 7 1 8.33 2 16.67 4 33,33 5 41,67 cuộc thi Xêmina - 8 0 0 2 16.67 8 66.67 2 16.66 ngoại khóa 11
Nhận xét: Như vậy, qua kết quả của việc điều tra thực trạng, kết hợp với việc tham khảo giáo án và trao đổi trực tiếp với một số giáo viên, chúng tôi nhận thấy: - Đa số GV đã chú ý tới việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực nhằm phát triển KN cho học sinh. - Các phương pháp dạy học tích cực được giáo viên sử dụng thường xuyên đó là dạy học theo nhóm; nghiên cứu tình huống; dạy học tham quan, trải nghiệm thực tế… - Tuy nhiên, một số phương pháp như dạy học Xemina - ngoại khóa, dự án, hội thi/ Cuộc thi chưa được giáo viên sử dụng thường xuyên. 1.2.2.6. Khảo sát đối với học sinh về nhu cầu tham gia các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học sinh học ở trường phổ thông - Để biết được sự quan tâm của các em khi tham gia các hình thức hoạt động trải nghiệm ở trường phổ thông thì chúng tôi tiến khảo sát câu hỏi 4 phần phụ lục 1 đã thu được kết quả sau: Biểu đồ 1.4. Các hình thức HĐ TNST Nhận xét: Qua biểu đồ 1.4 ta thấy: Hình thức HĐ TNST chủ yếu được học sinh quan tâm trong dạy học SH 11 là Hội thi/ cuộc thi (52.38%), tiếp đến là hình thức tham quan, trải nghiệm thực tế (30.48%) và các hình thức khác cũng được lựa chọn như: tổ chức câu lạc bộ, Xêmina - ngoại khóa. 12