SKKN: Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho giờ đọc Văn lớp 10 trung học phổ thông

Chia sẻ: Lê Thị Diễm Hương | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

551
lượt xem 60
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Một thực trạng khá phổ biến hiện nay là nhiều GV dạy Văn chưa thực sự chú trọng đến khâu hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà, hoặc có thực hiện thì cũng mới chỉ ở hình thức tự phát, thiếu tính khoa học. Về phía HS, các em chưa xây dựng cho mình thói quen chuẩn bị bài kĩ trong nhận thức và hành động. Mời quý thầy cô tham khảo sáng kiến “ Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho giờ đọc Văn lớp 10 trung học phổ thông”.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SKKN: Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho giờ đọc Văn lớp 10 trung học phổ thông

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM HƯỚNG DẪN HỌC SINH CHUẨN BỊ BÀI CHO GIỜ ĐỌC VĂN LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
I. lí do chọn đề tài Đổi mới phương pháp dạy học là một trọng tâm của đổi mới giáo dục Trung học phổ thông. Luật giáo dục (Điều 28) yêu cầu: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng lớp, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú, hứng thú học tập cho học sinh.” Dạy học văn nhất thiết phải đổi mới theo hướng “ Đặt HS vào hoạt động trung tâm của quá trình dạy học”, giáo viên đóng vai trò tổ chức, định hướng cho HS đọc hiểu, lĩnh hội văn bản văn học. Hướng HS vào hoạt dộng, tổ chức cho các em hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm theo đúng đặc thù quy luật sáng tạo và cảm thụ văn học được xem là một trong những vấn đề cơ bản có ý nghĩa phương pháp luận trong đổi mới phương pháp dạy học văn hiện nay. Vấn đề đặt ra là phải xác định các phương pháp, để tìm ra hệ thống các hoạt động chiếm lĩnh tác phẩm văn chương trong nhà trường. Dạy học phát huy tính tích cực, chủ động của HS phải được thực hiện qua nhiều bước, nhiều khâu khác nhau trong quy trình dạy học, trong đó bao gồm cả việc chuẩn bị bài trước khi đến lớp của cả giáo viên và học sinh ở tất cả các môn học. Với môn Văn, phát huy vai trò chủ thể của HS trong giờ học phải được xem như là một nguyên tắc cơ bản, phải đưa nguyên tắc ấy vào một khâu trong quá trình dạy học, trong giáo án của giáo viên qua từng tiết dạy. Đổi mới phương pháp dạy học Văn được thực hiện qua nhiều khâu, nhiều bước, nhiều thao tác. Không khí, chất lượng học Văn của HS trước hết phải bắt đầu từ những tiết Đọc văn. Muốn phát huy vai trò chủ thể - năng lực cảm thụ văn chương của HS thì GV phải biết khơi gợi, tổ chức, dẫn dắt HS tham gia tích cực, chủ động vào bài học. Muốn vậy, chính các em phải có sự chuẩn bị bài trước một cách khoa học qua phương pháp hướng dẫn của giáo viên.
Sách giáo khoa 10 Ngữ văn có nhiều thay đổi, được biên soan theo hướng tinh giản và tích hợp. Vì thế muốn học tốt ở trên lớp, tích cực hoạt động trong quá trình tiếp nhận, lĩnh hội tác phẩm thì đòi hỏi HS phải thực hiện tốt khâu chuẩn bị bài ở nhà, và chắc chắn một điều, nếu giờ Đọc văn nào mà có sự chuẩn bị công phu ở cả thầy lẫn trò thì giờ học đó sẽ đạt kết quả khả quan hơn. Tuy nhiên, một thực trạng khá phổ biến hiện nay là nhiều GV dạy Văn chưa thực sự chú trọng đến khâu hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà, hoặc có thực hiện thì cũng mới chỉ ở hình thức tự phát, thiếu tính khoa học. Về phía HS, các em chưa xây dựng cho mình thói quen chuẩn bị bài kĩ trong nhận thức và hành động... Vì những lí do và thực tế nêu trên, tôi mạnh dạn đề xuất một số biện pháp Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho giờ đọc văn lớp 10 Trung học phổ thông, với mong muốn nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả môn Ngữ văn trong tình hình hiện nay. II. Cơ sở lí luận và thực tiễn. 1. Cơ sở lí luận. 1.1. Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học Văn hiện nay và việc chuẩn bị bài của học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học là một trọng tâm của đổi mới giáo dục Trung học phổ thông. Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT ngày 5/5/2006 của Bộ trưởng Bộ giáo dục và Đào tạo đã nêu: “Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng HS, điều kiện của từng lớp học, bồi dưỡng cho HS phương pháp tự học, khả năng hợp tác, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú và trách nhiệm học tập cho học sinh”. Có thể coi việc chuyển từ dạy học lấy giáo viên làm trung tâm của quá trình dạy học sang dạy học hướng vào người học, phát huy tính tích cực, tự học, sáng tạo của HS là quan điểm lí luận dạy học có tính định hướng chung cho việc đổi mới phương pháp dạy học. Nói cách khác cốt lõi của đổi mới dạy và học là
hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống thói quen học tập thụ động. Vì vậy, việc hướng dẫn HS giúp các em chuẩn bị bài tốt ở nhà trở thành một yêu cầu thiết thực có giá trị to lớn trong tiến trình dạy học trên lớp của GV và HS, giúp HS chủ động, tích cực trong quá trình học tập. Việc chuẩn bị bài ở nhà là một nội dung nằm trong phương pháp tự học, mà tự học là phương pháp cốt lõi trong đỗi mới phương pháp dạy học hiện nay. Nếu rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Với môn Ngữ văn, hướng học sinh vào hoạt động, tổ chức cho HS chiếm lĩnh tác phẩm theo đúng quy luật sáng tạo và cảm thụ văn học được xem là một trong những vấn đề cơ bản có ý nghĩa phương pháp luận trong đổi mới phương pháp dạy học Văn hiện nay. 1.2. Vấn đề dạy Đọc văn với việc chuẩn bị bài của học sinh. Đọc văn là một phân môn trong bộ môn Ngữ văn ở Trường THPT bên cạnh hai phân môn khác là Làm văn và Tiếng Việt. Đây là phân môn quan trọng trong ba phân môn, trước đây gọi là Giảng văn, nay thay bằng tên gọi Đọc văn. Giờ Đọc văn là giờ mà dưới sự hướng dẫn tổ chức của thầy, HS đọc và tìm hiểu văn bản. Với tư cách là một thao tác thì đọc văn được hiểu là đọc văn bản văn học để tìm hiểu, phân tích, cảm nhận giá trị của nó. Với yêu cầu đổi mới hiện nay, HS là chủ thể tiếp nhận, tích cực sáng tạo trong các giờ Đọc văn. Đã qua rồi kiểu dạy đơn thuần thầy giảng – trò nghe, thầy đọc – trò chép, giáo viên đóng vai trò tổ chức, định hướng, điều khiển quá trình tiếp nhận của học sinh. Để phát huy năng lực tiếp nhận, hiệu quả giờ Đọc văn thì giáo viên linh hoạt sử dụng nhiều phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, và vì thế chuẩn bị bài ở nhà là việc làm không thể xem nhẹ đối với người học văn hiện nay. Tất nhiên, việc chuẩn bị như thế nào phụ thuộc rất nhiều vào sự hướng dẫn của giáo viên.
2. Cơ sở thực tiễn. 2.1. Về chương trình và Sách giáo khoa Ngữ văn 10 Như tên gọi của đề tài, tôi tập trung nghiên cứu chương trình và sách giáo khoa Ngữ văn 10 (dành cho chương trình phân ban, cụ thể hơn đó là ban cơ bản và ban khoa học tự nhiên) Đọc văn là một phân môn nằm trong môn Ngữ văn ở trường phổ thông, bao gồm các dạng bài: Đọc- hiểu văn bản; Lịch sử văn học; Lí luận văn học. Cấu trúc của bài đọc - hiểu văn bản trong sách giáo khoa là: Tên văn bản - Kết quả cần đạt - tiểu dẫn - văn bản - hướng dẫn học bài - ghi nhớ - luyện tập. Sau mỗi văn bản bao giờ cũng có mục hướng dẫn học bài của sách giáo khoa . Ngữ văn. Tùy theo phạm vi nội dung, đặc điểm, tính chất của mỗi bài học, mỗi văn bản mà phần hướng dẫn học bài được biên soạn khác nhau. Nhìn chung, các câu hỏi ở mục này thường được sắp xếp theo một hệ thống với các mức độ khác nhau nhằm gợi ý, dẫn dắt, định hướng cho học sinh tìm hiểu văn bản và cách học bài. Hệ thống các câu hỏi này không những là cách thức tìm hiểu văn bản mà còn bao hàm phương pháp kiển tra, đánh giá người học. Người biên soạn sách giáo khoa sắp xếp câu hỏi hướng dẫn theo trình tự từ dễ đến khó; từ từng phần, chi tiết, từ những phát hiện cụ thể đến tổng hợp khái quát. Chẳng hạn sách giáo khoa Ngữ văn 10 hướng dẫn đọc bài cho đoạn thơ Trao duyên( Trích Truyện Kiều của Nguyễn Du) bằng hệ thống các câu hỏi như sau: 1. Việc Kiều nhắc đến các kỉ niệm của tình yêu có ý nghĩa gì? 2. Hãy tìm những từ ngữ cho thấy Kiều đã nghĩ đến cái chết. Việc tập trung dày đặc những từ ngữ đó có ý nghĩa gì? 3. Kiều đối thoại với những ai? Phân tích diễn biến tâm trạng của Kiều qua các lời thoại trong đoạn trích. Nhận xét mối quan hệ giữa tình cảm và lí trí, nhân cách và thân phận của Kiều qua đoạn trích. Những câu hỏi hướng dẫn học bài trong sách giáo khoa Ngữ văn là những định hướng quan trọng để giáo viên tìm hiểu khi soạn giáo án và định hướng học sinh chuẩn bị bài, điều đó có nghĩa là các em bước đầu tìm hiểu tác phẩm theo
cách hiểu của mình. Câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài nhìn chung được sắp xếp theo một hệ thống lô gic và hợp lý. Tuy nhiên, ở một số bài các câu hỏi đưa ra có lúc yêu cầu quá cao hoặc chưa phù hợp với “tầm đón nhận” của HS vì vậy, trách nhiệm của GV là phải biết cách gia công lại sao cho câu hỏi phù hợp với đối tượng của mình. Như vậy SGK Ngữ văn 10 và từng phân môn nói riêng được biên soạn theo hướng gợi mở, hướng dẫn HS cách học và theo hướng tích hợp... đặt ra những vấn đề buộc GV phải chú ý đến khâu chuẩn bị bài cho HS đạt kết quả cao trong giờ Đọc văn trên lớp cũng như chất lượng dạy học văn nói chung. 