Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Một số biện pháp giúp học sinh học tốt các bài toán có yếu tố hình học môn Toán lớp 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học "Một số biện pháp giúp học sinh học tốt các bài toán có yếu tố hình học môn Toán lớp 2" sẽ góp phần giúp học sinh phát triển được năng lực tư duy, khả năng quan sát, trí tưởng tượng cao và kĩ năng thực hành hình học đặt nền móng vững chắc cho các em học tốt môn hình học sau này ở cấp phổ thông cơ sở.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm Tiểu học: Một số biện pháp giúp học sinh học tốt các bài toán có yếu tố hình học môn Toán lớp 2

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN *** 1. Lời giới thiệu: Toán học ngày càng có nhiều ứng dụng trong cuộc sống, những kiến thức và kĩ năng toán học cơ bản đã giúp con người giải quyết các vấn đề trong thực tế cuộc sống một cách có hệ thống và chính xác, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. Môn Toán ở trường phổ thông góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực toán học cho học sinh; phát triển kiến thức, kĩ năng then chốt và tạo cơ hội để học sinh được trải nghiệm, vận dụng toán học vào thực tiễn; tạo lập sự kết nối giữa các ý tưởng toán học, giữa Toán học với thực tiễn, giữa Toán học với các môn học và hoạt động giáo dục khác, đặc biệt với các môn Khoa học, Khoa học tự nhiên, Vật lí, Hoá học, Sinh học, Công nghệ, Tin học để thực hiện giáo dục STEM. Trong những năm gần đây, phong trào đổi mới phương pháp dạy học trong trường Tiểu học được quan tâm và đẩy mạnh không ngừng để ngay từ cấp Tiểu học, mỗi học sinh đều cần và có thể đạt được trình độ học vấn toàn diện, đồng thời phát tiển được khả năng của mình về một môn nào đó nhằm chuẩn bị ngay từ bậc Tiểu học những con người chủ động, sáng tạo, đáp ứng được mục tiêu chung của cấp học và phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước. Yếu tố hình học bậc Tiểu học là một loại toán hay và khó nhằm phát triển tư duy và sáng tạo cho học sinh. Đây là mạch kiến thức gắn với đời sống thực tế, giúp các em có biểu tượng hình học cơ bản, từ đó phát huy tối đa tích cực, chủ động và sáng tạo. Trong những năm gần đây tôi được phân công giảng dạy lớp 2, tôi nhận thấy việc dạy các yếu tố hình học trong chương trình toán ở bậc tiểu học nói chung và ở lớp 2 nói riêng là hết sức cần thiết. Ở lứa tuổi học sinh tiểu học, tư duy của các em còn hạn chế về mặt suy luận, phân tích. Việc dạy “các yêu tốc hình học” ở Tiểu học sẽ góp phần giúp học sinh phát triển được năng lực tư duy, khả năng quan sát, trí tưởng tượng cao và kĩ năng thực hành hình học đặt nền móng vững chắc cho các em học tốt môn hình học sau này ở cấp phổ thông cơ sở. Qua nhiều năm giảng dạy lớp 2, đặc biệt là lớp 2B năm học 2021 – 2022 tôi làm chủ nhiệm còn nhiều em gặp khó khăn khi giải các bài toán có yêu tố hình học. Do vậy với kinh
nghiệm của bản thân, qua nghiên cứu tài liệu và trao đổi thảo luận với đồng nghiệp tôi đưa ra “Một số biện pháp giúp học sinh học tốt các bài toán có yếu tố hình học môn Toán lớp 2”. 