SKKN: Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn Vật lí – Lớp 6

PHẦN I:  PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Lí do chọn đề tài<br /> <br /> Vật lí học là một trong những khoa học về  tự  nhiên. Nhiệm vụ  chủ <br /> yếu là nghiên cứu các hiện tượng vật lí, tìm ra nguyên nhân, khám phá ra các  <br /> định luật vật lí nhằm phục vụ  lợi ích cho con người. Nó là cơ  sở  của nhiều  <br /> ngành kĩ thuật như : thông tin liên lạc, phương tiện giao thông, năng lượng,…  <br /> Tuy nhiên để  lĩnh hội, nắm bắt nó là một vấn đề  khá khó khăn đối với học  <br /> sinh. Do đó ngành Giáo dục luôn tìm tòi đổi mới phương pháp dạy học, ngày <br /> càng phát huy tính tích cực của học sinh, gây hứng thú trong học tập của các  <br /> em và nâng cao chất lượng dạy và học.<br /> <br /> Ngày nay, thời  kì công nghiệp hóa – hiện  đại hóa cần đào tạo con  <br /> người mới đáp  ứng nhu cầu của xã hội trong tương lai. Để  thực hiện được  <br /> điều đó, Giáo dục con người ngày càng đặt lên hàng đầu. Với tốc độ  phát <br /> triển như  vũ bão của công nghệ  thông tin, trong dạy học chúng ta cần có cái <br /> nhìn mới về phương pháp sao cho phù hợp với yêu cầu của xã hội. <br /> <br /> Đã có nhiều phương pháp dạy học được áp dụng rộng rãi, trong đó <br /> phương pháp sử  dụng sơ  đồ  tư  duy được đánh giá là phương pháp mới của  <br /> tác giả Tony Buzan, đã đáp ứng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, tôi <br /> đã tìm tòi nghiên cứu trăn trở một điều làm sao đưa phương pháp này vào dạy  <br /> học vì đây chỉ  là một phần nhỏ  trong tiến trình dạy học song lại chiếm khá <br /> nhiều thời gian cho việc vẽ  ra ý tưởng. Điều đó thôi thúc tôi tìm hiểu và <br /> mạnh dạn đầu tư phương pháp mới vào giảng dạy thực tế bước đầu thấy sự <br /> khả  quan của phương pháp này mang lại. Đối với học sinh, các em thích vẽ <br /> theo ý tưởng, liên tưởng bài học với thực tế  cuộc sống và ngày càng dùng <br /> ngôn ngữ chuẩn xác hơn. Còn đối với bản thân tôi là giáo viên thấy rằng mối  <br /> quan hệ  của giáo viên và học sinh, giữa học sinh với nhau trở nên thân thiện <br /> trong trao đổi, phát hiện một số  em có tư  duy nhanh nhẹn,   nhạy bén với <br /> <br /> <br /> Trang 1<br /> những hiện tượng trong cuộc sống,  từ đó có nhiều tư liệu hữu ích trong công <br /> tác giảng dạy của tôi. Qua nhiều năm thực hiện, tôi đã hệ  thống thành kinh <br /> nghiệm “Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học môn vật lí – Lớp 6”.<br /> <br /> 2. Mục tiêu, nhiệm vụ.<br /> <br /> Tạo cho học sinh sự hứng thú tích cực trong học tập, suy nghĩ độc lập, <br /> sử  dụng câu văn xúc tích ngắn gọn đầy hình tượng trong việc trình bày lại <br /> kiến thức vừa học xong một bài vật lí. Đồng thời cũng tạo cơ  hội  đồng <br /> nghiệp trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau.<br /> <br /> 3. Đối tượng nghiên cứu.<br /> <br /> ­ Sách giáo khoa, sách giáo viên, sách thiết kế bài giảng môn Vật lí lớp <br /> 6.<br /> <br /> ­ Chuẩn kiến thức kĩ năng môn vật lí THCS.<br /> <br /> ­ Phần mềm Imindmap.<br /> <br /> 4. Giới hạn (phạm vi) nghiên cứu.<br /> <br /> ­ Sáng kiến kinh nghiệm được tiến hành nghiên cứu trong năm học <br /> 2013 – 2014.<br /> <br /> 5. Phương pháp nghiên cứu.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu tài liệu.<br /> <br /> Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.<br /> <br /> Phương pháp điều tra.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 2<br />  Phần II: Phần nội dung<br /> <br /> 1. Cơ sở lí luận<br /> <br /> Tư  duy là phạm trù triết học dùng để  chỉ  những hoạt động của tinh <br /> thần, đem những cảm giác của người ta sửa đổi và cải tạo thế giới thông qua  <br /> hoạt động vật chất làm cho người ta có nhận thức đúng đắn về sự vật và ứng  <br /> xử tích cực với nó.