SKKN: Sử dụng sơ đồ tư duy để hình thành năng lực tự học cho học sinh trong môn Ngữ Văn 12

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NAM ĐỊNH<br /> TRƯỜNG THPT B HẢI HẬU<br /> <br /> <br /> ------<br /> <br /> S¸ng kiÕn dù thi cÊp tØnh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BÁO CÁO SÁNG KIẾN<br /> <br /> SỬ  DỤNG SƠ  ĐỒ  TƯ  DUY ĐỂ  HÌNH THÀNH <br /> NĂNG   LỰC   TỰ   HỌC   CHO   HỌC   SINH <br /> TRONG          <br />                     MÔN NGỮ VĂN 12<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tác giả : Nguyễn Thị Huyền<br /> Trình độ chuyên môn : Cử nhân Ngữ văn<br /> Chức vụ : Giáo viên <br /> Nơi công tác : Trường THPTB Hải Hậu<br />   Hải Hậu, tháng 05 năm 2016<br /> <br /> <br /> THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN<br /> <br />           1. Tên sáng kiến: “Sử dụng sơ đồ tư duy để hình thành năng lực  <br /> tự học cho học sinh trong môn Ngữ văn 12”<br />  <br /> 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Áp dụng giảng dạy Ngữ văn 12<br /> <br /> <br /> 3. Thời gian áp dụng sáng kiến : Từ ngày 25 tháng 8 năm 2015  <br />         đến 28 tháng 5 năm 2016<br /> <br /> 4. Tác giả<br /> <br /> Họ và tên: Nguyễn Thị Huyền<br /> <br /> Năm sinh: 1983<br /> <br /> Nơi thường trú: Hải Phú – Hải Hậu – Nam Định<br /> <br /> Trình độ chuyên môn: Cử nhân sư phạm Ngữ văn<br /> <br /> Chức vụ công tác: Giáo viên<br /> <br /> Nơi làm việc: Trường THPT B Hải Hậu<br /> <br /> Điện thoại: 01233853818<br /> <br /> 5. Đơn vị áp dụng sáng kiến<br /> <br /> Tên đơn vị: Trường THPT B Hải Hậu<br />  Địa chỉ: Hải Phú – Hải Hậu – Nam Định<br /> <br /> Điện thoại: 03503874470<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NỘI DUNG          <br /> Trang <br /> <br /> Thông tin chung về sáng kiến<br /> 1<br /> Mục lục 2<br /> Bảng danh mục chữ viết tắt 3<br /> I. Điều kiện, hoàn cảnh tạo ra sáng kiến<br /> 4<br /> 1. Cơ sở lí luận 4<br /> 2. Cơ sở thực tế 4<br /> II.  Mô tả giải pháp 6<br /> 1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến<br /> 6<br /> 2. Mô tả giải pháp sau khi tạo ra sáng kiến  7<br /> 2.1. Quan niệm về năng lực tự học 7<br /> 2.2. Khái quát về sơ đồ tư duy 8<br /> 3. Các biện pháp cụ thể                    9<br /> 3.1. Cách vẽ sơ đồ tư duy<br /> 9<br /> 3.2. Cách đọc sơ đồ tư duy          10<br /> 3.3. Sử dụng sơ đồ tư duy trong môn Ngữ văn 12          11<br /> III. Hiệu quả do sáng kiến mang lại  <br /> 27 1. Hiệu quả xã hội  <br /> 27<br /> 2. Hiệu quả kinh tế  <br /> 28<br /> IV. Kiến nghị, đề xuất          29<br />  V. Cam kết   <br /> 29<br /> Tài liệu tham khảo                  30<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BẢNG DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Học sinh : HS<br /> Giáo viên : GV<br /> Trung học phổ thông : THPT<br /> Sách giáo khoa : SGK<br /> Sơ đồ tư duy :SĐTD<br />  BÁO CÁO SÁNG KIẾN<br /> <br /> I. ĐIỀU KIỆN, HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN<br /> <br /> 1. Cơ sở lí luận<br />  Có thể thấy, cùng với sự  phát triển của nền kinh tế tri thức, chưa  <br /> bao giờ  nền giáo dục và đào tạo nước ta lại đứng trước thử  thách to lớn  <br /> như hiện nay, nhất là khi nó được xem như là một khâu của quá trình sản  <br /> xuất, là bộ  phận chủ  yếu của nền kinh tế  tri thức. Trước tình hình đó, <br /> ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ  lực đổi mới phương pháp dạy học <br /> (PPDH) theo hướng tiếp cận năng lực người học, nghĩa là quan tâm đến <br /> việc học sinh làm được cái gì qua việc học... Để đảm bảo được điều đó, <br /> nhất   định   phải   thực   hiện   thành   công   phương   thức   dạy   học   nặng   về <br /> truyền thụ  kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn <br /> luyện kĩ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, đồng thời phải chuyển  <br /> từ cách đánh giá kết quả giáo dục nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra  <br /> đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, chú trọng kiểm <br /> tra đánh giá trong quá trình dạy học để có thể tác động kịp thời nhằm nâng <br /> cao chất lượng của các hoạt động dạy học và giáo dục.<br /> Nghị  quyết TW 8 khoá XI về  đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục  <br /> và đào tạo:  “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ  phương pháp dạy và học theo  <br /> hướng hiện đại; phát huy tính tích cực chủ  động, sáng tạo và vận dụng  <br /> kiến thức mới, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ  áp đặt  <br /> một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến  <br /> khích tự  học, tạo cơ sở để  người học tự  cập nhật tri thức, kĩ năng, phát  <br /> triển năng lực”.