zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Tài Liệu Phổ Thông

» Sáng kiến kinh nghiệm

Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

Chia sẻ: Lê Thị Quỳnh Nga | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:49

Báo xấu

390
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc được nghiên cứu nhằm tìm ra một số biện pháp giúp cho học sinh Tiểu học cảm thụ văn học một cách tốt hơn, đặc biệt là các em lớp 5 độ tuổi giáo viên cần phải giúp các em cảm thụ văn học một cách sâu sắc nhất, tạo tiền đề vững chắc để các em học tốt bộ môn Văn học ở bậc cao hơn. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Tiếng Việt đóng vai trò to lớn trong việc hình thành những phẩm chất quan trọng nhất của con người và trong việc thực hiện những nhiệm vụ của hệ thống giáo dục. Học sinh Tiểu học là lứa tuổi hồn nhiên, ngây thơ, dễ xúc động như K.A.U Sinxki có nói: “ Trẻ em đi vào đời sống tinh thần của mọi người xung quanh nó, duy nhất thông qua phương tiện tiếng mẹ đẻ và ngược lại thế giới bao quanh đứa trẻ được phản ánh trong đó chỉ thông qua công cụ này”. Vì thế việc phát triển Tiếng Việt và bảo vệ sự trong sáng của Tiếng Việt có thể nói là một công việc lớn đặt ra cho tất cả chúng ta, là những người đã và đang hoạt động trong ngành nhà giáo. Vậy nên Tiếng Việt có vai trò rất quan trọng, nó không chỉ hình thành kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cho học sinh mà môn Tiếng Việt còn góp phần cùng các môn học khác phát triển tư duy, hình thành cho các em nhu cầu thưởng thức cái đẹp, khả năng xúc cảm trước cái đẹp, trước buồn – vui – yêu – ghét của con người. Cảm thụ văn học, chính là sự cảm nhận những giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác phẩm, cuốn truyện, bài văn, bài thơ hay trong cả một từ ngữ có giá trị của một câu văn, câu thơ...Để học sinh có được các kĩ năng trên thông qua các giờ Từ ngữ, Ngữ pháp, Tập làm văn thì chưa đủ mà học sinh cần được bồi dưỡng về cảm thụ văn trong các giờ tập đọc và trong các buổi ngoại khoá. Bởi học sinh có cảm thụ văn tốt thì mới hiểu được ý nghĩa của bài văn, bài thơ, đoạn văn, đoạn thơ...và mới thấy được nét đẹp của thơ văn làm cho tâm hồn các em thêm phong phú. 1.2. Tập đọc là một phân môn thực hành mang tính chất tổng hợp. Nhiệm vụ quan trọng nhất của nó là hình thành năng lực đọc cho học sinh. Năng lực đọc được tạo nên từ bốn kĩ năng bộ phận cũng là bốn yấu cầu về chất lượng của đọc: đọc đúng, đọc nhanh (đọc lưu loát, trôi chảy), đọc có ý 1 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc thức ( thông hiểu được những nội dung mình đọc hay còn gọi là đọc hiểu) và đọc hay ( mà ở mức độ cao hơn là đọc diễn cảm). Ngoài nhiệm vụ dạy học phân môn này còn có nhiệm vụ trau dồi kiến thức về Tiếng Việt cho học sinh (về phát âm, từ ngữ, câu văn), kiến thức bước đầu về văn hóa, đời sống và giáo dục thẩm mỹ. Phân môn Tập đọc ở Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng đóng vai trò rất quan trọng, được coi là môn học công cụ để học tốt các môn học khác. Trong các giờ Tập đọc, học thuộc lòng học sinh biết đọc diễn cảm bài văn, bài thơ đã tạo cho các em sự say mê hứng thú và để lại một vốn văn hóa đáng kể cho trẻ. Cũng thông qua các bài văn học sinh hiểu thêm về các vùng miền của đất nước, hiểu được công sức của các tầng lớp nhân dân đang ra sức xây dựng và bảo vệ tổ quốc, hiểu được các truyền thống quý báu của dân tộc. Từ đó sẽ dần dần xây dựng được những tâm hồn, nhân cách theo mục tiêu giáo dục đề ra trong chiến lược phát triển con người. Như vậy, Tập đọc là một phân môn có vai trò quan trọng và chủ yếu trong việc bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học, vì phân môn Tập đọc cung cấp và giới thiệu cho học sinh số lượng văn bản nhiều nhất, gồm nhiều thể loại. Đồng thời, nhiệm vụ của phân môn Tập đọc cũng bao gồm những công việc có liên quan mật thiết đến nhiệm vụ bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh, đó là: đọc và tìm hiểu nội dung, nghệ thuật, đọc diễn cảm và học thuộc lòng. 1.3. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học là một nhu cầu cấp thiết trong giảng dạy phân môn Tập đọc ở Tiểu học. Có năng lực cảm thụ văn học tốt, các em sẽ cảm nhận được nhiều nét đẹp của thơ văn, được phong phú thêm về tâm hồn, nói viết Tiếng Việt thêm trong sáng và sinh động. Bên cạnh đó cảm thụ văn học không những góp phần vào học Tiếng Việt nói riêng mà còn giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức, thẩm mỹ cho học sinh. 2
