Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tính nhanh tỉ lệ kiểu hình trong các bài toán thuộc quy luật di truyền có xảy ra hoán vị gen cho học sinh lớp 12 trường THPT Bình xuyên

Chia sẻ: Caphesua | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:23

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm được hoàn thành với mục tiêu nhằm giúp học sinh làm được các bài tập trắc nghiệm nhanh hơn, chính xác hơn từ đó tạo được hứng thú cho học sinh với môn học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tính nhanh tỉ lệ kiểu hình trong các bài toán thuộc quy luật di truyền có xảy ra hoán vị gen cho học sinh lớp 12 trường THPT Bình xuyên

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU , ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN TÊN ĐỀ TÀI: HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN TẬP PHẦN BÀI TẬP HAY KHÓ TRONG CHƯƠNG 2 TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN TƯỢNG DI TRUYỀN CHO HỌC SINH LỚP 12 TRƯỜNG THPT BÌNH XUYÊN. NGƯỜI NGHIÊN CỨU: Vũ Thị Lan ĐƠN VỊ: TRƯỜNG THPT BÌNH XUYÊN 1.Tóm tắt Trong vài năm gần đây việc đánh giá học sinh được thay đổi theo hướng trắc nghiệm khách quan, trong đó thêi lîng ph©n bè cho viÖc hoµn thµnh mét c©u tr¾c nghiÖm khi kiÓm tra, thi lµ rÊt ng¾n (chØ cã 1,5 phót/c©u đối với thi Tốt nghiệp THPT và 1,8 phút/ câu đối với thi tuyển sinh Đại học, Cao đẳng).Vì vậy việc thay đổi phương pháp giảng dạy phù hợp với phương pháp kiểm tra đánh giá là rất cần thiết và quan trọng. Trong thực tế giảng dạy ôn thi Đại học, Cao đẳng tôi nhận thấy có rất nhiều bài tập khá phức tạp, khó và mất rất nhiều thời gian nếu giải bằng phương pháp thông thường, nhưng lại trở nên đơn giản, dễ hiểu, mất ít thời gian nếu chúng ta biết vận dụng phương pháp mới. Đó là những bài tập xác định tỉ lệ kiểu gen, tỉ lệ kiểu hình có liên quan tới hoán vị gen. Với những câu hỏi liên quan tới kiểu bài tập này thường các thông tin trong đề ra rất dài do đó việc đọc bài nhanh, chọn ra những dữ liệu cần và nhớ một số công thức cơ bản để vận dụng giải nhanh và chính xác là rất quan trọng. Xuất phát từ những nhu cầu đó của các em học sinh. Qua quá trình giảng dạy tôi nhận thấy phương pháp: "Tính nhanh tỉ lệ kiểu hình trong các bài toán thuộc quy luật di truyền có xảy ra hoán vị gen cho học sinh lớp 12 trường THPT Bình xuyên" đã đem lại những hiệu quả nhất định. Vì vậy tôi mạnh dạn đưa ra đề tài này để các đồng nghiệp cùng tham khảo. 2. Giới thiệu Giúp học sinh làm được các bài tập trắc nghiệm nhanh hơn, chính xác hơn từ đó tạo được hứng thú cho học sinh với môn học . Giải pháp thay thế Góp phần cùng với đồng nghiệp tìm ra phương pháp giảng dạy mới, sáng tạo. 1
Nhằm trau dồi và nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ của bản thân. Vấn đề nghiên cứu "Tính nhanh tỉ lệ kiểu hình trong các bài toán thuộc quy luật di truyền có xảy ra hoán vị gen cho học sinh lớp 12 trường THPT Bình xuyên" Có thực hiện được hay không ? Giả thuyết nghiên cứu Tính nhanh tỉ lệ kiểu hình trong các bài toán thuộc quy luật di truyền có xảy ra hoán vị gen cho học sinh lớp 12 trường THPT Bình xuyên 3.Phương pháp A.Khách thể nghiên cứu Đề tài được thực hiện với nội dung chủ yếu là những bài tập liên quan tới hoán vị gen trong cá Tôi chọn trường THPT Bình Xuyên vì trường có những điều kiện thuận lợi cho việc NCKHSPƯD: Giáo viên: Người thực hiện nghiên cứu là người trực tiếp giảng dạy đã có kinh nghiệm, có lòng nhiệt tình, trách nhiệm cao. Vũ Thị Lan Giáo viên dạy lớp 12A1 – Lớp thực nghiệm Vũ Thị Lan Giáo viên dạy lớp 12A3– Lớp đối chứng c đề thi Đại hoc, Cao đẳng. Đối tượng : 2 nhóm học sinh khối 12 (mỗi nhóm 25 em thuộc đối tượng học sinh trung bình trở lên) Trường THPT Bình xuyên Thời gian thực hiện đề tài: học kì I năm học 20162017. Phương pháp nghiên cứu. Cả 2 nhóm đối tượng đều được tiến hành 2 lần kiểm tra trong thời gian 30 phút với 10 bài tập. Lần 1: Khi chưa hướng dẫn học sinh phương pháp tính nhanh. Lần 2: Sau khi đã hướng dẫn học sinh làm theo phương pháp tính nhanh. Quy trình nghiên cứu CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA HOÁN VỊ GEN Cơ sở di truyền: 2
