Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức hoạt động trải nghiệm về khu di tích lịch sử Truông Bồn trong dạy học lịch sử tại Trường Trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:59

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại Trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên; Góp phần nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An thông qua việc xác định cụ thể những nội dung, hình thức, nguyên tắc, quy trình và đề xuất các biện pháp sư phạm khả thi.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức hoạt động trải nghiệm về khu di tích lịch sử Truông Bồn trong dạy học lịch sử tại Trường Trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN ____________________________________________________________ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM VỀ KHU DI TÍCH LỊCH SỬ TRUÔNG BỒN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGUYỄN TRƯỜNG TỘ (HƯNG NGUYÊN) LĨNH VỰC/MÔN: LỊCH SỬ .
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT NGUYỄN TRƯỜNG TỘ - HƯNG NGUYÊN ____________________________________________________________ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM VỀ KHU DI TÍCH LỊCH SỬ TRUÔNG BỒN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGUYỄN TRƯỜNG TỘ (HƯNG NGUYÊN) LĨNH VỰC/MÔN: LỊCH SỬ Họ và tên giáo viên: Cao Thị Thu Trang Tổ: Khoa học Xã hội SĐT: 0915622875 NĂM HỌC 2023 - 2024
MỤC LỤC Phần I: ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1 2. Mục đích đề tài ...................................................................................................2 3. Tính mới và đóng góp của đề tài ........................................................................2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................2 5. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................2 Phần II: NỘI DUNG ...............................................................................................3 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông ..................................3 1.1. Cơ sở lí luận..................................................................................................3 1.1.1 Quan điểm về hoạt động trải nghiệm và tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường trung học phổ thông ..................................................3 1.1.2. Quan điểm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông...........................................................4 1.1.3. Cơ sở của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông ............................................................................6 1.1.4. Vị trí, ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông ..................................................................7 1.2. Cơ sở thực tiễn..............................................................................................9 1.2.1. Thực trạng của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông ...................13 1.2.1.1 Đối tượng, phương pháp khảo sát ....................................................13 1.2.1.2 Nội dung khảo sát .............................................................................13 1.2.1.3 Kết quả khảo sát ...............................................................................13 1.2.2. Thực trạng của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên ..........................................................................17 2. Hình thức và quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông ............................................19 2.1. Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông ....................................................19 2.1.1 Tổ chức hoạt động trải nghiệm thông qua tham quan học tập lịch sử tại khu di tích lịch sử, bảo tàng lịch sử ............................................................................19 2.1.2 Tổ chức hoạt động trải nghiệm thông qua hình thức đóng vai.......................21 2.1.3 Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm thông qua hình thức viết báo cáo và thuyết trình ........................................................................................................22
2.1.4 Tổ chức hoạt động trải nghiệm thông qua tìm hiểu lịch sử địa phương ..........23 2.1.5 Tổ chức hoạt động trải nghiệm thông qua xây dựng video lịch sử................24 2.1.6 Tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm bằng hình thức dạy học dự án ...........25 2.2 Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông .........................................................25 3. Tổ chức hoạt động trải nghiệm về khu di tích lịch sử Truông Bồn trong dạy học lịch sử tại Trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên ................27 4. Hiệu quả của đề tài .............................................................................................9 5. