SKKN: Một số kinh nghiệm trong việc định hướng giải bài tập vật lý cho học sinh khối lớp 7 trường THCS Lê Đình Chinh

UBND HUYỆN KRÔNG ANA<br /> PHÒNG GD&ĐT KRÔNG ANA<br /> ----------  ----------<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM<br /> ĐỀ TÀI: <br /> MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG ĐỊNH HƯỚNG <br /> GIẢI BÀI TẬP CHO HỌC SINH KHỐI 7<br /> TRƯỜNG THCS LÊ ĐÌNH CHINH<br /> <br /> Lĩnh vực : Chuyên môn<br /> Giáo viên : Huỳnh Văn Dân <br /> Đơn vị: Trường THCS Lê Đình Chinh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Krông Ana, tháng 4 năm 2019. 1<br />   <br />  MỤC LỤC<br />  MỤC LỤC                                                                                                                                        <br />  <br /> .......................................................................................................................................<br />    <br />  1<br /> <br />  Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU                                                                                                                <br />  <br /> ...............................................................................................................<br />    <br />  1<br /> <br />   I. Đặt vấn đề                                                                                                                               <br />  <br /> ..............................................................................................................................<br />    <br />  1<br /> <br />   II. Mục đích nghiên cứu                                                                                                              <br />  <br /> .............................................................................................................<br />    <br />  2<br /> <br />  Phần thứ hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ                                                                                            <br />  <br /> ...........................................................................................<br />    <br />  2<br /> <br />   I. Cơ sở lý luận                                                                                                                           <br />  <br /> ..........................................................................................................................<br />    <br />  2<br /> <br />    1.1. Bài tập là phương thức hữu hiệu để củng cố và mở rộng kiến thức                          <br />  <br /> .........................<br />    <br />  3<br /> <br />  1.2. Bài tập giúp rèn luyện kỹ năng tự vận dụng kiến thức chuyên môn vào giải quyết <br />  các vấn đề thực tế, tự đánh giá và kiểm tra kiến thức                                                          <br />  <br /> .........................................................<br />    <br />  4<br /> <br />   1.3. Bài tập là phương tiện tốt nhất để kiểm tra, đánh giá kiến thức của học sinh.           <br />  <br /> ..........<br />    <br />  4<br /> <br />   II. Thực trạng vấn đề                                                                                                                <br /> ................................................................................................................<br />      <br />  4<br /> <br />   III. Giải pháp thực hiện                                                                                                              <br />  <br /> .............................................................................................................<br />    <br />  5<br /> <br />   1. Giới thiệu một số phương pháp dạy học tích cực                                                            <br />  <br /> ...........................................................<br />    <br />  6<br /> <br />   1.1. Phương pháp hoạt động nhóm                                                                                        <br />  <br /> .......................................................................................<br />    <br />  6<br /> <br />   1.2. Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề                                                                          <br />  <br /> .........................................................................<br />    <br />  7<br /> <br />   1.3. Phương pháp vấn đáp                                                                                                      <br />  <br /> .....................................................................................................<br />    <br />  8<br /> <br />   2. Hệ thống kiến thức bằng sơ đồ tư duy                                                                             <br />  <br /> ............................................................................