Ở kì đầu giảm phân I, có hiện tượng tiếp hợp và trao đổi chéo giữa 2 trong 4 crômatit của cặp nhiễm sắc thể kép dẫn tới các alen trên cùng một nhiễm sắc thể có thể trao đổi vị trí cho nhau( trao đổi chéo→hoán vị gen). Vì hiện tượng trao đổi chéo chỉ xảy ra giữa 2 trong 4 crômatit, xu hướng các gen chủ yếu là liên kết hoàn toàn vì vậy tần số hoán vị gen (f) nhỏ hơn 50%. Công thức tính tần số hoán vị gen (f) Có thể tính tần số hoán vị gen bằng một trong các công thức sau: Số giao tử có hoán vị gen a. f = x 100% Tổng số giao tử tạo ra rrthành Số cá thể có kiểu hình do HVG b. f = x 100% Tổng số cá thể thu được c. f = tổng tỉ lệ 2 loại giao tử mang gen hoán vị. Khoảng cách tương đối giữa các gen trên cùng một nhiễm sắc thể Tần số hoán vị gen (f) thể hiện lực liên kết giữa các gen trên một nhiễm sắc thể (NST). Tần số hoán vị gen thể hiện khoảng cách tương đối giữa các gen trên một NST, các gen nằm càng xa nhau thì tần số hoán vị gen càng lớn và ngược lại. Dựa vào (f)→xác định vị trí tương đối trong các gen liên kết. Quy ước: 1 centiMoocgan(1cM) = 1% hoán vị gen. Đa số các bài toán về hoán vị gen, khi tính tần số hoán vị gen, tính tỉ lệ ab kiểu hình ở đời con đều dựa vào tỉ lệ kiểu hình lặn ( ). ab . Số loại giao tử và thành phần gen trong giao tử khi các gen liên kết Trạng thái gen Liên kết hoàn toàn Hoán vị gen (liên kết không hoàn toàn) 3
2 cặp gen đồng hợp 1 loại giao tử AB 1 loại giao tử AB AB Ab aB ; ( ; ; ...) AB Ab aB 1 cặp gen dị hợp 2 loại giao tử AB, 2 loại giao tử AB, Ab AB Ab aB Ab ; ( ; ;...) Ab ab ab 2 cặp gen dị hợp 2 loại giao tử AB, ab 4 loại giao tử, tỉ lệ mỗi loại AB Ab hoặc Ab, aB. giao tử phụ thuộc vào tần số hoặc ab aB HVG (f); f ≤ 50% trong đó: + 2 loại giao tử liên kết (tỉ lệ f lớn) = 0,5 ≥ 0,25. 2 + 2 loại giao tử hoán vị ( tỉ lệ f nhỏ) = ≤ 0,25. 2 PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH NHANH TỈ LỆ PHÂN LI KIỂU GEN VÀ KIỂU HÌNH Ở CON LAI. 1.Trường hợp hoán vị gen xảy ra ở cả bố và mẹ Gi¶ sö thÕ hÖ ®em lai ®Òu cã hai cÆp gen dÞ hîp lµ Aa vµ Bb cïng n»m trªn mét cÆp NST thêng ta sÏ cã c¸c trêng hîp vÒ kiÓu gen ë thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ: AB AB Ab Ab AB Ab x hoÆc x hoÆc x . ab ab aB aB ab aB AB AB Ab Ab 1.1. Trêng hîp 1: x hoÆc x . ab ab aB aB Gi¶ sö c¸c c¬ thÓ trªn ®Òu cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: AB = ab = x% vµ Ab = aB = y%. Dựa vào tỉ lệ giao tử của (P) ta lập được bảng sau: 4
AB( x) Ab(y) aB(y) ab(x) AB(x) AB AB AB AB x2 xy xy x2 AB Ab aB ab Trội trội Trội trội Trội trội Trội trội Ab(y) AB Ab Ab Ab xy y2 y2 xy Ab Ab aB ab Trội trội Trội lặn Trội trội Trội lặn aB(y) AB Ab aB aB xy y2 y2 xy aB aB aB ab Trội trội Trội trội Lặn trội Lặn trội ab(x) AB Ab aB ab x2 xy xy x2 ab ab ab ab Trội trội Trội lặn Lặn trội Lặn lặn Tỉ lệ phân li kiểu gen của F1: Xác định tỉ lệ phân li kiểu gen của F1 dựa vào các hình tam giác (như bảng trên) tức là theo quy luËt b¾t ®Çu tõ kiÓu gen toµn c¸c gen tréi, sau ®ã gi¶m dÇn sè gen tréi vµ t¨ng dÇn sè gen lÆn trong kiÓu gen. AB AB AB AB Ab Ab Ab aB aB x2 : 2xy : 2xy : 2x2 : 2y2 : y2 : 2xy : y2 : 2xy : x2 AB Ab aB ab aB Ab ab aB ab ab . ab Tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh của F1 : ab Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn ( ) = x2. ab (1). AB Ab - Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng trội ( + ) = 3x2 + 4xy + 2y2. aB 5