<br /> <br /> Sơ đồ  tư  duy là phương pháp dễ nhất để  chuyển tải thông tin vào não  <br /> bộ  rồi đưa thông tin ra ngoài não bộ. Là một phương tiện ghi chép đầy sáng <br /> tạo và rất hiệu quả  theo đúng nghĩa của nó “sắp xếp” ý nghĩ của chính chủ <br /> thể. Một sơ  đồ  tư  duy gồm một vấn đề  lớn đặt  ở  trung tâm và các nhánh ý <br /> tưởng tỏa ra xung quanh. Một sơ đồ như vậy giúp người sử dụng nó thỏa sức <br /> vạch ra các ý tưởng suy nghĩ đầy đủ trước khi đi đến một quyết định.<br /> <br /> Sử dụng sơ đồ  tư  duy trong dạy học nói chung và trong môn vật lí nói <br /> riêng là một trong những phương pháp dạy học phát triển tư duy theo hướng  <br /> tích cực.<br /> <br /> 2. Thực trạng<br /> <br />  Trong quá trình giảng dạy Vật lí 6, tôi thấy giáo viên nhiệt tình trong <br /> việc truyền tải kiến thức, song việc học thụ   động của học sinh vẫn tiếp  <br /> diễn. Có học sinh học tập cần cù chịu khó học thuộc từng câu từng chữ, có <br /> em chưa tưởng tượng bài học dẫn đến học vẹt. Bên cạnh đó là học sinh rất  <br /> lười học bài, giáo viên đã nhiều lần gọi lên bảng có biện pháp giáo dục kịp <br /> thời nhưng tình hình vẫn không có tiến triển nhiều. Tỉ lệ học sinh điểm dưới <br /> trung bình còn cao, học sinh điểm khá và giỏi chiếm tỉ lệ thấp.<br /> <br /> 2.1  Thuận lợi – khó khăn<br /> <br />     * Thuận lợi :<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 3<br />  Ban lãnh đạo Nhà trường luôn khuyến khích động viên, chỉ  đạo kịp  <br /> thời, tạo điều kiện cho giáo viên trong công việc giảng dạy cũng như công tác <br /> chủ nhiệm. Có nhiều đợt tập huấn về chuyên môn về  đổi mới Phương pháp  <br /> dạy học. Là giáo viên trẻ tuy kinh nghiệm còn hạn chế, song tôi luôn học hỏi  <br /> đồng nghiệp, tự  trao dồi kiến thức làm sao cho học sinh dễ  hiểu bài để  các  <br /> em có kiến thức tốt. Bên cạnh đó, các em học sinh cũng là một phần quan  <br /> trọng giúp tôi hoàn thành tốt các tiết dạy có áp dụng Sơ đồ tư duy.<br /> <br />         * Khó khăn :<br /> <br /> Trường nằm trên địa bàn xã có học sinh người dân tộc thiểu số chiếm tỉ <br /> lệ cao trên 50%, trình độ học vấn còn thấp so với bề mặt chung, tâm lí các em  <br /> muốn nghỉ  học  ở nhà chơi hoặc giúp đỡ  bố  mẹ  công việc đồng áng, một số <br /> thôn buôn cách xa trường. Đa số  các em thuộc diện nghèo, bố  mẹ  chưa có <br /> nhiều thời gian quan tâm tới con cái, dẫn đến nhiều em hay nghỉ  học nhiều  <br /> buổi trong tuần cũng làm  ảnh hưởng chất lượng giảng dạy chung. Quan sát <br /> các hiện tượng đời thường của học sinh còn hạn hẹp.<br /> <br /> 2.2  Thành công  – hạn chế :<br /> <br />        * Thành công : <br /> <br /> Giúp học sinh vẽ  và đưa ra các liên hệ  thực tế  của bản thân với bài <br /> học, làm cho tiết học sôi nổi không nhàm chán, phát huy tính tích cực chủ <br /> động của học sinh, học sinh có được một tư  duy logic trong bài học và lĩnh  <br /> hội kiến thức chắc hơn. Ngoài ra Sơ  đồ  tư  duy còn phát huy khả  năng hoạt <br /> động theo nhóm của học sinh, phát triển ngôn ngữ  và tư  duy của học sinh. <br /> Đối với môn vật lí vốn dĩ khô khan trở nên dễ  học dễ  lôi cuốn hơn, thực sự <br /> học sinh trở thành trung tâm lĩnh hội kiến thức, còn giáo viên chỉ  là người tổ <br /> chức, hướng dẫn các em hoạt động lĩnh hội kiến thức.<br /> <br />           * Hạn chế :<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 4<br />  Khả năng hoạt động nhóm của một số học sinh yếu­ kém còn chậm, <br /> bài vẽ theo ý tưởng của các em còn sơ sài, nên giáo viên mất thời gian hướng <br /> dẫn các em làm quen cách học này.<br /> <br /> 2.3  Mặt mạnh – mặt yếu<br /> <br />                * Mặt mạnh : Học sinh hứng thú tích cực trong tiết học. Rèn luyện <br /> cho học sinh kĩ năng vẽ, quan sát thực tế, dùng từ đúng đặc trưng của bộ <br /> môn. Phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy có thể học bất kì trong trường hợp <br /> nào miễn là có ý tưởng.