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi .......................................................................35 5.1. Các giải pháp đã đề xuất...............................................................................35 5.2 Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất ........................36 5.3 Khảo sát tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất .......................................37 5.4. Đánh giá về tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp..............................................................................................................39 Phần III: KẾT LUẬN .............................................................................................41 1. Kết luận ..............................................................................................................41 2. Kiến nghị ............................................................................................................41 2.1. Đối với nhà trường .......................................................................................41 2.2 Đối với giáo viên ...........................................................................................41 2.3. Đối với học sinh ...........................................................................................42 Phần IV: PHỤ LỤC ................................................................................................43 Phụ lục 1. PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN ...............................................................43 Phụ lục 2. PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN ...............................................................45 Phụ lục 3: PHIẾU HỌC TẬP .................................................................................48 Phụ lục 4. MẪU PHIẾU KHẢO NGHIỆM HỌC SINH SAU KHI THAM GIA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM .....................................................................49 MỘT SỐ HÌNH ẢNH HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM VỀ KHU DI TÍCH LỊCH SỬ TRUÔNG BỒN .....................................................................................51 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................54
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng Bảng 1: Đánh giá mức độ cấp thiết của các giải pháp đề xuất .................................36 Bảng 2: Đánh giá mức độ khả thi của các giải pháp đề xuất ....................................37 Bảng 3: Đánh giá mức độ tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp ...............39 Biểu Biểu đồ 1: Mức độ cấp thiết của các giải pháp .........................................................36 Biểu đồ 2: Mức độ khả thi của các giải pháp đề xuất ...............................................38 Biểu đồ 3: Mối tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm về di sản văn hóa trong dạy học Lịch sử tại Trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên ............................................40
Phần I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Suốt một thời gian khá dài, giáo dục Việt Nam vẫn thiên về dạy học lý thuyết, học sinh chủ yếu được truyền thụ và tích lũy kiến thức một cách thụ động mà chưa được chú trọng các hoạt động thực hành, trải nghiệm, giúp người học có điều kiện phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và phát triển các năng lực trong học tập lẫn cuộc sống. Thực trạng này đã trở thành thách thức lớn đối với vấn đề đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng được những yêu cầu mới về phát triển kinh tế, xã hội nước ta hiện nay. Trước tình hình đó, chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam của Đảng đề ra trong Nghị quyết số 29-NQ/TW đã được cụ thể hóa trong Chương trình Giáo dục phổ thông mới (2018), trong đó xuyên suốt là định hướng dạy học phát triển năng lực học sinh với nhiều hình thức, biện pháp sư phạm, đặc biệt là thông qua hoạt động trải nghiệm. Hiện nay, thực tiễn dạy học lịch sử tại trường phổ thông cho thấy hiệu quả dạy học bộ môn này vẫn còn nhiều hạn chế, giáo viên và học sinh chưa được trang bị một cách đầy đủ cả về lý thuyết lẫn năng lực tổ chức và tiến hành hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử nên vẫn còn lúng túng trong việc tổ chức hoạt động này một cách khả thi và hiệu quả, nhất là đối với các hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử ở địa phương. Theo dòng lịch sử, ông cha ta đã để lại một kho tàng di sản văn hóa đồ sộ, phong phú và mang nhiều giá trị. Ngày nay, việc tìm hiểu về các di sản văn hóa ấy, gồm di sản vật thể và phi vật thể, có vị trí, vai trò rất quan trọng trong dạy học cũng như trong đời sống xã hội. Luật di sản văn hóa đã khẳng định: “Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng và giữ nước của nhân dân ta. Di sản văn hóa ở mỗi nơi đều mang những nét đặc trưng riêng, điều này tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo của mỗi địa phương. Nghệ An là vùng đất giàu truyền thống, chứa đựng bao trầm tích lịch sử và văn hóa, là nơi lưu giữ những di sản văn hoá vật thể và phi vật thể phong phú, đa dạng và vô giá. Qua tìm hiểu những vấn đề về lý luận cũng như thực tiễn dạy học lịch sử, chúng tôi nhận thấy tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử cho học sinh ở các trường trung học phổ thông ở tỉnh Nghệ An là một trong những chủ đề rất cần thiết, phù hợp và có ý nghĩa trong việc góp phần nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở địa phương. Với mục đích chia sẻ với thầy cô một vài kinh nghiệm trong trong việc tổ chức hoạt động trải nghiệm ở trường trung học phổ thông nên tôi chọn đề tài “Tổ chức hoạt động trải nghiệm về khu di tích lịch sử Truông Bồn trong dạy học lịch sử tại Trường Trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên”. 1