2.2 Thực trạng hướng dẫn HS chuẩn bị bài của GV và việc chuẩn bị bài của HS cho giờ Đọc văn ở lớp 10 Trung học phổ thông Sông Ray. Với hình thức dự giờ, trao đổi, xem vở, giáo án, tôi đã có cái nhìn khá khách quan, sát thực tế về tình hình hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà của GV và việc chuẩn bị bài ở nhà của HS hiện nay ở Trường THPT Sông Ray. Phải nói rằng cùng với việc đổi mới chương trình, SGK, trước yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, chúng ta thật sự ghi nhận sự nhiệt tình và tích cực của nhiều thầy cô giáo dạy văn trong việc đi tìm, đề xuất và thực hiện các phương pháp dạy học Văn nhằm phát huy tính tích cực chủ động của HS trong giờ học. Thực trạng lên lớp theo kiểu thầy giảng – trò nghe, thầy đọc – trò chép đã giảm đáng kể. Không khí dạy học Văn đã có sự biến đổi. Qua dự giờ, tìm hiểu tôi rút ra một điều là ở tiết học nào mà HS có sự chuẩn bị bài kĩ càng, phù hợp nội dung bài học dưới sự hướng dẫn tích cực của GV thì không khí giờ học đó sôi nổi: Học sinh chủ động say sưa phát biểu xây dựng bài, giáo viên thuyết giảng ít hơn, giờ học hiệu quả hơn. Tuy nhiên, khách quan mà nói, số tiết HS có sự chuẩn bị bài chu đáo với nhiều cách thức khác nhau chưa phải là nhiều. Hầu như chỉ tập trung nhiều hơn trong những giờ thao giảng, hội giảng của giáo viên. Qua tìm hiểu tôi thấy có không ít tiết Đọc văn không khí dạy học vẫn còn đơn điệu, trầm buồn, nếu không muốn nói là nhàm chán. Tình trạng GV dặn dò qua loa, HS không chuẩn bị hoặc chuẩn bị bài một cách đối phó vẫn diễn
ra phổ biến. Giờ học vì thế vẫn còn nặng về thuyết giảng của giáo viên, tính tích cực, chủ động của HS chưa được phát huy. Từ cơ sở lí luận và thực tiễn trên, tôi nhận thấy việc hướng dẫn HS chuẩn bị bài một cách hệ thống, khoa học sáng tạo là vấn đề vô cùng quan trọng, cần thiết. Một giờ Đọc văn thành công hay không, không khí giờ học như thế nào và chất lượng, hiệu quả giờ học Văn ra sao xét cho cùng phụ thuộc vào niềm say mê nghề, năng khiếu sư phạm và nghệ thuật tổ chức, hướng dẫn của GV và ý thức của học sinh. Và dĩ nhiên, hướng dẫn HS chuẩn bị bài là một trong những yếu tố làm nên chất lượng dạy học Ngữ văn trong nhà trường Trung học phổ thông hiện nay. III. NỘI DUNG, CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI 1. Định hướng cho việc đề xuất các biện pháp nhằm giúp học sinh chuẩn bị bài. 1.1. Cần dựa vào các mục biên soạn trong SGK để hướng dẫn HS chuẩn bị bài Với người dạy và người học hiện nay ở nước ta, SGK là công cụ có tính chất pháp lí. Nội dung kiểm tra, thi cử bắt đầu và xuất phát từ chương trình và Sách giáo khoa. Nói cách khác dạy và học không thể thoát li chương trình và Sách giáo khoa. Phần Đọc văn trong SGK Ngữ văn 10 được biên soạn theo một cấu trúc cố định với những mục rõ ràng: - Trình tự các mục ở SGK Ngữ văn 10 (chuẩn) là: Tên văn bản – Kết quả cần đạt – Tiểu dẫn - Văn bản – Hướng dẫn học bài – Ghi nhớ - Luyện tập. - Trình tự các mục ở SGK Ngữ văn 10 (nâng cao) là: Tên văn bản – Kết quả cần đạt – Tiểu dẫn – Văn bản – Hướng dẫn học bài – bài tập nâng cao – Trí thức đọc – hiểu. Để chuẩn bị bài, nhất thiết HS phải có trong tay quyển SGK và tự làm việc với sách theo hướng dẫn của thầy cô giáo. Trang bị SGK đầy đủ, HS thường xuyên đọc sách, bám sát tất cả các mục ở trong SGK, mỗi mục có một vai trò cụ
thể. Đặc biệt, HS phải chú trọng đến mục hướng dẫn học bài sau mỗi văn bản. Đây là mục quan trọng có tác dụng định hướng tìm hiểu văn bản, bài học cho cả người học và người dạy. Ở mục hướng dẫn học bài này có nhiều câu hỏi được sắp xếp theo hệ thống. Dựa vào hệ thống câu hỏi này để GV hướng dẫn HS chuẩn bị bài một cách phù hợp, thiết thực và có hiệu quả. Bắt đầu từ SGK là một định hướng khoa học trong việc hướng dẫn HS chuẩn bị bài cho giờ Đọc văn. Chẳng hạn khi dạy bài thơ Tỏ lòng (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão, để trả lời được các câu hỏi trong SGK, giáo viên cần hướng dẫn HS tìm đọc thêm một số tác phẩm thơ văn Lí Trần. Đi từ câu hỏi số 4, phân tích ý nghĩa nỗi “ thẹn” trong câu thơ cuối, người dạy có thể yêu cầu HS tìm những câu thơ thể hiện quan niệm chí làm trai của các tác giả khác, từ đó làm nổi bật quan niệm về chí làm trai của Phạm Ngũ lão... Dạy văn bản Hiền tài là nguyên khí của quốc gia ( Thân Nhân Trung) từ mục kết quả cần đạt và hướng dẫn học bài, GV có thể hướng dẫn HS chuẩn bị bài theo từng nhóm để lên thuyết trình, trao đổi theo các nội dung như: Quan niệm của Thân Nhân Trung về hiền tài, vai trò của hiền tài qua các thời đại, việc sử dụng người hiền tài hiện nay ở nước ta... 1.2. Cần xuất phát từ thực tiễn dạy học Văn ở từng vùng, từng trường, từng lớp cụ thể để hướng dẫn HS chuẩn bị bài Học sinh lớp 10 trên cả nước đều học chung một bộ SGK của nhà xuất bản Giáo dục, cùng theo một chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tuy nhiên, môi trường, cũng như chất lượng dạy học của giáo viên – học sinh ở mỗi vùng miền không phải giống nhau. Điều kiện, môi trường học tập của HS nông thôn, miền núi, vùng sâu xa chắc chắn không bằng các trường thành phố, thị xã. Học sinh ở các trường không thi tuyển mặt bằng chung sẽ có độ chênh lệch so với HS các trường được tuyển chọn qua kì thi vào lớp 10... Ngay trong một trương học, giữa các lớp cùng một ban hay khác ban cũng có sự khác nhau về không khí học tập, trình độ, năng khiếu, chất lượng học văn... Người GV dạy văn phải thật sự nhạy cảm, xuất phát từ tình hình của lớp, của trường nơi mình trực tiếp