<br /> <br />                 * Mặt yếu : Học sinh chậm tiến còn lơ là, ỷ lại các bạn khác.<br /> <br /> 2.4 Các nguyên nhân, các yếu tố tác động<br /> <br /> Về phía học sinh : Việc học của học sinh còn ảnh hưởng rất nhiều bởi <br /> điều kiện sống. Do đó, giáo viên cần tạo mối thân thiện đối với học sinh giúp  <br /> các em không cảm thấy e dè trong quá trình giao tiếp với thầy cô và bạn bè, <br /> đây cũng chính là cơ hội các em được hòa nhập với cộng đồng. Bởi đặc điểm <br /> của trường THCS Tô Hiệu thuộc vùng khó khăn, số lượng học sinh là dân tộc <br /> thiểu số  chiếm trên 50% tổng số  học sinh toàn trường. Ngoài ra việc học <br /> Tiếng Việt đối với các em vốn dĩ đã xem như  là khó, một số  em viết chưa  <br /> thông đọc chưa thạo, lên đầu cấp các em phải học một số  môn khoa học <br /> thuật ngữ  mới làm các em gặp khó khăn hơn trong việc lĩnh hội kiến thức. <br /> Hơn nữa do là thuộc vùng khó khăn nên trong công tác tuyển sinh lớp đầu cấp  <br /> nhà trường cũng gặp nhiều khó khăn. Các học sinh khá giỏi thường đăng ký  <br /> vào các trường có điều kiện tốt hơn. Kết quả là số lượng học sinh nhà trường <br /> tuyển được đa số là học sinh có học lực trung bình và yếu nhiều. <br /> Về  phía giáo viên : Cần có cách nhìn tích cực hơn đối với học sinh,  <br /> thấy khó khăn và giúp đỡ các em. Thay đổi cách dạy học sao cho phù hợp đối <br /> tượng học sinh. Trong đợt tập huấn về sử dụng Sơ đồ  tư  duy trong dạy học <br /> tại trường THCS Tô Hiệu năm học 2011 – 2012, bản thân thấy phương pháp  <br /> <br /> Trang 5<br /> mới này tương đối giống với cách học mà tôi từng được làm quen khi học  <br /> Đại học. Với khối lượng kiến thức tương đối lớn của bậc học này không thể <br /> học từng câu từng chữ, phải vạch ra một sơ đồ liên kết các bài học với nhau.  <br /> Bây giờ tôi hiểu thuật ngữ Sơ đồ tư duy là vì vậy. Chứng tỏ phương pháp này <br /> giúp các em tập làm quen với phương pháp học mới giảm được ghi nhớ máy <br /> móc. Nếu tổ  chức học tập theo nhóm, các em sẽ  gom được nhiều ý tưởng <br /> nhanh hơn, lấy được nhiều ví dụ hơn và lớp học trở nên sôi động trong phần <br /> tô màu cho các nhánh.<br /> Phương tiện dạy học : Có thể dùng phần mềm, phấn hoặc giấy. Giáo <br /> viên và học sinh có thể vẽ Sơ đồ tư duy ở bất kì đâu khi có một trong những <br /> công cụ trên.<br /> 2.5 Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trang mà đề tài đã đặt ra<br /> <br /> Cũng do các nguyên nhân nêu trên nên dẫn đến chất lượng học tập  <br /> thống kê qua các kì kiểm tra vẫn còn thấp. Số lượng học sinh yếu còn cao.<br /> <br /> 3 Giải pháp, biện pháp<br /> <br /> 3.1 Mục tiêu của giải pháp, biện pháp<br /> <br />  Để khắc phục những thực trạng khó khăn như đã nêu trên. Tôi thấy ở “  <br /> Sơ  đồ  tư  duy” phương pháp giảng dạy mới phát huy tính tích cực, gây hứng <br /> thú cho học sinh và vai trò chỉ  đạo của giáo viên.  Đồng thời cũng là cơ  hội <br /> đồng nghiệp trao đổi kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau.<br /> <br /> 3.2 Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp<br /> <br /> * Nội dung : Các bài được chọn trong Vật lí 6 gồm 09 bài chương I và 01 <br /> bài tổng kết chương I.<br /> <br /> Có hai cách giáo viên đưa sơ đồ tư duy vào dạy học : <br /> <br /> + Giáo viên vẽ Sơ đồ tư duy, học sinh thuyết minh;<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 6<br />  + Học sinh tự vẽ Sơ đồ tư duy, giáo viên nhận xét, bổ sung, hoàn thiện Sơ <br /> đồ tư duy.<br /> <br /> * Cách thức thực hiện như sau :<br /> <br /> Tôi vận dụng phương pháp truyền thống đối với các lớp 6A2, 6A4, 6A6 và <br /> phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy đối với các lớp 6A1, 6A3, 6A5.