Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức dạy học theo dự án chuyên đề Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ tại trường THPT Cửa Lò

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Tổ chức dạy học theo dự án chuyên đề Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ tại trường THPT Cửa Lò" nhằm nghiên cứu cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn, từ đó xây dựng và tổ chức dạy học theo dự án chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” cho học sinh lớp 10 - THPT; Đề tài góp phần đổi mới PPDH và nâng cao kết quả dạy học theo chương trình GDPT mới 2018; Tăng tính kết nối giữa việc học và vận dụng kiến thức nhằm phát triển năng lực cho học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức dạy học theo dự án chuyên đề Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ tại trường THPT Cửa Lò

SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT CỬA LÒ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN CHUYÊN ĐỀ HÓA HỌC TRONG VIỆC PHÒNG CHỐNG CHÁY, NỔ TẠI TRƯỜNG THPT CỬA LÒ LĨNH VỰC: HÓA HỌC Người thực hiện: Hoàng Thị Hải Sơn Tổ bộ môn: Khoa học tự nhiên Số điện thoại: 0984355688 Năm học: 2024 1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Từ đầy đủ 1 DA Dự án 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 THPT Trung học phổ thông 5 NL Năng lực 6 GQVĐ Giải quyết vấn đề 7 PCCC Phòng cháy chữa cháy 8 CNCH Cứu nạn cứu hộ 9 PPDH Phương pháp dạy học 10 SĐTD Sơ đồ tư duy 11 CNTT Công nghệ thông tin 12 GDPT Giáo dục phổ thông 13 GDĐT Giáo dục đào tạo 1
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Trong bối cảnh của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, vấn đề đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đang đứng trước nhiều thời cơ và thách thức. Đáp ứng nhu cầu của thời đại, triết lý về giáo dục cho thế kỷ XXI có những biến đổi to lớn. Trong đó quan niệm về “học tập suốt đời” và “giáo dục toàn diện” là chìa khóa của thế kỷ XXI. Trước tình hình đó, Đảng và Nhà nước ta đang tiến hành đổi mới nền giáo dục trên tất cả các lĩnh vực, trong đó đổi mới phương pháp đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực; Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội ngoại khóa, nghiên cứu khoa học; Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học” Dạy học theo dự án (DA) là một trong những phương pháp dạy học tích cực, có nhiều ưu điểm và có hiệu quả. Dạy học theo DA là phương pháp, hình thức dạy học thực hiện các quan điểm dạy học hướng vào người học, định hướng hoạt động và dạy học tích hợp. Dạy học theo DA giúp phát triển, mở rộng kiến thức, phát triển các kĩ năng thông qua các nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích người học tìm tòi, hiện thực hóa các kiến thức đã học trong quá trình thực hiện dự án và tạo ra những sản phẩm học tập của chính mình. Dạy học theo DA góp phần giúp học sinh gắn lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia tích cực vào việc hình thành và phát triển năng lực, hình thành trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc. Trong chương trình giáo dục phổ thông (GDPT), Hóa học thuộc nhóm môn khoa học tự nhiên, chứa đựng những tri thức cốt lõi về hóa học và được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực. Chương trình GDPT 2018, đối với những học sinh có định hướng nghề nghiệp cần nhiều kiến thức Hóa học sẽ được chọn học thêm các chuyên đề học tập. Cùng với việc Bộ giáo dục và đào tạo ban hành thông tư 06/2022/TT- BGDĐT, hướng dẫn trang bị kiến thức, kỹ năng về phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ cho học sinh, sinh viên trong các cơ sở giáo dục, Hóa học là bộ môn đóng vai trò trực tiếp trang bị những kiến thức kĩ năng phòng chống cháy, nổ cho học sinh. Với những lí do trên và mong muốn các học sinh được trang bị tốt nhất những kiến thức và kĩ năng phòng chống cháy, nổ; góp phần giữ gìn sự bình yên, hạnh phúc 2