<br /> Trong chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 ­ 2020 ban <br /> hành kèm theo Quyết định 711/QĐ­TTg ngày 13/6/2012 của Thủ  tướng <br /> Chính phủ: “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả  <br /> học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự  giác, chủ  động,  <br /> sáng tạo và năng lực tự học của người học”.<br /> Rõ ràng, một trong những vấn đề  cơ  bản của đổi mới PPDH hiện <br /> nay là  phát huy nội lực của người học, hình thành năng lực tự  học của <br /> học sinh qua mỗi bài học. Vấn đề  này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với  <br /> giáo viên là phải đổi mới cách dạy. Giáo viên chỉ là người hướng dẫn, tổ <br /> chức cho học sinh đi tìm kiến thức mới, vận dụng kiến thức đã học vào <br /> thực tiễn. Chính vì vậy, học sinh phải là người tự giác, chủ động, tìm tòi <br /> phát hiện các kiến thức mới một cách linh hoạt, sáng tạo vào thực tiễn  <br /> cuộc sống thông qua sự định hướng dẫn dắt của giáo viên trong tiết dạy.<br /> Do đó, việc lựa chọn phương pháp dạy học sao cho phù hợp và phát  <br /> huy được sự  yêu thích, tính chủ  động của học sinh đối với môn học là  <br /> một vấn đề rất quan trọng. Đó vừa là kĩ thuật vừa là nghệ thuật sư phạm <br /> của     người giáo viên. Môn Ngữ văn cũng chia sẻ sứ mệnh đầy khó khăn <br /> và vẻ   vang ấy.<br /> <br /> 2. Cơ sở thực tiễn.<br /> Trong quá trình nghiên cứu và giảng dạy môn Ngữ văn nói chung và <br /> môn Ngữ văn 12 nói riêng ở trường THPT B Hải Hậu, tôi nhận thấy rằng  <br /> khối lượng kiến thức mà học sinh phải tiếp cận và nắm bắt là rất bề <br /> bộn, nhất là ở môn Ngữ văn 12. Trong khi đó, với môn Ngữ văn học sinh  <br /> khi đọc sách hoặc nghe giảng trên lớp không biết cách tự ghi chép để lưu <br /> thông tin, lưu kiến thức trọng tâm vào trí nhớ  của mình, không biết vận <br /> dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề của môn học cũng như <br /> trong thực tiễn đời sống. Nhất là đến các kì thi các em cuống cuồng không  <br /> vì biết làm thế nào để tiêu thụ kiến thức của môn Ngữ văn. Đặc biệt khi <br /> môn Ngữ  văn 12 lại là môn thi bắt buộc trong kì thi THPT Quốc gia.  <br /> Chính điều này làm cho việc học tập môn Ngữ  văn trở  nên nhàm chán,  <br /> máy móc, thụ  động, không sáng tạo, học văn trở  thành một cuộc  “đấu  <br /> vật” mệt mỏi và buồn tẻ. Vấn đề  ở đây là các em chưa có phương pháp <br /> học hiệu quả, chưa thực sự biết biến  kiến thức từ sách vở, từ  bài giảng <br /> của thầy cô thành tri thức, kinh nghiệm và vốn sống sở hữu của bản thân. <br /> Hay nói khác đi là các em chưa có năng lực tự học, tự nghiên cứu.<br /> Bởi vậy, để  giúp học sinh nắm được kiến thức sâu hơn, bền vững <br /> hơn, hiệu quả vận dụng được tốt hơn, hình thành cho các em năng lực tự <br /> học đối với bộ  môn, tôi đã nghiên cứu và tìm đến kĩ thuật sơ  đồ  tư  duy <br /> (SĐTD) trong các tiết dạy môn Ngữ  văn 12 như  là một giải pháp nhằm <br /> góp phần đổi mới phương pháp dạy học cũng như để hướng dẫn học sinh <br /> học tập hiệu quả.  Trong qúa trình nghiên cứu và thử  nghiệm, tôi nhận <br /> thấy rằng kĩ thuật dạy học này thực sự  cần thiết bởi với việc sử  dụng  <br /> SĐTD sẽ  góp phần hỗ trợ đặc lực trong việc biến quá trình dạy học của <br /> giáo viên thành quá trình tự học của học sinh trong môn Ngữ văn. Dưới sự <br /> hướng dẫn của giáo viên học sinh sẽ tự tìm ra chân lí. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP.<br /> <br /> 1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến<br />   Hiện nay, thuật ngữ  SĐTD không còn xa lạ  với các giáo viên và <br /> học sinh trong trường phổ thông. SĐTD được mệnh danh là “công cụ vạn  <br /> năng cho bộ  não”, là phương pháp tư  duy đầy sáng tạo, hiện đang được <br /> hơn 250 triệu người trên thế  giới sử dụng. Có thể  nói, SĐTD đã và đang  <br /> mang lại hiệu quả thực sự cho con người nhất là trong lĩnh vực giáo dục. <br /> Đây được xem là kĩ thuật dạy học tích cực góp phần đổi mới PPDH và  <br /> mang đến cho học sinh phương pháp học tập hiệu quả. Các nhà nghiên  <br /> cứu đã chỉ ra rằng  phương pháp học là một công cụ cơ bản của tự học.