<br /> <br /> Trong bài 4 : Tiết 3 : Đo thể tích vật rắn không thấm nước, phần tìm <br /> hiểu cách đo (thời gian 15 phút), học sinh biết các dụng cụ đo để xác định thể <br /> tích của vật rắn có hình dạng bất kì không thấm nước.<br /> <br /> Phương pháp truyền thống :<br /> <br /> Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh<br /> ­ Chia lớp thành 4 nhóm, yêu cầu các  ­ Học sinh quan sát.<br /> nhóm quan sát hình 4.2 và hình 4.3 trong  ­ Lắng nghe câu hỏi và trả lời.<br /> SGK cùng nhau thảo luận và trả lời câu <br /> hỏi: ­ Các nhóm thảo luận.<br /> 1. Tương ứng với mỗi hình hòn đá như  ­ Hình 4.2 trường hợp vật lọt <br /> thế nào so với bình chia độ? bình chia độ, hình 4.3 trường hợp <br /> 2. Nêu cách đo thể tích của hòn đá trong  vật không lọt bình chia độ.<br /> mỗi hình? ­ Người ta đo thể tích của hòn đá <br /> ­ Gọi 2 nhóm bất kì cử đại diện trong  lọt bình chia độ bằng cách thả <br /> các nhóm lên bảng trình bày trên 2 hình  hòn đá vào bình chia độ, phần <br /> vẽ mà tôi đã vẽ sẵn. nước dâng lên 50cm3 chính là thể <br /> ­ Cả hai nhóm đều mang tờ giấy thảo  tích của hòn đá.<br /> luận lên, vừa đọc vừa chỉ cách đo thể  ­ Người ta đo thể tích của hòn đá <br /> tích của hòn đá. không lọt bình chia độ bằng cách <br /> cho hòn đá thả vào bình tràn, <br /> đồng thời hứng nước tràn ra vào <br /> bình chứa. Thể tích nước tràn ra <br /> <br /> <br /> Trang 7<br />  bằng thể tích của hòn đá.<br /> <br /> Phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy :<br /> <br /> Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh<br /> ­ Chia lớp học thành 4 nhóm, tôi đưa ra  Học sinh lắng nghe, thảo luận theo <br /> các câu hỏi thảo luận: nhóm.<br /> 1. Tương ứng với mỗi hình hòn đá như <br /> thế nào so với bình chia độ?<br /> 2. Nêu cách đo thể tích của hòn đá trong <br /> mỗi hình?<br /> ­ Dựa vào câu hỏi, yêu cầu học sinh tự <br /> thiết kế  Sơ đồ  tư  duy mà đã được học <br /> một số  bài, nên mô tả  lại cách đo thể <br /> tích của hòn đá.<br /> ­ Trong quá trình học sinh vẽ, tôi sẽ  đi <br /> một vòng quan sát tiến độ làm việc của <br /> các nhóm, nhóm nào gặp khó khăn thì  Nhánh 1 :  Đo thể tích của hòn đá <br /> gợi ý để  các em vẽ  theo kiến thức cần   lọt bình chia độ, đầu tiên ta cho <br /> đạt của bài học. nước vào bình chia độ, thả hòn đá <br /> ­   Các   nhóm   làm   xong,   cử   đại   diện   2  vào bình chia độ, phần nước dâng <br /> nhóm lên bảng trình bày bằng Sơ đồ tư  lên chính là thể tích của hòn đá.<br /> duy trước lớp. Nhánh 2 :  Đo thể tích của hòn đá <br /> Sau khi học sinh trình bày, tới phần  không lọt bình chia độ. Cần sử <br /> thực hành yêu cầu các em hãy dựa vào  dụng thêm dụng cụ bình tràn và <br /> sơ đồ tự vẽ  xác định thể tích của vật  bình chứa. Cho nước đầy bình tràn, <br /> mà tôi đã chuẩn bị sẵn dụng cụ. thả hòn đá vào bình tràn, đồng thời <br /> hứng nước tràn ra vào bình chứa. <br /> Thể tích nước tràn ra bằng thể tích <br /> của hòn đá.<br /> <br /> Trang 8<br />  Hình 1 : Sơ đồ tư duy “Đo thể tích vật rắn không thấm nước”<br /> <br /> Nhận xét :<br /> <br /> Khi sử  dụng bằng phương pháp truyền thống thì học sinh còn bỡ  ngỡ <br /> trước hình vẽ, phải cầm tờ  giấy nên vừa đọc vừa chỉ  dẫn đến hai động tác <br /> chưa phối hợp được nhịp nhàng.<br /> <br /> Khi sử dụng phương pháp sử  dụng Sơ đồ  tư duy, các nhóm thảo luận sôi <br /> nổi, vừa vẽ vừa đưa ra cách đo làm cho các em hiểu các hình vẽ do tự nhóm <br /> thiết kế, nội dung khó nhớ  các em ghi vào nhánh tương  ứng, trình bày bảng <br /> lưu loát. Nhất là phần thực hành, các em dựa vào hình vẽ của nhóm thực hành <br /> nhanh hơn so với phương pháp truyền thống. <br /> <br /> Bài 10: Tiết 10 : Lực kế ­ Phép đo lực – Trọng lượng và khối lượng , <br /> phần củng cố  (thời gian 5 phút), học sinh cần nhận biết được cấu tạo của  <br /> một lực kế, GHĐ và ĐCNN, sử dụng được công thức liên hệ  trọng lượng và <br /> khối lượng.