= 2 ( x+ y)2 + x2. = 0,5 + x2. = 0,5 + tỉ lệ kiểu hình lặn (2). Ab - Tỉ lệ kiểu hình mang tính trạng 1 trội, tính trạng 2 lặn ( ) = Tỉ lệ kiểu hình b aB mang tính trạng 1 lặn, tính trạng 2 trội ( ) = y2 + 2xy. a = (0,5 x)2 + 2 ( 0,5 x) x. = 0,25 x2 . = 0,25 tỉ lệ kiểu hình lặn (3). Tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính trạng trội, 1 tính trạng lặn = 0,5 2 tỉ lệ kiểu hình lặn (4). AB Ab 1.2. Trêng hîp 2: x . ab aB Gi¶ sö tÇn sè ho¸n vÞ gen cña c¶ hai c¬ thÓ ®Òu nh nhau, khi ph¸t sinh giao tö sÏ cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: AB Ab x ab aB GP: (AB = ab = x% , Ab = aB = y%) (Ab = aB = x% , AB = ab = y%) Dựa vào tỉ lệ giao tử của (P) ta lập được bảng sau: AB( x) Ab(y) aB(y) ab(x) AB(y) AB AB AB AB xy y2 y2 xy AB Ab aB ab Trội trội Trội trội Trội trội Trội trội Ab(x) AB Ab Ab Ab x2 xy xy x2 Ab Ab aB ab Trội trội Trội lặn Trội trội Trội lặn aB(x) AB Ab aB aB x2 xy xy x2 aB aB aB ab Trội trội Trội trội Lặn trội Lặn trội 6
ab(y) AB Ab aB ab xy y2 y2 xy ab ab ab ab Trội trội Trội lặn Lặn trội Lặn lặn Tỉ lệ phân li kiểu gen của F1: Tương tự như trường hợp 1, ta có tỉ lệ phân li kiểu gen như sau: AB AB AB AB Ab Ab Ab aB xy : (x2 + y2) : (x2 + y2) : 2xy : 2xy : xy : (x2 + y2) : xy AB Ab aB ab aB Ab ab aB aB ab : (x2 + y2) : xy . ab ab Tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh của F1: ab - Tỉ lệ kiÓu h×nh mang 2 tính trạng lặn ( ) = xy. (1') ab AB Ab - Tỉ lệ kiÓu h×nh mang 2 tính trạng trội ( + ) = 2(x2 + y2) + 5xy aB = 2 ( x+ y)2 + xy. = 0,5+tỉ lệ kiểu hình lặn. (2'). Ab -Tỉ lệ kiÓu h×nh mang tính trạng 1 trội, tính trạng 2 lặn ( ) = Tỉ lệ b aB kiÓu h×nh mang tính trạng 1 lặn, tính trạng 2 trội ( ) = xy + x2 + y2. a = ( x +y)2 xy. = 0,25 tỉ lệ kiểu hình lặn. (3') Ab aB Tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính trạng trội, 1 tính trạng lặn ( + ) b a = 0,5 2 tỉ lệ kiểu hình lặn (4'). Từ (1), (2), (3), (4) và (1'), (2'), (3'), (4')→ Căn cứ vào tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn để xác định tỉ lệ các kiểu hình còn lại thì ta có bảng sau: Kiểu hình F1 AB x AB Ab Ab hoặc x hoặc AB x Ab ab ab aB aB ab aB . F1 mang 2 tính trạng trội 0,5 + tỉ lệ kiểu hình lặn. AB Ab ( + ) . aB F1 mang tính trội của gen 1 và 0,25 tỉ lệ kiểu hình lặn. 7
Ab tính trạng lặn của gen 2 ( ). b F1 mang tính trạng lặn của gen 0,25 tỉ lệ kiểu hình lặn. aB 1, tính trạng trội của gen 2 ( a ). Tổng tỉ lệ kiểu hình mang 1 0,5 2 tỉ lệ kiểu hình lặn. tính trạng trội và 1 tính trạng Ab aB lặn ( + ). b a ab ab ab F1 mang 2 tính trạng lặn ( ) . = x2 hay = xy. ab ab ab 2.Trường hợp hoán vị gen xảy ra một bên bố hoặc mẹ Gi¶ sö thÕ hÖ ®em lai ®Òu cã hai cÆp gen dÞ hîp lµ Aa vµ Bb cïng n»m trªn mét cÆp NST thêng ta sÏ cã c¸c trêng hîp vÒ kiÓu gen ë AB AB Ab Ab AB Ab thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ: x hoÆc x hoÆc x . ab ab aB aB ab aB AB AB AB Ab 2.1. Trêng hîp 1: CÆp bè mÑ ®em lai lµ x hoÆc x (có hoán ab ab ab aB vị gen). Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö cña c¬ thÓ x¶y ra ho¸n vÞ gen lµ AB = ab = x % vµ Ab = aB = y%. Cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ: 1 AB = ab = 50% = . 2 Dựa vào tỉ lệ giao tử của (P) ta lập được bảng sau: AB(x) Ab(y) aB(y) ab(x) 1 x AB y AB y AB x AB AB 2 2 AB 2 Ab 2 aB 2 ab Trội trội Trội trội Trội trội Trội trội 1 x AB y Ab y aB x ab ab 2 2 ab 2 ab 2 ab 2 ab Trội trội Trội lặn Lặn trội Lặn lặn Tỉ lệ kiểu gen của F1: x AB y AB y AB AB y Ab y aB x ab : : : x : : : 2 AB 2 Ab 2 aB ab 2 ab 2 ab 2 ab 8