2. Tên sáng kiến: Một số biện pháp giúp học sinh học tốt các bài toán có yếu tố hình học môn Toán lớp 2 3. Tác giả sáng kiến: Họ và tên: Đỗ Thị Thu Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường Tiểu học Yên Phương Số điện thoại: 0973.344.187 Email: dothithu96vp@gmail.com 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Đỗ Thị Thu 5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Môn Toán lớp 2 6. Ngày sáng kiến được áp dụng: Sáng kiến được áp dụng từ tháng 10 năm 2020 7. Mô tả bản chất của sáng kiến: 7.1. Nội dung của sáng kiến 7.1.1. Cơ sở lí luận: Xuất phát từ tầm quan trọng của môn Toán ở Tiểu học Xuất phát từ tầm quan trọng của yếu tố hình học đối với sự phát triển năng lực tư duy, sáng tạo của học sinh Xuất phát từ thực trạng dạy và học các yêu tố hình học của học sinh ở trường tôi 7.1.2. Cơ sở thực tiễn: Qua thực tế giảng dạy của bản thân và tìm hiểu của các đồng nghiệp về dạy học các yếu tố hình học của các giáo viên trong trường tôi nhận thấy có một số khó khăn và thuận lợi sau:
a) Thuận lợi: * Nhà trường: Được sự quan tâm của ban giám hiệu nhà trường. Đại đa số giáo viên trong nhà trường còn trẻ đều tâm huyết, nhiệt tình giảng dạy. Nhà trường thường xuyên được sự chỉ đạo, giám sát của Phòng giáo dục và Đào tạo, của các cấp lãnh đạo địa phương và sự quan tâm, ủng hộ của phụ huynh học sinh. * Giáo viên: Tất cả các cán bộ, giáo viên, nhiên viên trong trường đều tâm huyết tận tụy trong quá trình thực hiện nhiệm vụ giáo dục học sinh. Đa phần giáo viên cũng đã sử dụng nhiều biện pháp khác nhau vào quá trình giảng dạy để giúp học sinh tiếp thu tri thức và thực hành luyện tập. b) Khó khăn: Giáo viên cũng đã sử dụng nhiều biện pháp khác nhau để giúp học sinh tiếp thu tri thức và luyện tập. Tuy nhiên, trong thực tế dạy học, giáo viên còn gặp nhiều khó khăn trong việc dạy học các yếu tố hình học. Giáo viên chưa thực sự tìm tòi, sáng tạo trong vận dụng các phương pháp dạy học, chưa có “lối mòn tư duy” để so sánh và cải tiến phương pháp dạy học nên nhiều lúc sử dụng phương pháp dạy học và tổ chức các hoạt động trên lớp còn kém linh hoạt. Đôi khi, giáo viên còn truyền đạt kiến thức một chiều tới học sinh dẫn tới tình trạng học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ động, máy móc, chưa phù hợp với xu thế đổi mới phương pháp dạy học và mục tiêu giáo dục hiện nay. Do trình độ học sinh không đồng đều lại quá đông nên giáo viên e ngại mức độ kiến thức là quá tải đối với học sinh. Thời lượng dạy học yếu tố hình học trong chương trình toán 2 ít nên thời gian rèn luyện các bài toán có yêu tố hình học còn ít.
7.1.3. Thực trạng vấn đề học các yếu tố hình học của học sinh lớp 2 Qua việc quan sát, theo dõi và ghi chép lại trong quá trình giảng dạy và trao đổi với đồng nghiệp tôi nhận thấy việc học các yếu tố hình học gặp rất nhiều khó khăn cụ thể như sau: Nhiều học sinh không nắm rõ được biểu tượng điểm, đoạn thẳng, đường thẳng, ba điểm thẳng hàng dẫn đến học sinh gặp khó khăn trong các bài toán đếm điểm, đoạn thẳng, xác định ba điểm thẳng hàng. Khả năng tư suy, suy luận, tưởng tượng hình của học sinh còn hạn chế: trong quá trình giảng dạy tôi thấy rất nhiều em gặp khó khăn trong việc quan sát, nhận diện hình học. Ví dụ: Khi gặp bài tập kể tên các đoạn thẳng có trong hình dưới đây: A B C D Học sinh đã kể đoạn thẳng A, đoạn thẳng B, đoạn thẳng C, đoạn thẳng D. Từ đó cho thấy học sinh không nắm được biểu tượng đoạn thẳng. Đây chính là nguyên nhân học sinh không làm được các bài tập đếm điểm, đoạn thẳng. Ví dụ: Có bao nhiêu hình tam giác trong hình dưới đây? 4 1 2 3 Có học sinh đã đếm hình như sau : Các hình tam giác là: hình 1, hình 2, hình 3, hình 4; một học sinh khác đếm hình như sau: hình 1, hình 2, hình 3, hình 4 hình 1 + 2, hình 2 + 3, hình 1 + 2 + 3. Qua phần đếm hình của học sinh cho thấy một số hình sinh chỉ nhìn được hình đơn giản, chưa biết ghép hình hoặc có những học sinh đã biết ghép hình nhưng cũng không nhận diên được hình, vẫn còn nhầm lẫn giữa hình tam giác và hình tứ giác.