giảng dạy để có cơ sở định hướng cho việc hướng dẫn HS chuẩn bị bài sao cho thiết thực với đối tượng người học để đạt kết quả tốt. 1. 3. Cần gắn với từng bài học cụ thể phù hợp với đặc trưng thể loại để hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài. Như đã trình bày, phân môn Đọc văn ở SGK Ngữ văn 10 bao gồm các dạng bài khác nhau với các phần văn học dân gian Việt Nam, văn học Trung đại Việt Nam và văn học nước ngoài. Mỗi bài học, mỗi văn bản được phân bố với một số lượng thời gian nhất định trong bảng phân phối chương trình. Vì thế, giáo viên nhất thiết phải gắn với từng bài học, từng tác phẩm với số tiết quy định cụ thể để hướng dẫn HS cách thức nội dung, mức độ soạn bài phù hợp. Chẳng hạn với những bài học trong một tiết thì có cách hướng dẫn chuẩn bị bài gọn, nhẹ hơn so với bài hai tiết. Giáo viên cũng cần phải xem xét đặc điểm, tính chất của từng văn bản cụ thể để yêu cầu HS chuẩn bị: Thơ khác với văn xuôi, bài văn học sử khác với đọc hiểu văn bản. Ví dụ hướng dẫn HS chuẩn bị bài Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX, GV yêu cầu HS đọc bài giới thiệu trong SGK và phát hiện ra những luận điểm chính, những mốc quan trọng trong tiến trình vận động, phát triển của văn học. Dạy các văn bản cụ thể như Thu hứng của Đỗ phủ hay Tấm Cám... thì GV lại yêu cầu HS phát hiện ra những hình ảnh, chi tiết nghệ thuật đặc sắc... Mặt khác, hiện nay định hướng giảng dạy phần Văn theo phương pháp mới đặc biệt chú trọng yêu cầu tích hợp và đặc trưng thể loại. Xuất phát từ yêu cầu tích hợp cũng như ý thức về việc bám sát đặc trưng thể loại là định hướng đúng đắn cung cấp tri thức đọc hiểu cho HS, mà trước hết là ở khâu giúp các em chuẩn bị tốt bài ở nhà. 1.4. Cần phải dựa trên phương pháp dạy học trong tiến trình tổ chức các bước lên lớp để hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài Lựa chọn phương pháp dạy học nào là tùy thuộc vào từng giáo viên và phù hợp với mỗi bài học. Một giờ Đọc văn thường trải qua các bước với những hoạt động và thao tác khác nhau. Vậy tổ chức lên lớp, dẫn dắt HS tìm hiểu văn bản,
chiếm lĩnh tri thức như thế nào để đạt hiệu quả... là phụ thuộc vào ý đồ và năng lực của người dạy. Giáo viên là kĩ sư thiết kế giờ dạy học. Học sinh phải làm gì, GV tổ chức, dẫn dắt ra sao... đều phải chuẩn bị trước. Dựa vào phương pháp dạy học và tiến trình tổ chức đó mà hướng dẫn, yêu cầu HS chuẩn bị bài ở nhà. Chẳng hạn, sử dụng phương pháp Cemina thì không thể không đưa ra những vấn đề và phân công HS chuẩn bị ở nhà... Phương pháp và cách thức dạy học, lên lớp của GV rất phong phú và đa dạng. Tất cả đều được định hướng khi soạn bài. Ứng với mỗi bài học là một phương pháp với thứ tự các bước khác nhau. Theo đó người thầy phải linh động trong việc đưa ra những cách thức soạn bài khác nhau phù hợp và có tác dụng thiết thực đối với người học. 2. Một số biện pháp nhằm giúp HS chuẩn bị bài cho giờ Đọc văn ở lớp 10 Trung học phổ thông. 2.1. Giáo viên nắm chắc ý đồ của người soạn SGK ở phần hướng dẫn học bài sau mỗi văn bản Với tinh thần đổi mới, Sách giáo khoa hiện nay được biên soạn theo hướng tích hợp, đảm bảo các yếu tố cơ bản, tinh giản, hiện đại, tạo điều kiện để học sinh tự học, tự nghiên cứu. Phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh trong giờ học Văn, Sách giáo khoa Ngữ văn không chỉ biết chú ý đến nội dung thông tin cần đạt, hiệu quả thông tin kiến thức mà còn đặc biệt coi trọng cách học sinh nắm dữ liệu, thông tin đó như thế nào. Theo GS Phan Trọng Luận, Sách giáo khoa “viết theo lối cũ là chỉ chú trọng việc học sinh phải nắm và sử dụng thông tin mà coi nhẹ yêu cầu quan trọng nhất là sáng tạo thông tin. Viết theo lối cũ là chỉ chú trọng đến kiến thức sách vở mà không quan tâm đến những vấn đề cuộc sống mà học sinh đang sống hay sẽ sống. Viết theo lối cũ là chỉ nhằm vào kiến thức mà coi nhẹ yêu cầu phát triển trí tuệ và nhân cách cho học sinh qua từng bài học”. Sách giáo khoa Ngữ văn mới đã được biên soạn theo hướng đổi mới đáp ứng yêu cầu phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh trong thời đại mới.