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc 1.4. Chương trình Tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5 luôn coi nhiệm vụ bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học là nhiệm vụ quan trọng và cần thiết, dưới sự gợi mở, dẫn dắt của thầy, cô giáo, những bài văn, bài thơ hay trong sách giáo khoa sẽ đem đến cho các em bao điều kì thú và hấp dẫn. Đặc biệt đối với học sinh lớp 5, cảm thụ văn học còn giúp các em hiểu sâu nội dung bài đọc, vận dụng vào viết văn, làm thơ,...tạo đà tốt cho học sinh học lên cấp Trung học cơ sở. Với mục đích và ý nghĩa đó tôi chọn đề tài “Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc” để nghiên cứu, nâng cao khả năng cảm thụ văn học, nhằm giúp các em học tốt hơn phân môn Tập đọc. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Đọc là một kĩ năng quan trọng trong hoạt động giao tiếp hằng ngày, là một điều kiện để con người tiếp xúc với kho tàng tri thức của nhân loại, mở mang và phát triển trí tuệ. Đối với học sinh Tiểu học điều này có ý nghĩa đặc biệt. Hơn nữa, thông qua quá trình đọc các em biết yêu cái tốt, ghét cái xấu, biết nhận xét đúng sai, biết biến năng lực thành hành động. Đây cũng là một yếu tố không nhỏ trong việc góp phần hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh Tiểu học. Nhận thấy tầm quan trọng của việc này đã có rất nhiều công trình, bài viết nghiên cứu về các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 thông qua phân môn Tập đọc. Trong tiểu luận này tôi chỉ điểm qua những tài liệu trong phạm vi bao quát được. 1.Tác giả Lê Phương Nga trong “Dạy Tập đọc ở Tiểu học”. (NXB Giáo dục – 2002) đã đi sâu vào phân tích cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học tích cực, hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập đọc. 3 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc 2.Trong “Luyện tập cảm thụ văn học” của Hoàng Hòa Bình đã nêu lên một số vấn đề chung về cảm thụ văn học và đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học. 3.Nguyễn Trọng Hoàn trong cuốn “Rèn kỹ năng cảm thụ văn thơ cho học sinh Tiểu học” (NXB Hà Nội – 2002) đã đề cập đến những kĩ năng cảm thụ văn và nêu một số yêu cầu và sự chuẩn bị đối với người cảm thụ văn học. Đồng thời tác giả cũng gợi ý cách cảm thụ thơ văn, nêu một số phương hướng cảm thụ thơ văn trong chương trình và sách giáo khoa Tiểu học. 4.Trần Mạnh Hướng trong “Luyện tập về cảm thụ văn học ở Tiểu học” (NXB giáo dục 2001) đã đưa ra một số yêu cầu về rèn luyện cảm thụ văn học ở Tiểu học, giúp học sinh nắm được những yêu cầu, biện pháp rèn luyện cụ thể về cảm thụ văn học cho bản thân. Cuốn sách cũng đã đưa ra một hệ thống bài tập về cảm thụ văn học ở Tiểu hoc và những gợi ý, giải đáp và tham khảo. 5.Bài viết “ Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học, các dạng bài tập và những vấn đề cần lưu ý” của Lê Phương Nga, in trên tạp chí giáo dục Tiểu học số 3/1998 đã đưa ra một số dạng bài tập cơ bản nhằm nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học. Qua việc tìm hiểu các tài liệu trên tôi nhận thấy các tác giả đã đề cập tới việc nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học ở nhiều khía cạnh khác nhau nhưng còn chung chung, chưa cụ thể cho từng lớp học. Vì thế trên cơ sở tiếp thu và chọn lọc những bài viết, công trình của các nhà nghiên cứu tôi mạnh dạn đi sâu tìm ra một số biện pháp giúp cho học sinh Tiểu học cảm thụ văn học một cách tốt hơn, đặc biệt là các em lớp 5 độ tuổi giáo viên cần phải giúp các em cảm thụ văn học một cách sâu sắc nhất, tạo tiền đề vững chắc để các em học tốt bộ môn văn học ở bậc cao hơn. 4