<br />  Song qua dự giờ, thăm lớp, trao đổi với các động nghiệp môn Ngữ <br /> văn, tôi thấy các thầy cô đưa kĩ thuật SĐTD vào các tiết dạy của mình còn  <br /> hạn chế. Hoặc nếu có thì cũng chỉ dừng lại ở việc ôn tập kiến thức trong  <br /> các kì thi và còn số  này cũng không nhiều. Qua tìm hiểu, tôi thấy nguyên <br /> nhân chủ  yếu là để  thiết kế  được một SĐTD cho tiết dạy, thực tế, giáo  <br /> viên phải đầu tư  nhiều thời gian, công sức mà nhiều khi lại không biết  <br /> phải tổ chức thiết kế hoạt động dạy học như thế nào với SĐTD để  phát <br /> huy năng lực tự học của học sinh. Do đó, đa số học sinh cũng chưa biết sử <br /> dụng SĐTD để ghi nhớ, khắc sâu kiến thức bài học hay giải quyết các bài <br /> tập của môn Ngữ văn. Điều này dẫn đến hệ quả là giáo viên dạy Ngữ văn <br /> vất vả cứ như đi cày khi truyền đạt tri thức tới học sinh. Như thế sẽ thật  <br /> khó khơi dậy ở các em niềm yêu thích đối với môn học đầy tính nhân văn  <br /> này. Còn học sinh luôn tỏ ra rất thụ động trong các giờ Ngữ văn, dẫn đến <br /> tâm lí “ngại”, “lười” thậm chí là “sợ” học môn Ngữ  văn. Trong khi đó <br /> môn Ngữ  văn là một trong những môn thi bắt buộc của Bộ  trong kì thi  <br /> THPT Quốc gia thì đây quả là một “vấn đề” nan giải. Từ thực trạng trên, <br /> trong bài  viết  này chúng tôi xin mạnh dạn  đề  cập  đến việc sử  dụng  <br /> SĐTD để hình thành năng lực tự học cho học sinh trong môn Ngữ  văn 12 <br /> với mong muốn và hi vọng chia sẻ tới các đồng nghiệp một phương pháp <br /> dạy và học hiệu quả.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến<br /> <br /> 2.1. Quan niệm về năng lực tự học<br /> <br /> 2.1.1. Năng lực<br /> Năng lực là khả  năng làm chủ  những hệ  thống kiến thức, kĩ năng,  <br /> thái  độ  và vận hành (kết nối) chúng hợp lí vào thực hiện thành công  <br /> nhiệm vụ hoặc giải quyết hiệu quả vấn đề  đặt ra trong cuộc sống.  Năng <br /> lực là một cấu trúc động (trừu tượng), có tính mở, đa thành tố, đa tầng <br /> bậc, hàm chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kĩ năng, thái độ  … mà cả <br /> niềm tin, giá trị, trách nhiệm xã hội… thể hiện ở tính sẵn sàng hành động  <br /> trong những điều kiện thực tế, hoàn cảnh thay đổi. Năng lực của học sinh  <br /> phổ  thông là năng lực làm chủ  những hệ  thống kiến thức, kĩ năng, thái <br /> độ… phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lí <br /> vào thực hiện thành công nhiệm vụ  học tập, giải quyết hiệu quả những  <br /> vấn đề đặt ra cho chính các em trong đời sống.<br /> Theo PGS.TS Nguyễn Công Khanh ( Đại học sư phạm Hà Nội)  thì <br /> năng lực của học sinh phổ thông gồm: Năng lực chung và năng lực chuyên  <br /> biệt. Các năng lực chung gồm: Nhóm năng lực làm chủ phát triển bản thân <br /> : tự học, tự giải quyết vấn đề, sáng tạo, quản lí; nhóm năng lực về  quan  <br /> hệ xã hội: giao tiếp, hợp tác; nhóm năng lực công cụ: sử dụng công nghệ <br /> thông tin, sử dụng ngôn ngữ, tính toán. Các năng lực chuyên biệt môn học  <br /> (lĩnh vực hoc tập) gồm: Tiếng Việt, Tiếng nước ngoài, Toán; khoa học tự <br /> nhiên; khoa học xã hội và nhân văn; thể chất; nghệ thuật…<br /> <br /> 2.1.2. Năng lực tự học của học sinh THPT<br /> Tự học là một vấn đề đề quan trọng phương pháp đổi mới đổi mới <br /> giáo dục. Tự  học đặt ra vấn đề  giải phóng tiềm năng sáng tạo cho mỗi <br /> người, hình thành phương pháp tư duy, đạt được hiệu quả bền vững của <br /> giáo dục nhà trường. Đây là tư tưởng đầy tính nhân văn, dân chủ. Nó giúp <br /> con người có được công cụ để học tập suốt đời. <br /> Theo GS Nguyễn Cảnh Toàn: Tự học là tự mình dùng các giác quan  <br /> để thu nhận thông tin rồi tự mình động não, sử  dụng các năng lực, trí tuệ <br /> (quan sát, phân tích, so sánh, tổng hợp) và có khi cả cơ bắp (phải sử dụng  <br /> công cụ) cùng các phẩm chất của mình rồi cả động cơ, tình cảm cả nhân  <br /> sinh quan, thế  giới quan để  chiếm lĩnh được một lĩnh vực hiểu biết nào  <br /> đó, một số  kĩ năng nào đó, một số  phẩm chất nào đó của nhân loại hay  <br /> cộng đồng rồi biến chúng thành sở  hữu của chính mình. Phát minh ra cái  <br /> mới cũng được coi là một hình thức tự học cao cấp.<br /> Theo tác giả  Nguyễn Kì, tự  học của học sinh THPT có bốn đặc <br /> trưng cơ bản sau:<br /> ­  Thứ nhất là học sinh phải biết tìm ra kiến thức.<br /> ­  Thứ hai là người học tự thể hiện mình, đặt mình vào tình huống <br /> tự  trình bày bảo vệ  sản phẩm, tỏ  rõ thái độ  của mình trước môi trường  <br /> xung quanh.