2. Mục đích đề tài + Góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại Trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên. + Góp phần nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An thông qua việc xác định cụ thể những nội dung, hình thức, nguyên tắc, quy trình và đề xuất các biện pháp sư phạm khả thi. 3. Tính mới và đóng góp của đề tài - Lần đầu tiên đề tài được áp dụng tại Trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên. - Đề tài đã khai thác và trang bị cho học sinh những phương pháp, kĩ năng trong việc nâng cao hiệu quả của hoạt động trải nghiệm về khu di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông. - Đề ra một số giải pháp trong việc nâng cao hiệu quả của hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Quá trình tổ chức hoạt động trải nghiệm về khu di tích lịch sử Truông Bồn trong dạy học Lịch sử tại Trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên. - Thực nghiệm tại Trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên. - Thời gian năm học 2022-2023. 5. Phương pháp nghiên cứu + Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: tiếp cận các tài liệu về tâm lí học, giáo dục học, các tài liệu lý luận và phương pháp dạy học lịch sử, chương trình, sách giáo khoa Lịch sử và các tài liệu Lịch sử có liên quan đề tài. + Áp dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản của khoa học giáo dục: Điều tra xã hội học bằng phát phiếu khảo sát và dự giờ, trao đổi với giáo viên, học sinh để tìm hiểu, phân tích thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông. Tiến hành khảo nghiệm sư phạm và xử lý các dữ liệu thu được bằng phương pháp thống kê để bước đầu kiểm định tính khả thi, hiệu quả của các biện pháp sư phạm mà đề tài đề xuất. 2
Phần II: NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1 Quan điểm về hoạt động trải nghiệm và tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường trung học phổ thông Từ điển Tiếng Việt định nghĩa: Trải có nghĩa là “đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng”, còn nghiệm có nghĩa là “kinh nghiệm qua thực tế nhận thấy điều đó đúng”. Như vậy, trải nghiệm có nghĩa là quá trình chủ thể được trực tiếp tham gia hoạt động và rút ra những kinh nghiệm cho bản thân. Trong Chương trình giáo dục phổ thông - Hoạt động trải nghiệm và hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp chính thức thông qua năm 2018, hoạt động trải nghiệm được quan niệm rõ là “hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai”. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một loại hình hoạt động dạy học có mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường; học sinh được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động, từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân; các em được trải nghiệm, bày tỏ quan điểm, ý tưởng, đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, thể hiện tự khẳng định bản thân, tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và bạn bè. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có nội dung rất đa dạng và mang tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể tổ chức tại nhiều địa điểm khác nhau ở trong hoặc ngoài nhà trường như: lớp học, thư viện, phòng đa năng, phòng truyền thống, sân trường, vườn trường, công viên, vườn hoa, viện bảo tàng, các di tích lịch sử và văn hóa, các danh lam thắng cảnh, các công trình công cộng, nhà các nghệ nhân, các làng nghề, cơ sở sản xuất,... hoặc ở các địa điểm khác ngoài nhà trường có liên quan đến chủ đề hoạt động. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo cùng với các môn học khác được coi là một phương pháp học của học sinh, làm tăng giá trị cho bản thân người học. Đó là một quá trình trong đó chủ thể (học sinh) trực tiếp tham gia vào các loại hình hoạt động và giao lưu phong phú, đa dạng, học sinh tự biến đổi mình, tự làm phong phú mình bằng cách thu lượm và xử lý thông tin từ môi trường xung quanh. Quan niệm này 3
làm vai trò của người thầy cũng thay đổi: hỗ trợ, hướng dẫn, trọng tài, cố vấn nhằm phát huy cao độ tính năng động chủ quan của người học. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo giúp học sinh trong quá trình trải nghiệm thể hiện được giá trị của bản thân mình, thiết lập được các mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể, với các cá nhân khác, với môi trường học và môi trường sống. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo giúp học sinh củng cố các kiến thức kĩ năng đã có, trên cơ sở đó, tiếp tục rèn luyện và phát triển các năng lực tự hoàn thiện, năng lực thích ứng, năng lực giao tiếp, ứng xử, năng lực hoạt động chính trị - xã hội, năng lực tổ chức - quản lý, năng lực hợp tác… của học sinh. Qua quá trình trải nghiệm giúp cho học sinh có thái độ đúng đắn trước những vấn đề của cuộc sống, biết chịu trách nhiệm về hành vi của bản thân: đấu tranh tích cực với những biểu hiện sai trái của bản thân và của người khác, biết cảm thụ và đánh giá cái đẹp trong cuộc sống. 1.1.2. Quan điểm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông Di tích lịch sử - văn hoá là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học. Theo đó, di tích lịch sử là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học. Các tiêu chí để trở thành di tích lịch sử - Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử, văn hóa tiêu biểu của quốc gia hoặc của địa phương - Công trình xây dựng, địa điểm gắn với thân thế và sự nghiệp của anh hùng dân tộc, danh nhân, nhân vật lịch sử có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của quốc gia hoặc của địa phương trong các thời kỳ lịch sử. - Địa điểm khảo cổ có giá trị tiêu biểu - Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị tiêu biểu cho một hoặc nhiều giai đoạn phát triển kiến trúc, nghệ thuật. Quy định về xếp hạng di tích lịch sử - Di tích lịch sử cấp tỉnh Di tích cấp tỉnh là di tích có giá trị tiêu biểu của địa phương, bao gồm + Công trình xây dựng, địa điểm ghi dấu sự kiện, mốc lịch sử quan trọng của địa phương hoặc gắn với nhân vật có ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển của địa phương trong các thời kỳ lịch sử. 4
+ Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị trong phạm vi địa phương. + Địa điểm khảo cổ có giá trị trong phạm vi địa phương. + Cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc, nghệ thuật có giá trị trong phạm vi địa phương. - Di tích lịch sử cấp quốc gia Di tích quốc gia là di tích có giá trị tiêu biểu của quốc gia, bao gồm: + Công trình xây dựng, địa điểm ghi dấu sự kiện, mốc lịch sử quan trọng của dân tộc hoặc gắn với anh hùng dân tộc, danh nhân, nhà hoạt động chính trị, văn hóa, nghệ thuật, khoa học nổi tiếng có ảnh hưởng quan trọng đối với tiến trình lịch sử của dân tộc. + Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị tiêu biểu trong các giai đoạn phát triển kiến trúc, nghệ thuật Việt Nam. + Địa điểm khảo cổ có giá trị nổi bật đánh dấu các giai đoạn phát triển của văn hóa khảo cổ. + Cảnh quan thiên nhiên đẹp hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc, nghệ thuật hoặc khu vực thiên nhiên có giá trị khoa học về địa chất, địa mạo, địa lý, đa dạng sinh học, hệ sinh thái đặc thù. - Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt + Công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện đánh dấu bước chuyển biến đặc biệt quan trọng của lịch sử dân tộc hoặc gắn với anh hùng dân tộc, danh nhân tiêu biểu có ảnh hưởng to lớn đối với tiến trình lịch sử của dân tộc + Công trình kiến trúc, nghệ thuật, quần thể kiến trúc, tổng thể kiến trúc đô thị và địa điểm cư trú có giá trị đặc biệt đánh dấu các giai đoạn phát triển kiến trúc, nghệ thuật Việt Nam + Địa điểm khảo cổ có giá trị nổi bật đánh dấu các giai đoạn phát triển văn hóa khảo cổ quan trọng của Việt Nam và thế giới. + Cảnh quan thiên nhiên nổi tiếng hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc, nghệ thuật có giá trị đặc biệt của quốc gia hoặc khu vực thiên nhiên có giá trị về địa chất, địa mạo, địa lý, đa dạng sinh học và hệ sinh thái đặc thù nổi tiếng của Việt Nam và thế giới. Từ quan điểm về tiêu chí và quy định xếp hạng di tích lịch sử. Ta có thể thấy rằng hoạt động trải nghiệm sáng tạo về di tích lịch sư trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông để khai thác và phát huy giá trị di tích trong dạy học chính vì thế ở trường phổ thông cần tạo điều kiện cho học sinh tích cực tham gia các hoạt động học tập trực tiếp trải nghiệm về với di tích để học sinh phải được 5
khám phá, khai thác các di tích có liên quan đến nội dung bài học, giúp các em vừa có những hiểu biết về di tích, vừa hiểu biết sâu sắc hơn nội dung bài học, từ đó học sinh trân trọng và gìn giữ phát huy được các giá trị của di tích. Khi sử dụng di tích trong dạy học lịch sử cần kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực như: đồ dùng trực quan, dạy học nêu vấn đề, dạy học theo dự án và tham quan. 1.1.3. Cơ sở của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông - Xuất phát từ mục tiêu, chiến lược đào tạo con người trong bối cảnh mới Hiện nay, bối cảnh và tình hình thế giới cũng như trong nước đã có nhiều thay đổi, sự hội nhập mang tính toàn cầu và phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, đã và đang tác động trực tiếp đến quá trình phát triển của văn hóa nước ta. Nhận diện những thách thức và xu thế phát triển của văn hóa Việt Nam sẽ giúp chúng ta định hình được hướng đi phù hợp trong thời kỳ mới. Trong đó, vấn đề “hòa nhập nhưng không hòa tan”, giao lưu, tiếp biến văn hóa là cần thiết nhưng vẫn phải giữ gìn được bản sắc văn hóa và các giá trị văn hóa dân tộc, bởi lẽ văn hóa chính là dân tộc, dân tộc trường tồn khi có văn hóa riêng biệt của mình. Do vậy, tại Văn kiện Hội nghị Trung ương lần thứ V khoá VIII - Văn kiện quan trọng về xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc đã rất đề cao việc xây dựng môi trường văn hoá ở các địa phương, cơ sở. Trong xã hội mới, thời đại mới thì giáo dục phải là “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội hình thành và bồi dưỡng phẩm chất, năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế có viết: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường gắn với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội...”. - Xuất phát từ đặc trưng của việc nhận thức lịch sử Đặc trưng của bộ môn Lịch sử là nghiên cứu, nhận thức hiện thực lịch sử qua những sự kiện, hiện tượng đã xảy ra và không lặp lại, nếu có lặp lại cũng không hoàn toàn như cũ. Như vậy, xét trên phương diện những nguyên tắc của phương pháp luận sử học, lịch sử được “lặp lại trên cơ sở không lại lại”. Chính vì vậy, trong học tập lịch sử, do học sinh không thể trực tiếp quan sát, tri giác các sự kiện, hiện tượng đã xảy ra nên việc lĩnh hội tri thức gặp nhiều khó khăn, nhất là với những tri thức lịch sử cách xa với đời sống hiện nay. Vì lẽ đó, việc hình thành tri thức lịch sử cho học sinh cần chú ý phương pháp tái hiện nhằm khôi phục bức 6
tranh lịch sử sâu sắc. Để tạo ra biểu tượng lịch sử sinh động, chân thật, trong dạy học lịch sử tổ chức cho học sinh học tập trải nghiệm về di sản văn hóa sẽ mang lại hiệu quả cao. - Xuất phát từ yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp, sách giáo khoa theo định hướng của chương trình giáo dục phổ thông mới môn Lịch sử Nội dung đổi mới chương trình - sách giáo khoa năm 2018 xác định: chương trình mới tiếp cận theo hướng hình thành và phát triển năng lực cho người học; không chạy theo khối lượng tri thức mà chú ý khả năng vận dụng tổng hợp các kiến thức, kĩ năng, thái độ, tình cảm, động cơ… vào giải quyết các tình huống trong cuộc sống hàng ngày. Đặc biệt trong chương trình phổ thông mới môn Lịch sử đã yêu cầu cần đạt về năng lực đặc thù: tìm hiểu lịch sử, nhận thức và tư duy lịch sử, vận dụng kiến thức, kỹ năng của mình. Nghĩa là học không chỉ để hiểu, để biết mà phải vận dụng những gì đã học trong cuộc sống tránh được tình trạng biết rất nhiều nhưng làm, vận dụng không được bao nhiêu, biết những điều rất cao siêu, nhưng không làm được những việc rất thiết thực đơn giản trong cuộc sống thường nhật... Để làm tốt thì việc tổ chức hoạt động trải nghiệm về di sản văn hóa trong dạy học lịch sử là điều cần thiết gần gũi giúp học sinh dựa trên những kiến thức đã học để tiếp tục nhận thức phát triển tư duy giải quyết những