Tỉ lệ kiểu hình của F1: ab x - Tỉ lệ kiÓu h×nh mang 2 tính trạng lặn ( ) = (1). ab 2 AB x y y Tỉ lệ kiÓu h×nh mang 2 tính trạng trội ( ) = + + + x . 2 2 2 x = + x + y. 2 = 0,5 + tỉ lệ kiểu hình lặn (2). Ab -Tỉ lệ kiÓu h×nh mang tính trạng 1 trội, tính trạng 2 lặn ( ) = Tỉ lệ ab aB y kiÓu h×nh mang tính trạng 1 lặn, tính trạng 2 trội ( ) = . ab 2 0,5 − x = 2 = 0,25 tỉ lệ kiểu hình lặn. (3). Ab aB Tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính trạng trội, 1 tính trạng lặn ( + ) ab ab = 0,5 2 tỉ lệ kiểu hình lặn (4). Từ (1), (2), (3),(4) → Căn cứ vào tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn để xác định tỉ lệ các kiểu hình còn lại thì ta có bảng sau: Kiểu hình F1 AB x AB hoặc AB Ab x (có HVG). ab ab ab aB F1 mang 2 tính trạng trội 0,5 + tỉ lệ kiểu hình lặn. AB ( ) . F1 mang tính trội của gen 1 và 0,25 tỉ lệ kiểu hình lặn. Ab tính trạng lặn của gen 2 ( ). ab F1 mang tính trạng lặn của gen 0,25 tỉ lệ kiểu hình lặn. aB 1, tính trạng trội của gen 2 ( ab ). Tổng tỉ lệ kiểu hình mang 1 0,5 2 tỉ lệ kiểu hình lặn. tính trạng trội và 1 tính trạng Ab aB lặn ( + ). ab ab ab ab x F1 mang 2 tính trạng lặn ( ) . = . ab ab 2 9
Ab Ab AB Ab 2.2. Trêng hîp 2: CÆp bè mÑ ®em lai lµ x hoặc (có HVG) x aB aB ab aB . Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö cña c¬ thÓ x¶y ra ho¸n vÞ gen lµ AB = ab = x % vµ Ab = aB = y%. Cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ: 1 Ab = aB = 50% = . 2 Dựa vào tỉ lệ giao tử của (P) ta lập được bảng sau: AB(x) Ab(y) aB(y) ab(x) 1 x AB y Ab y Ab x Ab Ab 2 2 Ab 2 Ab 2 aB 2 ab Trội trội Trội lặn Trội trội Trội lặn 1 x AB y Ab y aB x aB aB 2 2 aB 2 aB 2 aB 2 ab Trội trội Trội trội Lặn trội Lặn trội Tỉ lệ kiểu gen của F1: x AB x AB Ab y Ab x Ab y aB x aB : : y : : : : 2 Ab 2 aB aB 2 Ab 2 ab 2 aB 2 ab Tỉ lệ kiểu hình của F1: AB Ab Tỉ lệ kiÓu h×nh mang 2 tính trạng trội ( + ) = x +y = 0,5 (1) aB Ab -Tỉ lệ kiÓu h×nh mang tính trạng 1 trội, tính trạng 2 lặn ( ) = Tỉ lệ b aB y x kiÓu h×nh mang tính trạng 1 lặn, tính trạng 2 trội ( ) = + = 0,25 a 2 2 (2) Ab aB Tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính trạng trội, 1 tính trạng lặn ( + ) = 0,5 b a (3). Từ (1), (2), (3) ta có bảng sau: Kiểu hình F1 Ab Ab x hoặc AB Ab (có hoán vị gen) x . aB aB ab aB F1 mang 2 tính trạng trội 0,5 10
AB Ab ( + ) . aB F1 mang tính trội của gen 1 và 0,25 Ab tính trạng lặn của gen 2 ( ). b F1 mang tính trạng lặn của gen 0,25 aB 1, tính trạng trội của gen 2 ( a ). Tổng tỉ lệ kiểu hình mang 1 0,5 tính trạng trội và 1 tính trạng Ab aB lặn ( + ). b a PHẦN 3: bµi tËp vËn dông 1.Trường hợp hoán vị gen xảy ra ở cả bố và mẹ Bài t ập 1 : Gi¶ sö gen A quy ®Þnh th©n cao, alen a quy ®Þnh th©n thÊp; gen B quy ®Þnh qu¶ trßn, alen b quy ®Þnh qu¶ bÇu dôc. Khi cho AB hai c©y cµ chua th©n cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen lai víi nhau. BiÕt ab r»ng tÇn sè ho¸n vÞ gen lµ 20% vµ mäi diÔn biÕn cña nhiÔm s¾c thÓ trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n sinh h¹t phÊn vµ no·n nh nhau. X¸c ®Þnh: 1. Tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh ë thÕ hÖ con lai lµ: A. 70% th©n cao, qu¶ trßn : 5% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 5% th©n thÊp, qu¶ trßn : 20% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. B. 66% th©n cao, qu¶ trßn : 9% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 9% th©n thÊp, qu¶ trßn : 16% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. C. 70% th©n cao, qu¶ trßn : 15% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 15% th©n thÊp, qu¶ trßn : 10% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. D. 66% th©n cao, qu¶ trßn : 8% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 8% th©n thÊp, qu¶ trßn : 16% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. Ab 2. Tỉ lÖ c©y cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen ë con lai lµ: aB A. 32%. B. 8%. C. 16%. D. 2%. 3. Tæng tỉ lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai lµ: 11