trong cuộc sống; phòng ngừa, giảm thiểu thiệt hại của tai nạn cháy, nổ; tôi lựa chọn đề tài: “ Tổ chức dạy học theo dự án chuyên đề Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ tại trường THPT Cửa Lò” 2. Mục đích của đề tài - Nghiên cứu cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn, từ đó xây dựng và tổ chức dạy học theo dự án chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” cho học sinh lớp 10 - THPT. - Đề tài góp phần đổi mới PPDH và nâng cao kết quả dạy học theo chương trình GDPT mới 2018. - Tăng tính kết nối giữa việc học và vận dụng kiến thức nhằm phát triển năng lực cho học sinh. 3. Đối tượng, phạm vi và thời gian nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Tổ chức dạy học theo dự án, áp dụng cho chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” (sách giáo khoa chương trình GDPT 2018 ) - Phạm vi nghiên cứu: + Nội dung nghiên cứu: Ứng dụng các PPDH tích cực trong môi trường công nghệ thông tin và truyền thông để giảng dạy chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” + Địa bàn nghiên cứu:Thực hiện tại trường THPT Cửa Lò. - Thời gian nghiên cứu: Từ năm học 2022 - 2023 đến năm học 2023 - 2024. 4. Đóng góp mới của đề tài - Đề tài đã hệ thống hóa một số cơ sở lí luận, thực tiễn của dạy học theo dự án, một số khái niệm liên quan đến đề tài, vai trò và tầm quan trọng của dạy học dự án. - Xây dựng và tổ chức thực hiện được dự án học tập với chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” tại trường THPT Cửa Lò; phát triển năng lực vận dụng kiến thức Hóa học và các kĩ năng về phòng chống cháy nổ cho học sinh. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu tài liệu, thu thập thông tin, chọn lọc tư liệu; phân tích, đánh giá các nội dung liên quan đến đề tài 3
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn + Phương pháp điều tra: Điều tra là phương pháp khảo sát một nhóm đối tượng trên diện rộng để phát hiện các quy luật phân bố và các đặc điểm của đối tượng. + Phương pháp thực nghiệm khoa học: Là phương pháp các nhà khoa học chủ động tác động vào đối tượng và quá trình diễn biến sự kiện mà đối tượng tham gia để hướng sự phát triển của chúng theo mục tiêu dự kiến của mình. + Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm: Là phương pháp nghiên cứu và xem xét lại những thành quả thực tiễn trong quá khứ để rút ra kết luận bổ ích cho thực tiễn và khoa học. 6. Cấu trúc của đề tài - Cấu trúc của đề tài gồm 3 phần chính : Đặt vấn đề; Nội dung; Kết luận. - Phần Nội dung của đề tài được trình bày trong 5 mục: I. Cơ sở lý luận II. Cơ sở thực tiễn III. Đề xuất các giải pháp và khảo sát sự cấp thiết, tính khả thi của các giải pháp. IV. Tổ chức dạy học theo dự án chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” tại trường THPT Cửa Lò. V. Thực nghiệm giải pháp. 4
PHẦN II. NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Dạy học theo dự án Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học (PPDH) được các nhà sư phạm Mĩ sử dụng từ cuối thế kỉ XIX và đến nay nó được ứng dụng rộng rãi ở các nước phát triển như Pháp, Đan Mạch,...cũng được sử dụng khá phổ biến ở một số nước châu Á như Thái Lan, Singapo. Ở Việt Nam, phương pháp này cũng bắt đầu được đưa vào dạy học thực nghiệm ở một số trường học và một số môn học nhưng chưa phổ biến. Với những cách tiếp cận khác nhau, các tác giả đã đưa ra nhiều cách định nghĩa về phương pháp dạy học này song nhìn chung có thể hiểu: Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học lấy học sinh (HS) làm trung tâm. Phương pháp này giúp học sinh phát triển kiến thức và các kĩ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ học tập mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện dự án và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Theo TS Lưu Thu Thủy - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam: Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình thức cơ bản của dạy học dự án. Chương trình của dạy học theo DA được xây dựng dựa trên những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế. Bài học thiết kế theo DA chứa đựng nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau có thể lôi cuốn mọi đối tượng học sinh không phụ thuộc vào cách học của họ. Các phương tiện kĩ thuật cũng được sử dụng để hỗ trợ việc dạy và học. Với mô hình này có thể vận dụng nhiều cách đánh giá khác nhau để giúp học sinh tạo ra những sản phẩm chất lượng và được đánh giá toàn diện. 1.2. Đặc điểm của dạy học theo dự án Từ nghiên cứu của các nhà khoa học và thực tiễn dạy học cho thấy PPDH theo dự án có các đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, dạy học dự án mang tính định hướng thực tiễn: Chủ đề của DA xuất phát từ những tình huống thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án (DA) cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của HS. Các DA học tập gắn việc học trong nhà trường với việc giải quyết vấn đề của thực tiễn đời sống xã hội. 5