Ví dụ: Tính độ dài đường gấp khúc ABCDE biết độ dài các đoạn thẳng AB = 15cm, BC = CD = 12cm, DE = 18cm. Học sinh tính như sau : 15 + 12 + 18 = 45cm. Học sinh đã không xác định được đường gấp khúc ABCDE gồm bao nhiêu đoạn thẳng để tính độ dài đường gấp khúc đó. Học sinh chỉ biết nhìn các số đo độ dài đoạn thẳng bài toán đã cho rồi áp dụng máy móc quy tắc tính độ dài đường gấp khúc. Sau khi nắm được thực trạng dạy và học yếu tố hình học lớp 2 tôi đã tiến hành khảo sát tại hai lớp 2B và 2C (do tôi chủ nhiệm) có trình độ tương đồng nhau được thể hiện qua kết quả môn Toán cuối học kì I dưới đây: Lớp Sĩ số Hoàn thành tốt Hoàn thành Chưa hoàn thành 2B 34 5 28 1 2C 31 7 23 1 (Bảng 1: Kết quả môn Toán cuối học kì I năm học 2020 – 2021 của học sinh lớp 2B và 2C) Để kiểm tra khả năng tiếp thu kiến thức có yếu tố hình học của hai lớp, tôi đã đưa ra một đề kiểm tra có các bài có yếu tố hình học với nội dung sau: nhận diện được điểm, đoạn thẳng; đếm số lượng hình; giải toán có lời văn có nội dung hình học liên quan đến thực tế. Sau khi khảo sát hai lớp, tôi thu được kết quả như sau: Chưa làm Không nhận Số học sinh Không đếm đúng bài diện được Lớp được kiểm được hình toán có lời hình tra văn SL % SL % SL % 2B 34 8 23,5 12 35,3 10 29,4 (Đối chứng) 2C (Thực 31 7 22,6 10 32,3 9 29,1 nghiệm) (Bảng 2: Bảng tổng hợp kết quả thăm dò khả năng tiếp thu kiến thức có yếu tố hình học ở lớp 2B và 2C trước khi áp dụng sáng kiến mới tại thời
điểm đầu tháng 10 năm 2020) Qua khảo sát tôi thấy năng lực làm các bài toán có yếu tố hình học của học sinh hai lớp là tương đương nhau. Khả năng nhận diện hình, đếm hình của học sinh còn rất nhiều hạn chế. Nhiều học sinh vẫn chưa nắm chắc được các biểu tượng hình học dẫn đến đếm hình còn nhầm lẫn. 7.1.4. Nguyên nhân dẫn đến kết quả, thực trạng Từ việc theo dõi và ghi chép về thực trạng giải các bài toán có yếu tố hình học của học sinh cho thấy học sinh học chưa tốt xuất phát từ một số nguyên nhân chủ yếu sau: Thứ nhất: Vì mảng kiến thức yếu tố hình học chiếm thời lượng ít trong chương trình Toán 2 nên giáo viên còn chưa trú trọng cho học sinh thực hành luyện tập nhiều ở mảng kiến thức này; giáo viên chư thấy được tầm quan trọng của việc dạy học yếu tố hình có ảnh hưởng rất lớn đến khả năng tư duy, suy luận của học sinh đặc biệt là học sinh trong giai đoạn đầu tiểu học. Thứ hai: Học sinh chưa nắm được các biểu tượng đơn giản trong hình học, khả năng tư duy, tưởng tượng hình còn hạn chế. Vì vậy, tôi thấy rằng việc cung cấp kiến thức và hướng dẫn học sinh giải các bài toán có yếu tố hình học ở lớp 2 là hết sức quan trọng và cần thiết. 7.1.5. Một số biện pháp giúp học sinh học tốt các bài toán có yếu tố hình học môn toán lớp 2 Để khắc phục những khó khăn mà học sinh gặp phải khi giải các bài toán có yếu tố hình học tôi đã tiến hành một số biện pháp sau: 7.1.5.1. Biện pháp 1: Bồi dưỡng niềm say mê, hứng thú học Toán cho học sinh Một tiết học chỉ thực sự có hiệu quả khi học sinh yêu thích, tự giác, tích cực tham gia vào hoạt động học.Vì vậy, trong quá trình dạy học giáo viên cần sử dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học thích hợp có tác dụng khơi gợi và kích thích sự chú ý, tích cực hoá hoạt động tư duy của học sinh. Giáo viên cũng cần xây dựng niềm tin cho các em để