A. 66%. B. 68%. C. 70%. D. 34%. 4. Tỉ lÖ c©y cao, qu¶ trßn dÞ hîp vÒ kiÓu gen ë con lai lµ: A. 64%. B. 66%. C. 50%. D. 34%. Gi¶i: 1. ThÕ hÖ ®em lai mçi bªn ®Òu cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: AB = ab = x = 40%, Ab = aB = y = 10%. →Tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh sÏ lµ: ab Tỉ lệ th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc ( ) = x2 = 16%→Loại đáp án A và C. ab AB Ab - Tỉ lệ th©n cao, qu¶ trßn ( + ) = 50% + x2 = 66% aB Ab aB - Tỉ lệ th©n cao, qu¶ bÇu dôc ( ) = Tỉ lệ th©n thÊp, qu¶ trßn ( ) b a 100% − (66% + 16%) = = 9%. 2  §¸p ¸n ®óng lµ B. Ab 2. C©y th©n cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen ë con lai lµ kÕt qu¶ cña sù aB Ab kÕt hîp 2 lo¹i giao tö Ab víi aB ở cả bố và mẹ nên = 2.y2 = 2. aB (10%)2 = 2%.  §¸p ¸n ®óng lµ D. 3. Tæng tỉ lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai: Ta biÕt r»ng tæng tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen = 100%, trong ®ã cã 4 lo¹i ab AB kiÓu gen ®ång hîp lµ: = = x2 = 16%. ab AB Ab aB = = y2 = 1% Ab aB Tæng tỉ lÖ kiÓu gen ®ång hîp lµ 34%. VËy tæng tỉ lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai lµ 100% - 34% = 66%.  §¸p ¸n ®óng lµ A. 4. Ph©n tÝch nh ë c©u 1 th× c©y th©n cao, qu¶ trßn = 66%. Trong ®ã AB c©y th©n cao, qu¶ trßn ®ång hîp tö = x2 = 16%. VËy c©y th©n cao, AB qu¶ trßn dÞ hîp vÒ kiÓu gen lµ 66% - 16% = 50%.  §¸p ¸n ®óng lµ C. 12
Bài tập 2: Ở một loài thực vật, alen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với alen a quy định thân thấp; alen B quy định chín sớm hoàn toàn so với alen b quy định chín muộn.Đem giao phân gi ́ ữa bố mẹ đều thuần chủng khác nhau về hai cặp gen tương phản thu được F1 đồng loạt cây cao, chín sớm. Cho F1 giao phấn với nhau được F2 có 4 kiểu hình trong đó kiểu hình cây cao, chín muộn chiếm 12,75%. Biết rằng hoán vị gen xảy ra cả trong quá trình phát sinh giao tử đực và giao tử cái với tần số bằng nhau .Tính theo lí thuyết, tính tỉ lệ kiểu hình cây cao, chín sớm ở F2: A. 12,25%. B.43,75%. C. 62,75%. D. 62,25%. Giải: ab Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn ( ) = 25% 12,75% = 12,25%. ab Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng trội (cây cao, chín sớm) = 50% + 12,25% = 62,25%. → Đáp án đúng là D. Bài tập 3: Ở một loài đâu, ̣ alen A quy định hoa tím trội hoàn toàn so với alen a quy định hoa đỏ; alen B quy định hạt phấn dài trội hoàn toàn so với alen b quy định hạt phấn tròn. Cho F1 có cùng kiêu gen v ̉ ới kiêu hinh hoa tim, hat phân dai t ̉ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ự thụ phấn. F2 có 4 kiểu hình trong đó kiểu hình hoa tim, ́ haṭ phân ́ daì chiếm 50,16%. Biết rằng mọi diễn biến trong quá trình phát sinh giao tử đực và cái là giống nhau.Theo lí thuyết, tỉ lệ kiểu hình hoa đỏ, hạt phấn dài là: A. 24,84%. B.49,68% C.56,25% D. 0,16% Giải: Hoa tím, hạt phấn dài là 2 tính trạng trội chiếm 50,16% chỉ có thể sinh ra từ hoán vị gen. ab Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn ( ) = 50,16% 50% = 0,16%. ab Tỉ lệ kiểu hình mang tính trạng 1 lặn, tính trạng 2 trội (hoa đỏ, hạt phấn dài) 100% − (50,16% + 0,16%) = 24,84%. 2 13