Ở mỗi văn bản, mỗi bài học cụ thể có những mục đích khác nhau. Trong Sách giáo khoa Ngữ văn sau tên mỗi văn bản là mục kết quả cần đạt. Đây là phạm vi kiến thức trọng tâm bài học mà học sinh cần nắm được. Để đạt được kết quả đó người soạn sách đã có những định hướng đọc hiểu cho cả người dạy và người học ở mục hướng dẫn học bài. Để tổ chức cho học sinh đọc hiểu văn bản sát hợp, một yêu cầu vô cùng quan trọng là khi soạn bài, giáo viên phải đọc thật kỹ phần hướng dẫn học bài để nắm chắc mục đích của người soạn Sách giáo khoa. Đó là thao tác và kĩ năng cần thiết của người giáo viên trong việc giúp học sinh chuẩn bị bài ở nhà đúng trọng tâm. Ví dụ, khi học đoạn trích Trao duyên, để học sinh hiểu và cảm nhận sâu sắc bi kịch tình yêu của Thúy Kiều, giáo viên yêu cầu học sinh khi soạn bài cần tìm đọc đoạn thơ nói về việc thề nguyền hẹn ước của Kim Trọng - Thúy Kiều. Nắm mục đích của người soạn Sách giáo khoa ở phần hướng dẫn học bài sau mỗi văn bản sẽ giúp giáo viên xác định phương pháp dạy học phù hợp từng bài học cụ thể. Chẳng hạn, với mục đích đồng sáng tạo ở bạn đọc, trong phần hướng dẫn học bài của văn bản Tấm Cám, sách giáo khoa Ngữ văn 10 chuẩn có nêu câu hỏi: Anh chị suy nghĩ như thế nào về hành động trả thù của Tấm đối với Cám? Từ câu hỏi hướng dẫn này, giáo viên có thể lồng phương pháp vấn đáp, đàm thoại bên cạnh các phương pháp khác. Tất nhiên để đàm thoại được ở trên lớp thì giáo viên phải hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài trước ở nhà... 2.2. Chuẩn bị bài từ Sách giáo khoa Ngữ văn * Hướng dẫn học sinh đọc Sách giáo khoa và trả lời câu hỏi trong Sách giáo khoa. Sách giáo khoa là sự cụ thể hóa chương trình, là nguồn trí thức thống nhất và là chỗ dựa cơ bản cho GV khi dạy học. Ở nước ta, Sách giáo khoa có vai trò vô cùng quan trọng. Điều 25 của Luật Giáo dục đã khẳng định: “Sách giáo khoa để sử dụng chính thức, thống nhất, ổn định trong giảng dạy, học tập ở nhà trường và các cơ sở giáo dục khác”. Đã từ lâu, các nhà nghiên cứu lý luận dạy học đã khẳng định vai trò quan
trọng của Sách giáo khoa trong quá trình học tập của học sinh. Sách giáo khoa là nguồn cung cấp tri thức đúng đắn, khoa học và thống nhất trong nền giáo dục quốc dân. Tri thức được đưa vào Sách giáo khoa có tính tinh giản, cô đọng, súc tích, phong phú. Nó có thể giúp người học nghiên cứu, tìm tòi, phát huy tính sáng tạo linh hoạt, đa dạng. Để giúp HS có phương pháp tự học, tự nghiên cứu GV cần có những định hướng cho HS trong các hoạt động tiếp xúc với Sách giáo khoa, tập cho các em biết gia công tìm tòi, sáng tạo trong quá trình lĩnh hội tri thức. Đối với tác phẩm văn học để hiểu trước hết HS phải đọc để thâm nhập. Có nhiều mức độ đọc khác nhau: đọc lướt, đọc kỹ, đọc sâu… Nói cách khác cảm nhận văn chương điều đầu tiên là phải đọc; đọc để rung động, để thẩm thấu. Đối với học sinh, việc soạn bài ở nhà yêu cầu không thể thiếu là phải đọc văn bản nhưng cốt yếu là GV hướng dẫn HS khi đọc phải thực hiện các công việc sau: - Đọc âm vang và cả đọc thầm để tưởng tượng - Đọc và ghi lại những cảm nhận, những ấn tượng ban đầu về tác phẩm - Đọc để tìm nội dung chính, xác định những kiến thức cơ bản, trọng tâm. Chuẩn bị bài là một yêu cầu bắt buộc đối với HS khi hoạt động dạy học Ngữ văn tiến hành theo tư tưởng đổi mới: học sinh là chủ thể tích cực trong giờ học. Nó có tác dụng giúp HS có “cơ hội” phát huy vai trò chủ thể của mình trong giờ học. Quan niệm cho rằng việc chuẩn bị bài sẽ làm cho HS tiếp nhận văn chương “mất đi”cảm xúc tươi rói về tác phẩm, những run rẫy thẩm mỹ bị tiêu tan… đã bị phản bác. Trái lại, nhờ chuẩn bị bài (đọc văn bản và giải quyết các vấn đề liên quan văn bản về mặt tiếp nhận) mà HS có điều kiện chủ động hơn khi tranh luận, tìm kiếm… về tác phẩm ở giờ học trên lớp. Hướng dẫn HS soạn bài ở nhà trước hết và quan trọng nhất vẫn là yêu cầu các em trả lời các câu hỏi ở phần Hướng dẫn học bài. Việc đọc Sách giáo khoa như đã nói trên trước hết là để trả lời được các câu hỏi này.Tuy vậy, muốn công việc này của các em đạt hiệu quả đòi hỏi GV phải có những cách thức,biện pháp phù hơp. Giáo viên vừa yêu cầu vừa khuyến khích, động viên các em tự trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn theo cách hiểu của mình,