<br />   ­  Thứ ba người thầy là người tự tổ chức hướng dẫn cho học sinh  <br /> tự nghiên cứu tìm ra tri thức và  thể hiện mình trước tập thể, trước cộng <br /> đồng.<br /> ­   Thứ  tư người học tự  kiểm tra, tự đánh giá tri thức của mình với <br /> bạn bè và dựa vào kết luận của thầy cô tự  mình sửa chữa, tự  mình điều <br /> chỉnh, tự  mình hoàn thiện và tự  mình rút ra được kinh nghiệm về  cách <br /> học, cách xử lí tình huống, cách giải quyết vấn đề của mình của mình.<br />  Như vậy, năng lực tự học là nội lực phát triển của bản thân người  <br /> học như tự tìm tòi, tự  nghiên cứu, tự  giải quyết vấn đề  thực tiễn, tự  đổi  <br /> mới sáng tạo trong công việc hàng ngày. Thực chất năng lực tự  học của  <br /> học sinh THPT chủ yếu là năng lực nghiên cứu sách giáo khoa, ghi chép  <br /> thông tin, lưu kiến thức trọng tâm vào trí nhớ  của mình,vận dụng kiến  <br /> thức đã học vào làm các bài tập …nhằm phát huy một cách tối đa tính tích  <br /> cực chủ  động, độc lập, tự  giác nhằm nắm vững những tri thức mà loài  <br /> người đang tích lũy, biến nó thành tài sản, thành vốn hiểu biết riêng của  <br /> bản thân.<br /> <br /> 2.2. Khái quát về SĐTD<br /> <br /> 2.2.1. Khái niệm<br /> Sơ đồ tư duy (Mind Map) hay còn gọi là lược đồ tư duy, bản đồ tư <br /> duy đựơc giáo sư người Anh Tony Buzan phát minh ra vào cuối thế ki XX  <br /> dựa trên những nghiên cứu về  hoạt động của bộ  não. Vậy SĐTD là gì?  <br /> SĐTD là một hình thức ghi chép phi tuyến tính dưới dạng biểu đồ  mở  <br /> rộng; sử dụng đường nét, màu sắc và hình ảnh để biểu thị, phát triển hay  <br /> đào sâu một ý tưởng nào đó. Nó phản ánh quá trình diễn ra bên trong đầu  <br /> óc con người; có tác dụng hệ  thống hoá các nội dung tri thức, thúc đẩy  <br /> hoạt động ghi nhớ và tiềm năng sáng tạo vô biên. Xét theo nghĩa như vậy <br /> SĐTD không chỉ  là sản phẩm của quá trình tư  duy mà hơn thế  còn phản  <br /> ánh chính xác sự diễn tiến của tư duy. Nó vừa là kết quả, vừa là quá trình.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2.2.2. Lợi ích của SĐTD<br />  Qua quá trình tìm hiểu và nghiên cứu, tôi thấy nếu sử  dụng SĐTD <br /> trong dạy học sẽ có những ưu điểm sau:<br /> ­ Đơn giản hóa nội dung bài học, giải quyết được vấn đề  quá tải <br /> kiến thức, tiết kiệm thời gian, công sức của rngười học.<br /> ­ Hệ  thống hóa kiến thức logic, rành mạch giúp học sinh phát huy  <br /> năng lực diễn đạt trong tạo lập văn bản.<br /> ­ Tối đa khả  năng ghi nhớ  và tư  duy não phải với các đường nét, <br /> màu sắc và hình ảnh minh họa.<br /> ­ Là công cụ hỗ trợ đắc lực quá trình tự học của người học .<br /> ­ Tạo niềm hứng thú và đặc biệt yêu thích đối với môn học.<br /> <br /> 2.2.3. Bản chất của dạy học bằng sơ đồ tư duy<br /> Tận dụng được các nguyên tắc của trí nhớ siêu đẳng bao gồm:<br /> + Sự hình dung: SĐTD có rất nhiều hình ảnh để bạn hình dung về <br /> kiến thức cần nhớ. Đối với não bộ, SĐTD giống như  một bức tranh lớn <br /> đầy hình  ảnh và màu sắc phong phú hơn là một bài học khô khan, nhàm <br /> chán.<br /> + Sự  liên tưởng: SĐTD hiển thị  sự  liên kết giữa các ý tưởng một <br /> các rất rõ ràng, logic.<br /> +  Làm nổi bật  ý tưởng:  SĐTD cho phép bạn làm nổi bật các ý <br /> tưởng trọng tâm bằng một bức tranh đầy màu sắc, kích cỡ, hình  ảnh đa  <br /> dạng và có sự liên kết chặt chẽ với nhau.<br /> <br /> 3. Các giải  pháp cụ thể<br /> <br /> 3.1. Cách vẽ một sơ đồ tư duy<br /> Giáo viên cần phải hướng dẫn cho học sinh cách vẽ một SĐTD. Để <br /> vẽ một bản đồ tư duy hoàn chỉnh, chúng ta thống nhất cách vẽ từ trái qua <br /> phải (ngược chiều kim đồng hồ) bao và gồm có các bước cơ bản sau đây:<br /> ­ Bước 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm.<br /> Bước đầu tiên trong việc tạo ra một bản đồ  tư duy là vẽ  chủ đề  ở <br /> trung tâm trên một mảnh giấy.<br /> Quy tắc vẽ chủ đề :<br /> + Vẽ chủ đề ở trung tâm để từ đó phát triển ra các ý khác.<br /> + Có thể tự do sử dụng tất cả màu sắc mà bạn thích. <br /> + Không nên đóng khung hoặc che chắn mất hình vẽ chủ đề vì chủ <br /> đề cần được làm nổi bật dễ nhớ.<br />  + Có thể bổ sung từ ngữ vào hình vẽ  chủ  đề  nếu chủ  đề  không rõ <br /> ràng.<br /> <br /> <br /> ­ Bước 2 : Vẽ các nhánh chính.<br /> Bước tiếp theo là tìm các ý chính làm rõ cho chủ  đề  trung tâm, từ <br /> đó, vẽ ra các nhánh chính đầu tiên.<br /> Quy tắc vẽ nhánh chính:<br /> + Nhánh chính nên được vẽ gắn liền với trung tâm.