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc 3.2. Phạm vi nghiên cứu Tôi tập trung nghiên cứu quá trình bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh ở các lớp 5 thông qua phân môn Tập đọc. Nghiên cứu chương trình phân môn Tập đọc ở lớp 5. Nghiên cứu các tác phẩm văn học trong phân môn Tập đọc ở sách Tiếng Việt lớp 5 tập 1 và tập 2. 4. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện tiểu luận này tôi đã sử dụng các phương pháp sau: 4.1. Phương pháp phân tích tổng hợp Dùng để phân tích và tổng hợp các vấn đề liên quan đến năng lực cảm thụ văn học của học sinh lớp 5 4.2. Phương pháp thống kê Dùng để thống kê kết quả khảo sát và kết quả thực nghiệm về bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 4.3.Phương pháp điều tra bằng Anket Sử dụng phương pháp này nhằm xây dựng cơ sở thực tiễn và phát hiện ra một số nội dung hướng dẫn cho học sinh cảm thụ văn học có hiệu quả 4.4. Phương pháp thực nghiệm dạy học Sử dụng phương pháp thực nghiệm để kiểm tra khả năng ứng dụng hệ thống câu hỏi và bài tập trong giờ Tập đọc. Kết quả thực nghiệm là cơ sở để đánh giá hướng nghiên cứu của đề tài. 5 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc 5. Đóng góp của đề tài Hệ thống hoá những vấn đề lí luận về cảm thụ văn học, bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh trong quá trình dạy học phân môn Tập đọc ở trường Tiểu học. Và tìm ra được thực trạng dạy bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học của giáo viên, chất lượng cảm thụ văn học của học sinh ở trường Tiểu học, nguyên nhân cơ bản của thực trạng. Từ đó, đưa ra một số biện pháp dạy và học cảm thụ văn học ở trường Tiểu học nói chung và đối với học sinh lớp 5 nói riêng, giúp các em có hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ, có những kiến thức cơ bản, những khái niệm đơn giản khi cảm thụ văn học, có kỹ năng viết đoạn văn về cảm thụ văn học, bổ trợ cho dạy tập làm văn có hiệu quả. 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, bài Tiểu luận gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ cở khoa học Chương 2: Biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc Chương 3: Giáo án thực nghiệm 6
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC 1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1.1. Cảm thụ văn học, bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học 1.1.1.1. Khái niệm cảm thụ văn học Xây dựng tốt các biện pháp bồi dưỡng học sinh cảm thụ văn học, điều đầu tiên phải hiểu thế nào là cảm thụ văn học. Có nhiều định nghĩa về cảm thụ văn học: Cảm thụ văn học là quá trình lao động sáng tạo, là quá trình vận động nhiều năng lực, là quá trình tiếp nối sự sáng tạo của nghệ sĩ. ( Cảm thụ văn học, giảng dạy văn học – GS. Phạm Trọng Luân. tr 99) Theo tác giả Trần Mạnh Hùng: Cảm thụ văn học là sự cảm nhận những giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác phẩm ( cuốn truyện, bài văn, bài thơ...) hay một bộ phận của tác phẩm ( đoạn văn, đoạn thơ... thậm chí một từ ngữ có giá trị trong câu văn, câu thơ...). Như vậy cảm thụ văn học có nghĩa là khi đọc (nghe) một câu chuyện, một bài thơ ta không những hiểu mà còn phải cảm xúc, tưởng tượng và thật sự gần gũi, “nhập thân” với những gì đã học. Để có sự cảm nhận sâu sắc và tinh tế cần có sự say mê, hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn, chịu khó tích lũy vốn hiểu biết về thực tế cuộc sống và văn học, nắm vững kiến thức cơ bản về Tiếng Việt phục vụ cho cảm thụ văn học. Cảm thụ văn học ở bậc Tiểu học là cả một quá trình. Các em cảm nhận các sâu sắc, tinh tế của tác phẩm thông qua việc đọc mẫu của giáo viên, thông qua việc rèn luyện đọc và đặc biệt trong việc khai thác tìm hiểu nội dung, ý nghĩa cũng như nghệ thuật của tác phẩm. 7 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc 1.1.1.2. Đặc điểm của hoạt động cảm thụ văn học Khi đọc một văn bản văn học điều hết sức cần thiết là phải có sự cảm thụ văn học. Bởi vì cảm thụ văn học là cảm nhận những giá trị nổi bật, sâu sắc, tế nhị, đẹp đẽ của văn học được tác giả gửi gắm trong từng văn bản được thể hiện qua những ngôn từ, ở những đặc trưng sau: a. Cảm thụ văn học trước hết là hoạt động nhận thức hình tượng văn học Nhận thức hình tượng văn học bắt đầu từ việc đọc một cách trọn vẹn tác phẩm văn học. Người đọc ( hoặc người nghe) phải có khả năng thông qua lớp vỏ ngôn từ mà hiểu được nội dung tác phẩm, hình dung được những con người, những cuộc sống, tâm trạng, tính cách, số phận…trong tác phẩm; đồng thời nắm bắt được các tình tiết, diễn biến của của tác phẩm tự sự, hay cảm xúc chủ đạo của tác phẩm trữ tình…Từ đó rút ra được đại ý (đối với đoạn văn), tư tưởng chủ đề (đối với tác phẩm hoàn chỉnh) và phát hiện được ý đồ nghệ thuật của tác giả. Ngoài ra, người đọc còn phát hiện ra mối liên hệ giữa tác phẩm với đời sống, rút ra được