<br />    <br />  8<br /> <br />   2.1. Chương I. Quang học                                                                                                       <br />  <br /> ......................................................................................................<br />    <br />  9<br /> <br />   2.2. Chương II. Âm học                                                                                                        <br />  <br /> .......................................................................................................<br />     <br />  12<br /> <br />   3. Phân loại bài tập vật lý                                                                                                     <br />  <br /> ....................................................................................................<br />     <br />  16<br /> <br />   3.1. Phân loại theo mức độ                                                                                                   <br />  <br /> ..................................................................................................<br />     <br />  17<br /> <br />  ..............................................................................................................................................<br />                                                                                                                                                 17<br />     <br /> <br />   3.2. Phân loại theo phương tiện giải                                                                                    <br />  <br /> ...................................................................................<br />     <br />  18<br /> <br />   4. Trình tự giải bài một bài tập Vật Lý                                                                               <br />  <br /> ..............................................................................<br />     <br />  19<br /> <br />   5. Giới thiệu một số bài tập cơ bản trong chương trình Vật lý 7 và hướng dẫn giải      <br />    20<br /> .....<br />     <br /> <br /> 1<br />    IV. Tính mới của giải pháp                                                                                                      <br />  <br /> .....................................................................................................<br />     <br />  25<br /> <br />   V. Hiệu quả của sáng kiến                                                                                                       <br />  <br /> ......................................................................................................<br />     <br />  25<br /> <br />  Phần thứ ba: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ                                                                                        <br />  <br /> .......................................................................................<br />     <br />  26<br /> <br />   I. Kết luận                                                                                                                                 <br />  <br /> ................................................................................................................................<br />     <br />  26<br /> <br />   II. Kiến nghị                                                                                                                              <br />  <br /> .............................................................................................................................<br />     <br />  26<br /> <br />  TÀI LIỆU THAM KHẢO                                                                                                              <br />  <br /> .............................................................................................................<br />     <br />  28<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br />  Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU<br /> <br /> I. Đặt vấn đề<br /> Hòa chung cùng với xu hướng đổi mới của nhiều ngành nghề, giáo dục <br /> Việt Nam cũng đang có nhiều sự  đổi mới nhằm nâng cao chất lượng giáo <br /> dục. Trong đó, bên cạnh việc đẩy mạnh đổi mới chương trình, tổ  chức biên <br /> soạn một bộ sách giáo khoa đảm bảo yêu cầu giảm tải, khoa học, thiết thực,  <br /> khả thi thì đổi mới mục tiêu dạy học, phương pháp dạy học luôn được quan <br /> tâm hàng đầu nhằm nâng cao chất lượng nguồn lực xã hội đáp ứng yêu cầu <br /> phát triển của đất nước.<br /> Theo đó, trong chương trình giáo dục phổ thông, môn học Vật Lý cũng  <br /> không phải là ngoại lệ  bởi những kiến thức chuyên môn của Vật Lý là vô <br /> cùng quan trọng, là cơ  sở  cho nhiều ngành kỹ  thuật, những kiến thức vật lí  <br /> mang lại có sự gắn kết chặt chẽ với thực tế đời sống.