vấn đề đặt ra dưới sự hướng dẫn của giáo viên. - Xuất phát từ ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm về di sản văn hóa Hoạt động trải nghiệm ở trường phổ thông được thực hiện phù hợp với những đặc điểm tâm lý lứa tuổi trình độ học sinh, với nhiều hình thức phong phú, bổ ích như tìm tòi, nghiên cứu, thu thập, xử lý tài liệu lịch sử, viết các câu chuyện, báo cáo nhỏ về một chủ đề lịch sử sẽ có tác dụng hiệu quả đối với việc dạy học lịch sử. Các hoạt động trải nghiệm đặc biệt về di sản văn hóa gắn liền với cuộc sống nên tạo cho các em ý thức, trách nhiệm trong phục vụ xã hội, phục vụ cộng đồng. Cùng với đó là nâng cao nhận thức, kĩ năng cho bản thân chuẩn và mang tính hướng nghiệp rõ nét. Bên cạnh đó, hoạt động trải nghiệm về di sản văn hóa mở ra một khả năng rộng lớn để hình thành các thói quen, kĩ năng về trí tuệ và thực hành cho học sinh trong học tập lịch sử vì khi đó những cá tính, phẩm chất, ý thức, khuynh hướng của học sinh bộc lộ rõ nét. 1.1.4. Vị trí, ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông Di tích lịch sử có thể sử dụng trong quá trình giáo dục, học tập trải nghiệm nhằm tạo môi trường, công cụ hoặc là nguồn cung cấp chất liệu để xây dựng nội dung dạy học, giáo dục. Chính vì vậy mà trong tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử trong dạy lịch sử ở trường trung học phổ thông có một vị trí rất quan trọng và vai trò rất lớn đối với việc thực hiện mục tiêu giáo dục, được biểu hiện cụ thể sau đây: 7
+ Làm tăng tính hấp dẫn trong học tập lịch sử. Hình thức dạy học thực nghiệm về di sản văn hóa là hình thức giáo dục học sinh theo hình thức dạy học ngoài thực tế, trên các vật thật có vị trí, vai trò rất quan trọng, là cầu nối giữa hoạt động giảng dạy và học tập trên lớp với giáo dục học sinh ngoài lớp. Các em vận dụng kiến thức lịch sử vào cuộc sống một cách linh hoạt, tránh nhàm chán. + Phát huy được tính tích cực, tư duy độc lập sáng tạo cho học sinh trong quá trình nhận thức. Học tập trải nghiệm về di tích lịch sử chú trọng vào việc giúp học sinh khai thác những tiềm năng sẵn có, định hình những thói quen, tính cách tốt ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường để tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển tiếp theo. Phương pháp học này không áp đặt học sinh mà giáo viên chỉ quan sát và đưa ra các gợi ý, trợ giúp các em. Khuyến khích tối đa sự sáng tạo của học sinh. + Dạy học trải nghiệm về di tích lịch sử tạo điều kiện kết nối các kiến thức khoa học liên ngành. Nội dung học tập rất phong phú và đa dạng mang tính tổng hợp kiến thức kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục như: giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mỹ và thể chất,… + Dạy học trải nghiệm về di tích lịch sử giúp gắn kết giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. Hoạt động có sức hút mạnh mẽ, có sự tham gia, phối hợp liên kết với lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường như: cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương, những tổ chức... Do đó, hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử tạo điều kiện cho học sinh được giao tiếp rộng rãi với nhiều lực lượng giáo dục, được lĩnh hội các nội dung giáo dục qua nhiều kênh khác nhau với nhiều cách tiếp cận khác nhau. Điều đó làm tăng tính đa dạng, hấp dẫn và hiệu quả của hoạt động trải nghiệm. + Học tập trải nghiệm là mô hình học tập tiên tiến nhằm giúp học sinh hoàn thiện bản thân mình. Học tập trải nghiệm về di tích lịch sử thông qua dạy học lịch sử, tạo ra sự tự tin cho học sinh trong học tập, hình thành năng lực học tập cho các em: lập kế hoạch, tổ chức làm việc nhóm, thu thập và xử lí thông tin, lập báo cáo, thuyết trình, đánh giá và tự đánh giá. Qua các giờ học đó, học sinh sẽ cảm thấy yêu thích môn học và hiểu kiến thức một cách sâu sắc hơn. Ngoài ra, học tập trải nghiệm về di sản văn hóa là điều kiện học hỏi lẫn nhau, giúp học sinh phát huy tính tích cực tự học, sáng tạo, tính tự giác, giúp các em phát triển tốt các năng lực như: giao tiếp, hợp tác… Bên cạnh đó, hoạt động trải nghiệm về di tích tích trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông cũng đem lại ý nghĩa hết sức quan trọng về phát triển năng lực và phẩm chất - Về năng lực: Cung cấp sự kiện, tạo biểu tượng lịch sử một cách chân thực, cụ thể vì các em được trực tiếp trải nghiệm. Gắn kiến thức lịch sử trong sách vở với thực tiễn 8
làm cho kiến thức lịch sử gần gũi, dễ nhớ, dễ hiểu. Hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử giúp học sinh nắm vững hơn kiến thức đã học đồng thời các em hiểu được giá trị của di sản. Di tích lịch sử là những bằng chứng, một phương tiện để nhận thức các sự kiện đã qua, ngoài các nguồn sử liệu khác. Nó ghi nhận phản ánh một sự kiện tiêu biểu có quy mô lớn hay vừa ở địa phương. Đó là những sự kiện quý báu trở thành đối tượng nghiên cứu, sử dụng của nhiều ngành khoa học trong đó có việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Từ việc tổ chức hoạt động trải nghiệm học sinh sẽ tìm được các dữ kiện để giải quyết nhiều vấn đề lịch sử cũng như các em suy nghĩ về hôm nay, vì tương lai của đất nước, vì trách nhiệm của bản thân để có những hành động đúng, đó là tác dụng tích cực của lịch sử “Lấy xưa biết nay”, quán triệt phương châm “Học đi đôi với hành”. Hình thành khái niệm, hiểu được bản chất và những mối liên hệ bên trong của sự kiện lịch sử từ đơn giản đến phức tạp. Giúp học sinh khắc sâu, nhớ lâu kiến thức lịch sử, hình thành các mối liên hệ của lịch sử: không gian với nhân vật, thời gian và không gian, lịch sử với địa lí... Từ đó góp phần phát huy năng lực hoạt động tư duy độc lập của học sinh, rèn luyện cho học sinh kỹ năng quan sát, đánh giá, phân tích, đặc biệt là khả năng tư duy đến cao độ, rút ra những kết luận khoa