<br /> <br />    Phương pháp truyền thống :<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 9<br />  Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh<br /> ­  Tôi cho cho 2 học sinh đứng dậy đọc  ­ Hai học sinh đứng dậy đọc, cả  lớp <br /> nội dung cần ghi nhớ SGK trang 35. lắng nghe và đọc nhẩm theo.<br /> ­ Sau khi học sinh đọc xong, yêu cầu cả <br /> lớp gấp sách lại.<br /> ­ Đặt câu hỏi chung cho cả lớp : Cả lớp lắng nghe câu hỏi.<br /> 1. Lực kế dùng để làm gì?<br /> 2. Mối liên hệ  giữa trọng lượng và <br /> khối   lượng   được   xác   định   bởi <br /> công thức nào? ­ Học sinh trung bình :<br /> ­ Sau khi đặt xong câu hỏi, tôi chỉ đại  Lực kế dùng để đo lực. Mối liên hệ <br /> diện 1 học sinh trung bình và 1 học sinh  giữa trọng lượng và khối lượng được <br /> khá đại diện phát biểu và trả lời. xác định bởi công thức P bằng 10 mét.<br /> ­ Học sinh khá :<br /> Lực kế dùng để đo lực. Mối liên hệ <br /> giữa trọng lượng và khối lượng được <br /> xác định bởi công thức P bằng 10 m.<br /> <br />           Phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy  :<br /> <br /> Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh<br /> Vẽ   sơ   đồ   tư   duy   (Thiết   kế   bằng   tay <br /> hoặc sử dụng phần mềm đã được chuẩn <br /> bị  trước, trong bài này tôi sử  dụng phần <br /> mềm vẽ Sơ đồ tư duy). Cả lớp quan sát Sơ đồ.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 10<br />  Hình 2 : Sơ đồ tư duy “ Lực kế”<br /> ­   Chỉ   cho   Sơ   đồ   hiển   thị   theo   từng   Lắng nghe và trả lời câu hỏi theo sơ đồ.<br /> nhánh, tới  nhánh nào kết  hợp  đặt câu <br /> hỏi   cho   nhánh   đó   cho   đến   khi   sơ   đồ <br /> được chiếu ra hết. Tôi đặt câu hỏi tổng <br /> hợp :<br /> 1. Lực kế dùng để làm gì?<br /> 2. Mối liên hệ  giữa trọng lượng và <br /> khối   lượng   được   xác   định   bởi <br /> công thức nào? Lực kế dùng để đo lực. Mối liên hệ giữa <br /> ­ Sau khi đặt xong câu hỏi, tôi chỉ đại  trọng lượng và khối lượng được xác định <br /> diện 1 học sinh trung bình và 1 học sinh  bởi công thức P bằng 10 m.<br /> khá đại diện phát biểu và trả lời.<br /> <br /> * Nhận xét :<br /> Khi sử  dụng bằng phương pháp truyền thống thì học sinh chỉ  đọc nội  <br /> dung ghi nhớ, tỉ lệ học sinh nắm được bài chưa cao, chưa phát huy tính tích <br /> cực của học sinh trong bài học, học sinh phát biểu vẫn còn thụ động và có sự <br /> nhầm lẫn trong công thức (P = 10m và P = 10 mét).<br />          Khi sử dụng phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy, học sinh giơ tay xây  <br /> dựng bài nhiều hơn, nhất là những học sinh yếu kém các em mạnh dạn phát  <br /> biểu bài. Các câu trả lời không bị nhầm lẫn như đối với phương pháp truyền <br /> thống.<br /> <br /> <br /> Bài 17: Tiết 19 : Tổng kết chương I : Cơ học , phần ôn tập (thời gian <br /> 15 phút), học sinh ôn lại những kiến thức cơ  bản về  cơ  học đã học trong  <br /> chương, củng cố và đánh giá sự nắm vững kiến thức.<br />      Phương pháp truyền thống :<br /> <br /> <br /> Trang 11<br />  Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh<br /> Tôi đưa ra nội dung câu hỏi ôn tập. Yêu  Học sinh lắng nghe câu hỏi và trả <br /> cầu học sinh trả lời và ghi vào vở. lời.<br /> 1. Hãy điền các dụng cụ đo thích hợp <br /> vào bảng :  1. Học sinh điền vào bảng phụ<br /> Phép đo Dụng cụ Phép đo Dụng cụ<br /> Độ dài Độ dài Thước<br /> Thể tích chất  Thể tích chất  Bình chia độ<br /> lỏng lỏng<br /> Lực Lực Lực kế<br /> Khối lượng Khối lượng Cân<br /> 2. Thế nào là lực? Hai lực cân bằng là  2. Lực là tác dụng đẩy kéo của vật <br /> hai lực như thế nào?  này lên vật khác. Hai lực cân bằng là <br /> hai lực mạnh như nhau, cùng tác <br /> dụng vào một vật, cùng phương <br /> nhưng ngược chiều.