<br /> Đồi với môn học Vật lý, cũng như các bộ môn khoa học xã hay các bộ <br /> môn tự nhiên khác như Toán học, Hóa học, Sinh học,.. để nâng cao được chất <br /> lượng thì người học không những cần nắm vững được những kiến thức lý <br /> thuyết chuyên môn, biết áp dụng công thức để tính các bài tập cơ bản mà còn <br /> phải hiểu để giải thích được các hiện tượng Vật lý đã và đang xảy ra trong tự <br /> nhiên cũng như cuộc sống thường ngày. Bởi suy cho cùng, công việc giáo dục <br /> muốn đạt được hiệu quả thì việc dạy và học cần phải được tiến hành trên cơ <br /> sở  tự  nhận thức, tự  hành động, tự  phát triển nhận thức và năng lực tư  duy.  <br /> Đây là con đường phát triển tích cực nhất, bền vững nhất.<br /> Trong việc học vật lý, mỗi kiến thức chuyên môn đều cần được nhắc  <br /> lại, củng cố sau mỗi bài học, theo đó bài tập là một phương thức cực kỳ hữu <br /> hiệu. Bài tập giúp người học củng cố, khắc sâu kiến thức đã học, mở  rộng <br /> thêm những kiến thức cơ  bản của những bài học trên lớp, củng cố  thêm kỹ <br /> năng vận dụng nhưng cái đã biết để  giải quyết vấn đề  cụ  thể  và đặc biệt  <br /> hơn là qua đó phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề  của học sinh, có  <br /> giá trị  to lớn trong việc giáo dục đạo đức, tư  tưởng cho học sinh. Chính vì <br /> vậy, đối với người học Vật lý việc nắm được các phương pháp để vận dụng <br /> kiến thức chuyên môn để giải quyết các bài tập là rất cần. Mỗi bài tập không  <br /> đơn thuần chỉ là con số, là áp dụng công thức và tính ra đáp án, mà đó còn là <br /> cả một quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và đào sâu kiến thức, các khái niệm, các  <br /> định luật và vận dụng vào những vấn đề trong thực tiễn.<br /> Bài tập Vật lí giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong việc giúp các em học  <br /> sinh hoàn thành tốt các nhiệm vụ  học tập của bản thân. Xét về  mặt định  <br /> hướng phát triển năng lực của học sinh, đặc biệt là về mặt rèn luyện kĩ năng  <br /> vận dụng kiến thức đã lĩnh hội được thì vai trò của việc giải bài tập vật lí <br /> 1<br /> trong quá trình học tập có một giá trị  rất lớn, nắm vai trò bản lề  giữa việc  <br /> học lý thuyết và vận dụng vào thực tế.<br /> Việc giải bài tập giáo dục ý chí, tính kiên trì vượt khó, phát triển tư duy <br /> lô gíc, sự nhanh trí. Trong quá trình tư duy sâu sắc ấy, có sự phân tích và tổng <br /> hợp những mối liên hệ giữa các hiện tượng và đại lượng vật lí đặc trưng cho  <br /> chúng. Bài tập giúp các em hiểu được nhiều mối liên hệ  giữa vật lí và kĩ <br /> thuật<br /> Qua thực tế trong giảng dạy bộ môn Vật Lý tại trường THCS, cụ  thể <br /> đối với khối lớp 7 thì bài tập là một trong những khó khăn mà đa số học sinh  <br /> mắc phải. Học sinh nắm được nội dung lý thuyết của bài học, thuộc lòng các  <br /> đại lượng và công thức nhưng lại gặp khó khăn khi giải quyết các bài tập,  <br /> đặc biệt là các bài tập suy luận logic, bài tập mang tính thực tiễn, gắn liền  <br /> với cuộc sống.<br /> Bài tập vật lý rất đa dạng và phức tạp, nhiều bài tập có sự  liên quan  <br /> đến kiến thức chuyên môn của nhiều bộ  môn khác. Chính vì vậy, mỗi giáo <br /> viên khi giảng dạy cần phải có sự  đầu tư  cho mỗi dạng bài tập, có sự  kiên <br /> nhẫn giúp đỡ  học sinh hiểu một cách cặn kẽ  về  mỗi dạng bài, nắm vững  <br /> kiến thức và tự tin mỗi khi giải bài tập vật lý để  từ  đó các em yêu thích hơn <br /> đối với sự học bộ môn Vật Lý.<br /> Chính vì tầm quan trọng của bài tập, là một giáo viên Vật lý tôi cũng <br /> mong muốn học sinh của mình có những bài giải tốt. Vì vậy tôi chọn đề  tài <br /> “Một số kinh nghiệm trong việc định hướng giải bài tập vật lý cho học <br /> sinh khối lớp 7 trường THCS Lê Đình Chinh” nhằm mục đích nâng cao <br /> chất lượng làm bài, chất lượng giáo dục của bộ môn Vật Lý 7 tại nhà trường.<br /> <br /> II. Mục đích nghiên cứu<br /> Nhằm phát huy của vai trò của người giáo viên trong việc nâng cao chất <br /> lượng giáo dục, là người định hướng việc học, hình thành kĩ năng vận dụng  <br /> kiến thức chuyên môn giải quyết vấn đề, nâng cao năng lực tự  học của học  <br /> sinh . Giúp nâng cao chất lượng các tiết học có vận dụng bài tập, hình thành  <br /> kĩ năng kĩ xảo cho mỗi học sinh khi giải quyết các dạng bài tập vật lý, qua đó  <br /> nâng cao chất lượng giáo dục bộ môn vật lý 7.<br /> <br /> Phần thứ hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ<br /> I. Cơ sở lý luận<br /> Nghị Quyết hội nghị ban chấp hành Trung ương Đảng ta lần thứ 2 khóa <br /> VIII (Nghị  quyết TW 2) đã chỉ  rõ mục tiêu giáo dục trong giai đoạn mới: <br /> “Nhiệm vụ  cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng những con người và thế <br /> hệ thiết tha gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ  nghĩa xã hội, có đạo  <br /> 2<br /> đức trong sáng, có ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ  tổ  quốc giữ  gìn và <br /> phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, có năng lực tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân <br /> loại phát huy tiềm năng của dân tộc và con người Việt Nam, có ý thức cộng  <br /> đồng và phát huy tính tích cực của cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và công  <br /> nghệ  hiện đại, có tư  duy sáng tạo, có kỹ  năng thực hành giỏi, có tác phong <br /> công nghiệp, có tính tổ chức kỷ luật, có sức khỏe là những người thừa kế xây <br /> dựng chủ nghĩa xã hội vừa hồng vừa chuyên”.