→ Đáp án đúng là A. Bài tập 4: ( Đề thi tuyển sinh ĐH ) Ở một loài thực vật, alen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với alen a quy định thân thấp; alen B quy định hoa đỏ trội hoàn toàn so với alen b quy định hoa vàng. Hai cặp gen này nằm trên cặp nhiễm sắc thể tương đồng số 1. Alen D quy định quả tròn trội hoàn toàn so với alen d quy định quả dài, cặp gen Dd nằm trên cặp nhiễm sắc thể tương đồng số 2. Cho giao phấn giữa hai cây (P) đều thuần chủng được F1 dị hợp về 3 cặp gen trên. Cho F1 giao phấn với nhau thu được F2, trong đó cây có kiểu hình thân thấp, hoa vàng, quả dài chiếm tỉ lệ 4%. Biết rằng hoán vị gen xảy ra cả trong quá trình phát sinh giao tử đực và giao tử cái với tần số bằng nhau. Tính theo lí thuyết, cây có kiểu hình thân cao, hoa đỏ, quả tròn ở F2 chiếm tỉ lệ: A. 54,0%. B. 49,5%. C. 66,0%. D. 16,5%. Giải: AB Ab F1 dị hợp 3 cặp gen: Dd hoặc Dd. ab aB Xét riêng từng cặp tính trạng: 3 1 + Cặp 2: Dd x Dd → D : dd (hay 75% cây quả tròn: 25% cây quả dài) (1). 4 4 ab 4% + Cặp 1: →Tỉ lệ cây thấp, hoa vàng ( ) = = 16%. ab 25% Tỉ lệ cây cao, hoa đỏ = 50% + 16% = 66%. (2). Tích hợp (1) x (2): kiểu hình cây cao, hoa đỏ, quả tròn = 66% x 75% = 49,5%. →Đáp án đúng là B. Bài tập 5:(Đề thi tuyển sinh ĐH ) Ở một loài thực vật, alen A quy định thân cao trội hoàn toàn so với alen a quy định thân thấp; alen B quy định hoa tím trội hoàn toàn so với alen b quy định hoa trắng; alen D quy định quả đỏ trội hoàn toàn so với alen d quy định quả vàng; alen E quy định quả tròn trội hoàn toàn so với alen e quy định quả 14
AB DE AB DE dài. Tính theo lí thuyết, phép lai (P) trong trường hợp giảm ab de ab de phân bình thường, quá trình phát sinh giao tử đực và giao tử cái đều xảy ra hoán vị gen giữa các alen B và b với tần số 20%, giữa các alen E và e với tần số 40%, cho F1 có kiểu hình thân cao, hoa tím, quả đỏ, tròn chiếm tỉ lệ: A. 30,25%. B. 56,25%. C. 18,75%. D. 38,94%. Giải: AB DE AB DE AB AB DE DE Thực chất (P): gồm 2 phép lai: ( x ) ( x ) ab de ab de ab ab de de AB AB Phép lai 1: x do hoán vị gen với tần số 20% ab ab giao tử AB = ab = x= 40%; Ab = aB = y =10%. Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn ( thân thấp, hoa trắng) = x2 = 16%. Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng trội ( thân cao, hoa tím) = 50% + x 2 = 66% (1). DE DE Phép lai 2: x do hoán vị với tần số 40% de de → giao tử DE = de = x= 30% ; De = dE = y = 20%. Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn ( quả vàng, dài) = x2 = 9%. Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng trội ( quả đỏ, tròn) = 50% + x2 = 59% (2). Tích hợp (1) x(2): Tỉ lệ kiểu hình thân cao, hoa tím, quả đỏ, tròn ở F1: 66% x 59% = 38,94% →Đáp án đúng là D 2.Trường hợp hoán vị gen xảy ra một bên bố hoặc mẹ Bài tập 1: Ở ruôi giâm, alen B quy đ ̀ ́ ịnh thân xám trội hoàn toàn so với alen b quy định thân đen; alen V quy định cánh dài trội hoàn toàn so với alen v quy định BV BV cánh cụt. Tính theo lí thuyết, phép lai (P): ♀ x ♂ trong trường hợp bv bv giảm phân bình thường, quá trình phát sinh giao tử cái xảy ra với tần số 20%. 1. Tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh dài ở F1 chiếm tỉ lệ: A. 70% . B. 66%. C.59%. D. 56,25%. 2. Tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh cụt ở F1 là: A. 25%. B. 20%. C. 7,5% D.5%. 3. Tỉ lệ kiểu hình thân đen, cánh cụt ở F1 là: 15