tránh viêc ghi lại, chép lại theo sách giải một cách đối phó, thụ động. Trong quá trình soạn bài chỗ nào các em chưa hiểu hay còn thắc mắc, giáo viên yêu cầu các em chú ý ghi lại hoặc gạch chân, đánh dấu để có thể trao đổi trong quá trình đọc hiểu văn bản trên lớp. Một điều nữa không kém phần quan trọng là khi hướng dẫn học sinh trả lời các câu hỏi trong Sách giáo khoa GV cần hướng các em vào những ý trọng tâm, câu hỏi trọng tâm điều này rất có ích cho việc đọc hiểu văn bản ở trên lớp. Muốn làm được điều này GV phải có đầu tư suy nghĩ trước một bước. Và như vậy, việc hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà sẽ mang lại hiệu quả hơn. Chẵng hạn khi soạn bài Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm) giáo viên yêu cầu các em chú ý và trả lời kỹ những vấn đề sau: Quan điểm của tác giả về dại khôn như thế nào?, hoặc ở bài Tựa Trích diễm thi tập (Hoàng Đức lương) cần trả lời kĩ vế 2 của câu hỏi 2 trong phần hướng dẫn học bài: Anh chị có cảm nghĩ gì về công việc sưu tầm, biên soạn thơ văn của ông? Như vậy, việc hướng dẫn HS đọc Sách giáo khoa và trả lời câu hỏi là việc làm vô cùng quan trọng, bởi đây là một bước chuẩn bị trước làm cơ sở cho việc đọc tác phẩm trên lớp. Nếu giáo viên làm tốt bước này thì khâu lên lớp sẽ nhẹ nhàng hơn, giờ học sôi nổi hơn và tất nhiên hiệu quả giờ học sẽ cao hơn. * Hướng dẫn học sinh lập graph, lập dàn ý khái quát cho bài học. Từ những hiểu biết của bản thân, HS tự lập thành sơ đồ, thành những dàn ý theo suy nghĩ của mình. Điều ấy có nghĩa rằng sau khi đọc phân tích, học sinh cần phải tổng hợp, tái tạo lại cấu trúc của bài học. Ghi chép tóm tắt những gì và như thế nào là phụ thuộc vào hiểu biết và kinh nghiệm của từng người. Điều quan trọng là người học phải tự mình nêu lại được các thông tin quan trọng đã tiếp nhận bằng từ ngữ riêng theo cách của mình. Có nhiều cách ghi tóm tắt, sau đây là một số cách ghi mà HS có thể dùng trong khi học môn Ngữ văn: - Trình bày dưới dạng dàn bài Ví dụ: I/………
1)…….. 2)…….. a)…….. b)…….. II/……… 1)………. 2)………. - Trình bày dưới dạng bảng biểu Ví dụ: Tác phẩm Nội dung Nghệ thuật - Trình bày dưới dạng sơ đồ Ví dụ: Bài Tiễn dặn người yêu Tiễn dặn người yêu Nội dung Nghệ thuật 1. Tâm trạng 2. Cử chỉ Kết hợp Sử dụng của chàng hành động và nghệ thuật nhiều trai và cô gái tâm trạng của trữ tình với biện pháp trên đường chàng trai lúc nghệ thuật tu từ đặc sắc: tiễn dặn ở nhà chồng tự sự ẩn dụ, so sánh, của cô gái điệp từ, điệp ngữ…
* Tổ chức phân công từng vấn đề cụ thể cho từng nhóm học sinh. Sau khi kết thúc một giờ học công việc thường thấy từ trước tới nay là GV dặn dò HS về nhà học bài và chuẩn bị bài mới cho giờ học tiếp theo. Đây là việc làm lấy lệ máy móc, qua loa, chung chung làm cho xong vì thế tính hiệu quả thấp. Kinh nghiệm cho thấy đối với tuổi của các em giao việc càng cụ thể thì tính hiệu quả càng cao. Vì vậy, tổ chức phân công vấn đề cho HS chuẩn bị trước là bước đệm rất quan trọng cho bài học mới đạt kết quả. Để việc làm này có chất lượng GV phải thực hiện những bước sau: - Giáo viên chuẩn bị trước các vấn đề - Chia nhóm - Phân công vấn đề cụ thể cho từng nhóm - Thời gian: giáo viên dành khoảng 5 phút cuối mỗi giờ học để làm việc này. Chẳng hạn khi dạy đoạn trích Trao duyên (Truyện Kiều) của Nguyễn Du ngoài việc HS chuẩn bài theo phần hướng dẫn học bài trong sách giáo khoa, GV có thể chuẩn bị trước các vấn đề sau để giao cho HS và yêu cầu mỗi nhóm phải chuẩn bị kĩ phần việc của nhóm mình. Nhận xét về bi kịch của Thúy Kiều? Nghệ thuật thể hiện tâm trạng nhân vật của Nguyễn Du? Tình yêu của Kim Trọng – Thúy Kiều và thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến…Giáo viên chia lớp làm 3 nhóm mỗi nhóm đều phải có nhóm trưởng nhóm phó để đôn đốc các thành viên và chịu trách nhiệm chung cho cả nhóm của mình. (Lưu ý việc phân nhóm trưởng, phó phải được luân phiên trong suốt năm học). Điều này có