các em hiểu được khi bản thân cố gắng thì sẽ làm được việc. Học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp 2 nói riêng do đặc điểm tâm lí thường nhanh chán, khả năng tập trung chú ý chưa cao mà môn toán lại đòi hỏi tính cần cù, chịu khó,.... vì vậy để tránh sự nhàm chán, để gây hứng thú tham gia hoạt động học tập của học sinh có thể sử dụng linh hoạt các hoạt động trong quá trình giảng dạy không nhất thiết chỉ sử dụng đầu tiết dạy. * Mục tiêu của biện pháp: Nhằm tạo cho học sinh hứng thú trong quá trình học, phát huy tính tích cực, tự giác của người học góp phần bồi dưỡng tình yêu Toán học cho học sinh. * Cách thực hiện: Do đặc điểm của học sinh Tiểu học tư duy tr ực quan phát triển hơn tư duy trừu tượng nên trong quá trình dạy học, tôi chú trọng hướng dẫn và cho các em sử dụng đồ dùng học tập hỗ trợ. Khi các em tự thao tác trên vật thật thì các em sẽ dễ dàng tìm ra đáp án hơn. Để tiết học sinh động và hấp dẫn, tôi kết hợp sử dụng các hình thức dạy học khác nhau như trò chơi học tập, câu đố, lồng ghép bài toán vào trong câu chuyện,… Qua đó các em sẽ thấy Toán học không hề khô khan, cứng nhắc mà ngược lại nó rất sinh động, hấp dẫn. Tôi cũng chú trọng xây dựng các đôi bạn cùng tiến để các em cùng động viên, giúp đỡ nhau trong học tập và lan truyền tình yêu Toán học cho nhau. Tôi thường xuyên nêu các tấm gương học tốt trong tr ường, trong lớp để các em noi theo. Các em sẽ thấy việc học Toán không hề khó vì xung quanh các em có rất nhiều tâm gương học tốt. Chỉ cần các em cố gắng, các em cũng có thể học tốt giống như họ. * Kết quả đạt được: Sau khi áp dụng biện pháp, học sinh đã hứng thú, tích cực tham gia hoạt động học đối với môn Toán hơn, các em thấy rằng môn Toán không hề khô khan, nhàm chán và các em yêu thích môn Toán hơn. 7.1.5.2. Biện pháp 2: Lựa chọn hình thức dạy học phù hợp, linh hoạt trong từng bài học Tư duy của học sinh chỉ có thể hình thành và phát triển trong các hoạt động. Nhờ việc quan sát và thao tác trên các mô hình hình học và kinh nghiệm được tích lũy mà học sinh có thể nhận thấy được đặc điểm của
các hình cũng như các biểu tượng hình học. Dạy học yếu tố hình học bắt đầu từ hoạt động thực nghiệm không chỉ phù hợp với nhận thức của trẻ khi học hình học mà còn là cách rèn luyện tư duy tích cực. Chính trong quá trình quan sát và thao tác trên các đối tượng, các thao tác tư duy và trí tưởng tượng không gian đã diễn ra. Các thao tác tư duy và trí tưởng tượng không gian đó giúp học sinh suy có những suy luận logic, hợp lý, đồng thời giúp học sinh dần thoát khỏi sự lệ thuộc vào mô hình cụ thể, tiến tới hình thành biểu tượng hình học, làm chỗ dựa cho định nghĩa khái niệm trừu tượng. Để học sinh ghi nhớ và khắc sâu kiến thức cần tổ chức các hoạt động hình học vừa sức để học sinh tự phát hiện ra kiến thức trong một số tình huống học tập trên lớp. Cần phải lựa chọn hình thức dạy học phù hợp với từng nội dung hình học khác nhau nhằm rèn luyện tư duy, khả năng suy đoán cho học sinh. Tùy vào từng nội dung hình học cụ thể mà lựa chọn các hình thức dạy học cho phù hợp. * Mục tiêu của biện pháp: Nhằm giúp học sinh nắm chắc được các biểu tượng hình học và giải quyết các bài toán hình học dễ dàng hơn. * Cách thức thực hiện: Có 2 nội dung dạy học yếu tố hình học chủ yếu ở Toán 2: nội dung lý thuyết và nội dung thực hành. + Nội dung lý thuyết Dạy học sinh nắm chắc các biểu tượng hình học ở lớp 2: Trong quá trình dạy học tôi luôn bám sát chương trình học, giúp học sinh khác thác tối đa thông tin cần thiết để đạt được mục tiêu bài học. Nắm bắt được đặc điểm tư duy của học sinh tiểu học là ghi nhớ hình ảnh trực quan, vậy nên để thu hút sự chú ý của học sinh, giúp học sinh nhận biết, ghi nhớ và vận dụng tốt những kiến thức đã học để giải các bài toán có yếu tố hình học, tôi đã đi từ hình ảnh trực quan đến trừu tượng.