học. Ví dụ: đến học tập, tham quan tại khu di tích Lịch sử Truông Bồn các em được tìm hiểu về vị trí địa lí, vai trò của Truông Bồn trong chiến tranh phá hoại lần thứ nhất của đế quốc Mĩ. Tổ chức hoạt động trải nghiệm luôn gắn liền với thực tiễn chính vì thế nó nâng cao tính cộng đồng, tập thể, có thể coi đây là hoạt động đời thường có ý nghĩa vượt ra khỏi phạm vi không gian lớp học. học sinh có điều kiện nghiên cứu khoa học, làm việc với tài liệu, rèn luyện một số các kĩ năng, phát triển năng lực cho học sinh: năng lực tự học, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực công nghệ thông tin và truyền thông (ICT). - Về phẩm chất: Góp phần hình thành phẩm chất yêu quê hương, đất nước và con người, lòng biết ơn với những con người có công lao trong sự nghiệp đấu tranh và bảo vệ tổ quốc. Hoạt động trải nghiệm về lịch sử - văn hóa còn nhằm giáo dục ý thức bảo vệ môi trường là một quá trình thông qua các hoạt động giáo dục trong và ngoài nhà trường để giúp người học có sự hiểu biết và cách ứng xử với môi trường, tạo điều kiện cho các em tham gia vào sự phát triển bền vững của xã hội, nhằm mục đích hình thành ở học sinh ý thức công dân và tham gia công tác các hoạt động công ích xã hội. Qua đó góp phần giữ gìn và phát huy giá trị của các di tích lịch sử. 4. Hiệu quả của đề tài Sau khi tổ chức hoạt động trải nghiệm, tôi đã tiến hành khảo sát lấy ý kiến học sinh trực tiếp (xem Phụ lục 3). Cụ thể tôi đã cho tiến hành khảo sát trực tiếp vào tháng 3 năm 2022 ở 3 lớp (10A1, 10C, 10B1) tại Trường THPT Nguyễn Trường Tộ với tổng số là 114 học 9
sinh. Các số trong phiếu được hiểu là số 1: hoàn toàn không đồng ý; số 2: không đồng ý; số 3: tương đối đồng ý; số 4: đồng ý và số 5: hoàn toàn đồng ý. Kết quả thực nghiệm và đối chứng được xử lí và phân tích bằng các phần mềm thống kê Excel nhằm đảm bảo độ tin cậy và tính chính xác cao. Kết quả thống kê các dữ liệu khảo nghiệm thu được như sau: * Các hình thức hoạt động trải nghiệm góp phần giúp người học: 1. Nhận biết và bổ sung đầy đủ hơn các kiến thức về văn hóa - lịch sử 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 0 0 1 0.88 12 10.53 29 25.44 72 63.16 4.51 3 2. Thông hiểu sâu sắc hơn đặc điểm, các mối liên hệ, quy luật của lịch sử 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 0 0 2 1.75 12 10.53 35 30.7 65 57.02 4.43 4 3. Phát triển tốt năng lực trình bày, diễn đạt 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 0 0 1 0.88 15 13.16 45 39.47 53 46.49 4.32 5 4. Phát triển tốt năng lực giao tiếp, hợp tác và phân công nhiệm vụ 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 0 0 1 0.88 30 26.32 24 21.05 59 51.75 4.24 8 5. Phát triển tốt năng lực tìm kiếm, xử lý thông tin tư liệu và tự học 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 0 0 0 0 27 23.68 28 24.56 59 51.75 4.28 6 6. Phát triển tốt năng lực phát hiện, nêu và giải quyết vấn đề lịch sử 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 0 0 3 2.63 21 18.42 33 28.95 57 50 4.26 7 7. Phát triển tốt năng lực đánh giá, tranh luận và giải thích lịch sử 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 1 0.8 1 0.88 18 15.79 32 28.07 62 54.39 4.34 3 8. Phát triển tốt năng lực liên hệ kiến thức đã học với cuộc sống 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 1 0.8 2 1.75 16 14.04 36 31.58 59 51.75 4.32 5 10
9. Phát huy tốt tính tích cực, chủ động và tạo hứng thú trong học tập 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 0 0 1 0.88 13 11.4 25 21.93 75 65.79 4.53 1 10. Có ý thức trách nhiệm và thái độ đúng đắn với lịch sử từ đó hình thành phẩm chất yêu nước 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 1 0.8 0 0 11 9.65 29 25.44 73 64.04 4.52 2 * Tuy nhiên, tổ chức các hình thức hoạt động trải nghiệm có thể: 11. Chiếm nhiều thời gian học tập các môn học khác 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 29 25.44 39 34.21 24 21.05 13 11.4 9 7.89 2.42 12. Đòi hỏi phải có nhiều kinh phí để thực hiện 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 40 35.09 41 35.96 14 12.28 10 8.77 9 7.89 2.18 13. Làm nảy sinh tính ỷ lại, dựa dẫm vào tập thể ở một số học sinh 1 % 2 % 3 % 4 % 5 % TBC Số TT 46 40.35 23 20.18 11 9.65 16 14.04 18 15.79 2.45 * Đánh giá mức độ đồng ý của từng yếu tố căn cứ vào giá trị điểm trung bình của yếu tố đó: + Từ 4 đến 5: đồng ý →hoàn toàn đồng ý + Từ 3 đến cận 4: tương đối đồng ý + Từ 1 đến cận 3: Hoàn toàn không đồng ý → không đồng ý * Nhận xét: Các chỉ số trung bình cộng của dữ liệu khảo sát về ý nghĩa, tác động của hoạt động trải nghiệm đối với người học (từ câu 1 đến câu 10) đều từ 4,24 đến 4,53. Điều này cho thấy phần lớn học sinh đều đồng ý → Hoàn toàn đồng ý rằng hoạt động trải nghiệm đã có tác động tích cực đối với người học, đặc biệt là trong việc phát huy tốt tính tích cực, chủ động và tạo hứng thú trong học tập (100/114 học sinh lựa chọn đồng ý đến hoàn toàn đồng ý chiếm 87,72%); hình thành ý thức trách nhiệm và có thái độ đúng đắn đối với lịch sử và giúp học sinh nhận biết và bổ sung đầy đủ hơn các kiến thức về văn hóa - lịch sử (101/114 học sinh chiếm 88,6%). Bên cạnh đó còn giúp cho học sinh thông hiểu sâu sắc hơn đặc điểm, các mối liên hệ, 11