<br /> + Nhánh chính nên được vẽ  theo hướng chéo góc để  nhiều nhánh  <br /> phụ khác có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng.<br /> ­ Bước 3: Vẽ các nhánh con<br /> Tiếp tục tìm câu hỏi để làm rõ nhánh chính, từ đó vẽ tiếp các nhánh <br /> con. Đi kèm các nhánh con là các từ khóa thích hợp<br />   Quy tắc vẽ các nhánh con và chi tiết hỗ trợ :<br /> + Nên tận dụng các từ khóa và hình ảnh.<br /> + Bất cứ  lúc nào có thể, hãy dùng những biểu tượng, cách viết tắt <br /> để  tiết kiệm không gian vẽ  và thời gian. Mọi người ai cũng có cách viết <br /> tắt riêng cho những từ thông dụng.<br /> Mỗi từ khóa ­ hình ảnh nên được vẽ trên một đoạn gấp khúc  riêng  <br /> trên nhánh. Tất cả  các nhánh của một ý nên tỏa ra từ  một điểm. Tất cả <br /> các nhánh tỏa ra từ  một điểm (thuộc cùng một ý) nên có cùng một màu.  <br /> Chúng ta thay đổi màu sắc khi đi từ một ý chính ra đến các ý phụ  cụ thể <br /> hơn.<br />   ­  Bước 4: Lặp lại bước 3, để  trí tưởng tượng và sáng tạo bằng <br /> cách thêm nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật, cũng  <br /> như giúp lưu chúng vào trí nhớ tốt hơn.<br /> * Lưu ý học sinh những điều cần tránh khi ghi chép trên sơ  đồ  tư <br /> duy:<br /> ­ Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng.<br /> ­ Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết.<br /> ­ Dành quá nhiều thời gian để ghi chép.<br /> 3.2. Cách đọc một SĐTD<br /> Vẽ  từ  đâu thì bắt đầu đọc từ  đó. Nghĩa là, ta sẽ  đọc theo ngược  <br /> chiều kim đồng hồ.<br />  3.3. Sử dụng  SĐTD trong môn Ngữ văn 12<br /> <br /> 3.3.1. Dạy bài mới.<br /> Để  hình thành kiến thức mới, giáo viên điều hành, hướng dẫn, tổ <br /> chức hoạt động dạy và học bằng cách đưa ra những  câu hỏi mang tính <br /> định hướng. Sau đó, giáo viên sử  dụng SĐTD thể hiện nội dung bài dạy. <br /> Cách này, có thể áp dụng rất hiệu quả đối với những bài mang tính chất  <br /> tái hiện kiến thức như    các bài về  Tác gia văn học,  Khái quát văn học,  <br /> Tiếng Việt, Làm văn, Lí luận văn học.<br /> Ví dụ: Với bài “ Tuyên ngôn độc lập”, phần: Tác giả Hồ Chí Minh, <br /> sau khi tiến hành hoạt động khởi động, giáo viên vẽ chủ đề trung tâm lên  <br /> bảng. Sau đó, sử  dụng các câu hỏi định hướng đưa học sinh chiếm lĩnh <br /> kiến thức mới như sau.<br /> + Theo các em, khi học bài này, chúng ta cần phải đảm bảo được  <br /> những  luận điểm cơ bản nào?<br /> ­ HS trả lời: Tiểu sử, sự nghiệp văn học  hoặc tiểu sử, quan điểm <br /> sáng tác, di sản văn học, phong cách  nghệ thuật.<br /> + Giáo viên định hướng cách hai và đây cũng là 4 nhánh chính của <br /> sơ đồ tư duy bài học.<br /> Tiếp tục  tiếp cận bài học bằng cách hoàn thiện những nhánh chính <br /> của SĐTD. <br /> Mục tiểu sử<br />  + GV: Theo em, những yếu tố  nào làm nên sự  vĩ đại của Hồ  Chí <br /> Minh?<br />  ­ HS dựa vào SGK trả lời ngắn gọn (Quê hương, gia đình, thời đại, <br /> bản thân).<br /> + Gv nhận xét và thể hiện trên SĐTD<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Mục quan điểm sáng tác<br /> + GV: Quan điểm sáng tác là chỗ đứng để nhìn nhận nghệ thuật, là  <br /> lập trường, quan niệm, ý kiến của mỗi nhà văn về văn học. Quan điểm đó  <br /> được thể  hiện trong các tác phẩm của họ. Em hãy cho biết, quan điểm <br /> sáng tác của Hồ Chí Minh có mấy nội dung? Cụ  thể mỗi nội dung  ấy là  <br /> gì?<br /> ­ HS: trả lời 3 nội dung. <br /> + GV nhận xét, có  thể  lấy dẫn chứng chứng minh  để  tăng tính <br /> thuyết phục của bài học, sau đó thể hiện trên SĐTD <br /> Mục di sản văn học<br /> + GV: Những áng văn chính luận, Truyện và kí, Thơ  ca của Bác <br /> viết nhằm mục đích gì? Ở mỗi thể loại, em hãy kể  tên một số tác phẩm <br /> tiêu biểu?<br /> ­ HS trả lời, GV thể hiện trên SĐTD<br /> Mục phong cách nghệ thuật<br /> + GV: Phong cách nghệ  thuật là những đặc điểm riêng biệt về  tư  <br /> tưởng và hình thức nghệ  thuật của mỗi nhà văn trong cách nhìn, cách  <br /> cảm nhận cuộc sống và con người trong cách chọn đề tài, chủ đề và cấu  <br /> trúc của tác phẩm… Mỗi nhà văn đều có phong cách riêng, nhà văn càng  <br /> lớn, phong cách càng đậm nét.  Dựa vào SGK, em hãy nêu những nhận <br /> định chung cũng như  đặc điểm riêng về  từng thể  loại trong phong cách <br /> nghệ của Bác ?