Ví dụ: Khi dạy học sinh nhận diện đường gấp khúc, tôi cho học sinh quan sát hình hảnh thực tế cầu thang lên Thác Bạc (Sa Pa) và giới thiệu “Cầu thang lên Thác Bạc (Sa Pa) có dạng đường gấp khúc. Đường gấp khúc gồm nhiều đoạn thẳng. Cầu thang lên Thác Bạc (Sa Pa) Sau khi học sinh nhận dạng đường gấp khúc bằng hình ảnh thực tế, tôi cho học sinh quan sát các dạng hình học đã học: hình vuông, hình tròn, hình tam giác, hình chữ nhật và đường gấp khúc mới học; đặt câu hỏi cho học sinh tìm ra đường gấp khúc. A B C D E
Từ hình ảnh thực tế cầu thang lên Thác Bạc ở Sa Pa học sinh được quan sát trước đó, học sinh sẽ nhận diện được hình B là đường đường gấp khúc. Để học sinh ghi nhớ sâu hơn, tôi thường xuyên tổ chức cho học sinh ôn tập, nhận biết điểm, đoạn thẳng, đường thẳng, đường cong, ba điểm thẳng hàg,…bằng hình thức thi đua qua các bài tập trắc nghiệm hoặc kể tên những thứ xung quanh em có dạng đoạn thẳng, đường thẳng, đường cong,…Hình thức tổ chức dạy học này giúp thúc đẩy phong trào thi đua học tập của các em vừa tạo không khí thoải mái trong tiết học. Ví dụ 1: Sau khi học sinh nhận biết được biểu tượng đoạn thẳng, tôi tổ chức cho học sinh thi kể tên những gì xung quanh em có dạng đoạn thẳng. Học sinh sẽ tích cực quan sát xung quanh lớp học để tìm và hăng hái phát biểu: Các đồ vật có dạng đoạn thẳng: cái thước, cái bảng lớp (chiều dài cái bảng lớp), cửa sổ (chiều dài khung cửa sổ), chiều dài của lớp học, ….Qua việc thi đua học tập này học sinh sẽ càng nắm rõ và khắc sâu hơn biểu tượng đoạn thẳng. + Nội dung thực hành Một trong những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học là thực hành, luyện tập thường xuyên. Thông qua hoạt động thực hành, học sinh được suy nghĩ, tư duy nhiều hơn, các em vận dụng lý thuyết vào thực hành có hiệu quả. Giáo viên cần tận dụng các bài tập “mở”, khai thác các kiến thức có ngay trong sách giáo khoa để bồi dưỡng cho các đối tượng học sinh. Cần tạo cho các em thói quen đứng trước một tình huống, biết đặt và giải quyết vấn đề, tìm ra các phương pháp giải quyết khác nhau rồi nhận xét, đánh giá để lựa chọn giải pháp tối ưu nhất. Trong sách giáo khoa Toán 2 có rất nhiều bài tập giúp ích cho sự phát triển năng lực học tập của học sinh. Hầu hết phần nội dung thực hành vẽ hình, tôi thường tổ chức cho cá nhân học sinh tự giải quyết vấn đề.