<br /> 3. Trọng lực là gì? Lực đàn hồi xuất  3. Trọng lực là lực hút của Trái đất <br /> hiện khi nào? tác dụng lên vật.<br /> Lực đàn hồi là xuất hiện khi vật bị <br /> biến dạng đàn hồi tác dụng lên vật.<br /> 4. Viết công thức liên hệ giữa trọng  4.  P = 10m<br /> lượng và khối lượng của cùng một vật?<br /> 5. Viết công thức tính khối lượng theo  5.  m = DV<br /> khối lượng riêng và thể tích?<br /> 6. Viết công thức tính trọng lượng theo  6.  P = dV<br /> trọng lượng riêng và thể tích?<br /> 7. Viết công thức liên hệ giữa trọng  7.  d = 10D<br /> lượng riêng và khối lượng riêng? 8. Có 3 loại máy cơ đơn giản : Mặt <br /> 8. Có mấy loại máy cơ đơn giản? gồm  phẳng nghiêng, đòn bẩy, ròng rọc.<br /> những loại nào?<br /> <br /> <br /> Trang 12<br />           Phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy :<br /> <br /> Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh<br /> Hướng dẫn học sinh vẽ  sườn bài theo Sơ  Học sinh vẽ Sơ đồ tư duy.<br /> đồ tư duy như hình đã vẽ sẵn  ở đây tôi sử <br /> dụng vẽ  phần mềm (có thể  vẽ  trực tiếp  Cả lớp lắng nghe.<br /> trên bảng).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3 : Sơ đồ tư duy “Tổng kết chương I Cơ học”.<br /> Yêu cầu học sinh vẽ  vào vở  và điền vào  Học sinh tự vẽ vào vở. thực hiện <br /> chỗ trống :  nhiệm vụ được giao.<br />              Nhánh 1 Thể  hiện học pháp đo nào  <br /> bằng dụng cụ gì?<br />              Nhánh 2 Liệt kê khái niệm cần ghi <br /> nhớ<br />              Nhánh 3 Thể  hiện các công thức đã <br /> học<br />        Nhánh 4 Liệt kê các máy cơ đơn giản.<br /> Yêu cầu mỗi học sinh ôn theo mẫu sơ  đồ <br /> <br /> <br /> Trang 13<br /> trên.<br /> Sau khi học sinh vẽ xong sẽ tiến hành trao  <br /> đổi bài của nhau, tôi sẽ  đưa ra sơ  đồ  tư <br /> duy được thiết kế  sẵn, học sinh dựa vào <br /> đó chấm điểm cho nhau từ  đó sẽ  đánh giá <br /> được   việc   nắm   kiến   thức   của   học   sinh <br /> trong lớp.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4 : Sơ đồ tư duy “Tổng kết chương I Cơ học”.<br /> <br /> <br /> <br /> * Nhận xét : <br /> <br />  Phương pháp truyền thống : Khi GV đặt câu hỏi, đa số học sinh còn lúng <br /> túng trong phát biểu, số lượng học sinh xây dựng bài còn tương đối ít. Tinh <br /> thần học còn uể oải.<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 14<br />  Phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy : Nhờ đã áp dụng sơ đồ tư duy các <br /> bài học trước nên HS hệ thống kiến thức bằng chính sơ đồ của HS. Hoạt <br /> động dạy học trở nên nhẹ nhàng hơn, thích thú việc tự vạch ra kiến thức, <br /> chấm điểm cho bạn và bản thân được mấy điểm.<br /> <br /> Dưới đây là một số Sơ đồ tư duy được vẽ bằng phần mềm và các bài <br /> vẽ của học sinh :<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bài 1&2 : Tiết 1: Đo độ dài<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 5 : Sơ đồ tư duy “Đo độ dài”.<br /> <br /> Bài 5 : Tiết 4 : Khối lượng ­ Đo khối lượng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 15<br /> Hình 6 : Sơ đồ tư duy “Khối lượng – Đo khối lượng”.<br /> Bài 6 :  Tiết 5 : Lực – Hai lực cân bằng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 7 : Sơ đồ tư duy “Lực – Hai lực cân bằng”.<br /> <br /> Bài 8 : Tiết 7: Trọng lực – Đơn vị lực<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 16<br /> Hình 8 : Sơ đồ tư duy “Trọng lực – Đơn vị lực”.<br /> Bài 3 : Tiết 2 : Đo thể tích chất lỏng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 9 : Sơ đồ tư duy “Đo thể tích chất lỏng”.<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 17<br />  Bài 13 : Tiết 15 : Mặt phẳng nghiêng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 10 : Sơ đồ tư duy “Mặt phẳng nghiêng”.