<br /> ­ HS: Trả lời<br /> + GV: Nhận xét, lấy dẫn chứng để  chứng minh và thể  hiện trên <br /> SĐTD<br /> Với bài “ Tuyên ngôn độc lập” phần một: Tác giả Hồ Chí Minh, ta <br /> có SĐTD như hình trang 13<br />  Ví dụ 2: Với bài “Phong cách ngôn ngữ khoa học”, GV giới thiệu <br /> bài mới và đưa ra các câu hỏi liên quan đến việc hình thành kiến thức mới <br /> (  Văn bản khoa học có mấy loại? Ngôn   ngữ  khoa học tồn tại  ở  <br /> những dạng nào? Những đặc trưng cơ  bản của   phong cách ngôn ngữ  <br /> khoa học? ). Cuối bài học ta có SĐTD như hình trang 15<br />  3.3.2. Củng cố bài học<br /> Sau mỗi bài học, giáo viên hướng dẫn, gợi  ý để  học sinh tự  hệ <br /> thống kiến thức trọng tâm, kiến thức cần nhớ của bài học bằng cách vẽ <br /> SĐTD. GV gọi HS nên trình bày SĐTD bài học của mình hoặc của nhóm <br /> mình, gọi HS các nhóm khác nhận xét, bổ  sung. GV nhận xét, chỉnh sửa  <br /> cho HS về kiến thức, đường nét. Sau đó, GV đưa ra SĐTD của bài học đã  <br /> được chuẩn bị trước trên máy chiếu hay trên bảng phụ để  học sinh tham <br /> khảo. Sau đó, yêu cầu HS về nhà học bài cũ bằng cách hoàn thiện SĐTD <br /> cuả  mình về bài học, GV sẽ  kiểm tra vào tiết học sau. Như vậy sau mỗi <br /> bài học, HS đều có SĐTD riêng, các em bảo quản, lưu giữ  để  sâu này  <br /> thuận lợi cho việc ôn tập cuối năm nhất là học sinh lớp 12.<br /> Ví dụ: Văn bản “ Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân, ta có <br /> SĐTD ở phần củng cố như hình trang 17<br />  3.3.3. Kiểm tra, đánh giá<br /> GV có thể sử dụng SĐTD để kiểm tra, đánh giá học sinh ngay trong  <br /> quá trình dạy học để  có thể  tác động kịp thời nhằm năng cao hoạt động <br /> dạy và học. <br /> + Sử  dụng SĐTD để  kiểm tra việc học bài cũ ở  nhà của học sinh. <br /> Cách làm này, đòi hỏi học sinh phải nắm được hệ  thống ý của bài, tránh <br /> lối học vẹt hay ghi nhớ máy móc.<br /> ­ Ví dụ  1: Làm thế  nào để  nhận biết một văn bản có thuộc phong <br /> cách ngôn ngữ khoa học hay không? Hãy thể hiện điều đó bằng SĐTD?<br /> →  HS sẽ  phải dùng SĐTD để  thể  hiện các đặc trưng của phong <br /> cách ngôn ngữ khoa học.<br /> ­ Ví dụ 2: GV có thể trình chiếu SĐTD của bài học trước lên bảng <br /> và yêu cầu HS trình bày suy nghĩ, hiểu biết của mình về    nội dung đó  <br /> nằng một đoạn văn. Đơn cử  như  khi kiểm tra bài  “Người lái đò sông <br /> Đà”, GV có thể trình chiếu SĐTD trên máy chiếu hoặc thể hiện trên bảng <br /> phụ  (như  hình vẽ trang 17) và yêu cầu học sinh làm nổi bật sự hung bạo  <br /> của sông Đà qua cảnh đá bờ sông dựng vách thành bằng một đoạn văn từ <br /> 5­7 dòng.<br /> →  Với cách làm này, HS sẽ  hình thành năng lực tự  học, năng lực  <br /> cảm thụ văn học, năng lực tạo lập văn bản.<br /> + GV dùng SĐTD để kiểm tra năng lực tìm ý và lập dàn ý trong văn <br /> nghị  luận  mà việc tìm và lập ý trong văn nghị  luận giống như  việc xây <br /> dựng nền móng và dựng nên dàn giáo của một căn nhà. Nếu nền móng và <br /> dàn giáo không vững thì căn nhà sẽ bị  đổ. Do vậy công việc này sẽ  tránh  <br /> cho học sinh mắc lỗi viết lan man, lủng củng, lặp ý. Hơn nữa, khi học  <br /> sinh biết sử dụng SĐTD lập ý là các em đã biết chuyển kiến thức từ bài  <br /> giảng của thầy cô thành kiến thức của riêng mình. Đây là điều rất cần  <br /> thiết với người học văn.<br /> ­ Ví dụ: Nhận xét về nhân vật thị trong  “Vợ nhặt” của Kim Lân có <br /> ý kiến cho rằng “ Đó là một người phụ   nữ  nghèo, cùng đường và liều  <br /> lĩnh”. Nhưng có ý kiến khác lại khẳng định  “ Đó là một người phụ  nữ  <br /> giàu nữ tính khát vọng”. Anh (chị) hãy bình luận về hai ý kiến trên. <br /> ­ Với đề bài này, mỗi học sinh sẽ có một một SĐTD thể hiện dàn ý <br /> khác nhau làm nên dấu  ấn riêng của bản thân. Các em sẽ  biến kiến thức  <br /> từ sách vở, từ bài giảng của thày cô thành kiến thức của chính mình. Như <br /> vậy năng lực tự học không những được hình thành mà còn được phát huy <br /> cao độ. Sau đây, là hai SĐTD khác nhau của em Nguyễn Thị  Tho và em <br /> Nguyễn  Thị Thoa lớp 12 C6 trường THPT B Hải Hậu khi cùng lập dàn ý <br /> cho đề văn trên.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sơ đồ tư duy bài làm của em Nguyễn Thị Tho lớp 12C6<br />  Sơ đồ tư duy bài làm của em Nguyễn Thị Thoa lớp 12C6<br /> <br /> <br /> 3.3.4. Sử  dụng SĐTD để  ôn tập trong kì thi THPT Quốc gia cho  <br /> học sinh khối 12.