Ví dụ: Bài 3 – SGK Toán 2 tập một (trang 109 – Sách kết nối tri thức với cuộc sống) Tôi yêu cầu học sinh thực hành đo độ dài các đoạn thẳng AB, CD, GH, MN, NP theo nhóm đôi rồi gọi học sinh nêu độ dài từng đoạn thẳng đó. Sau khi giải quyết được nhiệm vụ đo độ dài đoạn thẳng, tôi yêu cầu học sinh thực hành cá nhân vẽ các đoạn thẳng có độ dài như vậy vào vở. Trước khi vẽ, tôi yêu cầu học sinh nêu lại các bước vẽ một đoạn thẳng có độ dài cho trước. Các bài tập nhận dạng hình, giải bài tập có nội dung hình học, tôi thường tổ chức cho học sinh giải bài tập tập thể hoặc theo nhóm. Ví dụ: Bài 3 – SGK Toán 2 tập một (trang 111 – Sách kết nối tri thức với cuộc sống) Đối với bài tập đếm hình này, tôi tổ chức cho học sinh đếm hình theo nhóm để các em có thể trao đổi, giúp đỡ nhau đếm hình được chính xác. Khi đếm hình, học sinh cần nhìn các hình từ hình đơn, hình ghép đôi, hình ghép ba,...Ví dụ trong phần b bài tập này, các em đếm có 2 hình tứ giác đơn, hình tứ giác ghép đôi có 1 hình. Vậy có 3 hình tứ giác. Các bài tập thực hành gấp, cắt, ghép, xếp hình, tôi thường tổ chức trò chơi cho các em thi đua học tập. Trò chơi học tập giúp tạo không khí tiết học thoải mái và các em hứng thú tham gia học tập hơn. Ví dụ: Bài 2 SGK Toán 2 tập một (trang 106 – Sách kết nối tri thức với cuộc sống)
Đầu tiên, tôi hướng dẫn học sinh thực hiện từng thao tác gấp, cắt theo yêu cầu để nhận được 4 mảnh giấy hình tam giác bằng nhau từ mảnh giấy hình vuông. Tiếp theo, tôi chia lớp thành nhóm 4 để tổ chức chơi trò chơi “Ai nhanh hơn” thi xếp thành các hình ở các phần a, b, c, d. Nhóm nào xếp đúng và nhanh hơn sẽ giành chiến thắng. (Nếu học sinh hoàn thành nhiệm vụ sớm, tôi tổ chức ghép hai học sinh thành một nhóm để đặt ra thử thách: “Từ 8 hình tam giác nhỏ của cả hai bạn, hãy xếp thành những hình từ a đến d.”) Trong quá trình dạy học môn Toán nói chung và dạy học yếu tố hình học nói riêng, tôi sử dụng linh hoạt các hình thức dạy học khác nhau ở cả nội dung lý thuyết và thực hành để giờ học không bị nhàm chán, gây hứng thú cho học sinh trong học tập giúp phát huy năng lực của học sinh góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. * Kết quả đạt được: Nhờ áp dụng biện pháp trên, học sinh nắm chắc các biểu tượng hình học và giải quyết các bài toán có yếu tố hình học tốt hơn, các em hứng thú học và ham thích học hình học hơn. 7.1.5.3. Biện pháp 3: Xây dựng hệ thống bài tập có nội dung hình học