bài học ứng xử cho bản thân và cho xã hội. Cảm thụ văn học cũng là hoạt động nhận thức đối với phương diện nghệ thuật của tác phẩm.Người đọc nhận thức được vẻ đẹp của hình tượng ngôn từ, phát hiện phương pháp và nghệ thuật, tài năng và sự độc đáo trong phong cách của nhà văn.Từ đó, trình độ thẩm mĩ cùng với tâm hồn và nhân cách người đọc được mở rộng và nâng cao hơn. Đối với các tác phẩm thơ, nhận thức nội dung và nghệ thuật chính là phát hiện được cảm xúc chủ đạo, sự độc đáo của cấu tứ; tìm và bình giá được ý nghĩa sâu sắc của nội dung, phát hiện vẻ đẹp của ngôn từ, khai thác và đồng cảm sâu sắc với những tâm sự của tác giả, phát hiện chính xác phong cách riêng và tài năng độc đáo của nhà thơ. 8
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc Nhận thức tác phẩm văn học chính là nắm bắt được các nét chính về nội dung và nghệ thuật tác phẩm, thu thập và xử lí các thông tin liên quan đến tác phẩm dựa trên những quan niệm nghệ thuật nhất định, nhằm phát hiện ra những đặc điểm riêng biệt của tác phẩm về mặt nội dung và hình thức nghệ thuật. Trong cảm thụ văn học, nhận thức là phương diện đầu tiên và quan trọng nhất. b. Cảm thụ văn học còn là sự rung cảm trước vẻ đẹp tinh tế của hình tượng văn học Cảm thụ văn học luôn là sự rung cảm trước cái đẹp, trước những gì tinh tuý và tế nhị nhất của hình tượng văn học. Nó chống lại những gì khô khan, cằn cỗi, giản đơn, nông cạn, nó đòi hỏi phải có một sự tinh tế, sâu sắc, quảng bá và uyên thâm. Do đó, cảm thụ văn học là sự rung động của tâm hồn và nhân cách người đọc trước tính thẩm mĩ và tổng hoà của hình tượng trong các tác phẩm. c. Cảm thụ văn học thiên về chủ quan và cảm tính Tính chủ quan trong cảm thụ văn học là đặc tính cho phép người đọc có thể tuỳ ý yêu thích tác phẩm này hay tác phẩm khác; tán thành hay phản đối tư tưởng nghệ thuật của tác giả tuỳ thuộc vào sở thích riêng, vốn tri thức, vốn sống, vốn kinh nghiệm riêng của mỗi người. Thậm chí họ còn có thể nhận thức, rung cảm theo một cách khác, không hoàn toàn giống với ý đồ nhà văn. Nói chung, cảm thụ văn học tuỳ thuộc rất nhiều vào chủ quan của người đọc. Cảm thụ văn học cũng là hoạt động thiên về cảm tính. Người đọc, bằng vốn tri thức và kinh nghiệm, cùng với năng khiếu của mình, có thể lĩnh hội được những khía cạnh khó nhận thấy nhất, ẩn giấu sau các chi tiết bình thường. Chỉ bằng những cảm nhận dựa theo kinh nghiệm và sự nhạy cảm, nó 9 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc có thể đưa ra từ đầu những phát hiện nhiều khi sâu sắc, mới mẻ và độc đáo về hình tượng tác phẩm. d. Cảm thụ văn học là hoạt động mang tính chủ động, sáng tạo Tính chủ động và sáng tạo thể hiện ở chỗ: người đọc không bị lệ thuộc vào dụng ý của tác giả mà có quyền nhận thức và rung cảm theo cách riêng, tuỳ thuộc vào hoàn cảnh sống, vào vốn năng lực của họ. Người đọc có thể chủ động tìm kiếm trong tác phẩm những gì đồng cảm, giúp ích được cho họ trong cuộc sống và thậm chí còn có thể phát hiện ra những ưu điểm, nhược điểm của tác giả để khen hoặc chê. Tính chủ động, sáng tạo của cảm thụ văn học khiến cho người đọc trong tưởng tượng của tác giả không đồng nhất, thậm chí đôi khi còn trái ngược với người đọc trong thực tế và có những phát hiện của họ đôi khi làm cho chính tác giả phải ngạc nhiên. 1.1.1.3. Đặc trưng của hoạt động cảm thụ văn học trong nhà trường Trong nhà trường, cảm thụ văn học được giới hạn cách hiểu trong ý nghĩa sư phạm.Đó lá cách cảm thụ mang tính phổ cập, phù hợp nhiều đối tượng chứ không riêng gì với những cá nhân năng khiếu. Nó có tác dụng giáo dục toàn diện đối với trẻ, là chất bổ dưỡng nuôi người từ khởi điểm làm người thông qua các đặc trưng cơ bản đó là: a. Tác phẩm được dạy học trong nhà trường là những tác phẩm đã được chọn lọc, có giá trị nhân văn rõ rệt, tương đối ổn định về sự đánh giá của xã hội, có hình thức nghệ thuật độc đáo nhưng không quá khó đối với học sinh. b. Nếp cảm, nếp nghĩ, phương pháp tư duy của tác giả cũng cần phải mang tính truyền thống, dân tộc và đại chúng…, nếp cảm xúc và tư duy đó tất nhiên phải có đổi mới nhưng không đến mức quá xa lạ với học sinh bình thường, không đến mức quá khó trong hoạt động cảm thụ hoặc gây nhiều tranh cãi. 10