<br /> Mỗi năm vào mùa ôn thi Tốt nghiệp và Đại học mà bây giờ là kì thi  <br /> THPT Quốc gia, dưới cái nắng oi nồng của mùa hè, khi ôn tập môn Văn  <br /> với khối lượng kiến thức dài lê thê, học sinh thường mang tâm lí chán nản  <br /> mệt mỏi vì không biết phải tiêu thụ kiến hết kiến thức như thế nào? Ôn <br /> Văn mà chẳng khác nào như  đi vào mê cung không đường chỉ  dẫn. Bây <br /> giờ với sự hỗ trợ của SĐTD việc ôn tập của các em sẽ trở nên đơn giản,  <br /> nhẹ  nhàng, đỡ  tốn thời gian ngồi ngủ  gật và lẩm nhẩm những giai điệu <br /> của những bài học thuộc lòng đơn điệu. Theo cấu trúc đề thi THPT Quốc  <br /> gia môn Ngữ văn của Bộ, đề thi gồm hai phần là Đọc – hiểu và phần Làm <br /> văn. GV sẽ dựa vào cấu trúc này để định hướng ôn tập cho học sinh.<br /> <br /> ­ Phần Đọc – hiểu, khi sử dụng SĐTD ôn tập, giúp các em tránh bỏ <br /> sót ý, rèn luyện tư duy mạch lạc khi làm bài.<br />  ­ Ví dụ: Cho đề đọc – hiểu sau:<br /> Đọc bài thơ sau và trả lời các câu hỏi từ câu 1 đến câu 5:<br /> <br />            Lá đỏ<br /> Gặp em trên cao lộng gió<br /> Rừng Trường Sơn ào ào lá đỏ<br /> <br /> Em đứng bên đường như quê hương<br /> Vai áo bạc quàng súng trường<br /> <br /> Đoàn quân vẫn đi vội vã<br /> Bụi Trường Sơn nhòa trong trời lửa.<br /> <br /> Chào em, em gái tiền phương<br /> Hẹn gặp nhé giữa Sài Gòn.<br /> <br /> Em vẫy tay cười đôi mắt trong.<br /> (Nguyễn Đình Thi, Trường Sơn, 12/1974)<br /> <br /> Câu 1: Dựa vào những thông tin trong tác phẩm, hãy nêu ngắn gọn  <br /> hoàn cảnh ra đời của bài thơ.<br /> Câu 2: Chỉ ra các hình ảnh miêu tả thiên nhiên. Các hình ảnh đó tạo <br /> nên bức tranh rừng Trường Sơn như thế nào?<br /> Câu 3:  Hình  ảnh  “em gái tiền phương”  được khắc họa như  thế <br /> nào? Phân tích hiệu quả của biện pháp tu từ trong câu thơ  “ Em đứng bên  <br /> đường như quê hương”?<br /> Câu 4: Không khí hành quân hòa hùng thần tốc được gợi lên qua  <br /> những hình  ảnh nào? Bài thơ  từng được cho là có dự  cảm, dự  báo về <br /> thắng lợi tất yếu của dân tộc. Theo anh (chị) điều đó được thể  hiện qua  <br /> câu thơ hoặc hình ảnh thơ nào?<br /> Câu 5:  Nêu những biểu hiện của không khí sử  thi và lãng mạn <br /> được thể hiện trong bài thơ?<br /> <br /> Với bài tập đọc – hiểu này, ta có SĐTD như hình vẽ trang 22<br />  - Phần Làm văn (Bao gồm cả  Nghị  luận văn học và Nghị  luận xã  <br /> hội).<br /> Riêng đối với phần nghị  luận văn học, giáo viên yêu cầu học sinh <br /> xem lại  kiến thức cơ bản của  từng bài học thông qua các các SĐTD đã  <br /> được GV yêu cầu làm sau phần củng cố  của mỗi bài. Do vậy, trong lần <br /> ôn tập này, giáo viên sẽ có nhiều thời gian luyện đề cho học sinh. Khi sử <br /> dụng kĩ thuật SĐTD  để giải quyết các yêu cầu của đề bài, kĩ năng lập ý <br /> của các em được củng cố và nâng cao, hiệu suất làm việc cao hơn, tư duy  <br /> trở nên sáng rõ và mạch lạc. Do tiết kiệm được thời gian nên GV có thể <br /> yêu cầu các em sử  dụng SĐTD mà mình vừa lập ý để  viết một bài luận <br /> hoàn chỉnh.<br /> + Ví dụ 1: Trình bày suy nghĩ của anh (chị) về câu nói “Con người  <br /> có thể bị hủy diệt nhưng không thể bị khuất phục”.<br /> GV sẽ định hướng cho học sinh theo sơ đồ tư duy sau trang 24<br />  + Ví dụ 2: Cho đề bài sau:<br /> Anh (chị) có cảm nhận như thế nào về  tấm lòng người mẹ qua nhân <br /> vật bà cụ Tứ trong Vợ nhặt của Kim Lân và người đàn bà hàng chài trong <br /> Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu. <br />   Ta có SĐTD như sau (trang 26)<br />  Như vây, khi sử dụng sơ đồ  tư  duy trong quá trình ôn tập, dưới sự <br /> định hướng của thầy cô, học sinh không chỉ được ôn lại kiến thức cơ bản  <br /> mà còn có thể tự kiểm tra, đánh giá tri thức kĩ năng của bản thân và những <br /> người  học khác trong cùng một môi trường học tập. Từ  đó, sẽ  có kế <br /> hoạch kịp thời tự  bồi dưỡng, bổ  sung   những phần kiến thức   hổng cho <br /> bản thân.<br /> <br /> V. HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN MANG LẠI.<br /> 1. Hiệu quả xã hội.<br /> Sau một năm học áp dụng sáng kiến tôi thấy sự thay đổi rõ rệt của <br /> học sinh ở hai lớp khối 12 tôi trực tiếp tham gia giảng dạy môn Ngữ văn. <br /> Đối với lớp 12C6 là lớp mà học sinh chọn các môn tự nhiên để xét tuyển <br /> vào các trường Đại học, lớp 12C4 lại là lớp mà các em chỉ có mục tiêu là <br /> tốt nghiệp THPT, tôi đều nhận thấy các em dường như  không còn tâm lí <br /> thờ ơ, vô cảm hay ngồi ghi chép một cách thụ động như cỗ máy đã được <br /> lập trình từ  trước trong các giờ  văn mà trở  nên nghiêm túc, tích cực hào <br /> hứng chiếm lĩnh tri thức bằng việc thiết kế SĐTD của bài học. Điều này <br /> có thể minh chứng qua các bảng thống kê sau:<br /> <br /> Bảng khảo sát về sự hứng