Thứ hai, dạy học dự án mang tính định hướng hứng thú: Chủ đề, nội dung của DA tạo dựng phải phù hợp và thu hút được hứng thú của HS, thúc đẩy mong muốn học tập của HS, tăng cường năng lực hoàn thành những công việc quan trọng và mong muốn được đánh giá. Khi đó, giá trị của việc học đối với HS cũng tăng lên. Trong dạy học DA, cơ hội cộng tác làm việc với các bạn cùng lớp cũng làm tăng hứng thú học tập của học sinh. Với mô hình dạy học theo DA, giáo viên (GV) sử dụng các phương pháp giảng dạy mới và tương tác. Vận dụng dạy học theo DA mục đích là giúp HS hứng thú và sau đó suy nghĩ giải quyết những vấn đề đặt ra. Quan trọng nhất là “tránh giáo viên nói quá nhiều”; điều này dẫn đến việc HS buồn chán và thụ động. Thứ ba, dạy học dự án mang tính định hướng hành động: Dạy học theo DA thực hiện nguyên tắc kết hợp chặt chẽ giữa lí thuyết và thực hành, huy động nhiều giác quan và khả năng của HS. Trong mô hình dạy học theo DA, HS sẽ liên tục khám phá, giải thích, tổng hợp thông tin một cách sát thực và có ý nghĩa. Các tiết học theo DA hấp dẫn sẽ giúp HS hiểu rằng các nhiệm vụ trong lớp là có giá trị. Học sinh sẽ có động cơ tốt khi tin rằng các nhiệm vụ mà họ thực hiện phù hợp với các nhu cầu, quyền lợi và mục đích cá nhân của họ. Song cần nhấn mạnh, GV phải đảm bảo rằng các nhiệm vụ phải phù hợp với khả năng của HS. Nếu các nhiệm vụ quá sức thì HS sẽ mất tự tin. Nếu các nhiệm vụ quá dễ thì HS nhanh chán và mất hứng thú làm việc, các hoạt động học sẽ không còn hiệu quả. Thứ tư, dạy học dự án mang tính định hướng sản phẩm: Trong dạy học theo DA, HS luôn phải tạo ra các sản phẩm theo kế hoạch DA đã đề ra. Học sinh được đánh giá thông qua các sản phẩm này cùng với việc công bố, giới thiệu sản phẩm và quá trình làm việc của mình. Do vậy, khi giới thiệu DA luôn có định hướng sản phẩm rõ ràng. Thứ năm, dạy học dự án mang tính định hướng kĩ năng mềm: Làm việc theo DA sẽ hỗ trợ phát triển cả kĩ năng tư duy siêu nhận thức lẫn tư duy nhận thức như: Hợp tác, tự giám sát, tìm kiếm, phân tích dữ liệu và đánh giá thông tin. Đồng thời HS còn có cơ hội hình thành và rèn luyện các kĩ năng mềm cần có của con người thế kỉ XXI như: kĩ năng học tập và thích ứng, kĩ năng thu thập và xử lí thông tin, kĩ năng sống và hoạt động nghề nghiệp,... Thứ sáu, dạy học dự án mang tính tự lực cao của học sinh: Trong dạy học theo dự án, HS tham gia tích cực và tự lực vào tất cả các giai đoạn của quá trình dạy học: đề xuất vấn đề, lập kế hoạch, giải quyết vấn đề, báo cáo kết quả dự án… GV chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Với cách làm việc như vậy, HS thực sự trở thành trung tâm của quá trình dạy học và chủ động chiếm lĩnh kiến thức. Thứ bảy, dạy học dự án mang tính phức hợp: Nội dung DA có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực, nội dung hoặc nhiều môn học khác nhau. Dạy học theo DA yêu cầu 6
HS sử dụng thông tin nhiều môn học khác nhau để giải quyết các nhiệm vụ học tập. Do đó, bên cạnh nội dung các nhiệm vụ của HS và công việc của GV cũng mang tính phức hợp. Thứ tám, dạy học dự án có tính cộng tác trong làm việc: Thể hiện sự cộng tác chặt chẽ liên tục trên nhiều khía cạnh: Giữa GV với HS và giữa HS với HS. Việc cộng tác giữa GV với HS thể hiện ở sự hướng dẫn, tư vấn và cung cấp thông tin phản hồi của GV cho HS. Học sinh sẽ nhận nhiệm vụ và liên tục thông qua tiến trình thực hiện DA với GV. Đồng thời, các DA học tập thường được thực hiện theo nhóm, môi trường học tập mang tính cộng đồng xã hội. Bởi vậy, các nhóm HS phải có sự cộng tác trong làm việc mới đảm bảo được thành công cho DA. Nhiều khi với dạy học theo DA, sự cộng tác được mở rộng đến cộng đồng. Tính cộng tác có tầm quan trọng như là phương tiện làm phong phú hơn và mở rộng sự hiểu biết của HS về những điều họ đang học. Với 8 đặc điểm trên có thể thấy dạy học theo DA hoàn toàn phù hợp với mục tiêu của dạy học hiện đại là hướng người học vào trung tâm, phát huy tính tích cực và khả năng độc lập của người học trong quá trình dạy học. 1.3. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học theo dự án Dạy học theo DA là một PPDH tích cực, bản chất của phương pháp này đã tạo nên một sự thay đổi lớn về vai trò của người dạy và người học. Vai trò của giáo viên: Khi tổ chức dạy học theo DA, GV là người hướng dẫn, hỗ trợ và tạo động lực thúc đẩy vai trò tự chủ của HS, gắn sự chủ động của HS trong việc giải quyết nội dung bài học. Giáo viên chịu trách nhiệm tư vấn và giúp HS giải quyết các vướng mắc chứ không phải giải quyết hộ HS. Giáo viên cần biết và chủ động trong các hỗ trợ cần thiết. Năng lực và vai trò của GV thể hiện ở các hỗ trợ HS (không chỉ bằng các chỉ dẫn mà còn bằng cả các sản phẩm mẫu, các tài liệu cung cấp tham khảo, các nguồn thông tin, cách chuyển giao công việc và quá trình đánh giá). Trong lớp học truyền thống, GV nắm giữ tất cả các kiến thức và truyền tải đến HS. Với mô hình dạy học theo DA, GV đóng vai trò là người tạo điều kiện thuận lợi cho HS làm việc, một hướng dẫn viên, một nhà tư vấn, một người cộng tác. Đồng thời GV sử dụng và theo đuổi mô hình dạy học theo DA phải tập trung hơn vào việc tự tạo cơ hội học tập, tiếp cận thông tin, làm mẫu hướng dẫn HS và không ngừng nâng cao năng lực. Vai trò của học sinh: Với mô hình dạy học này HS là người chịu trách nhiệm chính, là trung tâm của quá trình dạy học. Học sinh tự lập kế hoạch, tự định hướng quá trình học tập, hợp tác giải quyết vấn đề, tự kiểm tra, đánh giá. Học sinh đóng vai là những “chuyên gia” thuộc những ngành nghề khác nhau trong xã hội, hoàn thành vai trò của mình dựa trên những kiến thức, kĩ năng nhất định. Cũng chính vì vậy, dạy học theo DA trở nên thực và hữu ích, hấp dẫn với HS. Học sinh được giao những nhiệm vụ phức hợp nhưng cụ thể, bám sát với kiến thức trong chương trình, có phạm vi liên môn 7
và kiến thức cuộc sống, qua đó rèn luyện kĩ năng sống cho mình. Học sinh tự quyết định cách tiếp cận của mình đối với mỗi nhiệm vụ được giao. Đồng thời có trách nhiệm trong việc hoàn thành và báo cáo sản phẩm. Học sinh phải tham gia tích cực và giữ vai trò chính trong tất cả các khâu của quá trình học tập. Giai đoạn cuối cùng trình bày sản phẩm là một giai đoạn rất quan trọng, nó thể hiện kết quả của quá trình làm việc và sự tiến bộ của HS, đồng thời là giai đoạn HS thể hiện sự sáng tạo trong suốt quá trình làm việc, thể hiện khả năng quyết định vấn đề của mình. 1.4. Ưu và nhược điểm của dạy học theo dự án Dạy học theo dự án có những ưu điểm cơ bản sau: - Dạy học theo DA đã gắn lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội giúp cho hoạt động học của HS trong nhà trường đa dạng hơn, cùng một nội dung học tập nhưng tổ chức hoạt động học theo những cách khác nhau thì tạo nên các sản phẩm khác nhau. - Kích thích động cơ, hứng thú học tập của HS, phát huy tính tự lực, trách nhiệm, sáng tạo, phát triển năng lực giải quyết vấn đề phức hợp, năng lực hợp tác, năng lực đánh giá, rèn luyện tính kiên nhẫn, ý thức trách nhiệm trong học tập. Dạy học theo dự án có những nhược điểm sau: - Dạy học theo DA không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lí thuyết mang tính hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kĩ năng cơ bản. - Dạy học theo DA thường áp dụng với những nội dung có liên quan đến vấn đề thực tiễn. Các chuyên đề dạy học trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 là rất phù hợp. 1.5. Những lưu ý khi tổ chức dạy học theo dự án Khi tổ chức dạy học theo GA, giáo viên cần lưu ý một số điểm sau đây: - Phải xác định đúng chủ đề: Vì nếu không xác định đúng chủ đề thì nội dung của DA tiến triển theo 2 hướng bất lợi: Một là không có nhiệm vụ nghiên cứu vì chủ đề quá đơn giản, hai là nhiệm vụ quá khó vượt khả năng và điều kiện cho phép. - Đòi hỏi GV phải có năng lực tổ chức và quản lí HS trong hoạt động, nhất là hoạt động nhóm. - Giáo viên phải quan tâm đến nguồn tư liệu tham khảo của chủ đề DA, trang thiết bị cần thiết và địa điểm phù hợp cho hoạt động của GV và HS. - Việc thực hiện DA ít nhiều liên quan đến kinh phí (in ấn, chi phí trong quá trình thu thập tài liệu…). Vì vậy GV phải thường xuyên bám sát, điều chỉnh tránh lãng phí, không cần thiết. - Không phải nội dung nào, bài học nào cũng áp dụng được PPDH theo dự án. 8