<br /> Từ  những vấn đề  trên Quốc hội khóa X có Nghị  quyết số  40, Chính <br /> phủ có chỉ thị 14 và Bộ Giáo dục và Đào tạo có Quyết định số 43 nói về  đổi  <br /> mới chương trình giáo dục phổ thông. Là giáo viên trực tiếp giảng dạy trong  <br /> nhà trường trung học cơ sở, hơn nữa môn vật lý mà tôi đang giảng dạy là môn <br /> học thực nghiệm, bên cạnh việc đòi hỏi kỹ  năng thực hành rất cao, sức sáng <br /> tạo lớn còn đòi hỏi kĩ năng vận dụng những kiến thức lý thuyết trên lớp để <br /> giải quyết các bài toán, các hiện tượng thực tế. Song trong quá trình dạy học <br /> tại trường, tôi nhận thấy học sinh còn chưa nhận thấy được sự  quan trọng  <br /> của việc vận dụng kiến thức để  giải quyết các hiện tượng vật lý được cụ <br /> thể hóa trong các bài tập, mà đối với học sinh bài tập chỉ đơn giản là đáp án,  <br /> là con số, giải bài tập còn rập khuôn, máy móc, chưa chủ động sáng tạo, chưa  <br /> tự  lực giải quyết các nhiệm vụ  học tập dưới sự  điều khiển của giáo viên, <br /> nhiều học sinh chưa có kỹ năng vận dụng toán học để giải bài tập vật lý.<br /> <br /> 1.1. Bài tập là phương thức hữu hiệu để củng cố và mở rộng kiến <br /> thức<br /> Vật lý là môn học lý thuyết, trong đó các kiến thức   là các lý thuyết  <br /> trừu tượng. Chính vì vậy việc nắm bắt được kiến thức chuyên môn cũng như <br /> hiểu rõ được bản chất của các khái niệm, định luật, các hiện tượng Vật lý là <br /> điều quan trọng.<br /> Trong thực tế, mỗi khái niệm, mỗi định luật Vật lý lại có những biểu <br /> hiện rất cụ thể, đơn giản thông qua các hiện tượng thường ngày và bài tập là  <br /> sự ghi chép lại mỗi hiện tượng đó.  Khi giải bài tập, mỗi học sinh phải vận <br /> dụng những kiến thức trừu tượng đó để giải, qua đó nắm được bản chất của <br /> kiến thức, của các hiện tượng vật lý đã được học, thấy được sự  đa dạng <br /> muôn hình muôn vẻ  của các hiện tượng đang diễn ra trong thực tế  và rèn <br /> luyện cho mình kỹ năng quan sát, phân tích các hiện tượng vật lý thú vị đã và <br /> đang xảy ra trong cuộc sống thường ngày. Bài tập sẽ  là phương thức khắc <br /> họa kiến thức đơn giản và hữu hiệu nhất, từ  đó giảm đi sự  e dè, nhàm chán <br /> của mỗi học sinh khi họcbộ môn Vật lý.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br />  1.2. Bài tập giúp rèn luyện kỹ năng tự vận dụng kiến thức chuyên <br /> môn vào giải quyết các vấn đề thực tế, tự đánh giá và kiểm tra <br /> kiến thức<br /> Khi tiếp cận với mỗi bài tập, học sinh phải tự bản thân mình phân tích  <br /> các dữ  liệu của đề  bài đưa ra, tự  đào sâu lại những kiến thức đã học, xây  <br /> dựng những lập luận để  từ  đó đưa ra phương án giải quyết tình huống tốt <br /> nhất. Chính vì vậy bài tập không chỉ là phương tiện tốt nhất để mỗi học sinh  <br /> rèn luyện kĩ năng vận dụng những kiến thức chuyên môn đã được học để <br /> phân tích và giải quyết các tình huống thực tế, mà còn là hình thức rèn luyện <br /> khả  năng tự  học, tự  kiểm tra và đánh giá kiến thức của bản thân, xây dựng <br /> cho mình đức tính tự tìm tòi và học hỏi, qua đó hình thành cho mỗi học sinh kĩ <br /> xảo khi tiếp xúc với các bài tập ở bộ môn Vật lý nói riêng và các bộ môn khác <br /> nói chung.<br /> <br /> 1.3. Bài tập là phương tiện tốt nhất để kiểm tra, đánh giá kiến <br /> thức của học sinh.<br /> Sự  đa dạng của bài tập, từ  trắc nghiệm đến tự  luận, từ  áp dụng công <br /> thức để tính đến suy luận logic, từ nhận biết đến vận dụng chính là công cụ <br /> để  giáo viên kiểm tra, đánh giá được mức độ  nắm vững kiến thức của từng <br /> học sinh, qua đó phân loại được các đối tượng học sinh và có phương pháp  <br /> giảng dạy phù hợp đối với từng đối tượng để nâng cao chất lượng giáo dục.<br /> <br /> II. Thực trạng vấn đề.<br /> Trong giảng dạy, có một thực tế đang diễn ra đó là phần lớn học sinh  <br /> chỉ “học vẹt” các khái niệm, các định luật và đặc biệt là số lượng lớn các đại <br /> lượng vật lý, các công thức tính toán trong mỗi bài học. Các kiến thức lý  <br /> thuyết, các đại lượng, các công thức thực sự là một mớ  hỗn độn khi các em  <br /> chưa biết cách hệ  thống các kiến thức đã học một cách có khoa học. Chính <br /> điều đó là khó khăn bước đầu của học sinh khi giải bài tập.