thú của học sinh khi học môn <br />     Ngữ văn bằng SĐTD<br /> <br /> Lớp 12C4 Lớp 12C6<br /> Nội dung<br /> SL % SL %<br /> Thích thú 26 74,3 35 87,5<br /> Bình thường 7 20 5 12,5<br /> Không thích 2 5,7 0 0<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bảng thống kê kết quả điểm thi môn Ngữ văn Học kì I<br />   Năm học 2015 – 2016 <br /> <br /> Lớp 12C4 Lớp 12C6<br /> Xếp loại<br /> SL % SL %<br /> Giỏi 0 0 2 5<br /> Khá 3 8,6 5 12,5<br /> TB 20 57,1 28 70<br /> Yếu 12 34,3 5 12,5<br /> <br /> <br /> Bảng thống kê kết quả điểm thi môn Ngữ văn Học kì II<br /> Năm học 2015 – 2016<br /> <br /> Lớp 12C4 Lớp 12C6<br /> Xếp loại<br /> SL % SL %<br /> Giỏi 5 14,3 8 20<br /> Khá 15 42,9 18 45<br /> TB 13 37,1 14 35<br /> Yếu 2 5,7 0 0<br /> <br /> Qua  kết  qủa  trên, chúng ta có  thể  nhận thấy, thực  tế, học sinh <br /> không phải quá yếu kém về  năng lực môn Ngữ  văn. Các em không đến  <br /> nỗi quá chán ngán, thờ ơ với môn Ngữ văn. Nhưng điều quan trọng là giáo  <br /> viên cần phải biết sử dụng phương pháp dạy học cũng như  kĩ thuật dạy <br /> học phù hợp tích cực nhằm tổ chức, định hướng để khơi dậy niềm hứng <br /> thú, sự say mê học tập của các em khi ở lớp cũng như khi ở nhà.<br /> <br /> 2. Hiệu quả kinh tế.<br /> Với SĐTD, các em không phải mất quá nhiều thời gian để làm chủ <br /> kiến thức môn Ngữ  văn. Các em sẽ  có nhiều thời gian cho các môn học <br /> khác,có thời gian tham gia các hoạt động trải nghiệm để hình thành những <br /> kĩ năng sống cần thiết. Thời gian, công sức được tiết kiệm. Mà tiết kiệm <br /> thời gian, công sức là tiết kiệm tiền bạc, của cải. Như  một ai đó đã nói <br /> văn học là nhân học.  Thông qua các giờ  học văn các vấn đề  về  giá trị <br /> sống, kĩ năng sống luôn được lồng ghép trong bài giảng như: tình mẫu tử,  <br /> tình yêu thương, trách vấn đề tưởng như mang tính chất giáo điều ấy dễ <br /> dàng thẩm thấu tới tâm hồn các em hướng các em tới một lối sống tích <br /> cực, lành mạnh đúng như  định hướng của Đảng và Nhà nước về  phát <br /> triển con người Việt Nam trong thời đại mới: cao về trí tuệ, kĩ năng sống, <br /> đẹp về nhân cách, tâm hồn, có trách nhiệm với bản thân và xã hội. Và với <br /> những con người vừa có đức vừa có tài  như  thế, nhất định sẽ  có những <br /> đóng góp tích cực đưa đất nước phát triển  cao về kinh tế và ổn định về <br /> mặt xã hội.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> IV.  KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT.<br /> Đổi mới phương pháp dạy học nói chung và đổi mới phương pháp  <br /> dạy học môn Ngữ  văn nói riêng để  phát huy năng lực phẩm chất của  <br /> nguời học đã và đang là vấn đề bức thiết hiện nay. Trong khuôn khổ hạn  <br /> hẹp của đề  tài, chúng tôi hi vọng sẽ  làm được một điều gì trong công <br /> cuộc đổi mới toàn diện của ngành giáo dục hiện nay. Qua đó, góp phần  <br /> nâng cao chất lượng trong giảng dạy môn Ngữ văn.<br /> Đề  tài này được thực hiện trong điều kiện các tài liệu tham khảo  <br /> chưa đầy đủ. Kinh nghiệm và khả năng nghiên cứu của bản thân còn hạn  <br /> chế, vì vậy không thể tránh khỏi nhưng thiếu sót. Kính mong sự nhận xét <br /> góp ý chân thành từ  các ban ngành, đoàn thể  đồng nghiệp. Tôi xin chân <br /> thành cảm ơn!<br /> V.   CAM   KẾT   KHÔNG   SAO   CHÉP   HOẶC   VI   PHẠM   BẢN  <br /> QUYỀN.<br /> Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội <br /> dung của người khác.<br /> <br />        Hải Hậu ngày 20 tháng 5 năm  <br /> 2016<br /> CƠ QUAN ĐƠN VỊ  TÁC GIẢ SÁNG KIẾN<br /> ÁP DỤNG SÁNG KIẾN<br />          (xác nhận)<br /> <br /> <br />      Nguyễn Thị Huyền<br />  TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 1. Trần Đình Châu, Sử  dụng bản đồ  tư  duy – một biện pháp hiệu <br /> quả  hỗ  trợ  học sinh học tập môn toán­ Tạp chí Giáo dục, kì 2­ tháng <br /> 9/2009.<br /> <br /> 2. Tony Buzan ­ Bản đồ Tư duy trong công việc – NXB Lao động –  <br /> Xã hội.<br /> <br /> <br /> 3­ Tạp chí văn học các số từ 2010 đến nay.<br /> <br /> 4­ Phan Trọng Luận, Thiết kế  bài học ngữ  văn 12 ­ NXBGD Việt <br /> Nam.<br /> <br /> 5­ nguvan.hnue.du.vn  “Hướng dẫn học sinh trung học phổ  thông  <br /> lập ý bài văn nghị luận bằng sơ đồ tư duy ” của tác giả Trần Hoài Phương  <br /> .<br /> <br /> 6­ Nguyễn Kì, Xã hội hoá giáo dục và phát huy nội lực. Tạp chí tự <br /> học số 7 (tháng 3/2000)<br /> <br /> 7­ Nguyễn Cảnh Toàn, Luận bàn kinh nghiệm về  tự học. NXBGD  <br /> 1999<br />