1.6. Chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” thuộc nhóm chuyên đề giới thiệu một số ngành nghề liên quan đến Hóa học, giảng dạy ở lớp 10. Thời lượng dành cho chuyên đề gồm 10 tiết, gồm 3 nội dung trọng tâm. Bảng 1.1: Các nội dung trọng tâm của chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” Nội dung Yêu cầu cần đạt Sơ lược về - Nêu được khái niệm, đặc điểm của phản ứng cháy (thuộc loại phản phản ứng ứng oxi hóa - khử và là phản ứng tỏa nhiệt, phát ra ánh sáng) cháy, nổ - Nêu được một số ví dụ về sự cháy các chất vô cơ và hữu cơ (Mg cháy trong CO2, xăng dầu cháy trong không khí,...) - Nêu được điều kiện cần và đủ để phản ứng cháy xảy ra. - Nêu được khái niệm, đặc điểm cơ bản của phản ứng nổ (xảy ra với tốc độ rất nhanh kèm theo sự tăng thể tích đột ngột và tỏa lượng nhiệt lớn). - Nêu được khái niệm phản ứng nổ vật lí và nổ hóa học. - Trình bày được khái niệm về “nổ bụi” ( nổ bụi là vụ nổ gây bởi các hạt bụi rắn có kích thước hạt nhỏ ( hầu hết các vật liệu hữu cơ rắn như bột nhựa, bột đường, bột ngũ cốc cũng như bột kim loại có khả năng tác dụng với oxygen và tỏa nhiệt mạnh) trong không khí). - Trình bày được những sản phẩm độc hại thường sinh ra trong các phản ứng cháy: CO2, CO, HCl, SO2,... và tác hại của chúng với con người. ( CO rất độc với con người. Ở nồng độ 1,28% CO, con người bất tỉnh sau 2-3 hơi thở, chết sau 2-3 phút). Điểm chớp - Nêu được khái niệm về điểm chớp cháy (là nhiệt độ thấp nhất ở cháy (nhiệt độ áp suất của khí quyển mà một hợp chất hữu cơ hoặc vật liệu dễ bay chớp cháy), hơi (có thể thay bằng cụm từ chất lỏng dễ bay hơi vì nhiều hợp chất nhiệt độ tự 9
bốc cháy và hữu cơ không có khả năng cháy) tạo thành lượng hơi đủ để bốc cháy nhiệt độ cháy trong không khí khi gặp nguồn phát tia lửa). - Nêu được khái niệm về nhiệt độ tự bốc cháy (là nhiệt độ thấp nhất mà tại đó, chất cháy tự cháy mà không cần tiếp xúc với nguồn nhiệt tại điều kiện áp suất khí quyển). - Trình bày được việc sử dụng điểm chớp cháy để phân biệt chất lỏng dễ cháy và có thể gây cháy. (chất lỏng có điểm chớp cháy nhỏ hơn 37,8 0C được gọi là chất lỏng dễ cháy. Trong khi các chất lỏng có điểm chớp cháy trên nhiệt độ đó gọi là chất lỏng có thể gây cháy). - Trình bày được khái niệm nhiệt độ cháy. - Phân tích được dấu hiệu để nhận biết về những nguy cơ và cách giảm nguy cơ gây cháy, nổ; cách xử lí khi có cháy, nổ. (Chú ý tìm hiểu, thu thập thông tin về điểm chớp cháy, nhiệt độ cháy của những chất hay gặp trong cuộc sống như: xăng, dầu, vật liệu xây dựng). Hóa học về - Tìm được ΔrH0 một số phản ứng cháy, nổ (theo nhiệt tạo thành phản ứng ΔfH0 hoặc năng lượng liên kết Eb) để dự đoán mức độ mãnh liệt của cháy, nổ phản ứng cháy, nổ. - Tính được sự thay đổi của tốc độ phản ứng cháy, “tốc độ phản ứng hô hấp” theo giải định về sự phụ thuộc vào nồng độ O2. - Nêu được các nguyên tắc chữa cháy (làm giảm tốc độ phản ứng cháy) dựa vào các yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng hóa học. - Giải thích được vì sao lại hay dùng CO2 để chữa cháy (cách li và làm giảm nồng độ O2; CO2 nặng hơn không khí) - Giải thích được vì sao lại hay dùng nước để chữa cháy (làm giảm nhiệt độ xuống dưới nhiệt độ cháy,...) - Giải thích được lí do vì sao một số trường hợp không được dùng nước để chữa cháy (cháy xăng, dầu; đám cháy chứa hóa chất phản ứng với nước,...) mà lại phải dùng cát, CO2... 10