<br /> Bài 14 : Tiết 16 : Đòn bẩy<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 18<br />  Hình 11 : Sơ đồ tư duy “Đòn bẩy”<br /> Lợi thế của việc sử dụng phần mềm học sinh sẽ được quan sát một số <br /> hình ảnh mà trong cuộc sống các em chưa nhìn thấy. Có thể thiết kế Sơ đồ tư <br /> duy bằng phần mềm, dùng bút màu vẽ trên giấy hoặc trên bảng bằng phấn <br /> nên rất tiện.<br /> <br /> 3.3 Điều kiện thực hiện giải pháp, biện pháp <br /> <br />         * Việc lựa chọn Sơ đồ tư duy phải được xác định trên căn cứ là nội dung <br /> của tiết dạy, hình thức của hình vẽ phù hợp và năng lực của từng lớp. <br /> <br />        * Cần chuẩn bị tốt  đồ dùng dạy học như: bài vẽ mẫu, bút màu, bút chì…<br /> <br />        * Cần phải lên một giáo án hợp lý, khoa học. Trong giáo án phải hoạch  <br /> định rõ hoạt động của thầy và trò, thời gian của các hoạt động…<br /> <br /> 3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp<br /> <br /> Học sinh phải tập trung chú ý, giáo viên phải bao quát lớp. Khi về  nhà  <br /> các em phải thực hành nhiều lầ để luyện cách vẽ  sao cho vừa vặn khổ giấy, <br /> biết phối màu, tự  luyện để  vẽ  theo ý tưởng. Luôn động viên các em bài vẽ <br /> hoàn chỉnh có  hình  ảnh, màu sắc, đường  nét, sử  dụng từ  ngắn gọn…hãy <br /> luyện vẽ  đi vẽ  lại thật nhiều lần để  khắc sâu kiến thức.Thời gian học trên <br /> lớp có hạn đa số các em vẽ dạng đưa ra nhánh và chữ viết.<br /> <br /> 3.5 Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu<br /> <br />  Sau khi các em học xong. Tôi dặn dò các em về nhà học bài và tôi đã lấy <br /> kết quả bài kiểm tra miệng, 15 phút,  45 phút, học kì của các em để so sánh. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 19<br /> Tôi đã nhận thấy kết quả đã có sự  khác biệt rõ ràng. Điểm kiểm tra của các <br /> lớp được áp dụng Sơ đồ tư duy năm nay cao hơn so với năm trước.<br /> <br /> 4. KẾT QUẢ THU ĐƯỢC<br /> <br /> * Khi áp dụng phương pháp truyền thống:<br /> <br /> Kém Yếu Trung bình Khá Giỏi<br /> Số  Số  Số  Số  Số <br /> Sĩ  lượn lượn lượn lượn lượn<br /> Lớp số g Tỉ lệ g Tỉ lệ g Tỉ lệ g Tỉ lệ g Tỉ lệ<br /> 6A2 34 0 0 3 8.83 12 35.29 17 50 2 5.88<br /> 11.7 17.6<br /> 6A4 34 4 7 13 38.24 11 32.35 6 5 0 0<br /> 17.1 11.4<br /> 6A6 35 6 4 15 42.86 10 28.57 4 3 0 0<br /> <br /> <br /> * Khi áp dụng phương pháp sử dụng Sơ đồ tư duy (imindmap)<br /> <br /> Kém Y ếu Trung bình Khá Giỏi<br /> Số  Số  Số <br /> Sĩ  lượn Tỉ  lượn Số  Số  lượn<br /> Lớp số g lệ g Tỉ lệ lượng Tỉ lệ lượng Tỉ lệ g Tỉ lệ<br /> 72.9<br /> 6A1 37 0 0 0 0 2 5.41 27 7 8 21.62<br /> 34.2<br /> 6A3 35 2 5.71 8 22.86 11 31.43 12 9 2 5.714<br /> 6A5 36 2 5.55 10 27.78 15 41.67 9 25 0 0<br /> <br /> <br /> 80<br /> 70<br /> 60<br /> 50 50 Giỏi<br /> 42.86 Khá<br /> 40 38.24<br /> 35.29 Trung bình<br /> 32.35<br /> 30 28.57 Yếu<br /> 20 17.65 17.14 Kém<br /> 11.76 11.43<br /> 10 8.824<br /> 5.88<br /> 0 0 0<br /> 6A2 6A4 6A6<br /> <br /> Biểu đồ 1: Biểu đồ phương pháp truyền thống<br /> <br /> Trang 20<br />  80<br /> 72.97<br /> 70<br /> 60<br /> Giỏi<br /> 50<br /> 41.67 Khá<br /> 40<br /> 34.27 Trung bình<br /> 31.43<br /> 30<br /> 22.86 25 27.78 Yếu<br /> 21.62<br /> 20 Kém<br /> 10 5.405 5.74 5.74 5.56<br /> 0 0<br /> 6A1 6A3 6A5<br /> Biểu đồ 2 : Biểu đồ phương pháp sơ đồ tư <br /> duy<br /> Trường tôi chia thành 2 nhóm lớp : 6A1, 6A2 là những lớp chọn có lực <br /> học và số  lượng  học sinh gần như  nhau; các lớp 6A3, 6A4, 6A5, 6A6 là <br /> những lớp thường có học lực và số  lượng học sinh gần như nhau. Qua bảng  <br /> tổng hợp trên, chúng ta thấy đối với dạy học truyền thống lớp chọn 6A2 học  <br /> sinh khá ­ giỏi chiếm tỉ lệ còn thấp, đối lớp thường 6A4, 6A6 tỉ  lệ  học sinh <br /> yếu – kém còn cao, trên trung bình còn thấp. Khi dạy học Sử dụng sơ  đồ  tư <br /> duy lớp chọn 6A1 học