<br /> Ngoài ra sự  đa dạng của các hiện tượng vật lý, của các dạng bài tập <br /> thực sự là một rào cản lớn của học sinh cần phải vượt qua nếu muốn làm tốt <br /> được các bài tập trong chương trình bộ môn Vật lý 7. Học sinh nắm vững lý  <br /> thuyết nhưng không có khả  năng đọc, tìm hiểu, phân tích đề  bài không thể <br /> nào làm tốt được các bài tập suy luận, dẫn đến tình trạng áp dụng phương  <br /> pháp giải, áp dụng công thức một cách máy móc; hoặc trong nhiều trường <br /> hợp các em còn chưa biết cách trình bày một bài giải sao cho hợp lý mà chỉ <br /> quan tâm đến đáp án cuối cùng.<br /> Bên cạnh đó, thời gian dành cho môn học vật lý, đặc biệt là thời gian <br /> dành cho bài tập Vật lý ở nhà trường rất hạn chế. Đa số thời gian các tiết học  <br /> 4<br /> là học lý thuyết, về những khái niệm trừu tượng. Chính vì vậy, các em chưa  <br /> được rèn luyện hết với các dạng bài tập, chưa nắm vững và hệ  thống được  <br /> các phương pháp giải bài tập. Chính thực trạng đó dẫn đến việc hầu hết các <br /> em học sinh chỉ  “học suông” các lý thuyết mà thiếu đi kỹ  năng làm bài tập, <br /> không đáp ứng được yêu cầu của môn Vật lý.<br /> Những khó khăn mà học sinh trong nhà trường mắc phải được thể hiện  <br /> rõ trong chất lượng  ở  những bài làm của học sinh, cụ  thể  với kết quả khảo <br /> sát ở các lớp 7 tại trường THCS Lê Đình Chinh cuối học kì 1 năm học 2017 –  <br /> 2018 bằng những bài tập ở các mức độ khác nhau. Kết quả thu được như sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trung <br /> Giỏi Khá Yếu ­ kém<br /> Lớp Sĩ số bình<br /> <br /> SL % SL % SL % SL %<br /> <br /> 7A1 32 6 18,8 14 43,8 7 21,9 5 15,5<br /> <br /> 7A2 29 4 13,8 13 44,8 8 27,6 4 13,8<br /> <br /> 7A3 31 5 16,1 13 42 7 22,6 6 19,3<br /> <br /> 7A4 33 5 15,2 14 42,4 9 27,2 5 15,2<br /> <br /> <br /> Chính vì vậy, muốn nâng cao chất lượng bài làm của các em thì không <br /> những mỗi học sinh cần được trang bị  tốt những kiến thức cơ  bản, mà giáo <br /> viên cần phải có phương pháp để các đối tượng học sinh khác nhau được tiếp <br /> cận với nhiều dạng bài tập khác nhau, định hướng và hướng dẫn cho học sinh <br /> phương pháp để  giải quyết các bài tập đó một cách đúng trình tự, chính xác, <br /> đẹp đẽ và hiệu quả.<br /> <br /> III. Giải pháp thực hiện<br /> Để  mỗi học sinh hoàn thành tốt được những tiết học có vận dụng bài <br /> tập hay có thể tự mình hoàn thành những bài tập ở nhà, nâng cao năng lực tự <br /> học thì điều đầu tiên cần làm là giáo viên cần hệ thống lại kiến thức chuyên <br /> môn một cách khoa học, dễ hiểu để làm nền tảng, làm cơ sở cho việc giải bài <br /> học. Khi hệ thống lại kiến thức cũng như trong quá trình giảng dạy, giáo viên  <br /> cần áp dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với các đối tượng <br /> <br /> 5<br /> học sinh  ở từng lớp, cụ thể là phù hợp với học sinh khối 7 trường THCS Lê <br /> Đình Chinh<br /> Đồng thời đó cần phải cung cấp cho học sinh cách phân loại bài tập, <br /> trình tự giải một bài tập vật lý cũng như giới thiệu cho học sinh một sô dạng  <br /> bài tập cơ  bản trong môn vật lý 7 và cách giải, để  từ  đó học sinh có thể  tự <br /> tích lũy thêm cho mình một số  kinh nghiệm khi giải bài tập, làm cơ  sở  cho  <br /> việc tự học, tự giải các dạng bài tập nâng cao khi học ở nhà. Đó là nội dung <br /> chính của bài viết này.<br /> 1. Giới thiệu một số phương pháp dạy học tích cực<br /> Dạy học tích cực (DHTC) là một thuật ngữ rút gọn dùng để chỉ những <br /> phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, <br /> sáng tạo của người học. DHTC nêu cao mối quan hệ giữa việc dạy và học, <br /> lấy học sinh làm trung tâm của các hoạt động dạy học, coi trọng rèn luyện <br /> phương pháp tự học của học sinh bên cạnh việc rèn luyện học tập hợp tác.<br /> Có thể kể tên một số phương pháp dạy học tích cực: phương pháp vấn <br /> đáp, phương pháp hoạt động nhóm, phương pháp đóng vai, phương pháp vấn <br /> đáp, phương pháp đặt và giải quyết vấn đề, phương pháp động não.<br /> Ở bài này đặc biệt giới thiệu một số phương pháp dạy học tích cực <br /> phù hợp với đối tượng học sinh là học sinh khối 7 trường THCS Lê Đình <br /> Chinh.<br /> <br /> 1.1. Phương pháp hoạt động nhóm<br /> Ở phương pháp hoạt động nhóm, lớp học được chia thành các nhóm, <br /> mỗi nhóm từ 4­6 người, mỗi lớp không quá 6 nhóm để đảm bảo việc hoạt <br /> động nhóm đạt được kết quả cao nhất. Việc chia nhóm cần được thực hiện <br /> phù hợp với nội dung, yêu cầu của bài học và có thể thay đổi theo từng bài <br /> học khác nhau.<br /> Nhóm tự bầu nhóm trưởng. Các thành viên hoạt động tích cực theo sự <br /> phân công nhiệm vụ của nhóm trưởng, trong quá trình hoạt động các thành <br /> viên có sự phối hợp và giúp đỡ nhau để hoàn thành nhiệm vụ được phân công. <br /> Kết quả hoạt động của thành viên đóng góp vào kết quả của nhóm, kết quả <br /> của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp.<br /> Phương pháp hoạt động nhóm có thể tiến hành như sau: <br /> * Làm việc chung cả lớp :<br /> ­ Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức<br /> ­ Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ<br /> ­ Hướng dẫn cách làm việc trong nhóm<br /> 6<br />  * Làm việc theo nhóm<br /> ­ Phân công trong nhóm<br /> ­ Cá nhân làm việc độc lập rồi trao đổi hoặc tổ chức thảo luận trong <br /> nhóm<br /> ­ Cử đại diện hoặc phân công trình bày kết quả làm việc theo nhóm<br /> * Tổng kết trước lớp<br /> ­ Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả<br /> ­ Thảo luận chung<br /> ­ Giáo viên tổng kết, đặt vấn đề cho bài tiếp theo, hoặc vấn đề tiếp <br /> theo trong bài<br /> Phương pháp hoạt động nhóm giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ <br /> các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. <br /> Tuy nhiên trong quá trình tổ chức các hoạt động nhóm cần tránh sự ỷ lại vào <br /> một thành viên nào đó trong tổ mà phải đảm bảo tất cả các thành viên đều <br /> được hoạt động và đóng góp vào kết quả chung của cả nhóm.<br /> <br /> 1.2. Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề<br /> Phương pháp dạy học tích cực này rèn luyện cho học sinh biết phát <br /> hiện, đặt ra và tự giải quyết những vấn đề xảy ra trong học tập, trong cuộc <br /> sống của cá nhân, gia đình và cộng đồng. <br /> Cấu trúc một bài học (hoặc một phần bài học) theo phương pháp đặt và <br /> giải quyết vấn đề thường như sau: <br /> ­ Đặt vấn đề, xây dựng bài toán nhận thức<br /> + Tạo tình huống có vấn đề;<br /> + Phát hiện, nhận dạng vấn đề nảy sinh;<br /> + Phát hiện vấn đề cần giải quyết<br /> ­ Giải quyết vấn đề đặt ra<br /> + Đề xuất cách giải quyết;<br /> + Lập kế hoạch giải quyết;<br /> + Thực hiện kế hoạch giải quyết.<br /> ­ Kết luận:<br /> + Thảo luận kết quả và đánh giá;<br /> + Khẳng định hay bác bỏ giả thuyết nêu ra;<br /> + Phát biểu kết luận;<br /> 7<br />  + Đề xuất vấn đề mới.<br /> ­ Các mức trình độ đặt và giải quyết vấn đề.<br /> Các  Lập kế  Giải quyết  Kết luận, <br /> Đặt vấn đềNêu giả thuyết<br /> mức hoạch vấn đề đánh giá<br /> 1 Giáo viên Giáo viên Giáo viên Học sinh Giáo viên<br /> Giáo viên + <br /> 2 Giáo viên Giáo viên Học sinh Học sinh<br /> Học sinh<br /> Giáo viên +  Giáo viên + <br /> 3 Học sinh Học sinh Học sinh<br /> Học sinh Học sinh<br /> Giáo viên + <br /> 4 Học sinh Học sinh Học sinh Học sinh<br /> Học sinh<br /> <br /> 1.3. Phương pháp vấn đáp<br /> Vấn đáp là phương pháp DHTC mà trong đó giáo viên đặt ra câu hỏi để <br /> học sinh trả lời, hoặc học sinh có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên; <br /> qua đó học sinh lĩnh hội được nội dung bài học. Căn cứ vào tính chất hoạt <br /> động nhận thức, người ta phân biệt các loại phương pháp vấn đáp:<br /> ­ Vấn đáp tái hiện: giáo viên đặt câu hỏi chỉ yêu cầu học sinh nhớ lại <br /> kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận. Đây là biện <br /> pháp được dùng khi cần đặt mối liên hệ giữa các kiến thức vừa mới học.<br /> ­ Vấn đáp giải thích – minh hoạ : Nhằm mục đích làm sáng tỏ một đề <br /> tài nào đó, giáo viên lần lượt nêu ra những câu hỏi kèm theo những ví dụ minh <br /> hoạ để học sinh dễ hiểu, dễ nhớ. Phương pháp này đặc biệt có hiệu quả khi <br /> có sự hỗ trợ của các phương tiện nghe – nhìn.<br /> ­ Vấn đáp tìm tòi: giáo viên dùng một hệ thống câu hỏi được sắp xếp <br /> hợp lý để hướng học sinh từng bước phát hiện ra bản chất của sự vật, tính <br /> quy luật của hiện tượng đang tìm hiểu, kích thích sự ham muốn hiểu biết. <br /> Giáo viên tổ chức sự trao đổi ý kiến – kể cả tranh luận – giữa thầy với cả <br /> lớp, có khi giữa trò với trò, nhằm giải quyết một vấn đề xác định.<br /> <br /> 2. Hệ thống kiến thức bằng sơ đồ tư duy<br /> Sơ đồ tư duy có thể hiểu là một phương pháp ghi chép tận dụng tối đa <br /> khả năng ghi nhớ, sự nhạy cảm của bộ não đối với hình ảnh, màu sắc sự giúp <br /> con người có thể  nắm bắt được các vấn đề, nội dung và liên kết những đối <br /> tượng đơn lẻ lại với nhau. Sơ đồ tư duy trình bày các ý tưởng, nội dung bằng  <br /> hình ảnh, giúp bộ não nhìn nhận và ghi nhớ dễ dàng hơn. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8<br />  2.1. Chương I. Quang học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CHƯƠNG I: QUANG HỌC<br /> * Nhận biết ánh sáng – nguồn sáng và vật sáng<br /> ­ Mắt chỉ có thể nhận biết được ánh sáng khi có ánh sáng truyền vào <br /> mắt ta.<br /> ­ Chúng ta chỉ nhìn thấy vật khi  có  ánh sáng từ vật đó truyền vào mắt <br /> ta<br /> ­ Nguồn sáng là vật tự phát ra ánh sáng.  Vật sáng bao gồm nguồn sáng <br /> và vật hắt lại ánh sáng chiếu vào nó<br /> * Sự truyền ánh sáng<br /> ­ Định  luật truyền thẳng ánh sáng: Trong môi trường trong suốt và <br /> đồng tính, ánh sáng truyền đi theo đường thẳng.<br /> ­ Đường truyền của ánh sáng được biểu diễn bằng một đường thẳng <br /> có mũi tên chỉ hướng gọi là tia sáng.