- Giải thích được tại sao đám cháy có mặt các kim loại hoạt động mạnh như kim loại kiềm, kiềm thổ và nhôm,...không sử dụng nước, CO2, cát (thành phần chính là SiO2), bột chữa cháy (hỗn hợp nước, không khí và chất hoạt động bề mặt) để dập tắt đám cháy. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 2.1. Thực trạng dạy học theo dự án trong môn Hóa học ở trường THPT hiện nay trên địa bàn Thị xã Cửa Lò Để tìm hiểu thực tế dạy học theo DA trong môn Hóa học ở các trường THPT trên địa bàn Thị xã Cửa Lò, chúng tôi đã xây dựng phiếu điều tra thực trạng, đối tượng điều tra là GV và HS đang giảng dạy và học tập bộ môn Hóa học tại các trường THPT Cửa Lò và THPT Cửa Lò 2. Mục đích là để tìm hiểu một số thông tin sau: mức độ phổ biến của việc vận dụng dạy học theo DA , thuận lợi và khó khăn của GV và HS trong quá trình vận dụng dạy học DA trong môn Hóa học. Kết quả điều tra như sau: + Về việc vận dụng dạy học theo dự án trong dạy và học 11
+ Về kĩ năng làm việc nhóm: 12
+ Về năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn + Về trình độ CNTT: Bảng 2.1: Thống kê trình độ CNTT Trình độ CNTT Mức độ Không Thành thạo Rất thành thành thạo thạo Khả năng sử dụng internet 3,6 % 68,2 % 28,2 % Khả năng soạn thảo văn bản Word 19,1 % 59,1 % 21,8 % Khả năng sử dụng phần mềm trình 35,1 % 53,2 % 11,7 % chiếu Microsoft PowerPoint Khả năng tìm kiếm thông tin trên 0,9 % 62,2 % 36,9 % internet Khả năng chỉnh sửa âm thanh, hình 46,8 % 37,8 % 15,3 % ảnh, đoạn phim Đánh giá chung về thực trạng: 13
+ Nhiều HS đã biết đến phương pháp dạy học theo dự án, có khả năng làm việc nhóm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập, song nhiều học sinh mới chỉ biết chứ chưa được trải nghiệm về dạy học theo DA, dạy học theo DA trong môn Hóa học còn mới mẻ, chưa thực sự phổ biến. + Học sinh ngày nay có khả năng ứng dụng CNTT, khai thác thông tin trên internet rất tốt, nhiều HS có khả năng sử dụng các phần mềm, công cụ tin học thành thạo có thể đảm bảo điều kiện để thực hiện việc thu thập thông tin, báo cáo kết quả DA, tuy nhiên khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống chưa cao. 2.2. Thực trạng hiểu biết và kĩ năng phòng chống cháy, nổ; cứu hộ cứu nạn của học sinh trên địa bàn Thị xã Cửa Lò. Để tìm hiểu về sự hiểu biết và kĩ năng về phòng chống cháy nổ, cứu nạn cứu hộ của HS trên địa bàn Thị xã Cửa Lò, chúng tôi xây dựng phiếu điều tra, kết quả thu được như sau: 14
Đánh giá chung về thực trạng: + Nhiều HS đã được tham gia ít nhất một lần tập huấn về PCCC và CNCH tại trường học, thậm chí có những HS đã được tham dự tập huấn nhiều lần. Kiến thức và kĩ năng về phòng chống cháy nổ, hỏa hoạn chứa đựng nhiều kiến thức liên môn, trong đó chủ yếu là kiến thức Hóa học, theo kết quả khảo sát vẫn còn nhiều HS chưa có sự kết nối và vận dụng kiến thức Hóa học vào việc phòng chống cháy, nổ. Vì vậy không thể đảm bảo được rằng HS sẽ lĩnh hội đầy đủ, toàn diện kiến thức phòng chống cháy, nổ cũng kĩ năng thoát hiểm, CHCN nếu có sự cố hỏa hoạn xảy ra trong thực tiễn. + Xu hướng chung HS ngày càng ngại học môn Hóa học, đây chính là rào cản để HS đạt được sự tự tin, bình tĩnh, xử lí tình huống linh hoạt, hiệu quả khi có sự cố cháy, nổ, hỏa hoạn xảy ra. 15
Xuất phát từ cơ sở lí luận, cũng như kết quả khảo sát thực trạng, tôi nhận thấy rằng chúng ta nên tổ chức dạy học 10 tiết chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” theo phương pháp dạy học dự án để tăng thêm tính hấp dẫn và hiệu quả trong dạy học và phát triển các phẩm chất, năng lực cho HS. III. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP VÀ KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT, TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP 3.1. Các giải pháp Để tổ chức dạy học hiệu quả 10 tiết chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ”, tôi đưa ra các giải pháp như sau: 3.1.1. Lựa chọn, xây dựng các dự án cho chuyên đề “Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” phù hợp nội dung bài học và tạo sự kết nối với thực tiễn. Sau khi chọn được bài học phù hợp với việc tổ chức dạy học theo DA thì việc chọn nội dung xây dựng chủ đề DA cần đảm bảo các nguyên tắc sau: - Các chủ đề DA phải bám sát nội dung kiến thức và mục tiêu , đồng thời phải gắn với thực tiễn đời sống, tạo điều kiện cho HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn, có ý nghĩa xã hội sâu sắc và phù hợp trình độ HS. - Chủ đề DA là những vấn đề phức hợp, đòi hỏi HS phải tích hợp kiến thức các môn học trong quá trình thực hiện DA và tạo điều kiện để HS phát triển các năng lực chung. - Các chủ đề DA phải phù hợp với trình độ nhận thức và thu hút được sự quan tâm hứng thú của HS, tạo điều kiện để HS phát triển các phẩm chất, năng lực. - Các chủ đề DA học tập có nguồn tư liệu phong phú và phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường và xã hội, tạo điều kiện để HS tạo ta những sản phẩm có ý nghĩa. 