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc c. Tất cả những giá trị nội dung và hình thức của tác phẩm hoặc đoạn trích đều có xu hướng “định lượng” hoặc “mô phạm hoá”, tức có thể dùng sự phân tích lí tính là chủ yếu trong việc khám phá cái hay, cái đẹp, nhằm tạo điều kiện thuận lợi tương đối cho học sinh trong quá trnh nh ́ ận thức và vận dụng. d. Do tính chất sư phạm nên việc cảm thụ trong nhà trường nói chung là hoạt động tái cảm thụ và tập cảm thụ. Trong quá trình dạy học, không nên bắt buộc học sinh phải lệ thuộc vào kết quả cảm thụ của những người đi trước, mà trái lại, rất cần phải khuyến khích học sinh cảm thụ tự do theo suy nghĩ và tưởng tượng của trẻ. Tuy nhiên, giáo viên vẫn phải đưa ra yêu cầu khiến học sinh không cảm thụ sai lạc, tản mạn và tiêu cực. Chính vì vậy, tính chất tái cảm thụ và tập cảm thụ trong nhà trường là không thể tránh khỏi. Đó là sự tất yếu và cần thiết. 1.1.1.4. Đặc trưng của văn bản nghệ thuật ngữ liệu bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học Mỗi người trong quá trình tiếp nhận văn học sẽ có những suy nghĩ, cảm nhận khác nhau theo 4 đặc trưng cơ bản của một văn bản nghệ thuật, đó là: Tính nhân văn, tính chủ quan, tính biểu trưng, hình trượng độc đáo và tính nghệ thuật ngôn từ. a. Tính nhân văn Tính nhân văn trong nội dung văn bản nghệ thuật chủ yếu nói về tư tưởng, tình cảm của con người. Dù tác giả miêu tả hiện tượng nào của cuộc sống đi nữa, một cái cây, một cánh rừng, một ngọn núi,… thì điều mà tác giả muốn truyền tải, xúc động và muốn nói lên để người khác cùng quan tâm, đồng cảm với mình, không phải là bản thân cái hiện tượng đó mà là mối liên hệ giữa chúng với con người, ý nghĩa cuộc sống, con người mà những hiện tượng đó thể hiện, cách nhìn, sự rung động của con người trước những hiện 11 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc tượng cụ thể và trước cuộc sống. Như vậy, đích cuối cùng của dạy cảm thụ văn học không chỉ là cho thấy bài văn ghi chép hiện thực gì mà trước hết phải cho thấy bài văn là kết quả của một hoạt động tự nhận thức, nơi bộc lộ thái độ của tác giả trước hiện thực. b. Tính chủ quan của văn bản nghệ thuật Tính chủ quan của văn bản nghệ thuật thể hiện ở chỗ tác phẩm là nơi tác giả bày tỏ thái độ chủ quan của mình, nói lên ước mơ, khát vọng của mình về thế giới, về cuộc sống. Tác phẩm nghệ thuật là đứa con tinh thần của nhà văn, nhà thơ, là sự sáng tạo, là thông điệp mà tác giả gửi đến bạn đọc. Chính tính chủ quan, đặc điểm tình cảm, cảm xúc này của tác phẩm nghệ thuật đòi hỏi khi tiếp nhận văn học, học sinh không chỉ phải hiểu nội dung sự việc của văn bản mà còn phải nắm nội dung liên quan đến cuộc sống cá nhân, các nghĩa hàm ẩn, giá trị biểu hiện, chất trữ tình cũng như thái độ, tình cảm, sự đánh giá sự việc của tác giả, cái làm nên chức năng bộc lộ của văn bản. c. Tính biểu trưng, hình tượng, độc đáo khác thường của văn bản nghệ thuật. Khi tiếp nhận văn học, học sinh phải tiếp nhận khác với logíc thông thường. Đó là, năng lực biết nghe được, đọc được những gì ẩn chứa dưới những dòng chữ hay chính là năng lực giải mã nghệ thuật. Để đạt được những điều đó học sinh phải chú trọng đến cách diễn đạt hàm ẩn, cách nói biểu trưng, tính đa nghĩa, những cách nói hướng đến gây ấn tượng khác với ngôn ngữ đời thường. Nếu chỉ tư duy theo lối thông thường, bám theo nghĩa tường minh biểu hiện trên câu chữ thì sẽ không đọc hiểu được văn bản và như thế là không cảm thụ được văn bản. d. Tính nghệ thuật ngôn từ của văn bản nghệ thuật. Văn học là nghệ thuật của ngôn từ. Nhờ chất liệu ngôn ngữ mà chất nhân văn, tính hình tượng, tính cảm xúc và độc đáo của văn học có những sắc 12
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc thái riêng mà các nghệ thuật khác không có. Ngôn ngữ văn học phải trau chuốt, cô động, hàm súc, có tính biểu cảm, tính hình ảnh. Vì vậy, ngoài việc giải mã cái nghĩa, cái lí, cái tình của văn bản văn học còn phải cho học sinh tiếp nhận được vẻ đẹp của ngôn từ, vẻ đẹp của cách nói văn học, khả năng phát hiện được tín hiệu nghệ thuật và cao hơn nữa là cho các em đánh giá được giá trị của các tín hiệu nghệ thuật trong việc biểu đạt nội dung. Đây là một việc làm quan trọng của dạy cảm thụ văn học ở trường Tiểu học . 1.1.2. Mục tiêu của việc bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học 1.1.2.1. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh xác định đúng nội dung chính của tác phẩm Khi cảm thụ văn học, việc xác định đúng và chính xác nội dung của tác phẩm là một yêu cầu thiết yếu. Ở lứa tuổi Tiểu học là tâm hồn các em còn rất ngây thơ, trong trắng vậy nên việc xác định không đúng hoặc thiếu chính xác các nội dung tình cảm, tư tưởng…trong tác phẩm có thể dẫn đến những điều không tốt trong quá trình phát triển tình cảm của các em. Tư tưởng, tình cảm trong tác phẩm chính là những nội dung kiến thức quan trọng trong các bài học. Nếu hiểu sai hoặc hiểu chưa tới mức sâu sắc nhất định theo yêu cầu của bài học thì việc học chưa thành công. Do vậy, bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học không phải là một công việc xa lạ, mà nó diễn ra thường xuyên ngay trong quá trình học tập phân môn Tập đọc của các em. 1.1.2.2. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh nhận biết nhanh nhạy và chính xác các tín hiệu nghệ thuật trong tác phẩm Như ta đã biết, tác phẩm văn học bao giờ cũng có những tín hiệu đặc biệt, vốn là nơi tập trung những cảm xúc, suy nghĩ của nhà văn. Nói rộng hơn, tín hiệu thẩm mĩ là tình cảm, tư tưởng của nhà văn, được thăng hoa một cách kì 13 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc diệu, tạo nên vẻ đẹp độc đáo, luôn tồn tại và khắc sâu tâm hồn bạn đọc. Việc giúp học sinh nhận biết nhanh nhạy và chính xác các tín hiệu nghệ thuật đó của tác phẩm là một trong những mục đích quan trọng nhất của việc bồi dưỡng cảm thụ văn học. Bằng những cách thức và phương pháp nào đó, giáo viên phải giúp học sinh phát hiện được những câu, những từ ngữ, hình ảnh, nhân vật…gây ấn tượng và cảm xúc mạnh nhất. 1.1.2.3. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh hình thành một số kĩ năng sơ giản trong phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật của tác phẩm Trong chương trình Tiểu học, việc hình thành những kĩ năng sơ giản đó được lồng ghép trong hệ thống câu hỏi và bài tập. Trong đó, yêu cầu học sinh tìm các khía cạnh của nội dung và hình thức, nêu ý nghĩa của từ ngữ, hình ảnh giàu tính nghệ thuật, khái quát các ý nhỏ thành ý lớn hơn…Đó thực chất là những bước đi ban đầu của thao tác phân tích, tổng hợp, đánh giá đối với nội dung, nghệ thuật của tác phẩm. 1.1.2.4. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh hình thành và phát triển tình cảm, tâm hồn và nhân cách Chúng ta đã biết “dạy văn là dạy người”. Do vậy, việc hình thành và phát triển tình cảm, tâm hồn cho học sinh có ý nghĩa cực kì quan trọng. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học chính là nhiệm vụ gắn liền với bồi dưỡng tâm hồn, nhân cách cho học sinh. Thông qua việc giúp học sinh nhận thức về nội dung và nghệ thuật tác phẩm văn học, rung cảm được trước cái hay cái đẹp của tác phẩm…, phân môn Tập đọc sẽ dần dần xây dựng được những tâm hồn, nhân cách theo mục tiêu giáo dục đề ra. Như vậy, mục tiêu bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học được xây dựng trên những cơ sở ban đầu, có tính chất nền tảng cho các bậc học sau, làm tiền đề để học sinh học tốt ở các bậc học tiếp theo, đặc biệt là để góp phần trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi Văn Tiếng Việt. 14
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.2.1. Thực trạng nhận thức về cảm thụ văn học và khả năng dạy cảm thụ văn học của giáo viên Bên cạnh những giáo viên đã có nhận thức tốt về việc cảm thụ văn học và dạy cảm thụ văn học cho học sinh thì một số ít giáo viên giảng dạy chưa coi trọng việc hướng dẫn học sinh cảm thụ nội dung và nghệ thuật qua các bài tập đọc. Cho nên chưa phát triển được năng lực cảm thụ bài văn, bài thơ, đoạn văn, đoạn thơ hay câu văn, câu thơ cho học sinh. Giáo viên chưa vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp dạy học mới, chưa tìm ra được các biện pháp dạy học có hiệu quả để áp dụng vào việc rèn kĩ năng cảm thụ văn học cho học; Nếu có cảm thụ văn học thì đa số giáo viên áp đặt cách cảm tụ của mình, trò thừa nhận ý kiến của thầy, cảm thụ lại những điều mà thầy cảm thụ được. Mà chúng ta đã biết rằng việc cảm thụ của người lớn có những điểm giống nhưng cũng có những điểm khác so với cảm thụ của trẻ. Trong các tiết tập đọc có thể học sinh phát hiện được các biện pháp nghệ thuật xong chưa hiểu được tác dụng của tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật đó có tác dụng gì? Bởi chính giáo viên dạy chưa tạo