sinh khá ­ giỏi chiếm tỉ  lệ  cao,  đối lớp thường 6A3, <br /> 6A5 đã hạn chế tỉ lệ học sinh yếu – kém, tỉ lệ trên trung bình cao hơn so với  <br /> sử dụng phương pháp truyền thống. Trong quá trình dạy học: lớp học sôi nổi, <br /> nhẹ  nhàng. Học sinh có cơ  hội khẳng định mình, không còn lúng túng, hoặc <br /> nghĩ cách học đối phó. Theo kết quả điều tra thấy rằng học sinh rất thích thú <br /> khi chính các em tự vẽ được bức họa trước lớp, rất tự hào  khi được giáo viên  <br /> khen và đó chính là động lực làm các em mạnh dạn hơn, tự tin hơn, và có sự <br /> đam mê đối với môn học được xem là khó học này. Như  vậy không quan  <br /> trọng các em thuộc bài mà quan trọng học xong các em cần nắm những gì,  <br /> hiểu được gì, hiểu được bao nhiêu trong thực tiễn. Chính điều đó làm các em <br /> giảm đi việc học thuộc lòng. <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 21<br />  Phần III : Phần kết luận, kiến nghị<br /> <br /> 1. Kết luận<br /> <br /> ­ Để  thành công trong dạy học phần củng cố  giáo viên phải nỗ  lực, <br /> vượt khó , nắm vững kiến thức trọng tâm để  có đủ  năng lực xây dựng hệ <br /> thống sơ đồ tư duy cho bản thân và nhận xét được sơ đồ tư duy của học sinh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 22<br />  ­ Giúp hệ  thống hoá cho các em những kiến thức cơ  bản một cách có <br /> hệ thống, sâu rộng, phát triển ngôn ngữ lẫn tư duy vật lý.<br /> <br /> ­ Tuỳ  theo từng vùng, miền từng đối tượng học sinh mà người giáo <br /> viên có thể áp dụng khác nhau: cho phù hợp.<br /> <br /> ­ Đề tài rất mong được sự quan tâm giúp đỡ và đóng góp xây dựng của <br /> lãnh đạo và đồng nghiệp để vận dụng đạt kết quả cao hơn.<br /> <br /> 2. Kiến nghị<br /> <br /> Để  tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện, tôi mạnh dạn có một  <br /> số ý kiến đề xuất như  sau:<br /> <br /> + Bồi dưỡng thường xuyên cho đội ngũ giáo viên nhất giáo viên trẻ <br /> mới vào nghề  những phương pháp đã tập huấn để  họ  nắm được phương <br /> pháp giảng dạy phù hợp với yêu cầu của Ngành đề ra.<br /> <br /> + Đây là phương pháp có thể  đưa vào dạy kết hợp với phương pháp <br /> “Bàn tay nặn bột” với thời lượng thời gian phù hợp sẽ đảm bảo được nâng <br /> cao chất lượng giảng dạy đối với môn học tự nhiên.<br /> <br /> + Đối với những phần mềm có  ứng dụng thực tế  giảng dạy đã được  <br /> đánh giá cao rất mong được triển khai rộng để  giáo viên tự  học hỏi và trao <br /> đổi với đồng nghiệp, đây cũng là cách tốt để  đổi mới một cách toàn diện <br /> trong tiến trình lên lớp.<br /> <br />  + Đây mới là bước đầu sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học môn vật  <br /> lí rất mong đọc giả góp ý để SKKN này ngày càng hoàn thiện hơn.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> <br /> 1. Sách giáo khoa Vật lí 6.<br /> <br /> 2. Sách thiết kế bài giảng Vật lí 6.<br /> <br /> 3. Sách Giáo viên Vật lí 6.<br /> <br /> <br /> Trang 23<br /> 4. Phần mềm imindmap 5.<br /> <br /> 5. Phần mềm Ms Word.<br /> <br /> 6. Phần mềm vẽ hình – cắt hình ảnh.<br /> <br /> 7. Phần mềm Exel.<br /> <br /> 8. Một số tài liệu tham khảo trên Internet.<br /> <br /> <br /> <br /> <br />   EaBông, ngày 01 tháng 03 năm 2016<br /> <br />  Người viết<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 24<br />          Nguyễn Thị Dịu<br /> <br /> NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN<br /> …………………………………………………………………………<br /> …………………………………………………………………………<br /> …………………………………………………………………………<br /> …………………………………………………………………………<br /> …………………………………………………………………………<br /> …………………………………………………………………………<br /> <br /> <br />                                                                 CH Ủ T ỊCH H ỘI ĐỒNG SÁNG <br /> KIẾN<br /> (Ký tên, đóng dấu)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 25<br />