3.1.2. Vận dụng và phát huy khả năng ứng dụng CNTT của học sinh để dạy học theo dự án. Kết quả khảo sát và thực tế cho thấy, thế hệ HS ngày nay có trình độ CNTT rất tốt, nhanh nhạy trong việc tìm kiếm thông tin, nhiều HS có kĩ năng sử dụng các phần mềm tiện ích rất thành thạo, vì vậy việc vận dụng và phát huy khả năng này của HS vào dạy học theo DA, phục vụ cho các công đoạn thu thập thông tin, thuyết trình, cắt ghép, chỉnh sửa video, ảnh, làm phim,…để báo cáo sản phẩm là rất phù hợp với năng lực HS và tăng tính hấp dẫn, thú vị cho bài học. 16
3.1.3. Phát huy vai trò và khả năng làm việc nhóm của học sinh trong dạy học theo dự án. Dạy học theo DA là một hình thức tổ chức, PPDH tích cực, mang tính phức hợp, liên môn cao. Trong dạy học theo DA, GV và HS không chỉ áp dụng một phương pháp riêng biệt mà cùng một lúc thực hiện nhiều phương pháp, kỹ thuật dạy học khác nhau như: thảo luận nhóm, nghiên cứu, điều tra, giải quyết vấn đề, giải quyết tình huống… Với sự tích cực đổi mới về PPDH, HS đã quen với việc hoạt động và làm việc nhóm. Kĩ năng làm việc nhóm sẽ giúp cho mỗi thành viên cùng nhau đóng góp ý kiến, suy nghĩ mới về nhiệm vụ được giao. Mỗi người cùng làm, cùng nghĩ thì sẽ giúp nhóm có được nhiều thông tin, ý tưởng hấp dẫn hơn để có thể giải quyết nhiệm vụ được giao nhanh chóng và dễ dàng hơn. Dạy học theo DA thường được thực hiện theo nhóm. Vì thế, việc phối hợp làm việc nhóm, phân công công việc giữa các thành viên mang tính quyết định đến hiệu quả của dự án. 3.1.4. Lập kế hoạch về thời gian để học sinh thực hiện các dự án. Lập kế hoạch DA cung cấp bức tranh tổng quan cho nhóm thực hiện DA, đặc biệt là về mặt thời gian. Học sinh cần có đủ thời gian để thực hiện DA, GV cần ứớc tính thời điểm bắt đầu, thời gian kéo dài và thời điểm kết thúc các hoạt động sao cho phù hợp với hoạt động học của HS, đảm bảo tính khả thi cho việc thực hiện DA của HS, đồng thời đảm DA được hoàn thành đúng tiến độ. 3.1.5. Tổ chức hướng dẫn cho học sinh các nhiệm vụ trong dạy học theo dự án. Dạy học theo DA là một hoạt động học tập nhằm tạo cơ hội cho học sinh tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực, áp dụng một cách sáng tạo vào thực tế cuộc sống. Đồng thời củng cố kiến thức và xây dựng các kĩ năng hợp tác, giao tiếp và học tập độc lập, chuẩn bị hành trang cho HS học tập suốt đời và đối mặt với các thử thách trong cuộc sống. Ngoài việc lựa chọn kiến thức phù hợp, để thành công phương pháp này còn đòi hỏi người GV phải có kinh nghiệm trong việc tổ chức, hướng dẫn cho học sinh các hoạt động khoa học để theo đúng định hướng, mục tiêu đề ra. Thông thường khi thực hiện dạy học theo DA, GV phải tuân theo các bước cơ bản sau đây: Bước 1: Xác định chủ đề và mục đích của dự án: Giáo viên và học sinh cùng nhau đề xuất ý tưởng, xác định chủ đề và mục đích của DA. Cần tạo ra một tình huống xuất phát, chứa đựng một vấn đề, hoặc đặt một nhiệm vụ cần giải quyết, trong đó liên hệ với hoàn cảnh thực tiễn xã hội và đời sống. Cần chú ý đến hứng thú của người học cũng như ý nghĩa xã hội của đề tài. Giáo viên có thể giới thiệu một số hướng đề tài để học sinh lựa chọn và cụ thể hoá. Trong một số 17