quy luật của lịch sử, phát triển tốt năng lực trình bày, diễn đạt, năng lực giao tiếp, hợp tác và phân công nhiệm vụ, phát triển tốt năng lực tìm kiếm, xử lý thông tin tư liệu và tự học, năng lực đánh giá, tranh luận và giải thích lịch sử, phát triển tốt năng lực liên hệ kiến thức đã học với cuộc sống hình thành ý thức trách nhiệm và có thái độ đúng đắn đối với lịch sử thì dao động từ 50% -> 60%. Về các các khó khăn, trở ngại có thể có trong quá trình tổ chức hoạt động trải nghiệm, các chỉ số trung bình cộng của dữ liệu khảo sát từ câu 11 đến câu 13 đều ở mức thấp từ 2,18 đến 2,45, điều này cho thấy phần lớn học sinh đều từ hoàn toàn không đồng ý → không đồng ý rằng các trở ngại về kinh phí, thời gian hay tính ỷ lại, dựa dẫm của một số học sinh là yếu tố ảnh hưởng đáng kể đến tần suất cũng như hiệu quả của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Những kết quả đạt được của đề tài có ý nghĩa rất quan trọng đối với HS và GV trong quá trình giảng dạy và học tập lịch sử chương trình GDPT (2018). * Đối với học sinh Thứ nhất: Những giải pháp trong đề tài đã góp phần làm thay đổi phương pháp học tập môn Lịch sử cho các em. Nếu như trước đây, các em thụ động trong việc tiếp thu kiến thức, ngồi nghe giáo viên giảng, ghi chép những kiến thức cơ bản trong sách giáo khoa, học vẹt thì bây giờ học sinh đã chủ động suy nghĩ, tham gia tìm hiểu những kiến thức của bài học thông qua nhiều nguồn sử liệu khác nhau. Các em đã biết nhận diện, hiểu được nội dung, khai thác và sử dụng được tư liệu lịch sử, tái hiện và trình bày được các sự kiện, nhân vật lịch sử, biết lí giải, phân tích, đánh giá, nhận xét một số sự kiện lịch sử, biết so sánh điểm giống và khác nhau giữa các sự kiện lịch sử… Từ đó, các em tự tin hơn trong quá trình lĩnh hội tri thức đồng thời góp phần định hướng nghề nghiệp trong tương lai. Thứ hai: Ngoài việc hình thành, phát triển những năng lực đặc thù môn lịch sử, đề tài còn góp phần quan trọng trong việc phát triển một số năng lực khác như hợp tác, tự học, phát hiện và giải quyết vấn đề, sử dụng ngôn ngữ và công nghệ thông tin… Là một giáo viên trực tiếp đứng lớp, tôi nhận thấy khi được học tập dưới dạng hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử - văn hóa các em rất tích cực tham gia. Nhiều em tỏ ra có năng lực thật sự khi thể hiện các hoạt động. Đó là kết quả tích cực sau khi các em tham gia hoạt động trải nghiệm. * Đối với giáo viên Đề tài đã giúp giáo viên tìm và hiểu kĩ hơn nội dung, mục tiêu chương trình, sách giáo khoa mới, vận dụng những phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp cho đối tượng học sinh. Qua đó sẽ góp phần tạo được sự hứng thú học tập và phát triển các năng lực, phẩm chất cần thiết cho học sinh. Đề tài đã giúp giáo viên nâng cao năng lực và trình độ chuyên môn, sử dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy lịch sử. 12
1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử tại trường trung học phổ thông 1.2.1.1 Đối tượng, phương pháp khảo sát Đối tượng khảo sát: 30 giáo viên bộ môn Lịch sử ở các trường trung học phổ thông ở thành phố Vinh (10 giáo viên) và các huyện Hưng Nguyên, Nghi Lộc (20 giáo viên) và 140 học sinh thuộc 06 trường trung học phổ thông ở thành phố Vinh (02 trường) và các huyện Nghi Lộc (2), Hưng Nguyên (2) trong đó, có 70 học sinh lớp 10, 40 học sinh lớp 11 và 30 học sinh lớp 12. Trong số giáo viên tham gia khảo sát, có 10 giáo viên công tác từ 1 đến 10 năm và 20 giáo viên có thâm niên công tác trên 10 năm. Phương pháp điều tra: Liên hệ trực tiếp và chủ yếu là qua phiếu khảo sát được gửi đến giáo viên và học sinh qua email và các ứng dụng của mạng xã hội như Zalo, Viber, Facebook. 1.2.1.2 Nội dung khảo sát Đối với giáo viên, tôi tiến hành trao đổi, khảo sát về quan niệm; mức độ cần thiết; vai trò, ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm cũng như những khó khăn, thuận lợi và biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử (Phụ lục 1). Qua đó, chúng tôi còn thu nhận những ý kiến đề xuất của giáo viên về vấn đề này theo hướng phát triển năng lực người học nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử. Đối với học sinh, tôi trực tiếp trao đổi và sử dụng phiếu thăm dò ý kiến người học (Phụ lục 2) để tìm hiểu về thực tiễn và cũng như cảm nhận của các em về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong quá trình dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Qua đó, nắm bắt những ý kiến đề xuất của học sinh liên quan đến hoạt động này. 1.2.1.3 Kết quả khảo sát Thực tế qua xử lý dữ liệu thu được từ phiếu khảo sát của giáo viên và học sinh ở các trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An tôi rút ra được một số nhận xét về thực tiễn tổ chức hoạt động trải nghiệm nói chung và tổ chức hoạt động trải nghiệm về di tích lịch sử nói riêng trong dạy học lịch sử ở một số trường trung học phổ thông tỉnh Nghệ An như sau: Mặc dù trong chương trình bộ môn Lịch sử hiện hành 2018 ở trường trung học phổ thông, hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục bắt buộc nhưng hiện nay một số giáo viên bộ môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông và phần lớn học sinh chưa nhận thức đầy đủ về hoạt động trải nghiệm. Vì thế giáo viên bộ môn phải dần tiếp cận để trang bị những kỹ năng cần thiết nhất định về hoạt động này. Điều này được thể hiện thông qua số liệu thống kê được bước đầu được giới thiệu và tìm hiểu về hoạt động này thông qua các khóa bồi dưỡng các chuyên đề phương pháp dạy học (90%) hay tự tìm hiểu qua sách, báo, Internet (70%) và qua sinh hoạt 13