A. 2,5%. B. 7,5% C.20%. D.5%. Giải: + Con c¸i cho 4 lo¹i giao tö lµ BV = bv = x = 40%, Bv = bV = y = 10%. 1 + Con ®ùc chØ cho hai lo¹i giao tö lµ BV = bv = 50% = . 2 x 1. Tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh dài = 50% + = 70%→Đáp án đúng là A. 2 y 2. Tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh cụt ở F1 = = 5% →Đáp án đúng là D. 2 x 3. Tỉ lệ kiểu hình thân đen, cánh cụt ở F1 = = 20%→Đáp án đúng là C. 2 Bài tập 2 : Ở ruồi giấm, cÆp gen Bb quy ®Þnh mµu th©n, cÆp gen Vv quy ®Þnh h×nh d¹ng c¸nh. Khi cho lai gi÷a hai c¬ thÓ ruåi giÊm thuÇn chñng thân x¸m, c¸nh cụt víi thân ®en, c¸nh dµi ®îc con lai F1 toµn ruåi thân x¸m, c¸nh dµi. BiÕt r»ng tÇn sè ho¸n vÞ gen ë ruåi giÊm lµ 18%. Ng- êi ta tiÕp tôc cho lai gi÷a c¸c ruåi F1 víi nhau. X¸c ®Þnh c¸c kÕt qu¶: 1. Tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh ë F2 lµ: A. 41% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 41% m×nh ®en, c¸nh dµi : 9% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 9% m×nh ®en, c¸nh ng¾n. B. 25% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 50% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 25% m×nh ®en, c¸nh dµi. C. 41% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 41% m×nh ®en, c¸nh ng¾n : 9% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 9% m×nh ®en, c¸nh dµi. D. 25% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 50% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 25% m×nh ®en, c¸nh dµi. 2. Tæng tỉ lÖ kiÓu gen ®ång hîp ë F2 lµ: A. 29,5%. B. 25%. C. 41%. D. 9,0%. Gi¶i: Bv bV Bv Bv - Kiểu gen của ruồi bố, mẹ: x → KiÓu gen cña F1 lµ: x Bv bV bV bV - Do ë ruåi giÊm, ho¸n vÞ gen chØ x¶y ra ë con c¸i nªn ta cã: + Con c¸i cho 4 lo¹i giao tö lµ BV = bv = x = 9%, Bv = bV = y = 41%. 1 + Con ®ùc chØ cho hai lo¹i giao tö lµ Bv = bV = 50% = . 2 16
1. VËy tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh ë F2 lµ: - Tỉ lệ kiểu hình th©n x¸m, c¸nh dµi: 50%.  §¸p ¸n ®óng lµ B. Bv y 2. KiÓu gen ®ång hîp ë thÕ hÖ F 2 trong phÐp lai nµy chØ cã = vµ Bv 2 bV y = . VËy tæng tỉ lÖ kiÓu gen ®ång hîp ë F2 = y = 41% bV 2  §¸p ¸n ®óng lµ C.. Bài tập 3: (Đề thi tuyển sinh ĐH ) Ở ruồi giấm, alen A quy định thân xám trội hoàn toàn so với alen a quy định thân đen ; alen B quy định cánh dài trội hoàn toàn so với alen b quy định cánh cụt. Các gen quy định màu thân và hình dạng cánh đều nằm trên một NST thường. Alen D quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen d quy định mắt trắng nằm trên đoạn không tương đồng của NST giới tính X. Cho giao phối ruồi cái thân xám, cánh dài, mắt đỏ với ruồi đực thân xám, cánh dài, mắt đỏ (P), trong tổng số các ruồi thu được ở F1, ruồi có kiểu hình thân đen, cánh cụt, mắt trắng chiếm tỉ lệ 2,5%. Biết rằng không xảy ra đột biến, tính theo lí thuyết tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh dài, mắt đỏ ở F1 là: A. 7,5%. B. 45,0%. C. 30,0%. D.60,0%. Giải: F1 có kiểu hình thân đen, cánh cụt, mắt trắng chiếm 2,5%. Suy ra: Cặp tính trạng màu mắt: XDXd x XDY→ 75%mắt đỏ: 25% mắt trắng. (1) ab 2,5% Tỉ lệ kiểu hình thân đen, cánh cụt ở F1 ( ) = = 0,1( hay 10%).→Đã xảy ab 25% ra hoán vị gen ở (P). Vì ruồi giấm hoán vị gen chỉ xảy ra ở con cái nên: ab 10% = 20% ab x 50% ab ab Ab AB →(P): ♀ (hoán vị gen) x ♂ aB ab Tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh dài F1: 50% + 10% = 60%. (2) Tích hợp (1) và (2): Tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh dài, mắt đỏ F1: 60% x 75% = 45%.→ Đáp án đúng là B 17