điều kiện để học sinh cảm thụ văn học tốt thông qua các giờ dạy tập đọc dẫn đến các tiết viết bài tập làm văn của học sinh chưa vận dụng được khả năng cảm thụ văn học làm cho các bài văn miêu tả chưa hay, chưa sinh động, khả năng bộc lộ cảm xúc của học sinh còn hạn chế. Nguyên nhân chính là do quá trình nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của việc bồi dưỡng cảm thụ văn học cho học sinh chưa thật đầy đủ, kiến thức về lĩnh vực cảm thụ văn học của giáo viên còn nhiều hạn chế, đặc biệt là những biện pháp, kĩ năng bồi dưỡng cảm thụ văn học của giáo viên cho học sinh còn nhiều lúng túng, hình thức tổ chức dạy học còn đơn điệu, do đó chưa thu hút được học sinh vào hoạt động cảm thụ một cách tích cực. 15 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc Giáo viên không trả lời được mục đích tác giả viết bài này, câu chuyện này để làm gì? Một số giáo viên có hiểu nhưng diễn đạt không rõ ràng. Số giáo viên phân tích cách đọc thơ mắc lỗi sai cũng không phải là ít, mà đọc sai thì sẽ hiểu sai, sẽ cảm thụ không đúng, dẫn đến chất lượng bồi dưỡng cảm thụ văn học cho học sinh trong nhà trường Tiểu học hiện nay còn nhiều hạn chế.Tìm hiểu thực trạng dạy học cảm thụ văn học ở lớp 5, tôi thấy rằng việc dạy học cảm thụ văn học chưa đáp ứng được mục tiêu, nhiệm vụ môn học. Không giúp học sinh hiểu được bài Tập đọc, không cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong bài, cũng có nghĩa là không hồi đáp được văn bản, tức là việc cảm thụ văn học thực sự chưa đạt yêu cầu. 1.2.2. Thực trạng nhận thức về cảm thụ văn học của học sinh Tiểu học Học sinh chưa thực sự hiểu từ "cảm thụ văn học", "hình ảnh đẹp", ... Các em chưa thấy được mỗi bài văn, bài thơ là một văn bản nghệ thuật, dù dài hay ngắn thì nó cũng chứa lượng thông tin nhất định về ngôn từ, hình ảnh, sự kiện, tình cảm, ... cho nên những thông tin đó tác động vào tâm hồn ngây thơ hiếu động của các em bị hạn chế. Học sinh còn chậm trong quá trình nhận diện ngôn ngữ trong văn bản, kĩ năng đọc thành thạo để nắm được đề tài và những từ ngữ cần tìm nghĩa để từ đó hiểu nội dung của văn bản còn nhiều hạn chế. Đọc và hiểu còn đang tách rời nhau học sinh đọc nhưng học sinh không hiểu, đọc nhưng không tư duy cái được đọc, đọc mà không hiểu huống gì nói đến cảm thụ. Phần tìm hiểu nội dung văn bản, học sinh trả lời các câu hỏi sách giáo khoa còn máy móc, phụ thuộc quá nhiều vào từng câu, từng chữ trong văn bản, trong suy nghĩ và trả lời học sinh chưa chủ động và chưa có tính sang tạo. Phần đông học sinh chỉ dừng lại ở phần tìm hiểu văn bản mà chưa chủ động trong việc diễn đạt kết quả cảm thụ, chưa biết rút ra bài học về nhận thức, về tình cảm, hành vi sau khi được đọc, được nghe. Đặc biệt học sinh chưa biết suy nghĩ để phê phán hay khẳng định nội dung văn 16
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc bản đưa ra, học sinh không biết quan tâm đến mong muốn mà người viết đặt vào chính đối tượng người đọc, người nghe. Chính vì vậy tôi thấy trong các nhà trường Tiểu học việc "Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5" là vấn đề cấp bách. 17 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 5 QUA PHÂN MÔN TẬP ĐỌC 2.1. Nội dung chương trình phân môn Tập đọc lớp 5 Hệ thống văn bản, câu hỏi, bài tập trong Tập đọc lớp 5 nhằm bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Chương trình sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5 được đưa vào giảng dạy chính thức từ năm học 20062007. Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5 tập 1 được dạy trong 17 tuần, trừ 2 tuần ôn tập, kiểm tra, mỗi tuần có 2 bài tập đọc, Tất cả có 30 bài. Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5 tập 2 được dạy trong 18 tuần, trừ 3 tuần ôn tập, kiểm tra, mỗi tuần cũng có 2 bài tập đọc, tất cả có 30 bài. Như vậy, cả chương trình lớp 5 có 60 bài tập đọc, trong đó có 41 bài thuộc thể loại văn xuôi, chiếm 68,3% và có 54 bài thuộc văn bản nghệ thuật, 4 bài là văn bản phi nghệ thuật. Tìm hiểu các bài Tập đọc trong chương trình sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5, tôi thấy việc biên soạn các bài tập đọc theo quan điểm, phối hợp theo 2 trục chủ điểm và kĩ năng. Cũng có sự tích hợp cao giữa các phân môn trong môn Tiếng Việt. Vở Bài tập Tiếng Vịêt cũng không có các bài tập dành riêng cho giờ Tập đọc. Câu hỏi, bài tập sau các bài Tập đọc trong cả chương trình lớp 5 là 244 câu, có thể chia làm 4 loại cơ bản như sau: Loại thứ nhất: Nhắc lại nội dung miêu tả, nội dung thông tin của văn bản, loại này chiếm gần 73% trong toàn bộ hệ thống câu hỏi. Loại thứ hai: Làm rõ ý của đoạn, khổ thơ hay nội dung của bài, loại này chiếm gần 12% trong toàn bộ hệ thống câu hỏi, bài tập. Loại thứ ba: Nhận biết các chi tiết nghệ thuật (dùng từ, sử dụng các biện pháp tu từ…) thể hiện sự sáng tạo độc đáo khác thường của tác giả. Loại này chiếm khoảng 4% trong toàn bộ hệ thống bài tập. 18