tổ chuyên môn (80%). Giáo viên đã có bước tiến tiếp cận xu hướng mới còn học sinh không ngoại lệ cũng đã được tiếp cận và tìm hiểu về hoạt động trải nghiệm chủ yếu thông qua học tập và hướng dẫn của giáo viên (98.6%) và kế đến là qua trao đổi với bạn học (81,9%) hay từ việc tự tìm hiểu qua sách báo, Internet (78,3%) và hoạt động tập thể (11,6%). Chính điều này làm cơ sở quan trọng đảm bảo triển khai tốt các hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông mới thời gian sắp tới. Qua ghi nhận, việc giáo dục di tích lịch sử trong nhà trường hiện nay còn thưa vắng, hiệu quả không cao, chưa tận dụng hết nguồn học liệu từ các di tích lịch sử và số lượng trường học tổ chức được các buổi học trải nghiệm không nhiều. Minh chứng cụ thể: Các số liệu khảo sát học sinh về tần suất tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử là tương ứng với số liệu khảo sát giáo viên và cho thấy trong thực tiễn dạy học, hoạt động này chỉ thỉnh thoảng được tiến hành (72,7%), thậm chí hiếm khi hoặc không được tổ chức (18,7%). Ở một vài trường, một số giáo viên tâm huyết với hoạt động này đã cố gắng thực hiện khá thường xuyên hơn (28,1%). Khi được hỏi về tần suất có thể tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử, thì gần ½ giáo viên (63.3%) cho rằng có thể thực hiện từ 2 lần trong năm còn một số giáo viên (36.7%) lại cho rằng có thể tổ chức hoạt động trải nghiệm với số lần 1 lần trên 1 năm. Điều này cho thấy, việc thực hiện hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử là yêu cầu cần thiết, khả thi nhưng còn tùy thuộc quan niệm, năng lực của mỗi giáo viên và những điều kiện cụ thể của mỗi trường. Nếu điều kiện chưa cho phép tổ chức hoạt động ngoài nhà trường, giáo viên có thể từng bước tiến hành hoạt động trải nghiệm trong trường, lớp học với những hình thức đơn giản, phù hợp hơn. Giáo viên cho rằng như thế thì phía học sinh khi được hỏi về tần suất phù hợp để tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử, có đến 97,8% học sinh trả lời là nên tổ chức ít nhất từ 1 lần trong năm học. Các giáo viên cho rằng việc xếp thời gian để học các nội dung liên quan đến di tích lịch sử vào nhà trường là cực kỳ khó khăn về mặt thời gian. Mặc dù phần lớn giáo viên đều nhận thức rõ về sự cần thiết của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực lịch sử cho học sinh, nhưng vì những lý do khách quan và chủ quan (giáo viên chưa được tập huấn, bồi dưỡng chuyên đề về hoạt động trải nghiệm, thiếu tài liệu hướng dẫn, thiếu kinh phí, chiếm nhiều thời gian, các cấp quản lý và một số phụ huynh chưa thật quan tâm, khuyến khích,...), trong thực tiễn dạy học lịch sử hoạt động này chỉ thỉnh thoảng được tiến hành (72,7%), thậm chí rất ít khi hoặc không được tổ chức (18.7%). Ở một vài trường, một số giáo viên tâm huyết đã có nhiều cố gắng để tiến hành khá thường xuyên hoạt động trải nghiệm với nhiều hình thức đa dạng (Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, Trường THPT Lê Viết Thuật). Những nhận xét được rút ra ở đây cũng phù hợp với ý kiến của một số giáo viên trên các diễn đàn bàn về tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học ở trường phổ thông. Sự quan tâm của các cấp quản lý đối với hoạt động này thì kết quả khảo sát đã thể hiện các cấp lãnh đạo (Trường, Sở Giáo dục và Đào tạo) đều quan tâm đến 14
hoạt động trải nghiệm qua những hoạt động giáo dục trong nhà trường (70%). Tuy nhiên, tùy thời điểm hoặc điều kiện cụ thể của một số trường thì vẫn còn biểu hiện lơ là, ít quan tâm đến hoạt động này (3.3%). Trong khi đó các yếu tố như sự quan tâm của giáo viên và phụ huynh hay nỗi lo chiếm mất nhiều thời gian học tập khi tiến hành các hoạt động trải nghiệm lại không phải là những trở ngại chính. Phần lớn học sinh (51,1%) cho rằng phụ huynh ít hưởng ứng đối với hoạt động trải nghiệm trong quá trình học tập lịch sử. Thông qua khảo sát cho thấy nhận thức của giáo viên về hoạt động trải nghiệm cũng có sự khác biệt giữa các trường và tùy thuộc vào ý thức tự giác học hỏi của người dạy. Các dữ liệu cho thấy việc tiếp cận và tìm hiểu từ nhiều nguồn về hoạt động trải nghiệm trong dạy học lịch sử, nhất là đối với chương trình giáo dục phổ thông mới sắp đến đã giúp phần lớn giáo viên bộ môn được hỏi (22 giáo viên chiếm 73.3%) có những nhận thức đúng đắn khi cho rằng đây là hoạt động do GV định hướng và học sinh chủ động thực hiện. Số đông giáo viên đều cho rằng hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục bắt buộc và có thể tiến hành ở trong và ngoài lớp học. Tuy nhiên, còn nhiều giáo viên (09 giáo viên - 35%) còn mơ hồ khi cho rằng hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo không bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông mới hay chỉ gần 1/3 giáo viên khẳng định rằng hoạt động trải nghiệm là khác về bản chất cũng như phương thức tiến hành so với hoạt động ngoại khóa của chương trình môn Lịch sử hiện hành (40%). Điều này cũng được thể hiện một cách phù hợp khi khảo sát về nhận thức về vai trò của hoạt động trải nghiệm, phần lớn giáo viên đều cho rằng là rất cần thiết (80%) đối với các hoạt động giáo dục lịch sử ở trường trung học phổ thông. Mặc dù vậy, từ nhiều lý do khác nhau, một số giáo viên (20%) vẫn thận trọng khi cho rằng việc tổ chức hoạt động này còn tùy thuộc vào điều kiện của mỗi nhà trường. Giáo viên khi được hỏi việc thực hiện những hình thức hoạt động trải nghiệm nào là dễ gặp khó khăn, trở ngại thì hơn 3/4 giáo viên đều cho đó là hoạt động tham quan - học tập tại bảo tàng (70%), tại di tích lịch sử (90%) và khoảng 1/3 giáo viên cho rằng ít thuận lợi khi tổ chức hoạt động trải nghiệm về các hoạt động lễ hội (26,7%). Trong khi đó, việc tổ chức các hình thức hoạt động trải nghiệm khác là thuận lợi hơn, như đọc tài liệu, báo cáo, thuyết trình; đóng vai, kể chuyện, đố vui lịch sử, tham gia tìm hiểu lịch sử địa phương hay xây dựng video clip có chủ đề lịch sử,... Chính nhận thức của giáo viên như thế thì trong thực tiễn học sinh ít nhiều đã được tham gia các hình thức hoạt động có tính trải nghiệm, hình thức đọc tài liệu, báo cáo thuyết trình trước lớp được học sinh tham gia nhiều nhất (100%), kế đến là đóng vai (81%) và tham gia các trò chơi, đố vui lịch sử (93.5%) vì giáo viên cho đó là dễ thực hiện hơn. Gần 1/3 số học sinh được hỏi cho rằng cũng đã tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, lễ hội hoặc xây dựng các video clip văn hóa, lịch sử. Các hoạt động khác như đóng vai, học tập tại bảo tàng, di tích lịch sử hay tham gia câu lạc bộ lịch sử,... học sinh ít có điều kiện để tham gia và theo giáo viên là dễ gặp khó khăn, trở ngại khi tiến hành. 15