ý nghĩa rất quan trọng trong công tác giáo dục ý thức trách nhiệm cho học sinh; khắc phục tính chây lười, ỷ lại; phát huy được tính chủ động tích cực trong học tập của các em. Có thể khẳng định rằng, nếu công việc này được GV làm một cách đều đặn và tâm huyết thì khả năng tự học, tự nghiên cứu của HS sẽ được nâng cao. Đây cũng là một trong những hình thức tốt để nâng cao chất lượng dạy học tác phẩm văn chương ở trường phổ thông. Bởi bất cứ một công việc gì khi đã có sự hợp tác chuẩn bị kĩ lưỡng từ hai phía thì chắc chắn hiệu quả sẽ tốt hơn. Ưu điểm của cách làm này là tiết kiệm được thời gian khi lên lớp, phát huy được cách học hợp tác, vấn đề trọng tâm của bài học sẽ được mổ xẻ một cách sâu sắc hơn. Quan trọng khi thực hiện điều này, GV phải nắm sát đối tượng để khuyến khích, động viên HS sinh một cách kịp thời, chân thành kể cả học sinh làm tốt và học sinh làm chưa tốt. 2.3. Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở một số tiết Đọc văn cụ thể Dưới đây tôi xin đưa ra cách hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở một số bài, tiết Đọc văn cụ thể ở lớp 10 chương trình chuẩn. Bài 1: Khái quát văn học dân gian Việt Nam. - Lớp học có 12 dãy bàn, mỗi bàn phải chuẩn bị sưu tầm một số tác phẩm văn hoc dân gian theo thể loại. Hệ thống thể loại văn hoc dân gian bao gồm 12 thể loại, mỗi bàn chuẩn bị môt thể loại. Bàn nào chuẩn bị thể loại nào thì lên giới thiệu ngắn gọn đặc trưng thể loại đó bằng một đoạn văn không quá 10 dòng. - Giáo viên chuẩn bị trích đoạn chèo Xúy Vân giả dại trong vở Kim Nham chiếu lên màn hình để học sinh hiểu thêm về chèo, khuyến khích các em xem diễn chèo. Bài 2: Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy. - Giáo viên lưu ý học sinh khi chuẩn bị bài cần soan kỹ câu số 2 và 4 trong phần hướng dẫn học bài để cùng thảo luận, tranh luận ở trên lớp. -Tưởng tượng cảnh Trọng Thủy sau khi chết xuống thủy cung và gặp Mị Châu…
-Tìm một số bài thơ viết về Mị Châu- Trọng Thủy và nêu sức sống lâu bền của Truyện An Dương Vương và Mị Châu- Trọng Thủy. Bài 3: Truyện Tấm Cám. - Sưu tầm những bài thơ cảm xúc từ truyện Tấm Cám , các ý kiến đánh giá về Tấm Cám, giới thiệu một số truyện cổ tích kiểu mồ côi như Tấm Cám. - Tìm hiểu xung đột giữa Tấm và mẹ con Cám, Ý nghĩa quá trình biến hóa của Tấm. - Suy nghĩ, bình luận về hành động trả thù của Tấm đối với Cám cũng như cách kết thúc truyện. - Tập hợp, chọn, giới thiệu trên lớp một số bài viết “tạo hậu thân cho truyện”. Bài 4: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa. - Các tổ sưu tầm và đóng thành tập về những bài ca dao mở đầu bằng 2 từ Thân em; những bài ca dao trữ tình đối đáp trong tình yêu. - Những học sinh có năng khiếu văn nghệ chuẩn bị một bài hát dân gian có chủ đề than thân, yêu thương tình nghĩa để diễn xướng trong giờ học trên lớp. Bài 5: Bài đọc thêm Lời tiễn dặn trích Truyện thơ Tiễn dặn người yêu. Giáo viên chọn một học sinh nữ có chất giọng truyền cảm kể lại câu chuyện cô gái về nhà chồng trong đoạn trích nhằm tạo niềm đồng cảm, xúc động, xót thương ở các em đối với các cô gái Thái ngày xưa. Bài 6: Khái quát văn học Việt nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX. Giáo viên hướng dẫn HS chuẩn bị bài bằng cách đọc thật kĩ văn bản giới thiệu trong SGK, sau đó cần tìm những từ, những cụm từ, những câu, những nhận định tiêu biểu nhất trong mục. Dùng bút màu tô đậm những điểm khó hiểu, những khái niệm trong bài. Bài 7: Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm) Giáo viên hướng dẫn HS chuẩn bị kĩ 2 vấn đề sau khi soạn bài này để trao đổi trên lớp: - Suy nghĩ về quan niệm dại, khôn của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong bài thơ.