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc Loại thứ tư: Yêu cầu học sinh nêu mục đích tác động của tác giả gửi vào văn bản và yêu cầu hồi đáp văn bản. Loại này chiếm gần 8% trong toàn bộ hệ thống bài tập. Như vậy, qua việc thống kê và sắp xếp các bài tập dành cho phần Tập đọc trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5, tôi nhận thấy như sau: Để bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh thì trước hết phải giúp học sinh đọc – hiểu văn bản, đọc diễn cảm văn bản và làm các bài tập về rèn kĩ năng cảm thụ văn học. Vậy nên tôi thiết nghĩ việc xây dựng một hệ thống bài tập giúp học sinh đọc hiểu, đọc diễn cảm và cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 trong giờ Tập đọc là hết sức cần thiết, nhằm giúp giáo viên và học sinh có những hoạt động cụ thể, chi tiết nâng cao chất lượng của giờ Tập đọc góp phần bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh. 2.2. Một số biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 thông qua phân môn Tập đọc Trước những thực trạng và nguyên nhân như vậy, tôi thấy chúng ta cần phải có những biện pháp thích hợp để khắc phục, vận dụng vào thực tế quá trình giảng dạy nhầm năng cao chất lượng học, cảm thụ văn cho học sinh lớp 5 trong nhà trường. Tôi xin đề xuất một số biện pháp để vận dụng vào việc dạy bồi dưỡng cho học sinh về lĩnh vực “cảm thụ văn học” như sau: 2.2.1. Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung của tác phẩm, tìm hiểu bố cục và nội dung của bài Trong quá trình tìm hiểu tác phẩm văn học giáo viên hướng dẫn học sinh chia văn bản đó thành nhiều đoạn, nhiều phần tùy theo nội dung mà nó biểu đạt. Như vậy sẽ giúp các em cảm nhận trọn vẹn giá trị nội dung và nghệ thuật bài văn, bài thơ và dễ dàng hơn trong việc tìm hiểu, khai thác nội dung của bài. 19 SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc Ví dụ trong bài: “Phong cảnh đền Hùng” (Tiếng Việt 5 tập 2), giáo viên gợi ý, học sinh đọc và xác định nội dung thông qua bố cục như sau: + Đoạn 1: Đền Thượng nằm trên đỉnh Nghĩa Lĩnh + Đoạn 2: Phong cảnh xung quanh khu đền + Đoạn 3: Cảnh vật trong khu đền Từ bố cục 3 đoạn của bài giúp học sinh hiểu được nội dung thông qua hệ thống câu hỏi như : + Bài văn viết về cảnh vật gì, ở nơi nào? + Em biết được những gì về các vua Hùng? + Cảnh đẹp của thiên nhiên nơi đền Hùngcó những gì đẹp?... Trả lời các câu hỏi nêu trên, các em sẽ nêu được nội dung của bài văn. Đó chính là một quá trình cảm thụ bài văn. Qua đây, giúp các em diễn đạt tốt hơn trong quá trình rèn đọc. 2.2.2. Giáo viên bồi dưỡng tri thức Tiếng Việt, văn học cho học sinh Ngay từ những buổi học đầu tiên của chương trình, giáo viên phải giúp học sinh hiểu rõ được cảm thụ văn học là một phần rất quan trọng của phân môn Tập đọc, là cái đích và cũng là một yêu cầu của phân môn Tập đọc nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung. Để đánh giá kết quả của một bài dạy Tập đọc chúng ta thường xem xét ở nhiều khía cạnh, song điều dễ nhận thấy nhất đó là mức độ hiểu, nắm bắt của học sinh về giá trị nội dung cũng như giá trị nghệ thuật của bài Tập đọc và cách thể hiện sự hiểu biết đó qua việc học sinh đọc diễn cảm bài Tập đọc, cao hơn nữa là khả năng trình bày sự hiểu biết đó bằng ngôn ngữ nói và viết của học sinh. Để đạt được kết quả đó thì trước mắt giáo viên phải giúp học sinh nắm vững kiến thức về ngữ âm và chữ viết để dễ dàng cảm nhận vẻ đẹp của câu thơ; nắm vững kiến thức về từ ngữ, ngữ pháp để cảm nhận nét đẹp về nội dung của thơ, văn. Qua các giờ Tập đọc học sinh còn được làm quen và cảm nhận bước đầu về một số kiến thức có liên quan đến cảm nhận văn học như: hình ảnh ( là toàn bộ đường nét, màu sắc, 20

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.