Bài tập 4: (Đề thi tuyển sinh ĐH ) Ở ruồi giấm, xét 2 cặp gen nằm trên cùng một cặp NST thường.Cho 2 cá thể ruồi giấm giao phối với nhau thu được F1. Trong tổng số cá thể thu được ở F1, số cá thể có kiểu gen đồng hợp tử trội và số cá thể có kiểu gen đồng hợp tử lặn về cả 2 cặp gen trên đều chiếm tỉ lệ 4%. Biết rằng không xảy ra đột biến, theo lí thuyết, ở F1 số cá thể có kiểu gen dị hợp tử về 2 cặp gen trên chiếm tỉ lệ: A.8%. B. 4%. C.2%. D. 26%. Giải: ab Kiểu gen đồng hợp tử lặn ( ) = 4%. ab ab 4% = 8% ab x 50% ab ab Ab AB →Kiểu gen cuả (P): ♀ (hoán vị gen) x ♂ . aB ab AB Số cá thể có kiểu gen dị hợp về 2 cặp gen ( ) = x= 8%. ab  §¸p ¸n ®óng lµ A. Bài tập 5: (Đề thi tuyển sinh ĐH ) Ở ruồi giấm, alen A quy định thân xám trội hoàn toàn so với alen a quy định thân đen; alen B quy định cánh dài trội hoàn toàn so với alen b quy định cánh cụt; alen D quy định mắt đỏ trội hoàn toàn so với alen d quy định mắt AB D d AB D trắng.Thực hiện phép lai P: X X x X Y thu được F1. Trong tổng số ab ab các ruồi ở F1, ruồi thân xám, cánh dài, mắt đỏ chiếm tỉ lệ 52,5%. Biết rằng không xảy ra đột biến, theo lí thuyết, ở F1 tỉ lệ ruồi đực thân xám, cánh cụt, mắt đỏ là: A. 3,75%. B. 1,25%. C. 2,5%. D. 7,5%. Giải: AB D d AB D Phép lai P: X X x X Y thực chất gồm 2 phép lai: ab ab AB AB ( x ) (XDXd x XDY) → F1 có 52,5% thân xám, cánh dài, mắt đỏ. ab ab 18
Cặp 2: XDXd x XDY → 75% mắt đỏ( 50% ♀ mắt đỏ và 25% ♂ mắt đỏ): 25% mắt trắng. (1) AB AB Cặp 1: x →tỉ lệ ruồi thân xám, cánh dài ở F1: ab ab 52,5% = 0,7(hay70%)→có hoán vị gen ở ruồi cái. 75% ab Tỉ lệ kiểu hình thân đen, cánh cụt ( ) = 70% 50% = 20%. ab Tỉ lệ kiểu hình thân xám, cánh cụt = 25% 20% = 5% (2). Tích hợp (1) và (2): Tỉ lệ ruồi đực thân xám, cánh cụt, mắt đỏ F1: 5% x 25% = 1,25%  §¸p ¸n ®óng lµ B. Trong quá trình giảng dạy ôn thi Đại học, Cao đẳng, tôi đã tiến hành kiểm tra đối với 2 nhóm học sinh trong thời gian 30 phút với 10 bài tập nêu trên thông qua 2 lần kiểm tra. Kết quả như sau: 4. PHÂN TÍCH GIỮ LIỆU VÀ BÀN LUẬN KẾT QUẢ Lần 1: Khi chưa hướng dẫn học sinh phương pháp tính nhanh. Về thời gian: Hầu hết các em không đủ thời gian để làm hết số bài tập trên. Về điểm số: Không em nào đạt điểm tối đa (điểm 10). Các điểm số khác lần lượt như sau: Nhóm Sĩ số Số lượng và tỉ lệ học sinh đạt điểm Điểm Điểm Điểm 7 Điểm 6 Điểm 5 Dưới 5 9 8 Nhóm 1 25 0 0 2( 8%) 9(36%) 9 (36%) 5 (20%) Nhóm 2 25 0 1(4%) 1(4%) 7(28%) 9(36%) 7 (28%) Lần 2: Sau khi đã hướng dẫn học sinh làm theo phương pháp tính nhanh. Hầu hết các em hoàn thành bài trước thời gian quy định. 19
Về điểm số: Chưa có em nào đạt điểm tối đa (điểm 10). Nhưng số lượng học sinh đạt điểm từ 6 trở lên tăng lên rõ rệt. Kết quả như sau: Nhóm Sĩ số Số lượng và tỉ lệ học sinh đạt điểm Điểm Điểm Điểm 7 Điểm 6 Điểm 5 Dưới 5 9 8 Nhóm 1 25 1(4%) 8(32%) 8(32%) 7(28%) 1(4%) 0(0%) Nhóm 2 25 1(4%) 5(20%) 9(36%) 7(28%) 2(8%) 1(4%) 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ A. Kết luận: Sau khi áp dụng đề tài này trong giảng dạy ôn thi Đại học, Cao đẳng tôi thấy số lượng học sinh đạt điểm từ 6 trở lên tăng lên rõ rệt. Số lượng học sinh đạt điểm dưới 5 giảm đi rõ rệt và quan trọng hơn nhiều em trước đây tỏ rất ngại làm những câu hỏi thuộc phần bài tập này thì nay các em đã tỏ ra tự tin hơn rất nhiều. Một số em còn tỏ ra thích những câu hỏi thuộc phần này hơn là những câu hỏi về lý thuyết. Phương pháp này đã rút ngắn được rất nhiều thời gian trong quá trình làm bài, ít nhầm lẫn so với các phương pháp trước đây. B. Khuyến nghị: Hiện nay, hình thức kiểm tra, đánh giá của bộ môn đã thay đổi bằng trắc nghiệm khách quan thì việc tìm ra những phương pháp giải toán đơn giản, ngắn gọn, dễ hiểu là rất cần thiết.Do vậy bằng những kinh nghiệm nhỏ của mình mà tôi đưa ra ở đây mong các đồng nghiệp hãy đọc, tham khảo và đóng góp cho tôi để bản sáng kiến này được hoàn thiện hơn. Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu của đề tài còn hẹp, số lượng tài liệu tham khảo còn ít, trình độ chuyên môn của bản thân còn hạn chế, nên không thể 20