- Mỗi người bày tỏ quan niệm sống của mình trong thời đại hiện nay. Bài 8: Đọc Tiểu Thanh Kí (Nguyễn Du) - Niềm trắc ẩn của Nguyễn Du qua bài thơ - Tìm chép những bài thơ có tiếng nói tri âm Các biện pháp giúp HS chuẩn bị bài rất đa dạng mà giáo viên cần vận dụng linh hoạt, sáng tạo tùy theo từng bài học cụ thể, từng mục tiêu bài học, đặc trưng thể loại và văn bản…Tất cả nhằm phát huy tính tích cực, tự giacs của HS trong giờ học, tạo bầu không khí sôi nổi trong tiết Đọc văn, khắc phục tình trạng đối phó, từ đó khêu gợi tình yêu văn chương nơi mỗi học sinh, không ngừng nâng cao chất lượng dạy học Văn hiện nay ở trường phổ thông. III. HIỆU QUẢ ĐỀ TÀI Từ yêu cầu thực tiễn và tình hình dạy Văn của giáo viên, việc chuẩn bị bài của HS và trên cơ sở lí luận đã được xác lập, tôi mạnh dạn đề xuất một số biện pháp nhằm hướng dẫn HS chuẩn bị bài cho giờ Đọc văn lớp 10 Trung học phổ thông nhằm đổi mới không khí dạy học Văn, góp phần nâng cao chất lượng môn Văn hiện nay. Tôi đặc biệt quan tâm nhiều đến ý thức của giáo viên trong việc xác định vai trò của hoạt động hướng dẫn HS chuẩn bị bài, ý thức chuẩn bị bài học Văn của học sinh. Đó là việc chuẩn bị bài từ SGK của học sinh, bài soạn cũng như cách soạn giáo án và các bước lên lớp của giáo viên. Để kiểm tra tính khả thi của các biện pháp đề xuất, ngay từ đầu HKII của năm học 2011 – 2012 tôi bắt tay vào thực nghiệm trên hai lớp mà mình đảm nhiệm. Kết quả thu được từ thực nghiệm bước đầu đã cho thấy được tính khả quan của những biện pháp mà tôi đề xuất. Số liệu HKI (Chưa thực hiện các biện pháp của đề tài) Tên trường Lớp Sĩ số Số HS trung Tỉ lệ Số HS dưới Tỉ lệ bình trở lên % trung bình % Trường THPT 10C11 46 29 63 17 37 Sông Ray 10C15 45 32 71,1 13 28,88
Số liệu HKII (Đã thực hiện các biện pháp của đề tài Tên trường Lớp Sĩ số Số HS trung Tỉ lệ Số HS dưới Tỉ lệ bình trở lên % trung bình % Trường THPT 10C11 43 36 83,72 7 16,27 Sông Ray 10C15 44 38 86,36 6 13,63 IV. KẾT LUẬN Để nâng cao chất lượng dạy học Văn ở trường phổ thông thì phải có sự phối kết hợp của nhiều yếu tố. Song một yếu tố không thể phủ nhận là phương pháp dạy học Văn, trong đó có sự đổi mới phương pháp và cách hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài. Suy nghĩ, tìm tòi để vận dụng một cách linh hoạt sáng tạo các phương pháp hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho giờ Đọc văn phải được thực hiện đồng bộ và ăn sâu vào ý thức, nhận thức của mỗi giáo viên văn học. Khắc phục những khó khăn về điều kiện, cơ sở vật chất cũng như trình độ, năng lực của học sinh, việc hướng dẫn cho học sinh chuẩn bị bài một cách thường xuyên sẽ đem lại hiểu quả thiết thực, tác động trực tiếp đối với ý thức học Văn của học sinh. Tuy nhiên để nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động hướng dẫn chuẩn bị bài cho học sinh của giáo viên thiết nghĩ trong các lần bồi dưỡng thường xuyên theo chu kì hay những lần tập huấn đổi mới phương pháp day học, chương trình và Sách giáo khoa. Bộ giáo dục, Sở giáo dục cần trang bị cho đội ngũ giáo viên những phương pháp, kĩ năng hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở giờ Đọc văn có hiệu quả. Đây là mong muốn của nhiều anh chị em giáo viên trực tiếp đứng lớp. Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài cho giờ Đọc văn là “ câu chuyện” không mới nhưng không bao giờ cũ, ngày càng yêu cầu và đòi hỏi cao hơn. Bằng tình yêu, niềm say mê nghề nghiệp và kinh nghiệm từng trải của một giáo viên đứng lớp, những biện pháp đề xuất trên đây của đề tài có thể chưa thật mới mẻ và thấu triệt bởi chỉ dừng lại ở phân môn Đọc văn ở lớp 10 nhưng chúng tôi hi vọng đó là những gợi ý thiết thực đáp ứng được yêu cầu đổi mới về phương pháp dạy học Văn hiện nay. Đề tài không dừng lại ở đây, nó cho phép khả năng tìm hiểu
rộng và sâu hơn nữa để ngày càng có thêm những biện pháp hay giúp học sinh chuẩn bị bài tốt cho giờ Đọc văn. Cuối cùng tôi hi vọng những biện pháp đề xuất trên đây của đề tài sẽ được vận dụng, nhân rộng để không ngừng đổi mới, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học ở các trường Trung học phổ thông hiện nay. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ giáo dục và Đào tạo (2006), Ngữ văn 10, NXB Giáo dục, Hà Nội. 2. Bộ giáo dục và Đào tạo (2006), Ngữ văn 10 nâng cao, NXB Giáo dục, Hà Nội. 3. Nguyễn Hữu Châu (2005), Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 4. Phan Trọng Luận (1983), Con đường nâng cao hiệu quả dạy văn, NXB Giáo dục, Hà Nội 5. Phan Trọng Luận (2003), Văn chương bạn đọc sáng tạo, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 6. Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam khóa XI (2005), Luật Giáo dục, NXB Lao Động xã hội