<br /> ­ Chùm sáng song song là chùm sáng gồm các tia sáng không giao nhau <br /> trên đường truyền của chúng<br /> ­ Chùm sáng hội tụ là chùm sáng gồm các tia sáng giao nhau trên đường <br /> truyền của chúng<br /> <br /> <br /> 9<br />  ­ Chùm sáng phân kì là chùm sáng gồm các tia sáng loe rộng ra trên <br /> đường truyền của chúng<br /> * Định luật truyền thẳng của ánh sáng<br /> ­ Bóng tối nằm phía sau vật cản, không nhận được ánh sáng từ nguồn <br /> sáng truyền tới.<br /> ­ Bóng nửa tối nằm phía sau vật cản, không nhận được ánh sáng từ một <br /> phần của nguồn sáng<br />                              <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ Nhật thực toàn phần (hay một phần) quan sát được ở chỗ có bóng tối <br /> (hay bóng nửa tối) của mặt trăng trên trái đất<br /> ­ Nguyệt thực xảy ra khi mặt trăng bị Trái đất che khuất không được <br /> mặt trời chiếu sáng.<br /> <br /> <br /> * Định luật phản xạ ánh sáng<br /> ­ Hiện tượng  tia sáng sau khi tới mặt gương phẳng bị hắt lại theo <br /> hướng xác định gọi là sự phản xạ ánh sáng, tia sáng bị hắt lại gọi là tia phản <br /> xạ.<br /> ­ Định luật phản xạ ánh sáng:<br /> + Tia phản xạ nằm trong cùng mặt phẳng chứa tia tới và pháp tuyến <br /> của gương ở điểm tới.<br /> + Góc phản xạ luôn bằng góc tới<br />                                           <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> * Ảnh của một vật tạo bởi gương phẳng<br /> <br /> <br /> 10<br />  ­ Ảnh ảo tạo bởi gương phẳng không hứng được trên màn và có độ lớn <br /> bằng vật<br /> ­ Điểm sáng và ảnh của nó tạo bởi gương phẳng cách gương một <br /> khoảng bằng nhau.<br /> ­ Các tia sáng từ điểm sáng S cho tia phản xạ có đường kéo dài đi qua <br /> ảnh ảo S’<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> * Gương cầu lồi<br /> ­ Ánh sáng đến gương cầu lồi phản xạ tuân theo định luật phản xạ ánh <br /> sáng<br /> ­ Ảnh tạo bởi gương cầu lồi nhỏ hơn vật<br /> ­ Vùng nhìn thấy của gương cầu lồi rộng hơn vùng nhìn thấy của <br /> gương phẳng.<br /> * Gương cầu lõm<br /> ­ Ảnh ảo tạo bởi gương cầu lõm lớn hơn vật<br /> ­ Gương cầu lõm có tác dụng biến đổi một chùm tia tới song song thành <br /> chùm tia hội tụ vào một điểm ở trước gương và ngược lại có thể biến đổi <br /> một chùm tia tới phân kì thành chùm tia phản xạ song song.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br />  2.2. Chương II. Âm học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CHƯƠNG II: ÂM HỌC<br /> * Nguồn âm<br /> ­ Các vật phát ra âm gọi là nguồn âm<br /> ­ Các nguồn âm đều dao động<br /> * Độ cao của âm<br /> ­ Tần số là số dao động trong một giây. Đơn vị của tần số là 1/s gọi là <br /> Héc (Hz)<br /> Tần số dao động (Hz) = Số dao động / thời gian (s)<br /> ­ Âm phát ra càng cao (bổng) khi tần số dao động càng lớn<br /> ­ Âm phát ra càng thấp (trầm) khi tần số dao động càng nhỏ<br /> * Độ to của âm<br /> ­ Biên độ dao động là độ lệch lớn nhất của thước so với vị trí cân bằng <br /> ban đầu.<br /> ­ Biên độ dao động càng lớn âm phát ra càng to.<br /> ­ Độ to của âm được đo bằng đơn vị Đêxiben (dB)<br /> * Môi trường truyền âm<br /> <br /> <br /> 12<br />  ­ Chất rắn, chất lỏng và chất khí là các môi trường  có thể truyền <br /> âm<br /> ­ Chân không không thể truyền được âm<br /> ­ Nói chung vận tốc truyền âm trong chất rắn lớn hơn chất lỏng, trong <br /> chất lỏng lớn hơn trong chất khí<br /> * Phản xạ âm – tiếng vang<br /> ­ Âm truyền gặp màn chắn đều bị phản xạ nhiều hay ít. Tiếng vang là <br /> âm phản xạ được nghe cách âm trực tiếp ít nhất 1/15 giây.<br /> ­ Các vật mềm,  có bề mặt gồ ghề phản xạ âm kém. Các vật cứng, có <br /> bề mặt nhẵn bóng, phản xạ âm tốt (hấp thụ âm kém). <br /> ­ Giả sử: Gọi s là quãng đường truyền âm, t là thời gian truyền âm, v là <br /> vận tốc truyền âm, ta có:  v = s/t (m/s)<br /> * Chống ô nhiễm tiếng ồn<br /> ­ Ô nhiễm tiếng ồn xảy ra khi tiếng ồn to, kéo dài gây ảnh hưởng xấu <br /> đến sức khỏe và đời sống của con người.<br /> ­ Để chống ô nhiễm tiếng ồn cần làm giảm độ to của tiếng ồn phát ra, <br /> ngăn chặn đường truyền âm làm cho âm lệch theo hướng khác.<br /> ­ Để chống ô nhiễm tiếng ồn người ta thường sử dụng các vật liệu khác nhau như <br /> bông, vải, xốp, gạch, gỗ, bê tông, …. để làm giảm tiếng ồn đến tai. Những vật liệu này <br /> thường được gọi là vật liệu cách âm<br /> 2.3. Chương III. Điện học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CHƯƠNG 3: ĐIỆN HỌC<br /> * Sự nhiễm điện do cọ xát<br /> ­ Có thể làm nhiễm điện nhiều vật bằng cách cọ xát<br /> <br /> <br /> 13<br />  ­ Vật bị nhiễm điện (mang điện tích) có khả năng hút các vật khác hay <br /> làm sáng bóng đèn bút thử điện<br /> * Hai loại điện tích<br /> ­ Có hai loại điện tích: điện tích dương và điện tích âm. Các vật nhiễm <br /> điện cùng loại thì đẩy nhau, khác loại thì hút nhau<br /> ­ Nguyên tử gồm hạt nhân mang điện tích dương và các electron mang <br /> điện tích âm chuyển động xung quanh hạt nhân<br />                                             <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ Một vật nhiễm điện âm nếu nhận thêm electron, nhiễm điện dương <br /> nếu mất bớt electron<br /> * Dòng điện – nguồn điện<br /> ­ Dòng điện là dòng các điện tích dịch chuyển có hướng<br /> ­ Nguồn điện cung cấp dòng điện lâu dài. Mỗi nguồn điện đều có hai <br /> cực.  ­ Dòng điện chạy trong mạch kín bao gồm các thiết bị điện được nối <br /> liền với hai cực của nguồn điện bằng dây điện.<br /> * Chất dẫn điện và chất cách điện. dòng điện trong kim loại<br /> ­ Chất dẫn điện là chất cho dòng điện đi qua: Kim loại, nước,..<br /> ­ Chất cách điện là chất không cho dòng điện đi qua: cao su, thủy tinh, <br /> nhựa,..<br /> ­ Dòng điện trong kim loại là dòng các electron tự do dịch chuyển có <br /> hướng<br /> * Sơ đồ mạch điện – chiều dòng điện<br /> ­ Mạch điện được mô tả bằng sơ đồ và từ sơ đồ có thể lắp mạch điện <br /> tương ứng + ­<br /> <br /> + Nguồn điện: <br /> + ­<br /> + Nguồn điện gồm hai pin mắc liên tiếp: <br /> + Bóng đèn: <br /> + Dây dẫn: <br /> K<br /> 14<br />  + Công tắc đóng: <br /> K<br /> + Công tắc mở: <br /> ­ Chiều dòng điện là chiều từ cực dương, qua dây dẫn và các dụng cụ <br /> điện đến cực âm của nguồn điện.<br /> ­ Chiều quy ước của dòng điện với chiều dịch chuyển có hướng của <br /> êlectrôn tự do trong dây dẫn kim loại là ngược nhau.<br /> * Tác dụng nhiệt và tác dụng phát sáng của dòng điện<br /> ­ Dòng điện đi qua một vật dẫn thông thường, đều làm cho vật dẫn  <br /> nóng  lên. Nếu vật dẫn nóng lên tới nhiệt độ cao thì phát sáng.<br /> ­ Dòng điện có thể làm sáng bóng đèn bút thử điện và đi ốt phát quang <br /> mặc dù các đèn này chưa nóng đến nhiệt độ cao.<br /> * Tác dụng từ, tác dụng hóa học và tác dụng sinh lí<br /> ­ Dòng điện có tác dụng từ vì nó có khả năng làm quay kim nam châm <br /> và hút các vụn sắt, thép…<br /> ­ Dòng điện có tác dụng hóa học, chẳng hạn khi dòng điện đi qua dung <br /> dịch muối thì tạo thành lớp đồng bám trên thỏi than nối với cực âm<br /> ­ Dòng điện có tác dụng sinh lí khi đi qua cơ thể người và động vật<br /> * Cường độ dòng điện<br /> ­ Số chỉ của ampe kế cho biết mức độ mạnh yếu của dòng điện và là <br /> giá trị của cường độ dòng điện. Cường độ dòng điện được kí hiệu là chữ I<br /> ­ Đơn vị đo cường độ dòng điện: ampe (A)<br /> ­ 1A = 1000mA<br /> ­ Đo cường độ dòng điện bằng ampe kế.<br /> * Lưu ý: Chốt (+) được nối với cực (+) của nguồn điện. Không được <br /> mắc trực tiếp hai cực của nguồn điện vào hai chốt của ampe kế.<br /> * Hiệu điện thế<br /> ­ Nguồn điện tạo ra giữa hai cực của nó một hiệu điện thế.<br /> + Kí hiệu của hiệu điện thế: U<br /> + Đơn vị: vôn (V)<br />           Milivôn (mV)<br />               Kilôvôn (kV)<br /> 1mV = 0,001V<br /> 1kV = 1000V<br /> 15<br />  ­ Hiệu điện thế được đo bằng vôn kế. Vôn kế được mắc song song với <br /> nguồn điện, dụng cụ điện. Chốt (+) được nối với cực (+) của nguồn điện<br /> ­ Số vôn ghi trên mỗi nguồn điện là giá trị hiệu điện thế giữa hai cực <br /> của nó khi chưa mắc vào mạch.<br /> * Hiệu điện thế giữa hai đầu dụng cụ điện<br /> ­ Hiệu điện thế giữa hai đầu bóng đèn tạo ra dòng điện chạy qua bóng <br /> đèn đó.<br /> ­ Hiệu điện thế giữa hai đầu bóng đèn càng lớn thì dòng điện chạy qua <br /> bóng đèn có cường độ dòng điện càng lớn.<br /> ­ Số vôn ghi trên mỗi dụng cụ điện cho biết hiệu điện thế định mức để <br /> dụng cụ đó hoạt động bình thường<br /> * Đoạn mạch nối tiếp<br /> ­ Trong đoạn mạch mắc nối tiếp, cường độ dòng điện bằng nhau tại <br /> các vị trí khác nhau của mạch: I = I1 = I2<br /> ­ Đối với đoạn mạch gồm 2 bóng đèn mắc nối tiếp, hiệu điện thế giữa <br /> hai đầu đoạn mạch bằng tổng các hiệu điện thế trên mỗi bóng đèn: U13 = U12 <br /> + U23<br /> * Đoạn mạch song song<br /> ­ Hiệu điện thế giữa hai đầu các đèn mắc song song bằng nhau và bằng  <br /> hiệu điện thế giữa hai điểm nối chung: U12 = U34 = UMN<br /> ­ Cường độ dòng điện trong mạch chính bằng tổng các cường độ mạch <br /> điện mạch rẽ : I  = I1 + I2<br /> *  An toàn khi sử dụng điện<br /> 1. Chỉ làm TN với các nguồn điện có hiệu điện thế dưới 40V.<br /> 2. Phải sử dụng các dây dẫn có vỏ bọc cách điện.<br /> 3. Không được tự mình tiếp xúc với mạng điện dân dụng và các thiết bị <br /> điện nếu chưa biết rõ cách sử dụng.<br /> 4. Khi có người bị  điện giật thì không được chạm vào người đó mà <br /> phải tìm cách ngắt ngay công tắc điện và gọi người cấp cứu.<br /> 3. Phân loại bài tập vật lý<br /> Có rất nhiều cách để  phân loại bài tập vật lý, phân loại theo mức độ, <br /> phân loại theo phương tiện giải, phân loại theo mục đích, theo cách cho dữ <br /> liệu…tuy nhiên đối với bài tập vật lý 7, bài tập thường được phân loại theo  <br /> hai kiểu cơ bản sau:<br /> <br /> 16<br />  3.1. Phân loại theo mức độ<br /> Dựa vào mức độ, bài tập vật lý có thể được phân loại như sau:<br /> Là  những  bài  tập  cơ <br /> Bài tập tập dượt bản,  đơn  giản,  chỉ  đề <br /> cập  đến  một  vài  phép <br />