* Mục tiêu của biện pháp: Giúp các em học tốt các bài toán có yếu tố hình học theo một hệ thống bài tập trong chương trình hình học lớp 2. * Cách thực hiện: Để giúp học sinh học tốt các bài toán có yếu tố hình học, tôi không chỉ cho học sinh làm các bài tập nhận dạng và thể hiện hình học, các bài tập trong sách giáo khoa mà còn làm những bài tập gắn liền với thực tiễn. Qua nhiều năm giảng dạy lớp 2, từ những khó khăn mà học sinh gặp phải khi giải các bài toán có yếu tố hình học, tôi đã xây dựng hệ thống bài tập có nội dung hình học lớp 2 như sau: Dạng 1: Bài toán về nhận dạng hình * Các kiến thức cần nhớ a) Nhận dạng “Điểm, đoạn thẳng, đường thẳng” Vấn đề “đoạn thẳng, đường thẳng” được giới thiệu ở tiểu học có thể có nhiều cách khác nhau. Trong sách toán 2 (Sách kết nối tri thức với cuộc sống) các khái niệm điểm, đoạn thẳng, đường thẳng được giới thiệu như sau: Điểm được kí hiệu bằng dấu chấm, mỗi dấu chấm là một điểm. (Điểm A, điểm B, điểm C) A C B Cho hai điểm A và điểm B, nối hai điểm A với điểm B ta được đoạn thẳng AB. A B A Đoạn thẳng AB Kéo dài đoạn thẳng AB về hai phía, ta được đường thẳng AB A B B Đường thẳng AB
Lưu ý: Khái niệm đường thẳng không định nghĩa được, học sinh làm quen với “biểu tượng” về đường thẳng thông qua hoạt động thực hành: Vẽ đường thẳng qua 2 điểm, vẽ đường thẳng qua 1 điểm. Phân biệt đoạn thẳng và đường thẳng: đoạn thẳng có điểm đầu và điểm cuối còn đường thẳng thì không có điểm đầu và không có điểm cuối. b) Nhận biết 3 điểm thẳng hàng: Ba điểm thẳng hàng là ba điểm cùng nằm trên một đường thẳng (hoặc một đoạn thẳng) A B M N P Ba điểm M, N, P là ba điểm thẳng hàng Ba điểm M, N, A không thẳng hàng c) Nhận biết đường gấp khúc: B D 2cm 4cm 3cm A C Đường gấp khúc ABCD Đường gấp khúc ABCD gồm 3 đoạn thẳng: AB, BC và CD . Độ dài đường gấp khúc ABCD là tổng độ dài các đoạn của đường gấp khúc Độ dài đường gấp khúc ABCD là: 2 + 4 + 3 = 9 (cm) * Một số bài tập Bài 1: Cho hình vẽ sau: N Q R M P a) Kể tên các điểm có trong hình vẽ trên. b) Kể tên các đoạn thẳng có trong hình vẽ trên. Hướng dẫn: a) Các điểm là: M, N, P, Q b) Các đoạn thẳng là: MN, NP, PQ
Bài 2: Đ, S B C x A N E p M D Trong hình vẽ trên có: a) Đoạn thẳng BC. b) Đường thẳng DE và đường thẳng MN. c) Ba điểm M, N, P thẳng hàng. d) Đường cong x. e) Ba điểm A, B, C thẳng hàng. Bài 3: Mỗi hình dưới đây là hình gì?
Bài 4: Trong mỗi hình dưới đây có mấy hình tứ giác? a) b) Bài 5: Viết tên các đường gấp khúc có trong hình vẽ sau vào chỗ chấm, biết: B E A C D G a) Đường gấp khúc gồm ba đoạn thẳng là: …………………………………….. b) Đường gấp khúc gồm ba đoạn thẳng là: ……………………………………. Dạng 2: Vẽ hình Ở lớp 1,2,3 học sinh được làm quen với hoạt động vẽ hình đơn giản theo các hình thức sau: Vẽ hình không yêu cầu có số đo các kích thước, vẽ hình trên giấy ô vuông. Bài 1: Vẽ đoạn thẳng: a) AB có độ dài 9cm. b) CD có độ dài 12cm. Bài 2: Vẽ đường thẳng. a) Đi qua hai điểm M, N b) Đi qua điểm O M N O c) Đi qua hai trong ba điểm A, B, C.