trường hợp, ý tưởng về việc xác định đề tài có thể xuất phát từ phía HS. Giai đoạn này còn được mô tả thành hai giai đoạn là đề xuất ý tưởng và thảo luận về ý tưởng. Bước 2: Xây dựng kế hoạch thực hiện: Trong giai đoạn này HS với sự hướng dẫn của GV xây dựng đề cương cũng như kế hoạch cho việc thực hiện DA. Trong việc xây dựng kế hoạch cần xác định những công việc cần làm, thời gian dự kiến, vật liệu, kinh phí, phương pháp tiến hành và phân công công việc trong nhóm. Đây là bước quan trọng, tất cả các thành viên trong nhóm cùng tham gia xây dựng và xác định: Mục tiêu, nhiệm vụ, sản phẩm, thời gian, cách tiến hành… Bước 3: Thu thập thông tin: Hướng dẫn HS các cách thu thập thông tin như: Quan sát, tìm hiểu, tra cứu mạng, thư viện, bảo tàng, sách báo,… và các mối quan hệ khác trong cuộc sống. Bước 4: Thực hiện dự án: Các thành viên thực hiện công việc theo kế hoạch đã đề ra cho nhóm và cá nhân. Trong giai đoạn này HS thực hiện các hoạt động trí tuệ và hoạt động thực tiễn, thực hành, những hoạt động này xen kẽ và tác động qua lại lẫn nhau. Kiến thức lý thuyết, các phương án giải quyết vấn đề được thử nghiệm qua thực tiễn. Trong quá trình đó sản phẩm của DA và thông tin mới được tạo ra. Trong quá trình thực hiện DA, mặc dù HS làm việc độc lập nhưng GV vẫn phải duy trì thông tin hai chiều, vừa để giải quyết khó khăn, vướng mắc nếu có, đồng thời động viên, khích lệ tinh thần cho các nhóm. Bước 5: Trình bày sản phẩm dự án: Kết quả thực hiện DA có thể được viết dưới dạng thu hoạch, báo cáo, bài báo, phim... Trong nhiều DA các sản phẩm vật chất được tạo ra qua hoạt động thực hành. Sản phẩm của DA cũng có thể là những hành động phi vật chất, chẳng hạn việc biểu diễn một vở kịch, việc tổ chức một sinh hoạt nhằm tạo ra các tác động xã hội. Sản phẩm của DA có thể được trình bày giữa các nhóm HS, có thể được giới thiệu trong nhà trường. Bước 6: Đánh giá dự án: Giáo viên và học sinh đánh giá quá trình thực hiện và kết quả cũng như kinh nghiệm đạt được. Từ đó rút ra những kinh nghiệm cho việc thực hiện các DA tiếp theo. Kết quả của DA cũng có thể được đánh giá từ bên ngoài. Việc phân chia các giai đoạn trên đây chỉ mang tính chất tương đối. Trong thực tế chúng có thể xen kẽ và thâm nhập lẫn nhau. Việc tự kiểm tra, điều chỉnh cần được 18
thực hiện trong tất cả các giai đoạn của DA. Với những dạng DA khác nhau có thể xây dựng cấu trúc chi tiết riêng phù hợp với nhiệm vụ DA. Với cách tổ chức và hướng dẫn cho HS trong dạy học theo DA như trên, tôi nhận thấy rằng đây là một sự thay đổi mạnh mẽ trong cách dạy và học hiện nay, người GV là người hướng dẫn, quan sát, chỉ đạo quá trình học của HS, còn HS thực sự được tham gia vào quá trình tự học, chủ động trong tìm hiểu kiến thức. 3.1.6. Hướng dẫn học sinh trình bày, báo cáo sản phẩm trong dạy học theo dự án. a. Yêu cầu của một bản báo cáo Dạy học theo DA là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Vậy, việc tạo ra sản phẩm là một đặc điểm tiêu biểu và là một phần không thể thiếu của hình thức dạy học theo DA. Sản phẩm của DA thông thường là một bản báo cáo của học sinh. Ngoài ra khuyến khích học sinh hoàn thiện bản báo cáo ở dạng trình chiếu Powerpoint để phát huy và thể hiện được hết các hình ảnh, băng hình, phóng sự mà bản báo cáo in chưa thể hiện được. Mặt khác, nếu chuẩn bị tốt thiết bị hiện đại hỗ trợ như máy tính, máy chiếu, sile trình chiếu… sẽ tăng tính hấp dẫn cho người học và đảm bảo thành công cho kết quả DA. b. Các bước tiến hành báo cáo Báo cáo sản phẩm là bước cuối cùng của dạy học theo DA. Đây là bước rất quan trọng phản ánh ý thức tự giác, sự nỗ lực, sáng tạo, tích cực hợp tác, kết quả học tập… của HS trong suốt quá trình thực hiện DA. Theo quan sát, tôi nhận thấy đây là giai đoạn được HS mong chờ nhất vì các em được thể hiện sự hiểu biết, khả năng, năng khiếu của mình và hơn hết là các em được làm chủ trong tiết học. Trong thực tế một số GV tiến hành các bước của DA đầy đủ, khoa học nhưng khi tiến hành báo cáo sản phẩm lại không thành công vì bị ảnh hưởng bởi thời gian, ý thức HS, phương pháp trình bày, ý kiến phản biện… Để làm tốt bước này đòi hỏi GV phải có kinh nghiệm hướng dẫn HS trình bày, báo cáo sản phẩm trong dạy học theo DA. Ví dụ: - Chuẩn bị: Trước 3 đến 5 ngày, nhắc nhở HS hoàn thiện báo cáo; chú ý các hoạt động, thiết bị hỗ trợ cho tiết báo cáo như máy tính, máy chiếu, âm thanh, tranh ảnh…; Bốc thăm hoặc chỉ định thứ tự trình bày của các nhóm, qui định thời gian cho mỗi nhóm - Tiết báo cáo: + Nhóm báo cáo chuẩn bị sẵn sàng về cả nội dung, hình thức, sắp xếp vị trí ngồi cho các nhóm còn lại một cách hợp lý và phù hợp với ý tưởng đã đưa ra. 19