A B C Bài 3: Đo độ dài các đoạn thẳng rồi vẽ các đoạn thẳng có độ dài như vậy vào vở. B A C D Bài 4: Kẻ thêm một đoạn thẳng trong hình sau để được: + Một hình chữ nhật và một hình tam giác + Ba hình tứ giác Hướng dẫn học sinh: * Giáo viên: Kẻ thêm nghĩa là vẽ thêm 1 đoạn nữa vào trong hình: Giáo viên vẽ hình lên bảng và cho học sinh đặt tên cho hình: A B E D C Giáo viên hỏi: Con vẽ thế nào? Học sinh: Con nối B với C. Giáo viên cho học sinh đọc tên hình: Hình chữ nhật ABCD Hình tam giác BCE Học sinh đặt tên cho hình:
A B D C Cho học sinh tự kẻ: E A B A B G E D C D G C Hoặc: Giáo viên yêu cầu học sinh đọc tên các hình vẽ được trong cả 2 cách vẽ. Học sinh đọc tên hình: ABGE, GECD, ABCD và AEGD, BCGE, ABCD. * Khi dạy ở học sinh cách vẽ hình, dựng hình tôi thường tuân thủ theo các bước sau: a. Hướng dẫn học sinh biết cách sử dụng thước kẻ, bút chì, bút mực để vẽ hình. Cần sử dụng hợp lý chức năng của mỗi dụng cụ, thước thẳng có vạch chia dùng để đo độ dài đoạn thẳng, vẽ đoạn thẳng (đường thẳng), thước thẳng còn dùng để kiểm tra sự thẳng hàng của các điểm. b. Học sinh phải được hướng dẫn và được luyện tập kỹ năng về hình, dựng hình theo quy trình hợp lý thể hiện được những đặc điểm của hình phải vẽ. c. Hình vẽ phải rõ ràng, chuẩn xác về hình dạng và đặc điểm, các nét vẽ phải mảnh, không nhoè, không tẩy xoá. Dạng 3: Độ dài đoạn thẳng, độ dài đường gấp khúc. * Kiến thức cần nhớ Độ dài đường gấp khúc bằng tổng độ dài các đoạn thẳng của đường gấp khúc. Đối với dạng bài tập tính độ dài đường gấp khúc tôi luôn hướng dẫn các em tìm hiểu kĩ đề, xác định độ dài đường gấp khúc cần tính gồm những đoạn thẳng nào, nêu cách tính độ dài đường gấp khúc rồi thực hiện làm bài.
(Lưu ý đơn vị đo của các đoạn thẳng: nếu các đoạn thẳng không cùng đơn vị đo, ta cần phải đổi cùng đơn vị đo trước khi thực hiện tính.) * Một số bài tập Bài 1: Con ốc sên bò từ A đến D (như hình vẽ). Hỏi con ốc sên đó phải bò đoạn đường dài bao nhiêu xăngtimét? B 12cm 40cm C D 48cm A Bài 2: Cho đường gấp khúc ABCDE có độ dài các cạnh AB=BC=13cm, CD=15cm, DE=19cm. Tính độ dài đường gấp khúc ABCDE. Bài 3: Một đoạn dây thép được uốn như hình vẽ. Tính độ dài đoạn dây thép đó. 4dm 4dm 4dm Bài 4: Cho các đường gấp khúc: B N Q 12cm 15cm 14cm 16cm 11cm 13cm A C D M P a) Tính độ dài mỗi đường gấp khúc trên. b) Đường gấp khúc nào dài hơn và dài hơn bao nhiêu xăng – ti – mét? Bài 5: Vẽ đường gấp khúc gồm ba đoạn thẳng có độ dài các đoạn thẳng lần lượt là 5cm, 4cm, 2cm và tính độ dài đường gấp khúc đó. Bài 6: Cho hình vẽ: 45cm 27cm
M N P Tính độ dài đoạn thẳng MP Bài 7: Một đoàn tàu dài 99m đang đi qua một cây cầu sắt AB dài 54m. Khi đầu tàu vừa đến điểm A (như hình vẽ) thì điểm C ở đuôi tàu còn cách điểm B bao nhiêu mét? Dạng 4: Đếm hình Dạng bài “đếm hình” trong sách giáo khoa toán 2 là dạng bài toán có tính phát triển, đòi hỏi học sinh biết “phân tích, tổng hợp”. Do đó sẽ là “khó” đối với một số học sinh chưa làm quen. Để học sinh dễ thực hiện “đếm hình” (không bị bỏ sót hình), tôi thường hướng dẫn học sinh đếm hình theo các bước sau: Bước 1: Đánh số thứ tự các hình từ trái qua phải, từ trên xuống dưới Bước 2: Liệt kê các hình theo nguyên tắc từ trái qua phải, từ trên xuống dưới. Các hình tam giác đơn: (1) và (2) → Có 2 hình tam giác đơn Các hình tam giác đôi: (1) + (2); (1) + (4) và (2) + (3) → Có 3 hình tam giác đôi Các hình tam giác tư (hình tam giác chứa 4 hình nhỏ): (1) + (2) + (3) + (4) → Có 1 hình tam giác tư Vậy hình vẽ trên có tổng cộng 2 + 3 + 1 = 6 hình tam giác Ví dụ: Trong hình bên có mấy hình tứ giác? Gợi ý cách đếm: Ghi tên và đánh số vào hình, chẳng hạn. 2 1 3